ओमित्येतदक्षरमुद्गीथमुपासीत — ओमित्येतदक्षरं परमात्मनोऽभिधानं नेदिष्ठम् ; तस्मिन्हि प्रयुज्यमाने स प्रसीदति, प्रियनामग्रहण इव लोकः ; तदिह इतिपरं प्रयुक्तम् अभिधायकत्वाद्व्यावर्तितं शब्दस्वरूपमात्रं प्रतीयते ; तथा च अर्चादिवत् परस्यात्मनः प्रतीकं सम्पद्यते ; एवं नामत्वेन प्रतीकत्वेन च परमात्मोपासनसाधनं श्रेष्ठमिति सर्ववेदान्तेष्ववगतम् ; जपकर्मस्वाध्यायाद्यन्तेषु च बहुशः प्रयोगात् प्रसिद्धमस्य श्रैष्ठ्यम् ;

अतः तदेतत् , अक्षरं वर्णात्मकम् , उद्गीथभक्त्यवयवत्वादुद्गीथशब्दवाच्यम् , उपासीत — कर्माङ्गावयवभूते ओङ्कारेपरमात्मप्रतीके दृढामैकाग्र्यलक्षणां मतिं सन्तनुयात् । स्वयमेव श्रुतिः ओङ्कारस्य उद्गीथशब्दवाच्यत्वे हेतुमाह — ओमिति ह्युद्गायति ; ओमित्यारभ्य, हि यस्मात् , उद्गायति, अत उद्गीथ ओङ्कार इत्यर्थः ।

तस्य उपव्याख्यानम् — तस्य अक्षरस्य, उपव्याख्यानम् एवमुपासनमेवंविभूत्येवंफलमित्यादिकथनम् उपव्याख्यानम् , प्रवर्तत इति वाक्यशेषः ॥

एषां चराचराणां भूतानां पृथिवी रसः गतिः परायणमवष्टम्भः ; पृथिव्या आपः रसः — अप्सु हि ओता च प्रोता च पृथिवी ; अतः ताः रसः पृथिव्याः । अपाम् ओषधयः रसः, अप्परिणामत्वादोषधीनाम् ; तासां पुरुषो रसः, अन्नपरिणामत्वात्पुरुषस्य ;

तस्यापि पुरुषस्य वाक् रसः — पुरुषावयवानां हि वाक् सारिष्ठा, अतो वाक् पुरुषस्य रस उच्यते ; तस्या अपि वाचः, ऋक् सरः सारतरा ; ऋचः साम रसः सारतरम् ; तस्यापि साम्नः उद्गीथः प्रकृतत्वादोङ्कारः सारतरः ॥

एवम् — स एषः उद्गीथाख्य ओङ्कारः, भूतादीनामुत्तरोत्तररसानाम् , अतिशयेन रसः रसतमः ; परमः, परमात्मप्रतीकत्वात् ; परार्ध्यः — अर्धं स्थानम् , परं च तदर्धं च परार्धम् , तदर्हतीति परार्ध्यः, — परमात्मस्थानार्हः, परमात्मवदुपास्यत्वादित्यभिप्रायः ; अष्टमः — पृथिव्यादिरससङ्ख्यायाम् ; यदुद्गीथः य उद्गीथः ॥

वाच ऋग्रसः . . . इत्युक्तम् ; कतमा सा ऋक् ? कतमत्तत्सामः ? कतमो वा स उद्गीथः ? कतमा कतमेति वीप्सा आदरार्था ।

ननु ‘वा बहूनां जातिपरिप्रश्ने डतमच्’ (पा. सू. ५ । ३ । ९३) इति डतमच्प्रत्ययः इष्टः ; न हि अत्र ऋग्जातिबहुत्वम् ; कथं डतमच्प्रयोगः ?

नैष दोषः ; जातौ परिप्रश्नो जातिपरिप्रश्नः — इत्येतस्मिन्विग्रहे जातावृग्व्यक्तीनां बहुत्वोपपत्तेः, न तु जातेः परिप्रश्न इति विगृह्यते ।

ननु जातेः परिप्रश्नः — इत्यस्मिन्विग्रहे ‘कतमः कठः’ इत्याद्युदाहरणमुपपन्नम् , जातौ परिप्रश्न इत्यत्र तु न युज्यते ।

— तत्रापि कठादिजातावेव व्यक्तिबहुत्वाभिप्रायेण परिप्रश्न इत्यदोषः । यदि जातेः परिप्रश्नः स्यात् , ‘कतमा कतमर्क्’ इत्यादावुपसङ्ख्यानं कर्तव्यं स्यात् । विमृष्टं भवति विमर्शः कृतो भवति ॥

वागेव ऋक् प्राणः साम ओमित्येतदक्षरमुद्गीथः इति । वागृचोरेकत्वेऽपि न अष्टमत्वव्याघातः, पूर्वस्मात् वाक्यान्तरत्वात् ; आप्तिगुणसिद्धये हि ओमित्येतदक्षरमुद्गीथः इति ।

वाक्प्राणौ ऋक्सामयोनी इति वागेव ऋक् प्राणः साम इत्युच्यते ; यथा क्रमम् ऋक्सामयोन्योर्वाक्प्राणयोर्ग्रहणे हि सर्वासामृचां सर्वेषां च साम्नामवरोधः कृतः स्यात् ; सर्वर्क्सामावरोधे च ऋक्सामसाध्यानां च सर्वकर्मणामवरोधः कृतः स्यात् ; तदवरोधे च सर्वे कामा अवरुद्धाः स्युः । ओमित्येतदक्षरम् उद्गीथः इति भक्त्याशङ्का निवर्त्यते ।

तद्वा एतत् इति मिथुनं निर्दिश्यते । किं तन्मिथुनमिति, आह — यद्वाक्च प्राणश्च सर्वर्क्सामकारणभूतौ मिथुनम् ; ऋक्च साम चेति ऋक्सामकारणौ ऋक्सामशब्दोक्तावित्यर्थः ; न तु स्वातन्त्र्येण ऋक्च साम च मिथुनम् । अन्यथा हि वाक्प्राणश्च इत्येकं मिथुनम् , ऋक्साम च अपरम् , इति द्वे मिथुने स्याताम् ; तथा च तद्वा एतन्मिथुनम् इत्येकवचननिर्देशोऽनुपपन्नः स्यात् ; तस्मात् ऋक्सामयोन्योर्वाक्प्राणयोरेव मिथुनत्वम् ॥

तदेतत् एवंलक्षणं मिथुनम् ओमित्येतस्मिन्नक्षरे संसृज्यते ; एवं सर्वकामाप्तिगुणविशिष्टं मिथुनम् ओङ्कारे संसृष्टं विद्यत इति ओङ्कारस्य सर्वकामाप्तिगुणवत्त्वं सिद्धम् ; वाङ्मयत्वम् ओङ्कारस्य प्राणनिष्पाद्यत्वं च मिथुनेन संसृष्टत्वम् ।

मिथुनस्य कामापयितृत्वं प्रसिद्धमिति दृष्टान्त उच्यते — यथा लोके मिथुनौ मिथुनावयवौ स्त्रीपुंसौ यदा समागच्छतः ग्राम्यधर्मतया संयुज्येयातां तदा आपयतः प्रापयतः अन्योन्यस्य इतरेतरस्य तौ कामम् , तथा स्वात्मानुप्रविष्टेन मिथुनेन सर्वकामाप्तिगुणवत्त्वम् ओङ्कारस्य सिद्धमित्यभिप्रायः ॥

आपयिता ह वै कामानां यजमानस्य भवति, य एतत् अक्षरम् एवम् आप्तिगुणवत् उद्गीथम् उपास्ते, तस्य एतद्यथोक्तं फलमित्यर्थः, ‘तं यथा यथोपासते तदेव भवति’ (शत. ब्रा. १० । ५ । २ । २०) इति श्रुतेः ॥

समृद्धिगुणवांश्च ओङ्कारः ; कथम् ?

तत् वै एतत् प्रकृतम् , अनुज्ञाक्षरम् अनुज्ञा च सा अक्षरं च तत् ; अनुज्ञा च अनुमतिः, ओङ्कार इत्यर्थः । कथमनुज्ञेति, आह श्रुतिरेव — यद्धि किञ्च यत्किञ्च लोके ज्ञानं धनं वा अनुजानाति विद्वान् धनी वा, तत्रानुमतिं कुर्वन् ओमित्येव तदाह ; तथा च वेदे ‘त्रयस्त्रिंशदित्योमिति होवाच’ (बृ. उ. ३ । ९ । १) इत्यादि ; तथा च लोकेऽपि तवेदं धनं गृह्णामि इत्युक्ते ओमित्येव आह ।

अत एषा उ एव एषैव हि समृद्धिः यदनुज्ञा या अनुज्ञा सा समृद्धिः, तन्मूलत्वादनुज्ञायाः ; समृद्धो हि ओमित्यनुज्ञां ददाति ; तस्यात् समृद्धिगुणवानोङ्कार इत्यर्थः । समृद्धिगुणोपासकत्वात् तद्धर्मा सन् समर्धयिता ह वै कामानां यजमानस्य भवति ; य एतदेवं विद्वानक्षरमुद्गीथमुपास्ते इत्यादि पूर्ववत् ॥

अथ इदानीमक्षरं स्तौति, उपास्यत्वात् , प्ररोचनार्थम् ; कथम् ?

तेन अक्षरेण प्रकृतेन इयम् ऋग्वेदादिलक्षणा त्रयीविद्या, त्रयीविद्याविहितं कर्मेत्यर्थः — न हि त्रयीविद्यैव — आश्रावणादिभिर्वर्तते । कर्म तु तथा प्रवर्तत इति प्रसिद्धम् ; कथम् ? ओमित्याश्रावयति ओमिति शंसति ओमित्युद्गायति ; लिङ्गाच्च सोमयाग इति गम्यते ।

तच्च कर्म एतस्यैव अक्षरस्य अपचित्यै पूजार्थम् ; परमात्मप्रतीकं हि तत् ; तदपचितिः परमात्मन एवस्यात् , ‘स्वकर्मणा तमभ्यर्च्य सिद्धिं विन्दति मानवः’ (भ. गी. १८ । ४६) इति स्मृतेः ।

किञ्च, एतस्यैवाक्षरस्य महिम्ना महत्त्वेन ऋत्विग्यजमानादिप्राणैरित्यर्थः ; तथा एतस्यैवाक्षरस्य रसेन व्रीहियवादिरसनिर्वृत्तेन हविषेत्यर्थः ; यागहोमादि अक्षरेण क्रियते ; तच्च आदित्यमुपतिष्ठते ; ततो वृष्ट्यादिक्रमेण प्राणोऽन्नं च जायते ; प्राणैरन्नेन च यज्ञस्तायते ; अत उच्यते - अक्षरस्य महिम्ना रसेन इति ॥

तेन अक्षरेण उभौ कुरुतः, यश्च एतत् अक्षरम् एवं यथाव्याख्यातं वेद, यश्च कर्ममात्रवित् अक्षरयाथात्म्यं न वेद, तावुभौ कुरुतः कर्म ; तेयोश्च कर्मसामर्थ्यादेव फलं स्यात् , किं तत्राक्षरयाथात्म्यविज्ञानेन इति ; दृष्टं हि लोके हरीतकीं भक्षयतोः तद्रसाभिज्ञेतरयोः विरेचनम् — नैवम् ; यस्मात् नाना तु विद्या च अविद्या च, भिन्ने हि विद्याविद्ये, तु — शब्दः पक्षव्यावृत्त्यर्थः ।

न ओङ्कारस्य कर्माङ्गत्वमात्रविज्ञानमेव रसतमाप्तिसमृद्धिगुणवद्विज्ञानम् ; किं तर्हि ? ततोऽभ्यधिकम् ; तस्मात् तदङ्गाधिक्यात् तत्फलाधिक्यं युक्तमित्यभिप्रायः ; दृष्टं हि लोके वणिक्शबरयोः पद्मरागादिमणिविक्रये वणिजो विज्ञानाधिक्यात् फलाधिक्यम् ; तस्मात् यदेव विद्यया विज्ञानेन युक्तः सन् करोति कर्म श्रद्धया श्रद्दधानश्च सन् , उपनिषदा योगेन युक्तश्चेत्यर्थः, तदेव कर्म वीर्यवत्तरम् अविद्वत्कर्मणोऽधिकफलं भवतीति ; विद्वत्कर्मणो वीर्यवत्तरत्ववचनादविदुषोऽपि कर्म वीर्यवदेव भवतीत्यभिप्रायः ।

न च अविदुषः कर्मण्यनधिकारः, औषस्त्ये काण्डे अविदुषामप्यार्त्विज्यदर्शनात् । रसतमाप्तिसमृद्धिगुणवदक्षरमित्येकमुपासनम् , मध्ये प्रयत्नान्तरादर्शनात् ; अनेकैर्हि विशेषणैः अनेकधा उपास्यत्वात् खलु एतस्यैव प्रकृतस्य उद्गीथाख्यस्य अक्षरस्य उपव्याख्यानं भवति ॥

देवासुराः देवाश्च असुराश्च ; देवाः दीव्यतेर्द्योतनार्थस्य शास्त्रोद्भासिता इन्द्रियवृत्तयः ; असुराः तद्विपरीताः स्वेष्वेवासुषु विष्वग्विषयासु प्राणनक्रियासु रमणात् स्वाभाविक्यः तमआत्मिका इन्द्रियवृत्तय एव ; ह वै इति पूर्ववृत्तोद्भासकौ निपातौ ; यत्र यस्मिन्निमित्ते इतरेतरविषयापहारलक्षणे संयेतिरे, सम्पूर्वस्य यततेः सङ्ग्रामार्थत्वमिति, सङ्ग्रामं कृतवन्त इत्यर्थः ।

शास्त्रीयप्रकाशवृत्त्यभिभवनाय प्रवृत्ताः स्वाभाविक्यस्तमोरूपा इन्द्रियवृत्तयः असुराः, तथा तद्विपरीताः शास्त्रार्थविषयविवेकज्योतिरात्मानः देवाः स्वाभाविकतमोरूपासुराभिभवनाय प्रवृत्ताः इति अन्योन्याभिभवोद्भवरूपः सङ्ग्राम इव, सर्वप्राणिषु प्रतिदेहं देवासुरसङ्ग्रामो अनादिकालप्रवृत्त इत्यभिप्रायः । स इह श्रुत्या आख्यायिकारूपेण धर्माधर्मोत्पत्तिविवेकविज्ञानाय कथ्यते प्राणविशुद्धिविज्ञानविधिपरतया ।

अतः उभयेऽपि देवासुराः, प्रजापतेरपत्यानीति प्राजापत्याः — प्रजापतिः कर्मज्ञानाधिकृतः पुरुषः, ‘पुरुष एवोक्थमयमेव महान्प्रजापतिः’ (ऐ. आ. २ । १ । २) इति श्रुत्यन्तरात् ; तस्य हि शास्त्रीयाः स्वाभाविक्यश्च करणवृत्तयो विरुद्धाः अपत्यानीव, तदुद्भवत्वात् ।

तत् तत्र उत्कर्षापकर्षलक्षणनिमित्ते ह देवाः उद्गीथम् उद्गीथभक्त्युपलक्षितमौद्गात्रं कर्म आजह्रुः आहृतवन्तः ; तस्यापि केवलस्य आहरणासम्भवात् ज्योतिष्टोमाद्याहृतवन्त इत्यभिप्रायः । तत्किमर्थमाजह्रुरिति, उच्यते — अनेन कर्मणा एनान् असुरान् अभिभविष्याम इति एवमभिप्रायाः सन्तः ॥

ते ह देवाः नासिक्यं नासिकायां भवं प्राणं चेतनावन्तं घ्राणम् उद्गीथकर्तारम् उद्गातारम् उद्गीथभक्त्या उपासाञ्चक्रिरे उपासनं कृतवन्त इत्यर्थः ; नासिक्यप्राणदृष्ट्या उद्गीथाख्यमक्षरमोङ्कारम् उपासाञ्चक्रिरे इत्यर्थः । एवं हि प्रकृतार्थपरित्यागः अप्रकृतार्थोपादानं च न कृतं स्यात् — ‘खल्वेतस्याक्षरस्य ’ इत्योङ्कारो हि उपास्यतया प्रकृतः ।

ननु उद्गीथोपलक्षितं कर्म आहृतवन्त इत्यवोचः ; इदानीमेव कथं नासिक्यप्राणदृष्ट्या उद्गीथाख्यमक्षरमोङ्कारम् उपासाञ्चक्रिर इत्यात्थ ?

नैष दोषः ; उद्गीथकर्मण्येव हि तत्कर्तृप्राणदेवतादृष्ट्या उद्गीथभक्त्यवयवश्च ओङ्कारः उपास्यत्वेन विवक्षितः, न स्वतन्त्रः ; अतः तादर्थ्येन कर्म आहृतवन्त इति युक्तमेवोक्तम् ।

तम् एवं देवैर्वृतमुद्गातारं ह असुराः स्वाभाविकतमआत्मानः ज्योतीरूपं नासिक्यं प्राणं देवं स्वकीयेन पाप्मना अधर्मासङ्गरूपेण विविधुः विद्धवन्तः, संसर्गं कृतवन्त इत्यर्थः । स हि नासिक्यः प्राणः कल्याणगन्धग्रहणाभिमानासङ्गाभिभूतविवेकविज्ञानो बभूव ; स तेन दोषेण पाप्मसंसर्गी बभूव ; तदिदमुक्तमसुराः पाप्मना विविधुरिति ।

यस्मादासुरेण पाप्मना विद्धः, तस्मात् तेन पाप्मना प्रेरितः प्राणः दुर्गन्धग्राहकः प्राणिनाम् । अतः तेन उभयं जिघ्रति लोकः सुरभि च दुर्गन्धि च, पाप्मना हि एषः यस्मात् विद्धः । उभयग्रहणम् अविवक्षितम् — ‘यस्योभयं हविरार्तिमार्च्छति’ (तै. ब्रा. ३ । ७ । १) इति यद्वत् ; ‘यदेवेदमप्रतिरूपं जिघ्रति’ (बृ. उ. १ । ३ । ३) इति समानप्रकरणश्रुतेः ॥

मुख्यप्राणस्य उपास्यत्वाय तद्विशुद्धत्वानुभवार्थः अयं विचारः श्रुत्या प्रवर्तितः । अतः चक्षुरादिदेवताः क्रमेण विचार्य आसुरेण पाप्मना विद्धा इत्यपोह्यन्ते । समानमन्यत् — अथ ह वाचं चक्षुः श्रोत्रं मन इत्यादि । अनुक्ता अप्यन्याः त्वग्रसनादिदेवताः द्रष्टव्याः, ‘एवमु खल्वेता देवताः पाप्मभिः’ (बृ. उ. १ । ३ । ६) इति श्रुत्यन्तरात् ॥

आसुरेण पाप्मना विद्धत्वात् प्राणादिदेवताः अपोह्य -

अथ अनन्तरम् , ह, य एवायं प्रसिद्धः, मुखे भवः मुख्यः प्राणः, तम् उद्गीथम् उपासाञ्चक्रिरे, तं ह असुराः पूर्ववत् ऋत्वा प्राप्य विदध्वंसुः विनष्टाः, अभिप्रायमात्रेण, अकृत्वा किञ्चिदपि प्राणस्य ।

कथं विनष्टा इति, अत्र दृष्टान्तमाह — यथा लोके अश्मानम् आखणम् — न शक्यते खनितुं कुद्दालादिभिरपि, टङ्कैश्च छेत्तुं न शक्यः अखनः, अखन एव आखणः, तम् — ऋत्वा सामर्थ्यात् लोष्टः पांसुपिण्डः, श्रुत्यन्तराच्च — अश्मनि क्षिप्तः अश्मभेदनाभिप्रायेण, तस्य अश्मनः किञ्चिदप्यकृत्वा स्वयं विध्वंसेत विदीर्येत — एवं विदध्वंसुरित्यर्थः । एवं विशुद्धः असुरैरधर्षितत्वात् प्राणः इति ॥

एवंविदः प्राणात्मभूतस्य इदं फलमाह —

यथाश्मानमिति । एष एव दृष्टान्तः ; एवं हैव स विध्वंसते विनश्यति ; कोऽसाविति, आह — य एवंविदि यथोक्तप्राणविदि पापं तदनर्हं कर्तुं कामयते इच्छति यश्चापि एनम् अभिदासति हिनस्ति प्राणविदं प्रति आक्रोशताडनादि प्रयुङ्क्ते, सोऽप्येवमेव विध्वंसत इत्यर्थः ; यस्मात् स एष प्राणवित् प्राणभूतत्वात् अश्माखण इव अश्माखणः अधर्षणीय इत्यर्थः ।

ननु नासिक्योऽपि प्राणः वाय्वात्मा, यथा मुख्यः ; तत्र नासिक्यः प्राणः पाप्मना विद्धः — प्राण एव सन् , न मुख्यः — कथम् ?

नैष दोषः ; नासिक्यस्तु स्थानकरणवैगुण्यात् असुरैः पाप्मना विद्धः, वाय्वात्मापि सन् ; मुख्यस्तु तदसम्भवात् स्थानदेवताबलीयस्त्वात् न विद्ध इति श्लिष्टम् — यथा वास्यादयः शिक्षावत्पुरुषाश्रयाः कार्यविशेषं कुर्वन्ति, न अन्यहस्तगताः, तद्वत् दोषवद्ध्राणसचिवत्वाद्विद्धा घ्राणदेवता, न मुख्यः ॥

यस्मान्न विद्धः असुरैः मुख्यः, तस्मात् -

नैव एतेन सुरभि न दुर्गन्धि च विजानाति लोकः ; घ्राणेनैव तदुभयं विजानाति ; अतश्च पाप्मकार्यादर्शनात् अपहतपाप्मा अपहतः विनाशितः अपनीतः पाप्मा यस्मात् सोऽयमपहतपाप्मा हि एषः, विशुद्ध इत्यर्थः ।

यस्माच्च आत्मम्भरयः कल्याणाद्यासङ्गवत्त्वात् घ्राणादयः — न तथा आत्मम्भरिर्मुख्यः ; किं तर्हि ? सर्वार्थः ; कथमिति, उच्यते — तेन मुख्येन यदश्नाति यत्पिबति लोकः तेन अशितेन पीतेन च इतरान् प्राणान् घ्राणादीन् अवति पालयति ; तेन हि तेषां स्थितिर्भवतीत्यर्थः ; अतः सर्वम्भरिः प्राणः ; अतो विशुद्धः ।

कथं पुनर्मुख्याशितपीताभ्यां स्थितिः इतरेषां गम्यत इति, उच्यते — एतमु एव मुख्यं प्राणं मुख्यप्राणस्य वृत्तिम् , अन्नपाने इत्यर्थः, अन्ततः अन्ते मरणकाले अवित्त्वा अलब्ध्वा उत्क्रामति, घ्राणादिप्राणसमुदाय इत्यर्थः ; अप्राणो हि न शक्नोत्यशितुं पातुं वा ; तदा उत्क्रान्तिः प्रसिद्धा घ्राणादिकलापस्य ; दृश्यते हि उत्क्रान्तौ प्राणस्याशिशिषा, यतः व्याददात्येव, आस्यविदारणं करोतीत्यर्थः ; तद्धि अन्नालाभे उत्क्रान्तस्य लिङ्गम् ॥

तं ह अङ्गिराः — तं मुख्यं प्राणं ह अङ्गिरा इत्येवंगुणम् उद्गीथम् उपासाञ्चक्रे उपासनं कृतवान् , बको दाल्भ्य इति वक्ष्यमाणेन सम्बध्यते ; तथा बृहस्पतिरिति, आयास्य इति च उपासाञ्चक्रे बकः इत्येवं सम्बन्धं कृतवन्तः केचित् , एतमु एवाङ्गिरसं बृहस्पतिमायास्यं प्राणं मन्यन्ते — इति वचनात् ।

भवत्येवं यथाश्रुतासम्भवे ; सम्भवति तु यथाश्रुतम् ऋषिचोदनायामपि — श्रुत्यन्तरवत् — ’ तस्माच्छतर्चिन इत्याचक्षते एतमेव सन्तम्’ ऋषिमपि ; तथा माध्यमा गृत्समदो विश्वामित्रो वामदेवोऽत्रिः इत्यादीन् ऋषीनेव प्राणमापादयति श्रुतिः ; तथा तानपि ऋषीन् प्राणोपासकान् अङ्गिरोबृहस्पत्यायास्यान् प्राणं करोत्यभेदविज्ञानाय — ‘प्राणो ह पिता प्राणो माता’ (छा. उ. ७ । १५ । १) इत्यादिवच्च । तस्मात् ऋषिः अङ्गिरा नाम, प्राण एव सन् , आत्मानमङ्गिरसं प्राणमुद्गीथम् उपासाञ्चक्रे इत्येतत् ; यत् यस्मात् सः अङ्गानां प्राणः सन् रसः, तेनासौ अङ्गिरसः ॥

तथा वाचो बृहत्याः पतिः तेनासौ बृहस्पतिः ॥

तथा यत् यस्मात् आस्यात् अयते निर्गच्छति तेन आयास्यः ऋषिः प्राण एव सन् इत्यर्थः । तथा अन्योऽप्युपासकः आत्मानमेव आङ्गिरसादिगुणं प्राणमुद्गीथमुपासीतेत्यर्थः ॥

न केवलमङ्गिरःप्रभृतय उपासाञ्चक्रिरे ; तं ह बको नाम दल्भस्यापत्यं दाल्भ्यः विदाञ्चकार यथादर्शितं प्राणं विज्ञातवान् ; विदात्वा च स ह नैमिशीयानां सत्रिणाम् उद्गाता बभूव ; स च प्राणविज्ञानसामर्थ्यात् एभ्यः नैमिशीयेभ्यः कामान् आगायति स्म ह आगीतवान्किलेत्यर्थः ॥

तथा अन्योऽप्युद्गाता आगाता ह वै कामानां भवति ; य एतत् एवं विद्वान् यथोक्तगुणं प्राणम् अक्षरमुद्गीथमुपास्ते, तस्य एतद्दृष्टं फलम् उक्तम् , प्राणात्मभावसत्वदृष्टम् — ‘देवो भूत्वा देवानप्येति’ (बृ. उ. ४ । १ । २)(बृ. उ. ४ । १ । ३)(बृ. उ. ४ । १ । ४)(बृ. उ. ४ । १ । ५)(बृ. उ. ४ । १ । ६)(बृ. उ. ४ । १ । ७) इति श्रुत्यन्तरात्सिद्धमेवेत्यभिप्रायः । इत्यध्यात्मम् — एतत् आत्मविषयम् उद्गीथोपासनम् इति उक्तोपसंहारः, अधिदैवतोद्गीथोपासने वक्ष्यमाणे, बुद्धिसमाधानार्थः ॥

अथ अनन्तरम् अधिदैवतं देवताविषयमुद्गीथोपासनं प्रस्तुतमित्यर्थः, अनेकधा उपास्यत्वादुद्गीथस्य ; य एवासौ आदित्यः तपति, तम् उद्गीथमुपासीत आदित्यदृष्ट्या उद्गीथमुपासीतेत्यर्थः ; तमुद्गीथम् इति उद्गीथशब्दः अक्षरवाची सन् कथमादित्ये वर्तत इति, उच्यते —

उद्यन् उद्गच्छन् वै एषः प्रजाभ्यः प्रजार्थम् उद्गायति प्रजानामन्नोत्पत्त्यर्थम् ; न हि अनुद्यति तस्मिन् , व्रीह्यादेः निष्पत्तिः स्यात् ; अतः उद्गायतीवोद्गायति — यथैवोद्गाता अन्नार्थम् ; अतः उद्गीथः सवितेत्यर्थः ।

किञ्च उद्यन् नैशं तमः तज्जं च भयं प्राणिनाम् अपहन्ति ; तमेवंगुणं सवितारं यः वेद, सः अपहन्ता नाशयिता ह वै भयस्य जन्ममरणादिलक्षणस्य आत्मनः तमसश्च तत्कारणस्याज्ञानलक्षणस्य भवति ॥

समान उ एव तुल्य एव प्राणः सवित्रा गुणतः, सविता च प्राणेन ; यस्मात् उष्णोऽयं प्राणः उष्णश्चासौ सविता । किञ्च स्वर इति इमं प्राणमाचक्षते कथयन्ति, तथा स्वर इति प्रत्यास्वर इति च अमुं सवितारम् ; यस्मात् प्राणः स्वरत्येव न पुनर्मृतः प्रत्यागच्छति, सविता तु अस्तमित्वा पुनरप्यहन्यहनि प्रत्यागच्छति, अतः प्रत्यास्वरः ; अस्मात् गुणतो नामतश्च समानावितरेतरं प्राणादित्यौ । अतः तत्त्वाभेदात् एतं प्राणम् इमम् अमुं च आदित्यम् उद्गीथमुपासीत ॥

अथ खलु इति प्रकारान्तरेणोपासनमुद्गीथस्योच्यते ; व्यानमेव वक्ष्यमाणलक्षणं प्राणस्यैव वृत्तिविशेषम् उद्गीथम् उपासीत । अधुना तस्य तत्त्वं निरूप्यते — यद्वै पुरुषः प्राणिति मुखनासिकाभ्यां वायुं बहिर्निःसारयति, स प्राणाख्यो वायोर्वृत्तिविशेषः ; यदपानिति अपश्वसिति ताभ्यामेवान्तराकर्षति वायुम् , सः अपानः अपानाख्या वृत्तिः । ततः किमिति, उच्यते — अथ यः उक्तलक्षणयोः प्राणापानयोः सन्धिः तयोरन्तरा वृत्तिविशेषः, सः व्यानः ; यः साङ्ख्यादिशास्त्रप्रसिद्धः, श्रुत्या विशेषनिरूपणात् — नासौ व्यान इत्यभिप्रायः ।

कस्मात्पुनः प्राणापानौ हित्वा महता आयासेन व्यानस्यैवोपासनमुच्यते ? वीर्यवत्कर्महेतुत्वात् । कथं वीर्यवत्कर्महेतुत्वमिति, आह — यः व्यानः सा वाक् , व्यानकार्यत्वाद्वाचः । यस्माद्व्याननिर्वर्त्या वाक् , तस्मात् अप्राणन्ननपानन् प्राणापानव्यापारावकुर्वन् वाचमभिव्याहरति उच्चारयति लोकः ॥

तथा वाग्विशेषामृचम् , ऋक्संस्थं च साम, सामावयवं चोद्गीथम् , अप्राणन्ननपानन् व्यानेनैव निर्वर्तयतीत्यभिप्रायः ॥

न केवलं वागाद्यभिव्याहरणमेव-

अतः अस्मात् अन्यान्यपि यानि वीर्यवन्ति कर्माणि प्रयत्नाधिक्यनिर्वर्त्यानि — यथा अग्नेर्मन्थनम् , आजेः मर्यादायाः सरणं धावनम् , दृढस्य धनुषः आयमनम् आकर्षणम् — अप्राणन्ननपानंस्तानि करोति ।

अतो विशिष्टः व्यानः प्राणादिवृत्तिभ्यः । विशिष्टस्योपासनं ज्यायः, फलवत्त्वाद्राजोपासनवत् । एतस्य हेतोः एतस्मात्कारणात् व्यानमेवोद्गीथमुपासीत, नान्यद्वृत्त्यन्तरम् । कर्मवीर्यवत्तरत्वं फलम् ॥

अथ अधुना खलु उद्गीथाक्षराण्युपासीत भक्त्यक्षराणि मा भूवन्नित्यतो विशिनष्टि — उद्गीथ इति ; उद्गीथनामाक्षराणीत्यर्थः — नामाक्षरोपासनेऽपि नामवत एवोपासनं कृतं भवेत् अमुकमिश्रा इति यद्वत् ।

प्राण एव उत् , उदित्यस्मिन्नक्षरे प्राणदृष्टिः । कथं प्राणस्य उत्त्वमिति, आह — प्राणेन हि उत्तिष्ठति सर्वः, अप्राणस्यावसाददर्शनात् ; अतोऽस्त्युदः प्राणस्य च सामान्यम् । वाक् गीः, वाचो ह गिर इत्याचक्षते शिष्टाः । तथा अन्नं थम् , अन्ने हि इदं सर्वं स्थितम् ; अतः अस्त्यन्नस्य थाक्षरस्य च सामान्यम् ॥

द्यौरेव उत् उच्चैःस्थानात् , अन्तरिक्षं गीः गिरणाल्लोकानाम् , पृथिवी थं प्राणिस्थानात् ; आदित्य एव उत् ऊर्ध्वत्वात् , वायुः गीः अग्न्यादीनां गिरणात् , अग्निः थं याज्ञीयकर्मावस्थानात् ; सामवेद एव उत् स्वर्गसंस्तुतत्वात् , यजुर्वेदो गीः यजुषां प्रत्तस्य हविषो देवतानां गिरणात् , ऋग्वेदः थम् ऋच्यध्यूढत्वात्साम्नः ।

उद्गीथाक्षरोपासनफलमधुनोच्यते — दुग्धे दोग्धि अस्मै साधकाय ; का सा ? वाक् ; कम् ? दोहम् ; कोऽसौ दोह इति, आह — यो वाचो दोहः, ऋग्वेदादिशब्दसाध्यं फलमित्यभिप्रायः, तत् वाचो दोहः तं स्वयमेव वाक् दोग्धि आत्मानमेव दोग्धि । किञ्च अन्नवान् प्रभूतान्नः अदश्च दीप्ताग्निर्भवति, य एतानि यथोक्तानि एवं यथोक्तगुणानि उद्गीथाक्षराणि विद्वान्सन् उपास्ते उद्गीथ इति ॥

अथ खलु इदानीम् , आशीःसमृद्धिः आशिषः कामस्य समृद्धिः यथा भवेत् तदुच्यत इति वाक्यशेषः, उपसरणानि उपसर्तव्यान्युपगन्तव्यानि ध्येयानीत्यर्थः ; कथम् ? इत्युपासीत एवमुपासीत ; तद्यथा — येन साम्ना येन सामविशेषेण स्तोष्यन् स्तुतिं करिष्यन् स्यात् भवेदुद्गाता तत्साम उपधावेत् उपसरेत् चिन्तयेदुत्पत्त्यादिभिः ॥

यस्यामृचि तत्साम तां च ऋचम् उपधावेत् देवतादिभिः ; यदार्षेयं साम तं च ऋषिम् ; यां देवतामभिष्टोष्यन्स्यात् तां देवतामुपधावेत् ॥

येन च्छन्दसा गायत्र्यादिना स्तोष्यन्स्यात् तच्छन्द उपधावेत् ; येन स्तोमेन स्तोष्यमाणः स्यात् , स्तोमाङ्गफलस्य कर्तृगामित्वादात्मनेपदं स्तोष्यमाण इति, तं स्तोममुपधावेत् ॥

यां दिशमभिष्टोष्यन्स्यात् तां दिशमुपधावेत् अधिष्ठात्रादिभिः ॥

आत्मानम् उद्गाता स्वं रूपं गोत्रनामादिभिः — सामादीन् क्रमेण स्वं च आत्मानम् — अन्ततः अन्ते उपसृत्य स्तुवीत, कामं ध्यायन् अप्रमत्तः स्वरोष्मव्यञ्जनादिभ्यः प्रमादमकुर्वन् । ततः अभ्याशः क्षिप्रमेव ह यत् यत्र अस्मै एवंविदे स कामः समृध्येत समृद्धिं गच्छेत् । कोऽसौ ? यत्कामः यः कामः अस्य सोऽयं यत्कामः सन् स्तुवीतेति । द्विरुक्तिरादरार्था ॥

ओमित्येतत् इत्यादिप्रकृतस्याक्षरस्य पुनरुपादानम् उद्गीथाक्षराद्युपासनान्तरितत्वादन्यत्र प्रसङ्गो मा भूदित्येवमर्थम् ; प्रकृतस्यैवाक्षरस्यामृताभयगुणविशिष्टस्योपासनं विधातव्यमित्यारम्भः । ओमित्यादि व्याख्यातम् ॥

देवा वै मृत्योः मारकात् बिभ्यतः किं कृतवन्त इति, उच्यते — त्रयीं विद्यां त्रयीविहितं कर्म प्राविशन् प्रविष्टवन्तः, वैदिकं कर्म प्रारब्धवन्त इत्यर्थः, तत् मृत्योस्त्राणं मन्यमानाः । किञ्च, ते कर्मण्यविनियुक्तैः छन्दोभिः मन्त्रैः जपहोमादि कुर्वन्तः आत्मानं कर्मान्तरेष्वच्छादयन् छादितवन्तः । यत् यस्मात् एभिः मन्त्रैः अच्छादयन् , तत् तस्मात् छन्दसां मन्त्राणां छादनात् छन्दस्त्वं प्रसिद्धमेव ॥

तान् तत्र देवान्कर्मपरान् मृत्युः यथा लोके मत्स्यघातको मत्स्यमुदके नातिगम्भीरे परिपश्येत् बडिशोदकस्रावोपायसाध्यं मन्यमानः, एवं पर्यपश्यत् दृष्टवान् ; मृत्युः कर्मक्षयोपायेन साध्यान्देवान्मेने इत्यर्थः । क्वासौ देवान्ददर्शेति, उच्यते — ऋचि साम्नि यजुषि, ऋग्यजुःसामसम्बन्धिकर्मणीत्यर्थः । ते नु देवाः वैदिकेन कर्मणा संस्कृताः शुद्धात्मानः सन्तः मृत्योश्चिकीर्षितं विदितवन्तः ; विदित्वा च ते ऊर्ध्वाः व्यावृत्ताः कर्मभ्यः ऋचः साम्नः यजुषः ऋग्यजुःसामसम्बद्धात्कर्मणः अभ्युत्थायेत्यर्थः । तेन कर्मणा मृत्युभयापगमं प्रति निराशाः तदपास्य अमृताभयगुणमक्षरं स्वरं स्वरशब्दितं प्राविशन्नेव प्रविष्टवन्तः, ओङ्कारोपासनपराः संवृत्ताः ; एव - शब्दः अवधारणार्थः सन् समुच्चयप्रतिषेधार्थः ; तदुपासनपराः संवृत्ता इत्यर्थः ॥

यदा वै ऋचम् आप्नोति ओमित्येवातिस्वरति एवं साम एवं यजुः ; एष उ स्वरः ; कोऽसौ ? यदेतदक्षरम् एतदमृतम् अभयम् , तत्प्रविश्य यथागुणमेव अमृता अभयाश्च अभवन् देवाः ॥

स यः अन्योऽपि देववदेव एतदक्षरम् एवम् अमृताभयगुणं विद्वान् प्रणौति स्तौति ; उपासनमेवात्र स्तुतिरभिप्रेता, स तथैव एतदेवाक्षरं स्वरममृतमभयं प्रविशति ।

तत्प्रविश्य च — राजकुलं प्रविष्टानामिव राज्ञोऽन्तरङ्गबहिरङ्गतावत् न परस्य ब्रह्मणोऽन्तरङ्गबहिरङ्गताविशेषः — किं तर्हि ? यदमृता देवाः येनामृतत्वेन यदमृता अभूवन् , तेनैवामृतत्वेन विशिष्टः तदमृतो भवति ; न न्यूनता नाप्यधिकता अमृतत्वे इत्यर्थः ॥

अथ खलु य उद्गीथः स प्रणवः बह्वृचानाम् , यश्च प्रणवः तेषां स एव च्छान्दोग्ये उद्गीथशब्दवाच्यः । असौ वा आदित्य उद्गीथः एष प्रणवः ; प्रणवशब्दवाच्योऽपि स एव बह्वृचानाम् नान्यः ।

उद्गीथ आदित्यः कथम् ? उद्गीथाख्यमक्षरम् ओमिति एतत् एषः हि यस्मात् स्वरन् उच्चारयन् , अनेकार्थत्वाद्धातूनाम् ; अथवा स्वरन् गच्छन् एति । अतः असावुद्गीथः सविता ॥

तम् एतम् उ एव अहम् अभ्यगासिषम् आभिमुख्येन गीतवानस्मि, आदित्यरश्म्यभेदं कृत्वा ध्यानं कृतवानस्मीत्यर्थः । तेन तस्मात्कारणात् मम त्वमेकोऽसि पुत्र इति ह कौषीतकिः कुषीतकस्यापत्यं कौषीतकिः पुत्रमुवाच उक्तवान् । अतः रश्मीनादित्यं च भेदेन त्वं पर्यावर्तयात् पर्यावर्तयेत्यर्थः, त्वंयोगात् । एवं बहवो वै ते तव पुत्रा भविष्यन्तीत्यधिदैवतम् ॥

अथ अनन्तरम् अध्यात्मम् उच्यते । य एवायं मुख्यः प्राणस्तमुद्गीथमुपासीतेत्यादि पूर्ववत् । तथा ओमिति ह्येष प्राणोऽपि स्वरन्नेपि ओमिति ह्यनुज्ञां कुर्वन्निव वागादिप्रवृत्त्यर्थमेतीत्यर्थः । न हि मरणकाले मुमूर्षोः समीपस्थाः प्राणस्योङ्करणं शृण्वन्तीति । एतत्सामान्यादादित्येऽप्योङ्करणमनुज्ञामात्रं द्रष्टव्यम् ॥

एतमु एवाहमभ्यगासिषमित्यादि पूर्ववदेव । अतो वागादीन्मुख्यं च प्राणं भेदगुणविशिष्टमुद्गीथं पश्यन् भूमानं मनसा अभिगायतात् , पूर्ववदावर्तयेत्यर्थः ; बहवो वै मे मम पुत्रा भविष्यन्तीत्येवमभिप्रायः सन्नित्यर्थः ।

प्राणादित्यैकत्वोद्गीथ दृष्टेः एकपुत्रत्वफलदोषेणापोदितत्वात् रश्मिप्राणभेददृष्टेः कर्तव्यता चोद्यते अस्मिन्खण्डे बहुपुत्रफलत्वार्थम् ॥

अथ खलु य उद्गीथ इत्यादि प्रणवोद्गीथैकत्वदर्शनमुक्तम् , तस्यैतत्फलमुच्यते — होतृषदनात् होता यत्रस्थः शंसति तत्स्थानं होतृषदनम् , हौत्रात्कर्मणः सम्यक्प्रयुक्तादित्यर्थः । न हि देशमात्रात्फलमाहर्तुं शक्यम् । किं तत् ? ह एवापि दुरुद्गीतं दुष्टमुद्गीतम् उद्गानं कृतम् उद्गात्रा स्वकर्मणि क्षतं कृतमित्यर्थः ; तदनुसमाहरति अनुसन्धत्त इत्यर्थः — चिकित्सयेव धातुवैषम्यसमीकरणमिति ॥

इयमेव पृथिवी ऋक् ; ऋचि पृथिविदृष्टिः कार्या । तथा अग्निः साम ; साम्नि अग्निदृष्टिः । कथं पृथिव्यग्न्योः ऋक्सामत्वमिति, उच्यते — तदेतत् अग्न्याख्यं साम एतस्यां पृथिव्याम् ऋचि अध्यूढम् अधिगतम् उपरिभावेन स्थितमित्यर्थः ; ऋचीव साम ; तस्मात् अत एव कारणात् ऋच्यध्यूढमेव साम गीयते इदानीमपि सामगैः ।

यथा च ऋक्सामनी नात्यन्तं भिन्ने अन्योन्यम् , तथैतौ पृथिव्यग्नी ; कथम् ? इयमेव पृथिवी सा सामनामार्धशब्दवाच्या ; इतरार्धशब्दवाच्यः अग्निः अमः ; तत् एतत्पृथिव्यग्निद्वयं सामैकशब्दाभिधेयत्वमापन्नं साम ; तस्मान्नान्योन्यं भिन्नं पृथिव्यग्निद्वयं नित्यसंश्लिष्टमृक्सामनी इव । तस्माच्च पृथिव्यग्न्योर्‌ऋक्सामत्वमित्यर्थः । सामाक्षरयोः पृथिव्यग्निदृष्टिविधानार्थमियमेव सा अग्निरम इति केचित् ॥

अन्तरिक्षमेव ऋक् वायुः साम इत्यादि पूर्ववत् ॥

नक्षत्राणामधिपतिश्चन्द्रमा अतः स साम ॥

अथ यदेतदादित्यस्य शुक्लं भाः शुक्ला दीप्तिः सैव ऋक् । अथ यदादित्ये नीलं परः कृष्णं परोऽतिशयेन कार्ष्ण्यं तत्साम । तद्ध्येकान्तसमाहितदृष्टेर्दृश्यते ॥

ते एवैते भासौ शुक्लकृष्णत्वे सा च अमश्च साम । अथ य एषः अन्तरादित्ये आदित्यस्यान्तः मध्ये हिरण्मयः हिरण्मय इव हिरण्मयः । न हि सुवर्णविकारत्वं देवस्य सम्भवति, ऋक्सामगेष्णत्वापहतपाप्मत्वासम्भवात् ; न हि सौवर्णेऽचेतने पाप्मादिप्राप्तिरस्ति, येन प्रतिषिध्येत, चाक्षुषे च अग्रहणात् ; अतः लुप्तोपम एव हिरण्मयशब्दः, ज्योतिर्मय इत्यर्थः । उत्तरेष्वपि समाना योजना ।

पुरुषः पुरि शयनात् पूरयति वा स्वेन आत्मना जगदिति ; दृश्यते निवृत्तचक्षुर्भिः समाहितचेतोभिर्ब्रह्मचर्यादिसाधनापेक्षैः । तेजस्विनोऽपि श्मश्रुकेशादयः कृष्णाः स्युरित्यतो विशिनष्टि — हिरण्यश्मश्रुर्हिरण्यकेश इति ; ज्योतिर्मयान्येवस्य श्मश्रूणि केशाश्चेत्यर्थः । आप्रणखात् प्रणखः नखाग्रं नखाग्रेण सह सर्वः सुवर्ण इव भारूप इत्यर्थः ॥

तस्य एवं सर्वतः सुवर्णवर्णस्याप्यक्ष्णोर्विशेषः । कथम् ? तस्य यथा कपेः मर्कटस्य आसः कप्यासः ; आसेरुपवेशनार्थस्य करणे घञ् ; कपिपृष्ठान्तः येनोपविशति ; कप्यास इव पुण्डरीकम् अत्यन्ततेजस्वि एवम् देवस्य अक्षिणी ; उपमितोपमानत्वात् न हीनोपमा ।

तस्य एवंगुणविशिष्टस्य गौणमिदं नाम उदिति ; कथं गौणत्वम् ? स एषः देवः सर्वेभ्यः पाप्मभ्यः पाप्मना सह तत्कार्येभ्य इत्यर्थः, ‘य आत्मापहतपाप्मा’ (छा. उ. ८ । ७ । १) इत्यादि वक्ष्यति, उदितः उत् इतः, उद्गत इत्यर्थः । अतः असौ उन्नामा । तम् एवंगुणसम्पन्नमुन्नामानं यथोक्तेन प्रकारेण यो वेद सोऽप्येवमेव उदेति उद्गच्छति सर्वेभ्यः पाप्मभ्यः — ह वै इत्यवधारणार्थौ निपातौ — उदेत्येवेत्यर्थः ॥

तस्योद्गीथत्वं देवस्य आदित्यादीनामिव विवक्षित्वा आह —

तस्य ऋक्च साम च गेष्णौ पृथिव्याद्युक्तलक्षणे पर्वणी । सर्वात्मा हि देवः । परापरलोककामेशितृत्वादुपपद्यते पृथिव्यग्न्याद्यृक्सामगेष्णत्वम् , सर्वयोनित्वाच्च ।

यत एवमुन्नामा च असौ ऋक्सामगेष्णश्च तस्मादृक्सामगेष्णत्वे प्राप्ते उद्गीथत्वमुच्यते परोक्षेण, परोक्षप्रियत्वाद्देवस्य, तस्मादुद्गीथ इति । तस्मात्त्वेव हेतोः उदं गायतीत्युग्दाता । यस्माद्धि एतस्य यथोक्तस्योन्नाम्नः गाता असौ अतो युक्ता उद्गीतेति नामप्रसिद्धिः उद्गातुः ।

स एषः देवः उन्नामा ये च अमुष्मात् आदित्यात् पराञ्चः परागञ्चनात् ऊर्ध्वा लोकाः तेषां लोकानां च ईष्टे न केवलमीशितृत्वमेव, च - शब्दाद्धारयति च, ‘स दाधार पृथिवीं द्यामुतेमाम्’ (ऋ. सं. मं. १० । १२१ । १) इत्यादिमन्त्रवर्णात् । किञ्च, देवकामानामीष्टे इति एतत् अधिदैवतं देवताविषयं देवस्योद्गीथस्य स्वरूपमुक्तम् ॥

अथ अधुना अध्यात्ममुच्यते — वागेव ऋक् प्राणः साम, अधरोपरिस्थानत्वसामान्यात् । प्राणो घ्राणमुच्यते सह वायुना । वागेव सा प्राणोऽम इत्यादि पूर्ववत् ॥

चक्षुरेव ऋक् आत्मा साम । आत्मेति च्छायात्मा, तत्स्थत्वात्साम ॥

श्रोत्रमेव ऋक् मनः साम, श्रोत्रस्याधिष्ठातृत्वान्मनसः सामत्वम् ॥

अथ यदेतदक्ष्णः शुक्लं भाः सैव ऋक् । अथ यन्नीलं परः कृष्णमादित्य इव दृक्शक्त्यधिष्ठानं तत्साम ॥

अथ य एषोऽन्तरक्षिणि पुरुषो दृश्यते, पूर्ववत् । सैव ऋक् अध्यात्मं वागाद्या, पृथिव्याद्या च अधिदैवतम् ; प्रसिद्धा च ऋक् पादबद्धाक्षरात्मिका ; तथा साम ; उक्थसाहचर्याद्वा स्तोत्रं साम ऋक शस्त्रम् उक्थादन्यत् तथा यजुः स्वाहास्वधावषडादि सर्वमेव वाग्यजुः तत्स एव । सर्वात्मकत्वात्सर्वयोनित्वाच्चेति ह्यवोचाम । ऋगादिप्रकरणात् तद्ब्रह्मेति त्रयो वेदाः ।

तस्यैतस्य चाक्षुषस्य पुरुषस्य तदेव रूपमतिदिश्यते । किं तत् ? यदमुष्य आदित्यपुरुषस्य — हिरण्मय इत्यादि यदधिदैवतमुक्तम् , यावमुष्य गेष्णौ पर्वणी, तावेवास्यापि चाक्षुषस्य गेष्णौ ; यच्चामुष्य नाम उदित्युद्गीथ इति च तदेवास्य नाम ।

स्थानभेदात् रूपगुणनामातिदेशात् ईशितृत्वविषयभेदव्यपदेशाच्च आदित्यचाक्षुषयोर्भेद इति चेत् , न ; ’ अमुना’ ‘अनेनैव’ (छा. उ. १ । ७ । ८) इत्येकस्योभयात्मत्वप्राप्त्यनुपपत्तेः ।

द्विधाभावेनोपपद्यत इति चेत् — वक्ष्यति हि ‘स एकधा भवति त्रिधा भवति’ (छा. उ. ७ । २६ । २) इत्यादि, न ; चेतनस्यैकस्य निरवयवत्वाद्द्विधाभावानुपपत्तेः । तस्मादध्यात्माधिदैवतयोरेकत्वमेव । यत्तु रूपाद्यतिदेशो भेदकारणमवोचः, न तद्भेदावगमाय ; किं तर्हि, स्थानभेदाद्भेदाशङ्का मा भूदित्येवमर्थम् ॥

स एषः चाक्षुषः पुरुषः ये च एतस्मात् आध्यात्मिकादात्मनः अर्वाञ्चः अर्वाग्गताः लोकाः तेषां चेष्टे मनुष्यसम्बन्धिनां च कामानाम् । तत् तस्मात् य इमे वीणायां गायन्ति गायकाः त एतमेव गायन्ति । यस्मादीश्वरं गायन्ति तस्मात्ते धनसनयः धनलाभयुक्ताः, धनवन्त इत्यर्थः ॥

अथ य एतदेवं विद्वान् यथोक्तं देवमुद्गीथं विद्वान् साम गायति उभौ स गायति चाक्षुषमादित्यं च । तस्यैवंविदः फलमुच्यते — सोऽमुनैव आदित्येन स एष ये च अमुष्मात्पराञ्चः लोकाः तांश्च आप्नोति, आदित्यान्तर्गतदेवो भूत्वेत्यर्थः, देवकामांश्च ॥

अथ अनेनैव चाक्षुषेणैव ये च एतस्मादर्वाञ्चो लोकाः तांश्च आप्नोति, मनुष्यकामांश्च — चाक्षुषो भूत्वेत्यर्थः । तस्मादु ह एवंवित् उद्गाता ब्रूयात् यजमानम् — कम् इष्टं ते तव काममागायानीति । एष हि यस्मादुद्गाता कामागानस्य उद्गानेन कामं सम्पादयितुमीष्टे समर्थः इत्यर्थः । कोऽसौ ? य एवं विद्वान् साम गायति । द्विरुक्तिरुपासनसमाप्त्यर्था ॥

अनेकधोपास्यत्वात् अक्षरस्य प्रकारान्तरेण परोवरीयस्त्वगुणफलमुपासनान्तरमानिनाय । इतिहासस्तु सुखावबोधनार्थः ।

त्रयः त्रिसङ्ख्याकाः, ह इत्यैतिह्यार्थः, उद्गीथे उद्गीथज्ञानं प्रति, कुशलाः निपुणा बभूवुः ; कस्मिंश्चिद्देशेकाले च निमित्ते वा समेतानामित्यभिप्रायः । न हि सर्वस्मिञ्जगति त्रयाणामेव कौशलमुद्गीथादिविज्ञाने । श्रूयन्ते हि उषस्तिजानश्रुतिकैकेयप्रभृतयः सर्वज्ञकल्पाः ।

के ते त्रय इति, आह — शिलकः नामतः, शलावतोऽपत्यं शालावत्यः ; चिकितायनस्यापत्यं चैकितायनः, दल्भगोत्रो दाल्भ्यः, द्व्यामुष्यायणो वा ; प्रवाहणो नामतः, जीवलस्यापत्यं जैवलिः इत्येते त्रयः —

ते होचुः अन्योन्यम् — उद्गीथे वै कुशलाः निपुणा इति प्रसिद्धाः स्मः । अतो हन्त यद्यनुमतिर्भवताम् उद्गीथे उद्गीथज्ञाननिमित्तां कथां विचारणां पक्षप्रतिपक्षोपन्यासेन वदामः वादं कुर्म इत्यर्थः ।

तथा च तद्विद्यसंवादे विपरीतग्रहणनाशोऽपूर्वविज्ञानोपजनः संशयनिवृत्तिश्चेति । अतः तद्विद्यसंयोगः कर्तव्य इति च इतिहासप्रयोजनम् । दृश्यते हि शिलकादीनाम् ॥

तथेत्युक्त्वा ते समुपविविशुः ह उपविष्टवन्तः किल । तत्र राज्ञः प्रागल्भ्योपपत्तेः स ह प्रवाहणो जैवलिरुवाच इतरौ — भगवन्तौ पूजावन्तौ अग्रे पूर्वं वदताम् ; ब्राह्मणयोरिति लिङ्गाद्राजा असौ ; युवयोर्ब्राह्मणयोः वदतोः वाचं श्रोष्यामि ; अर्थरहितामित्यपरे, वाचमिति विशेषणात् ॥

उक्तयोः स ह शिलकः शालावत्यः चैकितायनं दाल्भ्यमुवाच — हन्त यद्यनुमंस्यसे त्वा त्वां पृच्छानि इत्युक्तः इतरः पृच्छेति होवाच ॥

लब्धानुमतिराह —

का साम्नः — प्रकृतत्वादुद्गीथस्य ; उद्गीथो हि अत्र उपास्यत्वेन प्रकृतः ; ‘परोवरीयांसमुद गीथम्’ इति च वक्ष्यति — गतिः आश्रयः, परायणमित्येतत् । एवं पृष्टो दाल्भ्य उवाच — स्वर इति, स्वरात्मकत्वात्साम्नः । यो यदात्मकः स तद्गतिस्तदाश्रयश्च भवतीति युक्तम् , मृदाश्रय इव घटादिः ।

स्वरस्य का गतिरिति, प्राण इति होवाच ; प्राणनिष्पाद्यो हि स्वरः, तस्मात्स्वरस्य प्राणो गतिः । प्राणस्य का गतिरिति, अन्नमिति होवाच ; अन्नावष्टम्भो हि प्राणः, ‘शुष्यति वै प्राण ऋतेऽन्नात्’ (बृ. उ. ५ । १२ । १) इति श्रुतेः, ‘अन्नं दाम’ (बृ. उ. २ । २ । १) इति च । अन्नस्य का गतिरिति, आप इति होवाच, अप्सम्भवत्वादन्नस्य ॥

अपां का गतिरिति, असौ लोक इति होवाच ; अमुष्माद्धि लोकाद्वृष्टिः सम्भवति । अमुष्य लोकस्य का गतिरिति पृष्टः दाल्भ्य उवाच — स्वर्गममुं लोकमतीत्य आश्रयान्तरं साम न नयेत्कश्चित् इति होवाच आह ।

अतो वयमपि स्वर्गं लोकं साम अभिसंस्थापयामः ; स्वर्गलोकप्रतिष्ठं साम जानीम इत्यर्थः । स्वर्गसंस्तावं स्वर्गत्वेन संस्तवनं संस्तावो यस्य तत्साम स्वर्गसंस्तावम् , हि यस्मात् स्वर्गो वै लोकः साम वेद इति श्रुतिः ॥

तम् इतरः शिकलः शालावत्यः चैकितायनं दाल्भ्यमुवाच — अप्रतिष्ठितम् असंस्थितम् , परोवरीयस्त्वेनासमाप्तगति सामेत्यर्थः ; वै इत्यागमं स्मारयति किलेति च, दाल्भ्य ते तव साम । यस्तु असहिष्णुः सामवित् एतर्हि एतस्मिन्काले ब्रूयात् कश्चिद्विपरीतविज्ञानम् — अप्रतिष्ठितं साम प्रतिष्ठितमिति — एवंवादापराधिनो मूर्धा शिरः ते विपतिष्यति विस्पष्टं पतिष्यतीति । एवमुक्तस्यापराधिनः तथैव तद्विपतेत् न संशयः ; न त्वहं ब्रवीमीत्यभिप्रायः ।

ननु मूर्धपातार्हं चेदपराधं कृतवान् , अतः परेणानुक्तस्यापि पतेन्मूर्धा, न चेदपराधी उक्तस्यापि नैव पतति ; अन्यथा अकृताभ्यागमः कृतनाशश्च स्याताम् ।

नैष दोषः, कृतस्य कर्मणः शुभाशुभस्य फलप्राप्तेर्देशकालनिमित्तापेक्षत्वात् । तत्रैवं सति मूर्धपातनिमित्तस्याप्यज्ञानस्य पराभिव्याहारनिमित्तापेक्षत्वमिति ॥

एवमुक्तो दाल्भ्य आह —

हन्ताहमेतद्भगवत्तः भगवतः वेदानि यत्प्रतिष्ठं साम इत्युक्तः प्रत्युवाच शालावत्यः — विद्धीति होवाच । अमुष्य लोकस्य का गतिरिति पृष्टः दाल्भ्येन शालावत्यः अयं लोक इति होवाच ; अयं हि लोको यागदानहोमादिभिरमुं लोकं पुष्यतीति ; ‘अतः प्रदानं देवा उपजीवन्ति’ ( ? ) इति हि श्रुतयः ; प्रत्यक्षं हि सर्वभूतानां धरणी प्रतिष्ठेति ; अतः साम्नोऽप्ययं लोकः प्रतिष्ठैवेति युक्तम् ।

अस्य लोकस्य का गतिरित्युक्तः आह शालावत्यः — न प्रतिष्ठाम् इमं लोकमतीत्य नयेत् साम कश्चित् । अतो वयं प्रतिष्ठां लोकं साम अभिसंस्थापयामः ; यस्मात्प्रतिष्ठासंस्तावं हि, प्रतिष्ठात्वेन संस्तुतं सामेत्यर्थः ; ‘इयं वै रथन्तरम्’ (तां. ब्रा. १८ । ६ । ११) इति च श्रुतिः ॥

तमेवमुक्तवन्तं ह प्रवाहणो जैवलिरुवाच अन्तवद्वै किल ते शालावत्य सामेत्यादि पूर्ववत् । ततः शालावत्य आह — हन्ताहमेतद्भगवत्तो वेदानीति ; विद्धीति होवाच इतरः ॥

अनुज्ञातः आह —

अस्य लोकस्य का गतिरिति, आकाश इति होवाच प्रवाहणः ; आकाश इति च पर आत्मा, ‘आकाशो वै नाम’ (छा. उ. ८ । १४ । १) इति श्रुतेः ; तस्य हि कर्म सर्वभूतोत्पादकत्वम् ; तस्मिन्नेव हि भूतप्रलयः — ‘तत्तेजोऽसृजत’ (छा. उ. ६ । २ । ३) ‘तेजः परस्यां देवतायाम्’ (छा. उ. ६ । ८ । ६) इति हि वक्ष्यति ।

सर्वाणि ह वै इमानि भूतानि स्थावरजङ्गमानि आकाशादेव समुत्पद्यन्ते तेजोबन्नादिक्रमेण, सामर्थ्यात् , आकाशं प्रति अस्तं यन्ति प्रलयकाले तेनैव विपरीतक्रमेण ; हि यस्मादाकाश एवैभ्यः सर्वेभ्यो भूतेभ्यः ज्यायान् महत्तरः, अतः स सर्वेषां भूतानां परमयनं परायणं प्रतिष्ठा त्रिष्वपि कालेष्वित्यर्थः ॥

यस्मात् परं परं वरीयः वरीयसोऽप्येष वरः परश्च वरीयांश्च परोवरीयान् उद्गीथः परमात्मा सम्पन्न इत्यर्थः, अत एव स एषः अनन्तः अविद्यमानान्तः ।

तमेतं परोवरीयांसं परमात्मभूतमनन्तम् एवं विद्वान् परोवरीयांसमुद्गीथमुपास्ते । तस्यैतत्फलमाह — परोवरीयः परं परं वरीयो विशिष्टतरं जीवनं ह अस्य विदुषो भवति दृष्टं फलम् , अदृष्टं च परोवरीयसः उत्तरोत्तरविशिष्टतरानेव ब्रह्माकाशान्तान् लोकान् जयति — य एतदेवं विद्वानुद्गीथमुपास्ते ॥

किं च तमेतमुद्गीथं विद्वान् अतिधन्वा नामतः, शुनकस्यापत्यं शौनकः, उदरशाण्डिल्याय शिष्याय एतम् उद्गीथदर्शनम् उक्त्वा उवाच — यावत् ते तव प्रजायाम् , प्रजासन्ततावित्यर्थः, एनम् उद्गीथं त्वत्सन्ततिजा वेदिष्यन्ते ज्ञास्यन्ति, तावन्तं कालं परोवरीयो हैभ्यः प्रसिद्धेभ्यो लौकिकजीवनेभ्यः उत्तरोत्तरविशिष्टतरं जीवनं तेभ्यो भविष्यति ॥

तथा अदृष्टेऽपि परलोके अमुष्मिन् परोवरीयांल्लोको भविष्यतीत्युक्तवान् शाण्डिल्याय अतिधन्वा शौनकः । स्यादेतत्फलं पूर्वेषां महाभाग्यानाम् , नैदंयुगीनानाम् — इत्याशङ्कानिवृत्तये आह — स यः कश्चित् एतमेवं विद्वान् उद्गीथम् एतर्हि उपास्ते, तस्याप्येवमेव परोवरीय एव ह अस्य अस्मिंल्लोके जीवनं भवति तथा अमुष्मिंल्लोके लोक इति ॥

उद्गीथोपासनप्रसङ्गेन प्रस्तावप्रतिहारविषयमप्युपासनं वक्तव्यमितीदमारभ्यते ; आख्यायिका तु सुखावबोधार्था ।

मटचीहतेषु मटच्यः अशनयः ताभिर्हतेषु नाशितेषु कुरुषु कुरुसस्येष्वित्यर्थः । ततो दुर्भिक्षे जाते आटिक्या अनुपजातपयोधरादिस्त्रीव्यञ्जनया सह जायया उषस्तिर्ह नामतः, चक्रस्यापत्यं चाक्रायणः ; इभो हस्ती तमर्हतीति इभ्यः ईश्वरः, हस्त्यारोहो वा, तस्य ग्रामः इभ्यग्रामः तस्मिन् ; प्रद्राणकः अन्नालाभात् , ‘द्रा कुत्सायां गतौ’, कुत्सितां गतिं गतः, अन्त्यावस्थां प्राप्त इत्यर्थः ; उवास उषितवान् कस्यचिद्गृहमाश्रित्य ॥

सः अन्नार्थमटन् इभ्यं कुल्माषान् कुत्सितान्माषान् खादन्तं भक्षयन्तं यदृच्छयोपलभ्य बिभिक्षे याचितवान् । तम् उषस्तिं ह उवाच इभ्यः — न इतः, अस्मान्मया भक्ष्यमाणादुच्छिष्टराशेः कुल्माषा अन्ये न विद्यन्ते ; यच्च ये राशौ मे मम उपनिहिताः प्रक्षिप्ताः इमे भाजने, किं करोमि ;

इत्युक्तः प्रत्युवाच उषस्तिः —

एतेषाम् एतानित्यर्थः, मे मह्यं देहीति ह उवाच ; तान् स इभ्यः अस्मै उषस्तये प्रददौ प्रदत्तवान् । पानाय समीपस्थमुदकं च गृहीत्वा उवाच — हन्त गृहाणानुपानम् ; इत्युक्तः प्रत्युवाच — उच्छिष्टं वै मे मम इदमुदकं पीतं स्यात् , यदि पास्यामि ।

इत्युक्तवन्तं प्रत्युवाच इतरः —

किं न स्विदेते कुल्माषा अप्युच्छिष्टाः, इत्युक्तः आह उषस्तिः — न वै अजीविष्यं नैव जीविष्यामि इमान् कुल्माषान् अखादन् अभक्षयन् इति होवाच । कामः इच्छातः मे मम उदकपानं लभ्यत इत्यर्थः ।

अतश्चैतामवस्थां प्राप्तस्य विद्याधर्मयशोवतः स्वात्मपरोपकारसमर्थस्यैतदपि कर्म कुर्वतो न अघस्पर्श इत्यभिप्रायः । तस्यापि जीवितं प्रति उपायान्तरेऽजुगुप्सिते सति जुगुप्सितमेतत्कर्म दोषाय ; ज्ञानावलेपेन कुर्वतो नरकपातः स्यादेवेत्यभिप्रायः, प्रद्राणकशब्दश्रवणात् ॥

तांश्च स खादित्वा अतिशेषान् अतिशिष्टान् जायायै कारुण्यादाजहार ; सा आटिकी अग्रे एव कुल्माषप्राप्तेः सुभिक्षा शोभनभिक्षा, लब्धान्नेत्येतत् , बभूव संवृत्ता ; तथापि स्त्रीस्वाभाव्यादनवज्ञाय तान्कुल्माषान् पत्युर्हस्तात्प्रतिगृह्य निदधौ निक्षिप्तवती ॥

स तस्याः कर्म जानन् प्रातः उषःकाले सञ्जिहानः शयनं निद्रां वा परित्यजन् उवाच पत्न्याः शृण्वन्त्याः — यत् यदि बतेति खिद्यमानः अन्नस्य स्तोकं लभेमहि, तद्भुक्त्वान्नं समर्थो गत्वा लभेमहि धनमात्रां धनस्याल्पम् ; ततः अस्माकं जीवनं भविष्यतीति ।

धनलाभे च कारणमाह — राजासौ नातिदूरे स्थाने यक्ष्यते ; यजमानत्वात्तस्य आत्मनेपदम् ; स च राजा मा मां पात्रमुपलभ्य सर्वैरार्त्विज्यैः ऋत्विक्कर्मभिः ऋत्विक्कर्मप्रयोजनायेत्यर्थः वृणीतेति ॥

एवमुक्तवन्तं जायोवाच — हन्त गृहाण हे पते इमे एव ये मद्धस्ते विनिक्षिप्तास्त्वया कुल्माषा इति । तान्खादित्वा अमुं यज्ञं राज्ञो विततं विस्तारितमृत्विग्भिः एयाय ॥

तत्र च गत्वा, उद्गातॄन् उद्गातृपुरुषानागत्य, आ स्तुवन्त्यस्मिन्निति आस्तावः तस्मिन्नास्तावे स्तोष्यमाणान् उपोपविवेश समीपे उपविष्टस्तेषामित्यर्थः । उपविश्य च स ह प्रस्तोतारमुवाच ॥

हे प्रस्तोतः इत्यामन्त्र्य अभिमुखीकरणाय, या देवता प्रस्तावं प्रस्तावभक्तिम् अनुगता अन्वायत्ता, तां चेत् देवतां प्रस्तावभक्तेः अविद्वान्सन् प्रस्तोष्यसि, विदुषो मम समीपे — तत्परोक्षेऽपि चेत् विपतेत्तस्य मूर्धा, कर्ममात्रविदामनधिकार एव कर्मणि स्यात् ; तच्चानिष्टम् , अविदुषामपि कर्मदर्शनात् , दक्षिणमार्गश्रुतेश्च ; अनधिकारे च अविदुषामुत्तर एवैको मार्गः श्रूयेत ; न च स्मार्तकर्मनिमित्त एव दक्षिणः पन्थाः, ‘यज्ञेन दानेन’ (बृ. उ. ६ । २ । १६) इत्यादिश्रुतेः ; ‘तथोक्तस्य मया’ (छा. उ. १ । ११ । ५), (छा. उ. १ । ११ । ७), (छा. उ. १ । ११ । ९) इति च विशेषणाद्विद्वत्समक्षमेव कर्मण्यनधिकारः, न सर्वत्राग्निहोत्रस्मार्तकर्माध्ययनादिषु च ; अनुज्ञायास्तत्र तत्र दर्शनात् , कर्ममात्रविदामप्यधिकारः सिद्धः कर्मणीति — मूर्धा ते विपतिष्यतीति ॥

एवमेवोद्गातारं प्रतिहर्तारमुवाचेत्यादि समानमन्यत् । ते प्रस्तोत्रादयः कर्मभ्यः समारताः उपरताः सन्तः मूर्धपातभयात् तूष्णीमासाञ्चक्रिरे अन्यच्चाकुर्वन्तः, अर्थित्वात् ॥

अथ अनन्तरं ह एनम् उषस्तिं यजमानः राजा उवाच भगवन्तं पूजावन्तम् वै अहं विविदिषाणि वेदितुमिच्छामि ; इत्युक्तः उषस्तिः अस्मि चाक्रायणः तवापि श्रोत्रपथमागतो यदि — इति ह उवाच उक्तवान् ॥

स ह यजमानः उवाच — सत्यमेवमहं भगवन्तं बहुगुणमश्रौषम् , सर्वैश्च ऋत्विक्कर्मभिः आर्त्विज्यैः पर्यैषिषं पर्येषणं कृतवानस्मि ; अन्विष्य भगवतो वा अहम् अवित्त्या अलाभेन अन्यानिमान् अवृषि वृतवानस्मि ॥

अद्यापि भगवांस्त्वेव मे मम सर्वैरार्त्विज्यैः ऋत्विक्कर्मार्थम् अस्तु, इत्युक्तः तथेत्याह उषस्तिः ; किं तु अथैवं तर्हि एते एव त्वया पूर्वं वृताः मया समतिसृष्टाः मया संयक्प्रसन्नेनानुज्ञाताः सन्तः स्तुवताम् ; त्वया त्वेतत्कार्यम् — यावत्त्वेभ्यः प्रस्तोत्रादिभ्यः सर्वेभ्यो धनं दद्याः प्रयच्छसि, तावन्मम दद्याः ; इत्युक्तः तथेति ह यजमानः उवाच ॥

अथ ह एनम् औषस्त्यं वचः श्रुत्वा प्रस्तोता उपससाद उषस्तिं विनयेनोपजगाम । प्रस्तोतर्या देवतेत्यादि मा मां भगवानवोचत्पूर्वम् — कतमा सा देवता या प्रस्तावभक्तिमन्वायत्तेति ॥

पृष्टः प्राण इति ह उवाच ; युक्तं प्रस्तावस्य प्राणो देवतेति । कथम् ? सर्वाणि स्थावरजङ्गमानि भूतानि प्राणमेव अभिसंविशन्ति प्रलयकाले, प्राणमभिलक्षयित्वा प्राणात्मनैवोज्जिहते प्राणादेवोद्गच्छन्तीत्यर्थः उत्पत्तिकाले ; अतः सैषा देवता प्रस्तावमन्वायत्ता ।

तां चेतविद्वान् त्वं प्रास्तोष्यः प्रस्तवनं प्रस्तावभक्तिं कृतवानसि यदि, मूर्धा शिरः ते व्यपतिष्यत् विपतितमभविष्यत् यथोक्तस्य मया तत्काले मूर्धा ते विपतिष्यतीति । अतस्त्वा साधु कृतम् ; मया निषिद्धः कर्मणो यदुपरमामकार्षिरित्यभिप्रायः ॥

तथोद्गाता पप्रच्छ कतमा सा उद्गीथभक्तिमनुगता अन्वायत्ता देवतेति ॥

पृष्टः आदित्य इति होवाच । सर्वाणि ह वा इमानि भूतानि आदित्यम् उच्चैः ऊर्ध्वं सन्तं गायन्ति शब्दयन्ति, स्तुवन्तीत्यभिप्रायः, उच्छब्दसामान्यात् , प्रशब्दसामान्यादिव प्राणः । अतः सैषा देवतेत्यादि पूर्ववत् ॥

एवमेवाथ ह एनं प्रतिहर्ता उपससाद कतमा सा देवता प्रतिहारमन्वायत्तेति ॥

पृष्टः अन्नमिति होवाच । सर्वाणि ह वा इमानि भूतान्यन्नमेव आत्मानं प्रति सर्वतः प्रतिहरमाणानि जीवन्ति । सैषा देवता प्रतिशब्दसामान्यात्प्रतिहारभक्तिमनुगता । समानमन्यत्तथोक्तस्य मयेति । प्रस्तावोद्गीथप्रतिहारभक्तीः प्राणादित्यान्नदृष्ट्योपासीतेति समुदायार्थः । प्राणाद्यापत्तिः कर्मसमृद्धिर्वा फलमिति ॥

अतीते खण्डेऽन्नाप्राप्तिनिमित्ता कष्टावस्थोक्ता उच्छिष्टोच्छिष्टपर्युषितभक्षणलक्षणा ; सा मा भूदित्यन्नलाभाय अथ अनन्तरं शौवः श्वभिर्दृष्टः उद्गीथः उद्गानं साम अतः प्रस्तूयते ।

तत् तत्र ह किल बको नामतः, दल्भस्यापत्यं दाल्भ्यः ; ग्लावो वा नामतः, मित्रायाश्चापत्यं मैत्रेयः ; वाशब्दश्चार्थे ; द्व्यामुष्यायणो ह्यसौ ; वस्तुविषये क्रियास्विव विकल्पानुपपत्तेः ; द्विनामा द्विगोत्र इत्यादि हि स्मृतिः ; दृश्यते च उभयतः पिण्डभाक्त्वम् ; उद्गीथे बद्धचित्तत्वात् ऋषावनादराद्वा । वा - शब्दः स्वाध्यायार्थः । स्वाध्यायं कर्तुं ग्रामाद्बहिः उद्वव्राज उद्गतवान्विविक्तदेशस्थोदकाभ्याशम् ।

‘उद वव्राज’ ‘प्रतिपालयाञ्चकार’ (छा. उ. १ । १२ । ३) इति च एकवचनाल्लिङ्गात् एकोऽसौ ऋषिः । श्वोद्गीथकालप्रतिपालनात् ऋषेः स्वाध्यायकरणमन्नकामनयेति लक्ष्यत इत्यभिप्रायतः ॥

स्वाध्यायेन तोषिता देवता ऋषिर्वा श्वरूपं गृहीत्वा श्वा श्वेतः सन् तस्मै ऋषये तदनुग्रहार्थं प्रादुर्बभूव प्रादुश्चकार । तमन्ये शुक्लं श्वानं क्षुल्लकाः श्वानः उपसमेत्य ऊचुः उक्तवन्तः — अन्नं नः अस्मभ्यं भगवान् आगायतु आगानेन निष्पादयत्वित्यर्थः ।

मुख्यप्राणवागादयो वा प्राणमन्वन्नभुजः स्वाध्यायपरितोषिताः सन्तः अनुगृह्णीयुरेनं श्वरूपमादायेति युक्तमेवं प्रतिपत्तुम् । अशनायाम वै बुभुक्षिताः स्मो वै इति ॥

एवमुक्ते श्वा श्वेत उवाच तान् क्षुल्लकान् शुनः, इहैव अस्मिन्नेव देशे मा मां प्रातः प्रातःकाले उपसमीयातेति । दैर्घ्यं छान्दसम् , समीयातेति प्रमादपाठो वा । प्रातःकालकरणं तत्काल एव कर्तव्यार्थम् , अन्नदस्य वा सवितुरपराह्णेऽनाभिमुख्यात् ।

तत् तत्रैव ह बको दाल्भ्यो ग्लावो वा मैत्रेय ऋषिः प्रतिपालयाञ्चकार प्रतीक्षणं कृतवानित्यर्थः ॥

ते श्वानः तत्रैव आगत्य ऋषेः समक्षं यथैवेह कर्मणि बहिष्पवमानेन स्तोत्रेण स्तोष्यमाणाः उद्गातृपुरुषाः संरब्धाः संलग्नाः अन्योन्यमेव सर्पन्ति, एवं मुखेनान्योन्यस्य पुच्छं गृहीत्वा आससृपुः आसृप्तवन्तः, परिभ्रमणं कृतवन्त इत्यर्थः ; त एवं संसृप्य समुपविश्य उपविष्टाः सन्तः हिं चक्रुः हिङ्कारं कृतवन्तः ॥

ओमदामों पिबामों देवः, द्योतनात् ; वरुणः वर्षणाज्जगतः ; प्रजापतिः, पालनात्प्रजानाम् ; सविता प्रसवितृत्वात्सर्वस्य आदित्य उच्यते । एतैः पर्यायैः स एवंभूतः आदित्यः अन्नम् अस्मभ्यम् इह आहरत् आहरत्विति ।

ते एवं हिं कृत्वा पुनरप्यूचुः — स त्वं हे अन्नपते ; स हि सर्वस्यान्नस्य प्रसवितृत्वात्पतिः ; न हि तत्पाकेन विना प्रसूतमन्नमणुमात्रमपि जायते प्राणिनाम् ; अतोऽन्नपतिः । हे अन्नपते, अन्नमस्मभ्यमिहाहराहरेति ; अभ्यासः आदरार्थः । ओमिति ॥

अयं वाव अयमेव लोकः हाउकारः स्तोभो रथन्तरे साम्नि प्रसिद्धः — ‘इयं वै रथन्तरम्’ (तां. ब्रा. १८ । ६ । ११) इत्यस्मात्सम्बन्धसामान्यात् हाउकारस्तोभोऽयं लोकः इत्येवमुपासीत । वायुर्हाइकारः ; वामदेव्ये सामनि हाइकारः प्रसिद्धः ; वाय्वप्सम्बन्धश्च वामदेव्यस्य साम्नो योनिः इत्यस्मात्सामान्यात् हाइकारं वायुदृष्ट्योपासीत ।

चन्द्रमा अथकारः ; चन्द्रदृष्ट्या अथकारमुपासीत ; अन्ने हीदं स्थितम् ; अन्नात्मा चन्द्रः ; थकाराकारसामान्याच्च । आत्मा इहकारः ; इहेति स्तोभः ; प्रत्यक्षो ह्यात्मा इहेति व्यपदिश्यते ; इहेति च स्तोभः, तत्सामान्यात् अग्निरीकारः ; ईनिधनानि च आग्नेयानि सर्वाणि सामानीत्यतस्तत्सामान्यात् ॥

आदित्यः ऊकारः ; उच्चैरूर्ध्वं सन्तमादित्यं गायन्तीति ऊकारश्चायं स्तोभः ; आदित्यदैवत्ये साम्नि स्तोभ इति आदित्य ऊकारः । निहव इत्याह्वानम् ; एकारः स्तोभः ; एहीति च आह्वयन्तीति तत्सामान्यात् । विश्वेदेवा औहोयिकारः, वैश्वदेव्ये साम्नि स्तोभस्य दर्शनात् । प्रजापतिर्हिङ्कारः, आनिरुक्त्यात् , हिङ्कारस्य च अव्यक्तत्वात् ।

प्राणः स्वरः ; स्वर इति स्तोभः ; प्राणस्य च स्वरहेतुत्वसामान्यात् । अन्नं या या इति स्तोभः अन्नम् , अन्नेन हीदं यातीत्यतस्तत्सामान्यात् । वागिति स्तोभो विराट् अन्नं देवताविशेषो वा, वैराजे साम्नि स्तोभदर्शनात् ॥

अनिरुक्तः अव्यक्तत्वादिदं चेदं चेति निर्वक्तुं न शक्यत इत्यतः सञ्चरः विकल्प्यमानस्वरूप इत्यर्थः । कोऽसाविति, आह — त्रयोदशः स्तोभः हुङ्कारः । अव्यक्तो ह्ययम् ; अतोऽनिरुक्तविशेष एवोपास्य इत्यभिप्रायः ॥

दुग्धेऽस्मै वाग्दोहमित्याद्युक्तार्थम् । य एतामेवं यथोक्तलक्षणां साम्नां सामावयवस्तोभाक्षरविषयाम् उपनिषदं दर्शनं वेद, तस्य एतद्यथोक्तं फलमित्यर्थः । द्विरभ्यासः अध्यायपरिसमाप्त्यर्थः । सामावयवविषयोपासनाविशेषपरिसमाप्त्यर्थः इति शब्द इति ॥

समस्तस्य सर्वावयवविशिष्टस्य पाञ्चभक्तिकस्य साप्तभक्तिकस्य च इत्यर्थः । खल्विति वाक्यालङ्कारार्थः । साम्न उपासनं साधु । समस्ते साम्नि साधुदृष्टिविधिपरत्वान्न पुर्वोपासननिन्दार्थत्वं साधुशब्दस्य ।

ननु पूर्वत्राविद्यमानं साधुत्वं समस्ते साम्न्यभिधीयते । न, ‘साधु सामेत्युपास्ते’ (छा. उ. २ । १ । ४) इत्युपसंहारात् । साधुशब्दः शोभनवाची । कथमवगंयत इति, आह — यत्खलु लोके साधु शोभनमनवद्यं प्रसिद्धम् , तत्सामेत्याचक्षते कुशलाः । यदसाधु विपरीतम् , तदसामेति ॥

तत् तत्रैव साध्वसाधुविवेककरणे उताप्याहुः — साम्ना एनं राजानं सामन्तं च उपागात् उपगतवान् ; कोऽसौ ? यतः असाधुत्वप्राप्त्याशङ्का स इत्यभिप्रायः ; शोभनाभिप्रायेण साधुना एनमुपागात् इत्येव तत् तत्र आहुः लौकिकाः बन्धनाद्यसाधुकार्यमपश्यन्तः । यत्र पुनर्विपर्ययेण बन्धनाद्यसाधुकार्यं पश्यन्ति, तत्र असाम्ना एनमुपागादिति असाधुनैनमुपागादित्येव तदाहुः ॥

अथोताप्याहुः स्वसंवेद्यं साम नः अस्माकं बतेति अनुकम्पयन्तः संवृत्तमित्याहुः ; एतत्तैरुक्तं भवति, यत्साधु भवति साधु बतेत्येव तदाहुः ; विपर्यये जाते असाम नो बतेति ; यदसाधु भवति असाधु बतेत्येव तदाहुः ; तस्मात्सामसाधुशब्दयोरेकार्थत्वं सिद्धम् ॥

अतः स यः कश्चित्साधु सामेति साधुगुणवत्सामेत्युपास्ते समस्तं साम साधुगुणवद्विद्वान् , तस्यैतत्फलम् अभ्याशो ह क्षिप्रं ह, यत् इति क्रियाविशेषणार्थम् , एनम् उपासकं साधवः शोभनाः धर्माः श्रुतिस्मृत्यविरुद्धाः आ च गच्छेयुः आगच्छेयुश्च ; न केवलमागच्छेयुः, उप च नमेयुः उपनमेयुश्च, भोग्यत्वेनोपतिष्ठेयुरित्यर्थः ॥

कानि पुनस्तानि साधुदृष्टिविशिष्टानि समस्तानि सामान्युपास्यानीति, इमानि तान्युच्यन्ते — लोकेषु पञ्चविधम् इत्यादीनि ।

ननु लोकादिदृष्ट्या तान्युपास्यानि साधुदृष्ट्या च इति विरुद्धम् ;

न, साध्वर्थस्य लोकादिकार्येषुकारणस्यानुगतत्वात् — मृदादिवद्धटादिविकारेषु । साधुशब्दवाच्योऽर्थो धर्मो ब्रह्म वा सर्वथापि लोकादिकार्येष्वनुगतम् । अतः यथा यत्र घटादिदृष्टिः मृदादिदृष्ट्यनुगतैव सा, तथा साधुदृष्ट्यनुगतैव लोकादिदृष्टिः — धर्मादिकार्यत्वाल्लोकादीनाम् । यद्यपि कारणत्वमविशिष्टं ब्रह्मधर्मयोः, तथापि धर्म एव साधुशब्दवाच्य इति युक्तम् , साधुकारी साधुर्भवति इति धर्मविषये साधुशब्दप्रयोगात् ।

ननु लोकादिकार्येषु कारणस्यानुगतत्वादर्थप्राप्तैव तद्दृष्टिरिति ‘साधु सामेत्युपास्ते’ (छा. उ. २ । १ । ४) इति न वक्तव्यम् ।

न, शास्त्रगम्यत्वात्तद्दृष्टेः ; सर्वत्र हि शास्त्रप्रापिता एव धर्मा उपास्याः, न विद्यमाना अप्यशास्त्रीयाः ॥

लोकेषु पृथिव्यादिषु पञ्चविधं पञ्चभक्तिभेदेन पञ्चप्रकारं साधु समस्तं सामोपासीत । कथम् ? पृथिवी हिङ्कारः । लोकेष्विति या सप्तमी, तां प्रथमात्वेन विपरिणमय्य पृथिवीदृष्ट्या हिङ्कारे पृथिवी हिङ्कार इत्युपासीत । व्यत्यस्य वा सप्तमीश्रुतिं लोकविषयां हिङ्कारादिषु पृथिव्यादिदृष्टिं कृत्वोपासीत ।

तत्र पृथिवी हिङ्कारः, प्राथम्यसामान्यात् । अग्निः प्रस्तावः । अग्नौ हि कर्माणि प्रस्तूयन्ते । प्रस्तावश्च भक्तिः । अन्तरिक्षमुद्गीथः । अन्तरिक्षं हि गगनम् । गकारविशिष्टश्चोद्गीथः । आदित्यः प्रतिहारः, प्रतिप्राण्यभिमुखत्वान्मां प्रति मां प्रतीति । द्यौर्निधनम् । दिवि निधीयन्ते हि इतो गता इत्यूर्ध्वेषूर्ध्वगतेषु लोकदृष्ट्या सामोपासनम् ॥

अथ आवृत्तेषु अवाङ्मुखेषु पञ्चविधमुच्यते सामोपासनम् । गत्यागतिविशिष्टा हि लोकाः । यथा ते, तथादृष्ट्यैव सामोपासनं विधीयते यतः, अत आवृत्तेषु लोकेषु । द्यौर्हिङ्कारः, प्राथम्यात् । आदित्यः प्रस्तावः, उदिते ह्यादित्ये प्रस्तूयन्ते कर्माणि प्राणिनाम् । अन्तरिक्षमुद्गीथः पूर्ववत् । अग्निः प्रतिहारः, प्राणिभिः प्रतिहरणादग्नेः । पृथिवी निधनम् , तत आगतानामिह निधनात् ॥

उपासनफलं

— कल्पन्ते समर्था भवन्ति ह अस्मै लोका ऊर्ध्वाश्च आवृत्ताश्च, गत्यागतिविशिष्टा भोग्यत्वेन व्यवतिष्ठन्त इत्यर्थः । य एतदेवं विद्वान् लोकेषु पञ्चविधं समस्तं साधु सामेत्युपास्ते इति सर्वत्र योजना पञ्चविधे सप्तविधे च ॥

वृष्टौ पञ्चविधं साम उपासीत । लोकस्थितेः वृष्टिनिमित्तत्वादानन्तर्यम् । पुरोवातो हिङ्कारः । पुरोवाताद्युद्ग्रहणान्ता हि वृष्टिः, यथा साम हिङ्कारादिनिधनान्तम् ; अतः पुरोवातो हिङ्कारः, प्राथम्यात् । मेघो जायते स प्रस्तावः ; प्रावृषि मेघजनने वृष्टेः प्रस्ताव इति हि प्रसिद्धिः ; वर्षति स उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् ; विद्योतते स्तनयति स प्रतिहारः, प्रतिहृतत्वात् ।

पशुषु पञ्चविधं साम उपासीत । संयग्वृत्तेष्वृतुषु पशव्यः काल इत्यानन्तर्यम् । अजा हिङ्कारः, प्राधान्यात् , प्राथम्याद्वा — ‘अजः पशूनां प्रथमः’ ( ? ) इति श्रुतेः ; अवयः प्रस्तावः, साहचर्यदर्शनादजावीनाम् ; गाव उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् ; अश्वाः प्रतिहारः, प्रतिहारणात्पुरुषाणाम् ; पुरुषो निधनम् , पुरुषाश्रयत्वात्पशूनाम् ॥

फलम् —

भवन्ति ह अस्य पशवः पशुमान्भवति, पशुफलैश्च भोगत्यागादिभिर्युज्यत इत्यर्थः ॥

प्राणेषु पञ्चविधं परोवरीयः साम उपासीत, परं परं वरीयस्त्वगुणवत्प्राणदृष्टिविशिष्टं सामोपासीतेत्यर्थः । प्राणो हिङ्कारः, उत्तरोत्तरवरीयसां प्राथम्यात् ; वाक् प्रस्तावः, वाचा हि प्रस्तूयते सर्वम् , वाग्वरीयसी प्राणात् — अप्राप्तमप्युच्यते वाचा, प्राप्तस्यैव तु गन्धस्य ग्राहकः प्राणः ।

चक्षुरुद्गीथः, वाचो बहुतरविषयं प्रकाशयति चक्षुः, अतो वरीयो वाचः उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् ; श्रोत्रं प्रतिहारः, प्रतिहृतत्वात् ; वरीयश्चक्षुषः, सर्वतः श्रवणात् ; मनो निधनम् , मनसि हि निधीयन्ते पुरुषस्य भोग्यत्वेन सर्वेन्द्रियाहृता विषयाः ; वरीयस्त्वं च श्रोत्रान्मनसः, सर्वेन्द्रियविषयव्यापकत्वात् ; अतीन्द्रियविषयोऽपि मनसो गोचर एवेति । यथोक्तहेतुभ्यः परोवरीयांसि प्राणादीनि वै एतानि ॥

एतद्दृष्ट्या विशिष्टं यः परोवरीयः साम उपास्ते, परोवरीयो ह अस्य जीवनं भवतीत्युक्तार्थम् । इति तु पञ्चविधस्य साम्न उपासनमुक्तमिति सप्तविधे वक्ष्यमाणविषये बुद्धिसमाधानार्थम् । निरपेक्षो हि पञ्चविधे, वक्ष्यमाणे बुद्धिं समाधित्सति ॥

अथ अनन्तरं सप्तविधस्य समस्तस्य साम्न उपासनं साध्विदमारभ्यते । वाचि इति सप्तमी पूर्ववत् , वाग्दृष्टिविशिष्टं सप्तविधं सामोपासीतेत्यर्थः । यत्किञ्च वाचः शब्दस्य हुमिति यो विशेषः स हिङ्कारः, हकारसामान्यात् । यत्प्रेति शब्दरूपं स प्रस्तावः, प्र - सामान्यात् । यत् आ इति स आदिः, आकारसामान्यात् । आदिरित्योङ्कारः, सर्वादित्वात् ॥

यदुदिति स उद्गीथः, उत्पूर्वत्वादुद्गीथस्य ; यत्प्रतीति स प्रतिहारः, प्रतिसामान्यात् ; यदुपेति स उपद्रवः, उपोपक्रमत्वादुपद्रवस्य ; यन्नीति तन्निधनम् , नि - शब्दसामान्यात् ॥

दुग्धेऽस्मै इत्याद्युक्तार्थम् ॥

अवयवमात्रे साम्न्यादित्यदृष्टिः पञ्चविधेषूक्ता प्रथमे चाध्याये । अथ इदानीं खलु अमुमादित्यं समस्ते साम्न्यवयवविभागशोऽध्यस्य सप्तविधं सामोपासीत । कथं पुनः सामत्वमादित्यस्येति, उच्यते —

उद्गीथत्वे हेतुवदादित्यस्य सामत्वे हेतुः । कोऽसौ ? सर्वदा समः वृद्धिक्षयाभावात् ; तेन हेतुना साम आदित्यः । मां प्रति मां प्रतीति तुल्यां बुद्धिमुत्पादयति ; अतः सर्वेण समः ; अतः साम, समत्वादित्यर्थः ।

उद्गीथभक्तिसामान्यवचनादेव लोकादिषूक्तसामान्यात् हिङ्कारादित्वं गम्यत इति हिङ्कारादित्वे कारणं नोक्तम् । सामत्वे पुनः सवितुरनुक्तं कारणं न सुबोधमिति समत्वमुक्तम् ॥

तस्मिन् आदित्ये अवयवविभागशः इमानि वक्ष्यमाणानि सर्वाणि भूतानि अन्वायत्तानि अनुगतान्यादित्यमुपजीव्यत्वेन इति विद्यात् । कथम् ? तस्य आदित्यस्य यत्पुरोदयात् धर्मरूपम् , स हिङ्कारः भक्तिः ; तत्रेदं सामान्यम् , यत्तस्य हिङ्कारभक्तिरूपम् ।

तदस्यादित्यस्य साम्नः पशवः गवादयः अन्वायत्ताः अनुगताः तद्भक्तिरूपमुपजीवन्तीत्यर्थः । यस्मादेवम् , तस्मात्ते हिं कुर्वन्ति पशवः प्रागुदयात् । तस्माद्धिङ्कारभाजिनो हि एतस्य आदित्याख्यस्य साम्नः, तद्भक्तिभजनशीलत्वाद्धि त एवं वर्तन्ते ॥

अथ यत्प्रथमोदिते सवितृरूपम् , तदस्य आदित्याख्यस्य साम्नः स प्रस्तावः ; तदस्य मनुष्या अन्वायत्ताः पूर्ववत् । तस्मात्ते प्रस्तुतिं प्रशंसां कामयन्ते, यस्मात्प्रस्तावभाजिनो हि एतस्य साम्नः ॥

अथ यत् सङ्गववेलायां गवां रश्मीनां सङ्गमनं सङ्गवो यस्यां वेलायाम् , गवां वा वत्सैः सहः, सा सङ्गववेला तस्मिन्काले यत्सावित्रं रूपम् , स आदिः भक्तिविशेषः ओङ्कारः । तदस्य वयांसि पक्षिणोऽन्वायत्तानि ।

यत एवम् तस्मात् तानि वयांसि अन्तरिक्षे अनारम्बणानि अनालम्बनानि, आत्मानमादाय आत्मानमेव आलम्बनत्वेन गृहीत्वा, परिपतन्ति गच्छन्ति ; अत आकारसामान्यादादिभक्तिभाजीनि हि एतस्य साम्नः ॥

अथ यत् सम्प्रतिमध्यन्दिने ऋजुमध्यन्दिने इत्यर्थः, स उद्गीथभक्तिः, तदस्य देवा अन्वायत्ताः, द्योतनातिशयात्तत्काले । तस्मात्ते सत्तमाः विशिष्टतमाः प्राजापत्यानां प्रजापत्यपत्यानाम् , उद्गीथभाजिनो हि एतस्य साम्नः ॥

अथ यदूर्ध्वं मध्यन्दिनात् प्रागपराह्णात् यद्रूपं सवितुः, स प्रतिहारः ; तदस्य गर्भा अन्वायत्ताः । अतः ते सवितुः प्रतिहारभक्तिरूपेणोर्ध्वं प्रतिहृताः सन्तः नावपद्यन्ते नाधः पतन्ति, तद्द्वारे सत्यपीत्यर्थः । यतः प्रतिहारभाजिनो हि एतस्य साम्नो गर्भाः ॥

अथ यदूर्ध्वमपराह्णात् प्रागस्तमयात् स उपद्रवः, तदस्य आरण्याः पशवः अन्वायत्ताः । तस्मात्ते पुरुषं दृष्ट्वा भीताः कक्षम् अरण्यं श्वभ्रं भयशून्यमिति उपद्रवन्ति उपगच्छन्ति ; दृष्ट्वोपद्रवणात् उपद्रवभाजिनो हि एतस्य साम्नः ॥

अथ यत् प्रथमास्तमितेऽदर्शनं जिगमिषति सवितरि, तन्निधनम् , तदस्य पितरः अन्वायत्ताः ; तस्मात्तान्निदधति — पितृपितामहप्रपितामहरूपेण दर्भेषु निक्षिपन्ति तान् ; तदर्थं पिण्डान्वा स्थापयन्ति । निधनसम्बन्धान्निधनभाजिनो हि एतस्य साम्नः पितरः । एवमवयवशः सप्तधा विभक्तं खलु अमुमादित्यं सप्तविधं सामोपास्ते यः, तस्य तदापत्तिः फलमिति वाक्यशेषः ॥

अथ खलु अनन्तरम् , आदित्यमृत्युविषयसामोपासनस्य ; आत्मसंमितं स्वावयवतुल्यतया मितम् , परमात्मतुल्यतया वा संमितम् , अतिमृत्यु, मृत्युजयहेतुत्वात् ; यथा प्रथमेऽध्याये उद्गीथभक्तिनामाक्षराणि उद्गीथ इत्युपास्यत्वेनोक्तानि, तथेह साम्नः सप्तविधभक्तिनामाक्षराणि समाहृत्य त्रिभिस्त्रिभिः समतया सामत्वं परिकल्प्य उपास्यत्वेन उच्यन्ते ।

तदुपासनं मृत्युगोचराक्षरसङ्ख्यासामान्येन मृत्युं प्राप्य, तदतिरिक्ताक्षरेण तस्य आदित्यस्य मृत्योरतिक्तमणायैव सङ्क्रमणं कल्पयति । अतिमृत्यु सप्तविधं साम उपासीत, मृत्युमतिक्रान्तमतिरिक्ताक्षरसङ्ख्यया इत्यतिमृत्यु साम । तस्य प्रथमभक्तिनामाक्षराणि हिङ्कार इति ; एतत् त्र्यक्षरं भक्तिनाम । प्रस्ताव इति च भक्तेस्त्र्यक्षरमेव नाम ; तत् पूर्वेण समम् ॥

आदिरिति द्व्यक्षरम् ; सप्तविधस्य साम्नः सङ्ख्यापूरणे ओङ्कारः आदिरित्युच्यते । प्रतिहार इति चतुरक्षरम् । तत इहैकमक्षरमवच्छिद्य आद्यक्षरयोः प्रक्षिप्यते ; तेन तत् सममेव भवति ॥

उद्गीथ इति त्र्यक्षरम् उपद्रव इति चतुरक्षरं त्रिभिस्त्रिभिः समं भवति । अक्षरमतिशिष्यते अतिरिच्यते । तेन वैषंये प्राप्ते, साम्नः समत्वकरणाय आह — तदेकमपि सदक्षरमिति त्र्यक्षरमेव भवति । अतः तत् समम् ॥

निधनमिति त्र्यक्षरं तत्सममेव भवति । एवं त्र्यक्षरसमतया सामत्वं सम्पाद्य यथाप्राप्तान्येवाक्षराणि सङ्ख्यायन्ते — तानि ह वा एतानि सप्तभक्तिनामाक्षराणि द्वाविंशतिः ॥

तत्रैकविंशत्यक्षरसङ्ख्यया आदित्यमाप्नोति मृत्युम् । यस्मादेकविंशः इतः अस्माल्लोकात् असावादित्यः सङ्ख्यया । ‘द्वादश मासाः पञ्चर्तवस्त्रय इमे लोका असावादित्य एकविंशः’ (ऐ. ब्रा. ४ । ५), (तां. ब्रा. १० । १ । १०) इति श्रुतेः ; अतिशिष्टेन द्वाविंशेनाक्षरेण परं मृत्योः आदित्यात् जयति आप्नोतीत्यर्थः । यच्च तदादित्यात्परम् ; किं तत् ? नाकम् , कमिति सुखं तस्य प्रतिषेधोऽकं तन्न भवतीति नाकम् , कमेवेत्यर्थः, अमृत्युविषयत्वात् । विशोकं च तत् विगतशोकं मानसदुःखरहितमित्यर्थः — तदाप्नोतीति ॥

उक्तस्यैव पिण्डितार्थमाह —

एकविंशतिसङ्ख्यया आदित्यस्य जयमनु, परो ह, अस्य एवंविदः आदित्यजयात् मृत्युगोचरात् परो जयो भवति, द्वाविंशत्यक्षरसङ्ख्ययेत्यर्थः । य एतदेवं विद्वानित्याद्युक्तार्थम् , तस्यैतद्यथोक्तं फलमिति । द्विरभ्यासः साप्तविध्यसमाप्त्यर्थः ॥

विना नामग्रहणं पञ्चविधस्य सप्तविधस्य च साम्न उपासनमुक्तम् । अथेदानीं गायत्रादिनामग्रहणपूर्वकं विशिष्टफलानि सामोपासनान्तराण्युच्यन्ते । यथाक्रमं गायत्रादीनां कर्मणि प्रयोगः, तथैव-

मनो हिङ्कारः, मनसः सर्वकरणवृत्तीनां प्राथम्यात् । तदानन्तर्यात् वाक् प्रस्तावः ; चक्षुः उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् । श्रोत्रं प्रतिहारः, प्रतिहृतत्वात् । प्राणो निधनम् , यथोक्तानां प्राणे निधनात्स्वापकाले । एतद्गायत्रं साम प्राणेषु प्रोतम् , गायत्र्याः प्राणसंस्तुतत्वात् ॥

सः, य एवमेतद्गायत्रं प्राणेषु प्रोतं वेद, प्राणी भवति ; अविकलकरणो भवतीत्येतत् । सर्वमायुरेति, शतं वर्षाणि सर्वमायुः पुरुषस्य इति श्रुतेः । ज्योक् उज्ज्वलः सन् जीवति । महान् भवति प्रजादिभिः । महांश्च कीर्त्या । गायत्रोपासकस्य एतत् व्रतं भवति, यत् महामनाः अक्षुद्रचित्तः स्यादित्यर्थः ॥

अभिमन्थति स हिङ्कारः, प्राथंयात् । अग्नेर्धूमो जायते स प्रस्तावः, आनन्तर्यात् । ज्वलति स उद्गीथः, हविःसम्बन्धाच्छ्रैष्ठ्यं ज्वलनस्य । अङ्गारा भवन्ति स प्रतिहारः, अङ्गाराणां प्रतिहृतत्वात् । उपशमः, सावशेषत्वादग्नेः, संशमः निःशेषोपशमः ; समाप्तिसामान्यान्निधनम् । एतद्रथन्तरम् अग्नौ प्रोतम् । मन्थने हि अग्निर्गीयते ॥

स य इत्यादि पूर्ववत् । ब्रह्मवर्चसी वृत्तस्वाध्यायनिमित्तं तेजो ब्रह्मवर्चसम् । तेजस्तु केवलं त्विड्भावः । अन्नादो दीप्ताग्निः । न प्रत्यक् , अग्नेरभिमुखो न आचामेत् न भक्षयेत्किञ्चित् ; न निष्ठीवेत् श्लेष्मनिरसनं च न कुर्यात् ; तद्व्रतम् ॥

उपमन्त्रयते सङ्केतं करोति, प्राथम्यात् स हिङ्कारः । ज्ञपयते तोषयति, स प्रस्तावः । सहशयनम् एकपर्यङ्कगमनम् , स उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् । प्रति स्त्रीं शयनं स्त्रिया अभिमुखीभावः, स प्रतिहारः । कालं गच्छति मैथुनेन, पारं समाप्तिं गच्छति तन्निधनम् ; एतद्वामदेव्यं मिथुने प्रोतम् , वाय्वम्बुमिथुनसम्बन्धात् ॥

स य इत्यादि पूर्ववत् । मिथुनीभवति अविधुरो भवतीत्यर्थः । मिथुनान्मिथुनात्प्रजायते इति अमोघरेतस्त्वमुच्यते । न काञ्चन, काञ्चिदपि स्त्रियं स्वात्मतल्पप्राप्तां न परिहरेत् समागमार्थिनीम् , वामदेव्यसामोपासनाङ्गत्वेन विधानात् । एतस्मादन्यत्र प्रतिषेधस्मृतयः । वचनप्रामाण्याच्च धर्मावगतेर्न प्रतिषेधशास्त्रेणास्य विरोधः ॥

उद्यन्सविता स हिङ्कारः, प्राथंयाद्दर्शनस्य । उदितः प्रस्तावः, प्रस्तवनहेतुत्वात्कर्मणाम् । मध्यन्दिन उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् । अपराह्णः प्रतिहारः, पश्वादीनां गृहान्प्रति हरणात् । यदस्तं यंस्तन्निधनम् , रात्रौ गृहे निधानात्प्राणिनाम् । एतद्बृहत् आदित्ये प्रोतम् , बृहतः आदित्यदैवत्यत्वात् ॥

स य इत्यादि पूर्ववत् । तपन्तं न निन्देत् ; तद्व्रतम् ॥

अभ्राणि अब्भरणात् । मेघः उदकसेक्तृत्वात् । उक्तार्थमन्यत् । एतद्वैरूपं नाम साम पर्जन्ये प्रोतम् । अनेकरूपत्वात् अभ्रादिभिः पर्जन्यस्य, वैरूप्यम् ॥

विरूपांश्च सुरूपांश्चाजाविप्रभृतीन्पशूनवरुन्धे प्राप्नोतीत्यर्थः । वर्षन्तं न निन्देत् तद्व्रतम् ॥

वसन्तो हिङ्कारः, प्राथम्यात् । ग्रीष्मः प्रस्तावः इत्यादि पूर्ववत् ॥

एतद्वैराजमृतुषु प्रोतं वेद, विराजति ऋतुवत् — यथा ऋतवः आर्तवैर्धर्मैर्विराजन्ते, एवं प्रजादिभिर्विद्वानिति । उक्तमन्यम् । ऋतून्न निन्देत् , तद्व्रतम् ॥

पृथिवी हिङ्कार इत्यादि पूर्ववत् । शक्वर्य इति नित्यं बहुवचनं रेवत्य इव । लोकेषु प्रोताः ॥

लोकी भवति लोकफलेन युज्यत इत्यर्थः । लोकान्न निन्देत् , तद्व्रतम् ॥

अजा हिङ्कार इत्यादि पूर्ववत् । पशुषु प्रोताः ॥

लोम हिङ्कारः, देहावयवानां प्राथम्यात् । त्वक् प्रस्तावः, आनन्तर्यात् । मांसम् उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् । अस्थि प्रतिहारः, प्रतिहृतत्वात् । मज्जा निधनम् , आन्त्यात् । एतद्यज्ञायज्ञीयं नाम साम देहावयवेषु प्रोतम् ॥

अङ्गी भवति समग्राङ्गो भवतीत्यर्थः । नाङ्गेन हस्तपादादिना विहूर्छति न कुटिलीभवति, पङ्गुः कुणी वा इत्यर्थः । संवत्सरं संवत्सरमात्रं मज्ज्ञो मांसानि नाश्नीयात् न भक्षयेत् । बहुवचनं मत्स्योपलक्षणार्थम् । मज्ज्ञो नाश्नीयात् सर्वदैव नाश्नीयादिति वा, तद्व्रतम् ॥

अग्निः हिङ्कारः, प्रथमस्थानत्वात् । वायुः प्रस्तावः, आनन्तर्यसामान्यात् । आदित्यः उद्गीथः, श्रैष्ठ्यात् । नक्षत्राणि प्रतिहारः, प्रतिहृतत्वात् । चन्द्रमा निधनम् , कर्मिणां तन्निधनात् । एतद्राजनं देवतासु प्रोतम् , देवतानां दीप्तिमत्त्वात् ॥

विद्वत्फलम् —

एतासामेवाग्न्यादीनां देवतानां सलोकतां समानलोकतां सार्ष्टितां समानर्द्धित्वं सायुज्यं सयुग्भावम् एकदेहदेहित्वमित्येतत् , वा - शब्दोऽत्र लुप्तो द्रष्टव्यः ; सलोकतां वा इत्यादि ; भावनाविशेषतः फलविशेषोपपत्तेः । गच्छति प्राप्नोति ; समुच्चयानुपपत्तेश्च । ब्राह्मणान् न निन्देत् , तद्व्रतम् । ‘एते वै देवाः प्रत्यक्षं यद्ब्राह्मणाः’ ( ? ) इति श्रुतेः ब्राह्मणनिन्दा देवतानिन्दैवेति ॥

त्रयी विद्या हिङ्कारः । अग्न्यादिसाम्न आनन्तर्यं त्रयीविद्याया अग्न्यादिकार्यत्वश्रुतेः । हिङ्कारः प्राथंयात्सर्वकर्तव्यानाम् । त्रय इमे लोकास्तत्कार्यत्वादनन्तरा इति प्रस्तावः । अग्न्यादीनामुद्गीथत्वं श्रैष्ठ्यात् । नक्षत्रादीनां प्रतिहृतत्वात्प्रतिहारत्वम् । सर्पादीनां धकारसामान्यान्निधनत्वम् ।

एतत्साम नामविशेषाभावात्सामसमुदायः सामशब्दः सर्वस्मिन् प्रोतम् । त्रयीविद्यादि हि सर्वम् । त्रयीविद्यादिदृष्ट्या हिङ्कारादिसामभक्तय उपास्याः । अतीतेष्वपि सामोपासनेषु येषु येषु प्रोतं यद्यत्साम, तद्दृष्ट्या तदुपास्यमिति । कर्माङ्गानां दृष्टिविशेषेणेवाज्यस्य संस्कार्यत्वात् ॥

सर्वविषयसामविदः फलम् —

सर्वं ह भवति सर्वेश्वरो भवतीत्यर्थः । निरुपचरितसर्वभावे हि दिक्स्थेभ्यो बलिप्राप्त्यनुपपत्तिः ॥

तत् एतस्मिन्नर्थे एषः श्लोकः मन्त्रोऽप्यस्ति । यानि पञ्चधा पञ्चप्रकारेण हिङ्कारादिविभागैः प्रोक्तानि त्रीणि त्रीणि त्रयीविद्यादीनि, तेभ्यः पञ्चत्रिकेभ्यः ज्यायः महत्तरं परं च व्यतिरिक्तम् अन्यत् वस्त्वन्तरं नास्ति न विद्यत इत्यर्थः । तत्रैव हि सर्वस्यान्तर्भावः ॥

यः तत् यथोक्तं सर्वात्मकं साम वेद, स वेद सर्वं स सर्वज्ञो भवतीत्यर्थः । सर्वा दिशः सर्वदिक्स्था अस्मै एवंविदे बलिं भोगं हरन्ति प्रापयन्तीत्यर्थः । सर्वम् अस्मि भवामि इति एवम् एतत्साम उपासीत, तस्य एतदेव व्रतम् । द्विरुक्तिः सामोपासनसमाप्त्यर्था ॥

सामोपासनप्रसङ्गेन गानविशेषादिसम्पत् उद्गातुरुपदिश्यते, फलविशेषसम्बन्धात् ।

विनर्दि विशिष्टो नर्दः स्वरविशेषः ऋषभकूजितसमोऽस्यास्तीति विनर्दि गानमिति वाक्यशेषः । तच्च साम्नः सम्बन्धि पशुभ्यो हितं पशव्यम् अग्नेः अग्निदेवत्यं च उद्गीथः उद्गानम् । तदहमेवंविशिष्टं वृणे प्रार्थये इति कश्चिद्यजमानः उद्गाता वा मन्यते ।

अनिरुक्तः अमुकसमः इत्यविशेषितः प्रजापतेः प्रजापतिदेवत्यः स गानविशेषः, आनिरुक्त्यात्प्रजापतेः । निरुक्तः स्पष्टः । सोमस्य सोमदेवत्यः स उद्गीथ इत्यर्थः । मृदु श्लक्ष्णं च गानं वायोः वायुदेवत्यं तत् । श्लक्ष्णं बलवच्च प्रयत्नाधिक्योपेतं च इन्द्रस्य ऐन्द्रं तद्गानम् । क्रौञ्चं क्रौञ्चपक्षिनिनादसमं बृहस्पतेः बार्हस्पत्यं तत् । अपध्वान्तं भिन्नकांस्यस्वरसमं वरुणस्य एतद्गानम् । तान्सर्वानेवोपसेवेत प्रयुञ्जीत वारुणं त्वेवैकं वर्जयेत् ॥

अमृतत्वं देवेभ्य आगायानि साधयानि ; स्वधां पितृभ्य आगायानि ; आशां मनुष्येभ्यः, आशां प्रार्थनां प्रार्थितमित्येतत् ; तृणोदकं पशुभ्यः ; स्वर्गं लोकं यजमानाय ; अन्नम् आत्मने मह्यम् आगायानि ; इत्येतानि मनसा चिन्तयन् ध्यायन् अप्रमत्तः स्वरोष्मव्यञ्जनादिभ्यः स्तुवीत ॥

सर्वे स्वरा अकारादय इन्द्रस्य बलकर्मणः प्राणस्य आत्मानः देहावयवस्थानीयाः । सर्वे ऊष्माणः शषसहादयः प्रजापतेर्विराजः कश्यपस्य वा आत्मानः । सर्वे स्पर्शाः कादयो व्यञ्जनानि मृत्योरात्मानः ॥

तमेवंविदमुद्गातारं यदि कश्चित् स्वरेषूपालभेत — स्वरस्त्वया दुष्टः प्रयुक्त इति, एवमुपालब्धः इन्द्रं प्राणमीश्वरं शरणम् आश्रयं प्रपन्नोऽभूवं स्वरान्प्रयुञ्जानोऽहम् , स इन्द्रः यत्तव वक्तव्यं त्वा त्वां प्रति वक्ष्यति स एव देव उत्तरं दास्यतीत्येनं ब्रूयात् ॥

अथ यद्येनमूष्मसु तथैवोपालभेत, प्रजापतिं शरणं प्रपन्नोऽभूवम् , स त्वा प्रति पेक्ष्यति सञ्चूर्णयिष्यतीत्येनं ब्रूयात् । अथ यद्येनं स्पर्शेषूपालभेत, मृत्युं शरणं प्रपन्नोऽभूवम् , स त्वा प्रति धक्ष्यति भस्मीकरिष्यतीत्येनं ब्रूयात् ॥

यत इन्द्राद्यात्मानः स्वरादयः, अतः सर्वे स्वराः घोषवन्तः बलवन्तो वक्तव्याः । तथा अहमिन्द्रे बलं ददानि बलमादधानीति । तथा सर्वे ऊष्माणः अग्रस्ताः अन्तरप्रवेशिताः अनिरस्ताः बहिरप्रक्षिप्ताः विवृताः विवृतप्रयत्नोपेताः । प्रजापतेरात्मानं परिददानि प्रयच्छानीति । सर्वे स्पर्शाः लेशेन शनकैः अनभिनिहिताः अनभिनिक्षिप्ता वक्तव्याः । मृत्योरात्मानं बालानिव शनकैः परिहरन् मृत्योरात्मानं परिहराणीति ॥

ओङ्कारस्योपासनविध्यर्थं त्रयो धर्मस्कन्धा इत्याद्यारभ्यते । नैवं मन्तव्यं सामावयवभूतस्यैवोद्गीथादिलक्षणस्योङ्कारस्योपासनात्फलं प्राप्यत इति ; किं तर्हि, यत्सर्वैरपि सामोपासनैः कर्मभिश्चाप्राप्यं तत्फलममृतत्वं केवलादोङ्कारोपासनात्प्राप्यत इति । तत्स्तुत्यर्थं सामप्रकरणे तदुपन्यासः ।

त्रयः त्रिसङ्ख्याका धर्मस्य स्कन्धाः धर्मस्कन्धाः धर्मप्रविभागा इत्यर्थः ; के ते इति, आह — यज्ञः अग्निहोत्रादिः, अध्ययनं सनियमस्य ऋगादेरभ्यासः, दानं बहिर्वेदि यथाशक्ति द्रव्यसंविभागो भिक्षमाणेभ्यः, इति एषः प्रथमः धर्मस्कन्धः गृहस्थसमवेतत्वात् तन्निर्वर्तकेन गृहस्थेन निर्दिश्यते ; प्रथमः एक इत्यर्थः, द्वितीयतृतीयश्रवणात् न आद्यार्थः ।

तप एव द्वितीयः ; तप इति कृच्छ्रचान्द्रायणादि तद्वान् तापसः परिव्राड्वा, न ब्रह्मसंस्थः आश्रमधर्ममात्रसंस्थः, ब्रह्मसंस्थस्य तु अमृतत्वश्रवणात् ; द्वितीयः धर्मस्कन्धः ।

ब्रह्मचारी आचार्यकुले वस्तुं शीलमस्येत्याचार्यकुलवासी । अत्यन्तं यावज्जीवम् आत्मानं नियमैः आचार्यकुले अवसादयन् क्षपयन् देहं तृतीयः धर्मस्कन्धः । अत्यन्तमित्यादिविशेषणान्नैष्ठिक इति गम्यते । उपकुर्वाणस्य स्वाध्यायग्रहणार्थत्वात् न पुण्यलोकत्वं ब्रह्मचर्येण ।

सर्व एते त्रयोऽप्याश्रमिणः यथोक्तैर्धर्मैः पुण्यलोका भवन्ति ; पुण्यो लोको येषां त इमे पुण्यलोका आश्रमिणो भवन्ति । अवशिष्टस्त्वनुक्तः परिव्राट् तुरीयः ब्रह्मसंस्थाः ब्रह्मणि सम्यक्स्थितः, सोऽमृतत्वं पुण्यलोकविलक्षणममरणभावमात्यन्तिकम् एति, न आपेक्षिकम् , देवाद्यमृतत्ववत् , पुण्यलोकात्पृथक् अमृतत्वस्य विभागकरणात् ॥

यदि च पुण्यलोकातिशयमात्रममृतत्वमभ विष्यत् , ततः पुण्यलोकत्वाद्विभक्तं नावक्ष्यत् । विभक्तोपदेशाच्च आत्यन्तिकममृतत्वमिति गम्यते ।

अत्र च आश्रमधर्मफलोपन्यासः प्रणवसेवास्तुत्यर्थः, न तत्फलविध्यर्थः, स्तुतये च प्रणवसेवायाः, आश्रमधर्मफलविधये च, इति हि भिद्येत वाक्यम् । तस्मात्स्मृतिप्रसिद्धाश्रमफलानुवादेन प्रणवसेवाफलममृतत्वं ब्रुवन् प्रणवसेवां स्तौति । यथा पूर्णवर्मणः सेवा भक्तपरिधानमात्रफला, राजवर्मणस्तु सेवा राज्यतुल्यफलेति — तद्वत् ।

प्रणवश्च तत्सत्यं परं ब्रह्म तत्प्रतीकत्वात् । ‘एतद्ध्येवाक्षरं ब्रह्म एतद्ध्येवाक्षरं परम्’ (क. उ. १ । २ । १६) इत्याद्याम्नानात्काठके, युक्तं तत्सेवातोऽमृतत्वम् ॥

अत्र आहुः केचित् — चतुर्णामाश्रमिणामविशेषेण स्वधर्मानुष्ठानात्पुण्यलोकता इहोक्ता ज्ञानवर्जितानाम् ‘सर्व एते पुण्यलोका भवन्ति’ इति । नात्र परिव्राडवशेषितः ; परिव्राजकस्यापि ज्ञानं यमा नियमाश्च तप एवेति ; तप एव द्वितीय इत्यत्र तपः — शब्देन परिव्राट्तापसौ गृहीतौ । अतस्तेषामेव चतुर्णां यो ब्रह्मसंस्थः प्रणवसेवकः सोऽमृतत्वमेतीति चतुर्णामधिकृतत्वाविशेषात् , ब्रह्मसंस्थत्वेऽप्रतिषेधाच्च, स्वकर्मच्छिद्रे च ब्रह्मसंस्थतायां सामर्थ्योपपत्तेः ।

न च यववराहादिशब्दवत् ब्रह्मसंस्थशब्दः परिव्राजके रूढः, ब्रह्मणि संस्थितिनिमित्तमुपादाय प्रवृत्तत्वात् । न हि रूढिशब्दा निमित्तमुपाददते । सर्वेषां च ब्रह्मणि स्थितिरुपपद्यते । यत्र यत्र निमित्तमस्ति ब्रह्मणि संस्थितिः, तस्य तस्य निमित्तवतो वाचकं सन्तं ब्रह्मसंस्थशब्दं परिव्राडेकविषये सङ्कोचे कारणाभावात् निरोद्धुमयुक्तम् । न च पारिव्राज्याश्रमधर्ममात्रेणामृतत्वम् , ज्ञानानर्थक्यप्रसङ्गात्

पारिव्राज्यधर्मयुक्तमेव ज्ञानममृतत्वसाधनमिति चेत् , न, आश्रमधर्मत्वाविशेषात् । धर्मो वा ज्ञानविशिष्टोऽमृतत्वसाधनमित्येतदपि सर्वाश्रमधर्माणामविशिष्टम् । न च वचनमस्ति परिव्राजकस्यैव ब्रह्मसंस्थस्य मोक्षः, नान्येषाम् इति । ज्ञानान्मोक्ष इति च सर्वोपनिषदां सिद्धान्तः । तस्माद्य एव ब्रह्मसंस्थः स्वाश्रमविहितधर्मवताम् , सोऽमृतत्वमेतीति ॥

न, कर्मनिमित्तविद्याप्रत्यययोर्विरोधात् । कर्त्रादिकारकक्रियाफलभेदप्रत्ययवत्त्वं हि निमित्तमुपादाय इदं कुरु इदं मा कार्षीः इति कर्मविधयः प्रवृत्ताः । तच्च निमित्तं न शास्त्रकृतम् , सर्वप्राणिषु दर्शनात् । ‘सत् . . . . . एकमेवाद्वितीयम्’ (छा. उ. ६ । २ । १) ‘आत्मैवेदं सर्वम्’ (छा. उ. ७ । २६ । २) ‘ब्रह्मैवेदं सर्वम्’ इति शास्त्रजन्यः प्रत्ययो विद्यारूपः स्वाभाविकं क्रियाकारकफलभेदप्रत्ययं कर्मविधिनिमित्तमनुपमृद्य न जायते, भेदाभेदप्रत्यययोर्विरोधात् । न हि तैमिरिकद्विचन्द्रादिभेदप्रत्ययमनुपमृद्य तिमिरापगमे चन्द्राद्येकत्वप्रत्यय उपजायते, विद्याविद्याप्रत्यययोर्विरोधात् ।

तत्रैवं सति यं भेदप्रत्ययमुपादाय कर्मविधयः प्रवृत्ताः, स यस्योपमर्दितः ‘सत् . . . एकमेवाद्वितीयम्’ (छा. उ. ६ । २ । १) ‘तत्सत्यम्’ (छा. उ. ६ । ८ । ७) ‘विकारभेदोऽनृतम्’ (छा. उ. ६ । १ । ४) इत्येतद्वाक्यप्रमाणजनितेनैकत्वप्रत्ययेन, स सर्वकर्मभ्यो निवृत्तः, निमित्तनिवृत्तेः ; स च निवृत्तकर्मा ब्रह्मसंस्थ उच्यते ; स च परिव्राडेव, अन्यस्यासम्भवात् ।

अन्यो हि अनिवृत्तभेदप्रत्ययः सोऽन्यत्पश्यञ्शृण्वन्मन्वानो विजानन्निदं कृत्वेदं प्राप्नुयामिति हि मन्यते । तस्यैवं कुर्वतो न ब्रह्मसंस्थता, वाचारम्भणमात्रविकारानृताभिसन्धिप्रत्ययवत्त्वात् । न च असत्यमित्युपमर्दिते भेदप्रत्यये सत्यमिदमनेन कर्तव्यं मयेति प्रमाणप्रमेयबुद्धिरुपपद्यते — आकाश इव तलमलबुद्धिर्विवेकिनः ।

उपमर्दितेऽपि भेदप्रत्यये कर्मभ्यो न निवर्तते चेत् , प्रागिव भेदप्रत्ययानुपमर्दनादेकत्वप्रत्ययविधायकं वाक्यमप्रमाणीकृतं स्यात् । अभक्ष्यभक्षणादिप्रतिषेधवाक्यानां प्रामाण्यवत् युक्तमेकत्ववाक्यस्यापि प्रामाण्यम् , सर्वोपनिषदां तत्परत्वात् ।

कर्मविधीनामप्रामाण्यप्रसङ्ग इति चेत् ,

न, अनुपमर्दितभेदप्रत्ययवत्पुरुषविषये प्रामाण्योपपत्तेः स्वप्नादिप्रत्यय इव प्राक्प्रबोधात् ।

विवेकिनामकरणात् कर्मविधिप्रामाण्योच्छेद इति चेत् ?

न, कांयविध्यनुच्छेददर्शनात् । न हि, कामात्मता न प्रशस्तेत्येवं विज्ञानवद्भिः कांयानि कर्माणि नानुष्ठीयन्त इति, कांयकर्मविधय उच्छिद्यन्ते, अनुष्ठीयन्त एव कामिभिरिति ; तथा ब्रह्मसंस्थैर्ब्रह्मविद्भिर्नानुष्ठीयन्ते कर्माणीति न तद्विधय उच्छिद्यन्ते, अब्रह्मविद्भिरनुष्ठीयन्त एवेति ।

परिव्राजकानां भिक्षाचरणादिवत् उत्पन्नैकत्वप्रत्ययानामपि गृहस्थादीनामग्रिहोत्रादिकर्मानिवृत्तिरिति चेत् ?

न, प्रामाण्यचिन्तायां पुरुषप्रवृत्तेरदृष्टान्तत्वात् — न हि, नाभिचरेदिति प्रतिषिद्धमप्यभिचरणं कश्चित्कुर्वन्दृष्ट इति, शत्रौ द्वेषरहितेनापि विवेकिना अभिचरणं क्रियते । न च कर्मविधिप्रवृत्तिनिमित्ते भेदप्रत्यये बाधिते अग्निहोत्रादौ प्रवर्तकं निमित्तमस्ति, परिव्राजकस्येव भिक्षाचरणादौ बुभुक्षादि प्रवर्तकम् ।

इहाप्यकरणे प्रत्यवायभयं प्रवर्तकमिति चेत् ?

न, भेदप्रत्ययवतोऽधिकृतत्वात् । भेदप्रत्ययवान् अनुपमर्दितभेदबुद्धिर्विद्यया यः, स कर्मण्यधिकृत इत्यवोचाम ; यो हि अधिकृतः कर्मणि, तस्य तदकरणे प्रत्यवायः ; न निवृत्ताधिकारस्य, गृहस्थस्येव, ब्रह्मचारिणो विशेषधर्माननुष्ठाने ।

एवं तर्हि सर्वः स्वाश्रमस्थः उत्पन्नैकत्वप्रत्ययः परिव्राडिति चेत् ?

न, स्वस्वामित्वभेदबुद्ध्यनिवृत्तेः, कर्मार्थत्वाच्च इतराश्रमाणाम् — ‘अथ कर्म कुर्वीय’ (बृ. उ. १ । ४ । १७) इति श्रुतेः । तस्मात् स्वस्वामित्वाभावात् भिक्षुरेक एव परिव्राट् , न गृहस्थादिः ।

एकत्वप्रत्ययविधिजनितेन प्रत्ययेन विधिनिमित्तभेदप्रत्ययस्योपमर्दितत्वात् यमनियमाद्यनुपपत्तिः परिव्राजकस्येति चेत् ?

न, बुभुक्षादिना एकत्वप्रत्ययात्प्रच्यावितस्योपपत्तेः, निवृत्त्यर्थत्वात् । न च प्रतिषिद्धसेवाप्राप्तिः, एकत्वप्रत्ययोत्पत्तेः प्रागेव प्रतिषिद्धत्वात् । न हि रात्रौ कूपे कण्टके वा पतितः उदितेऽपि सवितरि पतति तस्मिन्नेव । तस्मात् सिद्धं निवृत्तकर्मा भिक्षुक एव ब्रह्मसंस्थ इति ।

यत्पुनरुक्तं सर्वेषां ज्ञानवर्जितानां पुण्यलोकतेति — सत्यमेतत् । यच्चोक्तं तपःशब्देन परिव्राडप्युक्त इति — एतदसत् । कस्मात् ? परिव्राजकस्यैव निवृत्तभेदप्रत्ययस्य ब्रह्मसंस्थतासम्भवात् । स एव हि अवशेषित इत्यवोचाम । एकत्वविज्ञानवतोऽग्निहोत्रादिवत्तपोनिवृत्तेश्च । भेदबुद्धिमत एव हि तपःकर्तव्यता स्यात् । एतेन कर्मच्छिद्रे ब्रह्मसंस्थतासामर्थ्यम् , अप्रतिषेधश्च प्रत्युक्तः । तथा ज्ञानवानेव निवृत्तकर्मा परिव्राडिति ज्ञानवैयर्थ्यं प्रत्युक्तम् ।

यत्पुनरुक्तं यववराहादिशब्दवत्परिव्राजके न रूढो ब्रह्मसंस्थशब्द इति, तत्परिहृतम् ; तस्यैव ब्रह्मसंस्थतासम्भवान्नान्यस्येति ।

यत्पुनरुक्तं रूढशब्दाः निमित्तं नोपाददत इति, तन्न, गृहस्थतक्षपरिव्राजकादिशब्ददर्शनात् । गृहस्थितिपारिव्राज्यतक्षणादिनिमित्तोपादाना अपि, गृहस्थपरिव्राजकावाश्रमिविशेषे, विशिष्टजातिमति च तक्षेति, रूढा दृश्यन्ते शब्दाः । न यत्र यत्र निमित्तानि तत्र तत्र वर्तन्ते, प्रसिद्ध्यभावात् । तथा इहापि ब्रह्मसंस्थशब्दो निवृत्तसर्वकर्मतत्साधनपरिव्राडेकविषयेऽत्याश्रमिणि परमहंसाख्ये वृत्त इह भवितुमर्हति, मुख्यामृतत्वफलश्रवणात् ।

अतश्चेदमेवैकं वेदोक्तं पारिव्राज्यम् , न यज्ञोपवीतत्रिदण्डकमण्डल्वादिपरिग्रह इति ; ‘मुण्डोऽपरिग्रहोऽसङ्गः’ (जा. उ. ५) इति च । श्रुतिः ‘अत्याश्रमिभ्यः परमं पवित्रम्’ (श्वे. उ. ६ । २१) इत्यादि च श्वेताश्वतरीये ; ‘निस्तुतिर्निर्नमस्कारः’ (मो. ध. २४२ । ९) इत्यादिस्मृतिभ्यश्च ; ‘तस्मात्कर्म न कुर्वन्ति यतयः पारदर्शिनः । ’ (मो. ध. २४१ । ७)‘तस्मादलिङ्गो धर्मज्ञोऽव्यक्तलिङ्गः’ (अश्व. ४६ । ५१) (व. १० । १२) इत्यादिस्मृतिभ्यश्च ॥

यत्तु साङ्ख्यैः कर्मत्यागोऽभ्युपगम्यते, क्रियाकारकफलभेदबुद्धेः सत्यत्वाभ्युपगमात् , तन्मृषा । यच्च बौद्धैः शून्यताभ्युपगमात् अकर्तृत्वमभ्युपगम्यते, तदप्यसत् , तदभ्युपगन्तुः सत्त्वाभ्युपगमात् । यच्च अज्ञैरलसतया अकर्तृत्वाभ्युपगमः, सोऽप्यसत् , कारकबुद्धेरनिवर्तितत्वात्प्रमाणेन । तस्मात् वेदान्तप्रमाणजनितैकत्वप्रत्ययवत एव कर्मनिवृत्तिलक्षणं पारिव्राज्यं ब्रह्मसंस्थत्वं चेति सिद्धम् । एतेन गृहस्थस्यैकत्वविज्ञाने सति पारिव्राज्यमर्थसिद्धम् ॥

ननु अग्न्युत्सादनदोषभाक्स्यात् परिव्रजन् — ‘वीरहा वा एष देवानां योऽग्रिमुद्वासयते’ (तै. सं. १ । ५ । २) इति श्रुतेः, न, दैवोत्सादितत्वात् , उत्सन्न एव हि स एकत्वदर्शने जाते — ‘अपागादग्नेरग्नित्वम्’ (छा. उ. ६ । ४ । १) इति श्रुतेः । अतो न दोषभाक् गृहस्थः परिव्रजन्निति ॥

प्रजापतिः विराट् कश्यपो वा, लोकान् उद्दिश्य तेषु सारजिघृक्षया अभ्यतपत् अभितापं कृतवान् ध्यानं तपः कृतवानित्यर्थः, तेभ्यः अभितप्तेभ्यः सारभूता त्रयी विद्या सम्प्रास्रवत् प्रजापतेर्मनसि प्रत्यभादित्यर्थः । तामभ्यतपत् — पूर्ववत् । तस्या अभितप्तायाः एतान्यक्षराणि सम्प्रास्रवन्त भूर्भुवः स्वरिति व्याहृतयः ॥

तानि अक्षराणि अभ्यतपत् , तेभ्यः अभितप्तेभ्यः ओङ्कारः सम्प्रास्रवत् । तत् ब्रह्म कीदृशमिति, आह — तद्यथा शङ्कुना पर्णनालेन सर्वाणि पर्णानि पत्रावयवजातानि सन्तृण्णानि निविद्धानि व्याप्तानीत्यर्थः । एवम् ओङ्कारेण ब्रह्मणा परमात्मनः प्रतीकभूतेन सर्वा वाक् शब्दजातं सन्तृण्णा — ‘अकारो वै सर्वा वाक्’ (ऐ. आ. २ । ३ । ७) इत्यादिश्रुतेः ।

ब्रह्मवादिनो वदन्ति, यत्प्रातःसवनं प्रसिद्धं तद्वसूनाम् । तैश्च प्रातःसवनसम्बद्धोऽयं लोको वशीकृतः प्रातःसवनेशानैः । तथा रुदॆर्माध्यन्दिनसवनेशानैः अन्तरिक्षलोकः । आदित्यैश्च विश्वैर्देवैश्च तृतीयसवनेशानैस्तृतीयो लोको वशीकृतः । इति यजमानस्य लोकोऽन्यः परिशिष्टो न विद्यते ॥

अतः क्व तर्हि यजमानस्य लोकः, यदर्थं यजते ; न क्वचिल्लोकोऽस्तीत्यभिप्रायः — ‘लोकाय वै यजते यो यजते’ ( ? ) इति श्रुतेः । लोकाभावे च स यो यजमानः तं लोकस्वीकरणोपायं सामहोममन्त्रोत्थानलक्षणं न विद्यात् न विजानीयात् , सोऽज्ञः कथं कुर्यात् यज्ञम् , न कथञ्चन तस्य कर्तृत्वमुपपद्यत इत्यर्थः ।

सामादिविज्ञानस्तुतिपरत्वात् न अविदुषः कर्तृत्वं कर्ममात्रविदः प्रतिषिध्यते — स्तुतये च सामादिविज्ञानस्य, अविद्वत्कर्तृत्वप्रतिषेधाय च इति हि भिद्येत वाक्यम् । आद्ये च औषस्त्ये काण्डे अविदुषोऽपि कर्मास्तीति हेतुमवोचाम । अथ एतद्वक्ष्यमाणं सामाद्युपायं विद्वान्कुर्यात् ॥

किं तद्वेद्यमिति, आह —

पुरा पूर्वं प्रातरनुवाकस्य शस्त्रस्य प्रारम्भात् जघनेन गार्हपत्यस्य पश्चात् उदङ्मुखः सन् उपविश्य सः वासवं वसुदैवत्यं साम अभिगायति ॥

लोकद्वारम् अस्य पृथिवीलोकस्य प्राप्तये द्वारम् अपावृणु हे अग्ने तेन द्वारेण पश्येम त्वा त्वां राज्यायेति ॥

अथ अनन्तरं जुहोति अनेन मन्त्रेण — नमोऽग्नये प्रह्वीभूताः तुभ्यं वयं पृथिवीक्षिते पृथिवीनिवासाय लोकक्षिते लोकनिवासाय, पृथिवीलोकनिवासायेत्यर्थः ; लोकं मे मह्यं यजमानाय विन्द लभस्व ; एष वै मम यजमानस्य लोकः एता गन्ता अस्मि ॥

अत्र अस्मिंल्लोके यजमानः अहम् आयुषः परस्तात् ऊर्ध्वं मृतः सन् इत्यर्थः । स्वाहेति जुहोति । अपजहि अपनय परिघं लोकद्वारार्गलम् — इति एतं मन्त्रम् उक्त्वा उत्तिष्ठति । एवमेतैर्वसुभ्यः प्रातःसवनसम्बद्धो लोको निष्क्रीतः स्यात् । ततस्ते प्रातःसवनं वसवो यजमानाय सम्प्रयच्छन्ति ॥

तथा आग्नीध्रीयस्य दक्षिणाग्नेः जघनेन उदङ्मुख उपविश्य सः रौद्रं साम अभिगायति यजमानः रुद्रदैवत्यं वैराज्याय ॥

अन्तरिक्षक्षित इत्यादि समानम् ॥

तथा आहवनीयस्योदङ्मुख उपविश्य सः आदित्यदैवत्यम् आदित्यं वैश्वदेवं च साम अभिगायति क्रमेण स्वाराज्याय साम्राज्याय ॥

दिविक्षिद्भ्य इत्येवमादि समानमन्यत् । विन्दत अपहत इति बहुवचनमात्रं विशेषः । याजमानं त्वेतत् , एतास्म्यत्र यजमान इत्यादिलिङ्गात् ॥
அனுவாதம் - “दिविक्षिद्भ्य” என்பன முதலியவை முன் போன்ற ஸமான அர்த்தமுடையவை. “विन्दत, अपहत” (விந்தத, அபஹத) இந்த கிரியா பதங்களில் பஹுவசனங்கள் முந்தின பதங்களை அபேக்ஷித்த விசேஷங்களாகும். இந்த மந்திரம் எஜமானன் சம்பந்தப்பட்டது. ஏன்எனில் “एतास्म्यत्र यजमान” (ஏதஸ்மயத்ர யஜமான) முதலிய லிங்கங்களால் ஸ்பஷ்டமாக ஆகிறது.

एष ह वै यजमानः एवंवित् यथोक्तस्य सामादेर्विद्वान् यज्ञस्य मात्रां यज्ञयाथात्म्यं वेद यथोक्तम् । य एवं वेदेति द्विरुक्तिरध्यायपरिसमाप्त्यर्था ॥

असौ वा आदित्यो देवमध्वित्यादि । देवानां मोदनात् मध्विव मधु असौ आदित्यः । वस्वादीनां च मोदनहेतुत्वं वक्ष्यति सर्वयज्ञफलरूपत्वादादित्यस्य ।

कथं मधुत्वमिति, आह — तस्य मधुनः द्यौरेव भ्रामरस्येव मधुनः तिरश्चीनवंशः तिरश्चीनश्चासौ वंशश्चेति तिरश्चीनवंशः । तिर्यग्गतेव हि द्यौर्लक्ष्यते । अन्तरिक्षं च मध्वपूपः द्युवंशे लग्नः सन् लम्बत इव, अतो मध्वपूपसामान्यात् अन्तरिक्षं मध्वपूपः, मधुनः सवितुराश्रयत्वाच्च ।

मरीचयः रश्मयः रश्मिस्था आपो भौमाः सवित्राकृष्टाः । ‘एता वा आपः स्वराजो यन्मरीचयः’ ( ? ) इति हि विज्ञायन्ते । ता अन्तरिक्षमध्वपूपस्थरश्म्यन्तर्गतत्वात् भ्रमरबीजभूताः पुत्रा इव हिता लक्ष्यन्त इति पुत्रा इव पुत्राः, मध्वपूपनाड्यन्तर्गता हि भ्रमरपुत्राः ॥

तस्य सवितुः मध्वाश्रयस्य मधुनो ये प्राञ्चः प्राच्यां दिशि गताः रश्मयः, ता एव अस्य प्राच्यः प्रागञ्चनात् मधुनो नाड्यः मधुनाड्य इव मध्वाधारच्छिद्राणीत्यर्थः ।

तत्र ऋच एव मधुकृतः लोहितरूपं सवित्राश्रयं मधु कुर्वन्तीति मधुकृतः भ्रमरा इव ; यतो रसानादाय मधु कुर्वन्ति, तत्पुष्पमिव पुष्पम् ऋग्वेद एव ।

तत्र ऋग्ब्राह्मणसमुदायस्य ऋग्वेदाख्यत्वात् शब्दमात्राच्च भोग्यरूपरसनिस्रावासम्भवात् ऋग्वेदशब्देन अत्र ऋग्वेदविहितं कर्म, ततो हि कर्मफलभूतमधुरसनिस्रावसम्भवात् । मधुकरैरिव पुष्पस्थानीयादृग्वेदविहितात्कर्मणः अप आदाय ऋग्भिर्मधु निर्वर्त्यते ।

कास्ता आप इति, आह — ताः कर्मणि प्रयुक्ताः सोमाज्यपयोरूपाः अग्नौ प्रक्षिप्ताः तत्पाकाभिनिर्वृत्ता अमृताः अमृतार्थत्वादत्यन्तरसवत्यः आपो भवन्ति । तद्रसानादाय ता वा एता ऋचः पुष्पेभ्यो रसमाददाना इव भ्रमरा ऋचः ॥ एतम् ऋग्वेदम् ऋग्वेदविहितं कर्म पुष्पस्थानीयम् अभ्यतपन् अभितापं कृतवत्य इव एता ऋचः कर्मणि प्रयुक्ताः ।

ऋग्भिर्हि मन्त्रैः शस्त्राद्यङ्गभावमुपगतैः क्रियमाणं कर्म मधुनिर्वर्तकं रसं मुञ्चतीत्युपपद्यते, पुष्पाणीव भ्रमरैराचूष्यमाणानि । तदेतदाह — तस्य ऋग्वेदस्य अभितप्तस्य । कोऽसौ रसः, यः ऋङ्मधुकराभितापनिःसृत इत्युच्यते ।

यशो विश्रुतत्वं तेजः देहगता दीप्तिः इन्द्रियं सामर्थ्योपेतैरिन्द्रियैरवैकल्यं वीर्यं सामर्थ्यं बलमित्यर्थः, अन्नाद्यम् अन्नं च तदाद्यं च येनोपयुज्यमानेनाहन्यहनि देवानां स्थितिः स्यात् तदन्नाद्यम् एष रसः अजायत यागादिलक्षणात्कर्मणः ॥

यश आद्यन्नाद्यपर्यन्तं तत् व्यक्षरत् विशेषेणाक्षरत् अगमत् । गत्वा च तदादित्यम् अभितः पार्श्वतः पूर्वभागं सवितुः अश्रयत् आश्रितवदित्यर्थः । अमुष्मिन्नादित्ये सञ्चितं कर्मफलाख्यं मधु भोक्ष्यामह इत्येवं हि यशआदिलक्षणफलप्राप्तये कर्माणि क्रियन्ते मनुष्यैः — केदारनिष्पादनमिव कर्षकैः । तत्प्रत्यक्षं प्रदर्श्यते श्रद्धाहेतोः । तद्वा एतत् ; किं तत् ? यदेतत् आदित्यस्य उद्यतो दृश्यते रोहितं रूपम् ॥

अथ ये अस्य दक्षिणा रश्मय इत्यादि समानम् । यजूंष्येव मधुकृतः यजुर्वेदविहिते कर्मणि प्रयुक्तानि, पूर्ववन्मधुकृत इव । यजुर्वेदविहितं कर्म पुष्पस्थानीयं पुष्पमित्युच्यते । ता एव सोमाद्या अमृता आपः ॥

तानि वा एतानि यजूंष्येतं यजुर्वेदमभ्यतपन् इत्येवमादि सर्वं समानम् । मधु एतदादित्यस्य दृश्यते शुक्लं रूपम् ॥

तं चेत् यज्ञसम्पादिनम् एतस्मिन् प्रातःसवनसम्पन्ने वयसि किञ्चित् व्याध्यादि मरणशङ्काकारणम् उपतपेत् दुःखमुत्पादयेत् , स तदा यज्ञसम्पादी पुरुषः आत्मानं यज्ञं मन्यमानः ब्रूयात् जपेदित्यर्थः इमं मन्त्रम् —

हे प्राणाः वसवः इदं मे प्रातःसवनं मम यज्ञस्य वर्तते, तत् माध्यन्दिनं सवनम् अनुसन्तनुतेति माध्यन्दिनेन सवनेन आयुषा सहितं एकीभूतं सन्ततं कुरुतेत्यर्थः । मा अहं यज्ञः युष्माकं प्राणानां वसूनां प्रातःसवनेशानां मध्ये विलोप्सीय विलुप्येय विच्छिद्येयेत्यर्थः । इतिशब्दो मन्त्रपरिसमाप्त्यर्थः । स तेन जपेन ध्यानेन च ततः तस्मादुपतापात् उत् एति उद्गच्छति । उद्गंय विमुक्तः सन् अगदो ह अनुपतापो भवत्येव ॥

अथ यानि चतुश्चत्वारिंशद्वर्षाणीत्यादि समानम् । रुदन्ति रोदयन्तीति प्राणा रुद्राः । क्रूरा हि ते मध्यमे वयसि, अतो रुद्राः ॥

तथा आदित्याः प्राणाः । ते हि इदं शब्दादिजातम् आददते, अत आदित्याः । तृतीयसवनमायुः षोडशोत्तरवर्षशतं समापयत अनुसन्तनुत यज्ञं समापयतेत्यर्थः । समानमन्यत् ॥

एतत् यज्ञदर्शनं ह स्म वै किल तद्विद्वानाह महिदासो नामतः ; इतराया अपत्यम् ऐतरेयः । किं कस्मात् मे मम एतत् उपतपनम् उपतपसि स त्वं हे रोग ; योऽहं यज्ञः अनेन त्वत्कृतेनोपतापेन न प्रेष्यामि न मरिष्यामि ; अतो वृथा तव श्रम इत्यर्थः । इत्येवमाह स्म — इति पूर्वेण सम्बन्धः । स एवंनिश्चयः सन् षोडशं वर्षशतमजीवत् । अन्योऽप्येवंनिश्चयः षोडशं वर्षशतं प्रजीवति, य एवं यथोक्तं यज्ञसम्पादनं वेद जानाति, स इत्यर्थः ॥

स यदशिशिषतीत्यादियज्ञसामान्यनिर्देशः पुरुषस्य पूर्वेणैव सम्बध्यते । यदशिशिषति अशितुमिच्छति ; तथा पिपासति पातुमिच्छति ; यन्न रमते इष्टाद्यप्राप्तिनिमित्तम् ; यदेवंजातीयकं दुःखमनुभवति, ता अस्य दीक्षाः ; दुःखसामान्याद्विधियज्ञस्येव ॥

अथ यदश्नाति यत्पिबति यद्रमते रतिं च अनुभवति इष्टादिसंयोगात् , तत् उपसदैः समानतामेति । उपसदां च पयोव्रतत्वनिमित्तं सुखमस्ति । अल्पभोजनीयानि च अहान्यासन्नानि इति प्रश्वासः ; अतोऽशनादीनामुपसदां च सामान्यम् ॥

अथ यद्धसति यज्जक्षति भक्षयति यन्मैथुनं चरति, स्तुतशस्त्रैरेव तत्समानतामेति ; शब्दवत्त्वसामान्यात् ॥

अथ यत्तपो दानमार्जवमहिंसा सत्यवचनमिति, ता अस्य दक्षिणाः, धर्मपुष्टिकरत्वसामान्यात् ॥

यस्माच्च यज्ञः पुरुषः,

तस्मात् तं जनयिष्यति माता यदा, तदा आहुरन्ये सोष्यतीति तस्य मातरम् ; यदा च प्रसूता भवति, तदा असोष्ट पूर्णिकेति ; विधियज्ञे इव सोष्यति सोमं देवदत्तः, असोष्ट सोमं यज्ञदत्त इति ; अतः शब्दसामान्याद्वा पुरुषो यज्ञः । पुनरुत्पादनमेवास्य तत् पुरुषाख्यस्य यज्ञस्य, यत्सोष्यत्यसोष्टेति शब्दसम्बन्धित्वं विधियज्ञस्येव । किञ्च तन्मरणमेव अस्य पुरुषयज्ञस्य अवभृथः, समाप्तिसामान्यात् ॥

तद्धैतत् यज्ञदर्शनं घोरः नामतः, आङ्गिरसः गोत्रतः, कृष्णाय देवकीपुत्राय शिष्याय उक्त्वा, उवाच तदेतत्त्रयम् इत्यादिव्यवहितेन सम्बन्धः । स च एतद्दर्शनं श्रुत्वा अपिपास एवान्याभ्यो विद्याभ्यो बभूव । इत्थं च विशिष्टा इयम् , यत्कृष्णस्य देवकीपुत्रस्य अन्यां विद्यां प्रति तृड्‌विच्छेदकरी इति पुरुषयज्ञविद्यां स्तौति ।

घोर आङ्गिरसः कृष्णायोक्त्वेमां विद्यां किमुवाचेति, तदाह — स एवं यथोक्तयज्ञवित् अन्तवेलायां मरणकाले एतत् मन्त्रत्रयं प्रतिपद्येत जपेदित्यर्थः । किं तत् ? अक्षितम् अक्षीणम् अक्षतं वा असि इत्येकं यजुः । सामर्थ्यादादित्यस्थं प्राणं च एकीकृत्य आह । तथा तमेव आह, अच्युतं स्वरूपादप्रच्युतमसि इति द्वितीयं यजुः । प्राणसंशितं प्राणश्च स संशितं संयक्तनूकृतं च सूक्ष्मं तत् त्वमसि इति तृतीयं यजुः । तत्र एतस्मिन्नर्थे विद्यास्तुतिपरे द्वे ऋचौ मन्त्रौ भवतः, न जपार्थे, त्रयं प्रतिपद्येत इति त्रित्वसङ्ख्याबाधनात् ; पञ्चसङ्ख्या हि तदा स्यात् ॥

आदित् इत्यत्र आकारस्यानुबन्धस्तकारः अनर्थक इच्छब्दश्च । प्रत्नस्य चिरन्तनस्य पुराणस्येत्यर्थः ; रेतसः कारणस्य बीजभूतस्य जगतः, सदाख्यस्य ज्योतिः प्रकाशं पश्यन्ति । आशब्द उत्सृष्टानुबन्धः पश्यन्तीत्यनेन सम्बध्यते ; किं तज्ज्योतिः पश्यन्ति ; वासरम् अहः अहरिव तत् सर्वतो व्याप्तं ब्रह्मणो ज्योतिः ।

निवृत्तचक्षुषो ब्रह्मविदः ब्रह्मचर्यादिनिवृत्तिसाधनैः शुद्धान्तःकरणाः आ समन्ततः ज्योतिः पश्यन्तीत्यर्थः । परः परमिति लिङ्गव्यत्ययेन, ज्योतिष्परत्वात् , यत् इध्यते दीप्यते दिवि द्योतनवति परस्मिन्ब्रह्मणि वर्तमानम् येन ज्योतिषेद्धः सविता तपति चन्द्रमा भाति विद्युद्विद्योतते ग्रहतारागणा विभासन्ते ।

किं च, अन्यो मन्त्रदृगाह यथोक्तं ज्योतिः पश्यन् — उद्वयं तमसः अज्ञानलक्षणात् परि परस्तादिति शेषः ; तमसो वा अपनेतृ यज्ज्योतिः उत्तरम् — आदित्यस्थं परिपश्यन्तः वयम् उत् अगन्म इति व्यवहितेन सम्बन्धः ; तज्ज्योतिः स्वः स्वम् आत्मीयमस्मद्धृदि स्थितम् , आदित्यस्थं च तदेकं ज्योतिः ; यत् उत्तरम् उत्कृष्टतरमूर्ध्वतरं वा अपरं ज्योतिरपेक्ष्य, पश्यन्तः उदगन्म वयम् ।

कमुदगन्मेति, आह । देवं द्योतनवन्तं देवत्रा देवेषु सर्वेषु, सूर्यं रसानां रश्मीनां प्राणानां च जगतः ईरणात्सूर्यः तमुदगन्म गतवन्तः, ज्योतिरुत्तमं सर्वज्योतिर्भ्य उत्कृष्टतमम् अहो प्राप्ता वयमित्यर्थः । इदं तज्ज्योतिः, यत् ऋग्भ्यां स्तुतं यद्यजुस्त्रयेण प्रकाशितम् । द्विरभ्यासो यज्ञकल्पनापरिसमाप्त्यर्थः ॥

मनोमय ईश्वर उक्तः आकाशात्मेति च ब्रह्मणो गुणैकदेशत्वेन । अथेदानीं मनआकाशयोः समस्तब्रह्मदृष्टिविधानार्थ आरम्भः मनो ब्रह्मेत्यादि ।

मनः मनुतेऽनेनेत्यन्तःकरणं तद्ब्रह्म परमित्युपासीतेति एतदात्मविषयं दर्शनम् अध्यात्मम् । अथ अधिदैवतं देवताविषयमिदं वक्ष्यामः । आकाशो ब्रह्मेत्युपासीत ; एवमुभयमध्यात्ममधिदैवतं च उभयं ब्रह्मदृष्टिविषयम् आदिष्टम् उपदिष्टं भवति ; आकाशमनसोः सूक्ष्मत्वात् मनसोपलभ्यत्वाच्च ब्रह्मणः, योग्यं मनो ब्रह्मदृष्टेः, आकाशश्च, सर्वगतत्वात्सूक्ष्मत्वादुपाधिहीनत्वाच्च ॥

तदेतत् मनआख्यं चतुष्पाद्ब्रह्म, चत्वारः पादा अस्येति । कथं चतुष्पात्त्वं मनसो ब्रह्मण इति, आह — वाक्प्राणश्चक्षुःश्रोत्रमित्येते पादाः इत्यध्यात्मम् । अथाधिदैवतम् आकाशस्य ब्रह्मणोऽग्निर्वायुरादित्यो दिश इत्येते । एवमुभयमेव चतुष्पाद्ब्रह्म आदिष्टं भवति अध्यात्मं चैवाधिदैवतं च ।

तत्र वागेव मनसो ब्रह्मणश्चतुर्थः पाद इतरपादत्रयापेक्षया — वाचा हि पादेनेव गवादि वक्तव्यविषयं प्रति तिष्ठति ; अतो मनसः पाद इव वाक् । तथा प्राणो घ्राणः पादः ; तेनापि गन्धविषयं प्रति च क्रामति । तथा चक्षुः पादः श्रोत्रं पाद इत्येवमध्यात्मं चतुष्पात्त्वं मनसो ब्रह्मणः ।

अथाधिदैवतम् अग्निवाय्वादित्यदिशः आकाशस्य ब्रह्मण उदर इव गोः पादा इव लग्ना उपलभ्यन्ते ; तेन तस्य आकाशस्य अग्न्यादयः पादा उच्यन्ते । एवमुभयमध्यात्मं चैवाधिदैवतं च चतुष्पादादिष्टं भवति ॥तत्र वागेव मनसो ब्रह्मणश्चतुर्थः पादः । सोऽग्निना अधिदैवतेन ज्योतिषा भाति च दीप्यते तपति च सन्तापं च औष्ण्यं करोति ।

अथवा तैलघृताद्याग्नेयाशनेन इद्धा वाग्भाति च तपति च वदनायोत्साहवती स्यादित्यर्थः । विद्वत्फलम् , भाति च तपति च कीर्त्या यशसा ब्रह्मवर्चसेन, य एवं यथोक्तं वेद ॥

तथा प्राण एव ब्रह्मणश्चतुर्थः पादः । स वायुना गन्धाय भाति च तपति च । तथा चक्षुः आदित्येन रूपग्रहणाय, श्रोत्रं दिग्भिः शब्दग्रहणाय । विद्याफलं समानं सर्वत्र ब्रह्मसम्पत्तिरदृष्टं फलं य एवं वेद । द्विरुक्तिर्दर्शनसमाप्त्यर्था ॥

आदित्यो ब्रह्मेत्यादेशः उपदेशः ; तस्योपव्याख्यानं क्रियते स्तुत्यर्थम् । असत् अव्याकृतनामरूपम् इदं जगत् अशेषमग्रे प्रागवस्थायामुत्पत्तेः आसीत् , न त्वसदेव ; ‘कथमसतः सज्जायेत’ (छा. उ. ६ । २ । २) इति असत्कार्यत्वस्य प्रतिषेधात् ।

ननु इहासदेवेति विधानाद्विकल्पः स्यात् ।

न, क्रियास्विव वस्तुनि विकल्पानुपपत्तेः ।

कथं तर्हि इदमसदेवेति ?

नन्ववोचाम अव्याकृतनामरूपत्वादसदिवासदिति ।

नन्वेवशब्दोऽवधारणार्थः ।

सत्यमेवम् , न तु सत्त्वाभावमवधारयति ।

किं तर्हि ?

व्याकृतनामरूपाभावमवधारयति ; नामरूपव्याकृतविषये सच्छब्दप्रयोगो दृष्टः । तच्च नामरूपव्याकरणमादित्यायत्तं प्रायशो जगतः । तदभावे हि अन्धं तम इव इदं न प्रज्ञायेत किञ्चन इत्यतः तत्स्तुतिपरे वाक्ये सदपीदं प्रागुत्पत्तेर्जगदसदेवेत्यादित्यं स्तौति ब्रह्मदृष्ट्यर्हत्वाय ।

आदित्यनिमित्तो हि लोके सदिति व्यवहारः — यथा असदेवेदं राज्ञः कुलं सर्वगुणसम्पन्ने पूर्णवर्मणि राजन्यसतीति तद्वत् । न च सत्त्वमसत्त्वं वा इह जगतः प्रतिपिपादयिषितम् , आदित्यो ब्रह्मेत्यादेशपरत्वात् । उपसंहरिष्यत्यन्ते आदित्यं ब्रह्मेत्युपास्त इति ।

तत्सदासीत् तत् असच्छब्दवाच्यं प्रागुत्पत्तेः स्तिमितम् अनिस्पन्दमसदिव सत्कार्याभिमुखम् ईषदुपजातप्रवृत्ति सदासीत् ; ततो लब्धपरिस्पन्दं तत्समभवत् अल्पतरनामरूपव्याकरणेन अङ्कुरीभूतमिव बीजम् । ततोऽपि क्रमेण स्थूलीभवत् अद्भ्यः आण्डं समवर्तत संवृत्तम् । आण्डमिति दैर्घ्यं छान्दसम् ।

तदण्डं संवत्सरस्य कालस्य प्रसिद्धस्य मात्रां परिमाणम् । अभिन्नस्वरूपमेव अशयत स्थितं बभूव । तत् ततः संवत्सरपरिमाणात्कालादूर्ध्वं निरभिद्यत निर्भिन्नम् — वयसामिवाण्डम् । तस्य निर्भिन्नस्याण्डस्य कपाले द्वे रजतं च सुवर्णं च अभवतां संवृत्ते ॥

तत् तयोः कपालयोः यद्रजतं कपालमासीत् , सेयं पृथिवी पृथिव्युपलक्षितमधोऽण्डकपालमित्यर्थः । यत्सुवर्णं कपालं सा द्यौः द्युलोकोपलक्षितमूर्ध्वं कपालमित्यर्थः । यज्जरायु गर्भपरिवेष्टनं स्थूलम् अण्डस्य द्विशकलीभावकाले आसीत् , ते पर्वता बभूवुः । यदुल्बं सूक्ष्मं गर्भपरिवेष्टनम् , तत् सह मेघैः समेघः नीहारोऽवश्यायः बभूवेत्यर्थः । या गर्भस्य जातस्य देहे धमनयः शिराः, तानद्यो बभूवुः । यत् तस्य वस्तौ भवं वास्तेयमुदकम् , स समुद्रः ॥

अथ यत्तदजायत गर्भरूपं तस्मिन्नण्डे, सोऽसावादित्यः ; तमादित्यं जायमानं घोषाः शब्दाः उलूलवः उरूरवो विस्तीर्णरवाः उदतिष्ठन् उत्थिवन्तः ईश्वरस्येवेह प्रथमपुत्रजन्मनि सर्वाणि च स्थावरजङ्गमानि भूतानि सर्वे च तेषां भूतानां कामाः कांयन्त इति विषयाः स्त्रीवस्त्रान्नादयः ।

यस्मादादित्यजन्मनिमित्ता भूतकामोत्पत्तिः, तस्मादद्यत्वेऽपि तस्यादित्यस्योदयं प्रति प्रत्यायनं प्रति अस्तगमनं च प्रति, अथवा पुनः पुनः प्रत्यागमनं प्रत्यायनं तत्प्रति तन्निमित्तीकृत्येत्यर्थः ; सर्वाणि च भूतानि सर्वे च कामा घोषा उलूलवश्चानुतिष्ठन्ति । प्रसिद्धं हि एतदुदयादौ सवितुः ॥

स यः कश्चित् एतमेवं यथोक्तमहिमानं विद्वान्सन् आदित्यं ब्रह्मेत्युपास्ते, स तद्भावं प्रतिपद्यत इत्यर्थः । किञ्च दृष्टं फलम् अभ्याशः क्षिप्रं तद्विदः, यदिति क्रियाविशेषणम् , एनमेवंविदं साधवः शोभना घोषाः, साधुत्वं घोषादीनां यदुपभोगे पापानुबन्धाभावः, आ च गच्छेयुः आगच्छेयुश्च, उप च निम्रेडेरन् उपनिम्रेडेरंश्च — न केवलमागमनमात्रं घोषाणाम् उपसुखयेयुश्च उपसुखं च कुर्युरित्यर्थः । द्विरभ्यासः अध्यायपरिसमाप्त्यर्थः आदरार्थश्च ॥

जानश्रुतिः जनश्रुतस्यापत्यम् । ह ऐतिह्यार्थः । पुत्रस्य पौत्रः पौत्रायणः स एव श्रद्धादेयः श्रद्धापुरःसरमेव ब्राह्मणादिभ्यो यमस्येति श्रद्धादेयः । बहुदायी प्रभूतं दातुं शीलमस्येति बहुदायी । बहुपाक्यः बहु पक्तव्यमहन्यहनि गृहे यस्यासौ बहुपाक्यः ; भोजनार्थिभ्यो बह्वस्य गृहेऽन्नं पच्यत इत्यर्थः । एवंगुणसम्पन्नोऽसौ जानश्रुतिः पौत्रायणो विशिष्टे देशे काले च कस्मिंश्चित् आस बभूव ।

स ह सर्वतः सर्वासु दिक्षु ग्रामेषु नगरेषु आवसथान् एत्य वसन्ति येष्विति आवसथाः तान् मापयाञ्चक्रे कारितवानित्यर्थः । सर्वत एव मे मम अन्नं तेष्वावसथेषु वसन्तः अत्स्यन्ति भोक्ष्यन्त इत्येवमभिप्रायः ॥

तत्रैवं सति राजनि तस्मिन्घर्मकाले हर्म्यतलस्थे-

अथ ह हंसा निशायां रात्रौ अतिपेतुः । ऋषयो देवता वा राज्ञोऽन्नदानगुणैस्तोषिताः सन्तः हंसरूपा भूत्वा राज्ञो दर्शनगोचरे अतिपेतुः पतितवन्तः । तत् तस्मिन्काले तेषां पततां हंसानाम् एकः पृष्ठतः पतन् अग्रतः पतन्तं हंसमभ्युवाद अभ्युक्तवान् — हो होयीति भो भो इति सम्बोध्य भल्लाक्ष भल्लाक्षेत्यादरं दर्शयन् यथा पश्य पश्याश्चर्यमिति तद्वत् ; भल्लाक्षेति मन्ददृष्टित्वं सूचयन्नाह ; अथवा सम्यग्ब्रह्मदर्शनाभिमानवत्त्वात्तस्य असकृदुपालब्धस्तेन पीड्यमानोऽमर्षितया तत्सूचयति भल्लाक्षेति ।

जानश्रुतेः पौत्रायणस्य समं तुल्यं दिवा द्युलोकेन ज्योतिः प्रभास्वरम् अन्नदानादिजनितप्रभावजम् आततं व्याप्तं द्युलोकस्पृगित्यर्थः ; दिवा अह्ना वा समं ज्योतिरित्येतत् ; तन्मा प्रसाङ्क्षीः सञ्जनं सक्तिं तेन ज्योतिषा सम्बन्धं मा कार्षिरित्यर्थः । तत्प्रसञ्जनेन तत् ज्योतिः त्वा त्वां मा प्रधाक्षीः मा दहत्वित्यर्थः ; पुरुषव्यत्ययेन मा प्रधाक्षीदिति ॥

तम् एवमुक्तवन्तं परः इतरोऽग्रगामी प्रत्युवाच — अरे निकृष्टोऽयं राजा वराकः, तं कमु एनं सन्तं केन माहात्म्येन युक्तं सन्तमिति कुत्सयति एनमेवं सबहुमानमेतद्वचनमात्थ रैक्वमिव सयुग्वानम् , सह युग्वना गन्त्र्या वर्तत इति सयुग्वा रैक्वः, तमिव आत्थ एनम् ; अननुरूपमस्मिन्नयुक्तमीदृशं वक्तुं रैक्व इवेत्यभिप्रायः । इतरश्च आह — यो नु कथं त्वयोच्यते सयुग्वा रैक्वः । इत्युक्तवन्तं भल्लाक्ष आह — शृणु यथा स रैक्वः ॥

यथा लोके कृतायः कृतो नामायो द्यूतसमये प्रसिद्धश्चतुरङ्कः, स यदा जयति द्यूते प्रवृत्तानाम् , तस्मै विजिताय तदर्थमितरे त्रिद्व्येकाङ्का अधरेयाः त्रेताद्वापरकलिनामानः संयन्ति सङ्गच्छन्तेऽन्तर्भवन्ति ; चतुरङ्के कृताये त्रिद्व्येकाङ्कानां विद्यमानत्वात्तदन्तर्भवन्तीत्यर्थः । यथा अयं दृष्टान्तः, एवमेनं रैक्वं कृतायस्थानीयं त्रेताद्ययस्थानीयं सर्वं तदभिसमैति अन्तर्भवति रैक्वे । किं तत् ? यत्किञ्च लोके सर्वाः प्रजाः साधु शोभनं धर्मजातं कुर्वन्ति, तत्सर्वं रैक्वस्य धर्मेऽन्तर्भवति, तस्य च फले सर्वप्राणिधर्मफलमन्तर्भवतीत्यर्थः ।

तथा अन्योऽपि कश्चित् यः तत् वेद्यं वेद । किं तत् ? यत् वेद्यं सः रैक्वः वेद ; तद्वेद्यमन्योऽपि यो वेद, तमपि सर्वप्राणिधर्मजातं तत्फलं च रैक्वमिवाभिसमैतीत्यनुवर्तते । सः एवंभूतः अरैक्वोऽपि मया विद्वान् एतदुक्तः एवमुक्तः, रैक्ववत्स एव कृतायस्थानीयो भवतीत्यभिप्रायः ॥

तदु ह तदेतदीदृशं हंसवाक्यमात्मनः कुत्सारूपमन्यस्य विदुषो रैक्वादेः प्रशंसारूपम् उपशुश्राव श्रुतवान्हर्म्यतलस्थो राजा जानश्रुतिः पौत्रायणः । तच्च हंसवाक्यं स्मरन्नेव पौनःपुन्येन रात्रिशेषमतिवाहयामास ।

ततः स वन्दिभी राजा स्तुतियुक्ताभिर्वाग्भिः प्रतिबोध्यमानः उवाच क्षत्तारं सञ्जिहान एव शयनं निद्रां वा परित्यजन्नेव, हेऽङ्ग वत्स अरे सयुग्वानमिव रैक्वमात्थ किं माम् ; स एव स्तुत्यर्हो नाहमित्यभिप्रायः । अथवा सयुग्वानं रैक्वमात्थ गत्वा मम तद्दिदृक्षाम् । तदा इवशब्दोऽवधारणार्थोऽनर्थको वा वाच्यः ।

स च क्षत्ता प्रत्युवाच रैक्वानयनकामो राज्ञोऽभिप्रायज्ञः — यो नु कथं सयुग्वा रैक्व इति, राज्ञा एवं चोक्तः आनेतुं तच्चिह्नं ज्ञातुमिच्छन् यो नु कथं सयुग्वा रैक्व इत्यवोचत् । स च भल्लाक्षवचनमेवावोचत् तस्य स्मरन् ॥

स ह क्षत्ता नगरं ग्रामं वा गत्वा अन्विष्य रैक्वं नाविदं न व्यज्ञासिषमिति प्रत्येयाय प्रत्यागतवान् । तं होवाच क्षत्तारम् — अरे यत्र ब्राह्मणस्य ब्रह्मविद एकान्तेऽरण्ये नदीपुलिनादौ विविक्ते देशे अन्वेषणा अनुमार्गणं भवति, तत् तत्र एनं रैक्वम् अर्च्छ ऋच्छ गच्छ, तत्र मार्गणं कुर्वित्यर्थः ॥

इत्युक्तः क्षत्ता अन्विष्य तं विजने देशे अधस्ताच्छकटस्य गन्त्र्याः पामानं खर्जूं कषमाणं कण्डूयमानं दृष्ट्वा, अयं नूनं सयुग्वा रैक्व इति उप समीपे उपविवेश विनयेनोपविष्टवान् । तं च रैक्वं ह अभ्युवाद उक्तवान् । त्वमसि हे भगवः भगवन् सयुग्वा रैक्व इति । एवं पृष्टः अहमस्मि हि अरा३ अरे इति ह अनादर एव प्रतिजज्ञे अभ्युपगतवान् — स तं विज्ञाय अविदं विज्ञातवानस्मीति प्रत्येयाय प्रत्यागत इत्यर्थः ॥

तत् तत्र ऋषेर्गार्हस्थ्यं प्रति अभिप्रायं बुद्ध्वा धनार्थितां च उ ह एव जानश्रुतिः पौत्रायणः षट्शतानि गवां निष्कं कण्ठहारम् अश्वतरीरथम् अश्वतरीभ्यां युक्तं रथं तदादाय धनं गृहीत्वा प्रतिचक्रमे रैक्वं प्रति गतवान् । तं च गत्वा अभ्युवाद ह अभ्युक्तवान् ॥

हे रैक्व गवां षट् शतानि इमानि तुभ्यं मया आनीतानि, अयं निष्कः अश्वतरीरथश्चायम् एतद्धनमादत्स्व । भगवोऽनुशाधि च मे माम् एताम् , यां च देवतां त्वमुपास्से तद्देवतोपदेशेन मामनुशाधीत्यर्थः ॥

तम् एवमुक्तवन्तं राजानं प्रत्युवाच परो रैक्वः । अहेत्ययं निपातो विनिग्रहार्थीयोऽन्यत्र, इह त्वनर्थकः, एवशब्दस्य पृथक्प्रयोगात् । हारेत्वा हारेण युक्ता इत्वा गन्त्री सेयं हारेत्वा गोभिः सह तवैवास्तु तवैव तिष्ठतु न मम अपर्याप्तेन कर्मार्थमनेन प्रयोजनमित्यभिप्रायः । हे शूद्रेति ।

ननु राजासौ क्षत्तृसम्बन्धात् , स ह क्षत्तारमुवाचेत्युक्तम् ; विद्याग्रहणाय च ब्राह्मणसमीपोपगमात् शूद्रस्य च अनधिकारात् कथमिदमननुरूपं रैक्वेणोच्यते हे शूद्रेति ।

तत्राहुराचार्याः — हंसवचनश्रवणात् शुगेनमाविवेश ; तेनासौ शुचा श्रुत्वा रैक्वस्य महिमानं वा आद्रवतीति ऋषिः आत्मनः परोक्षज्ञतां दर्शयन् शूद्रेत्याहेति । शूद्रवद्वा धनेनैव एवं विद्याग्रहणायोपजागम न च शुश्रूषया । न तु जात्यैव शूद्र इति ।

अपरे पुनराहुः अल्पं धनमाहृतमिति रुषैव एवमुक्तवान् शूद्रेति । लिङ्गं च बह्वाहरणे उपादानं धनस्येति ।

तदु ह ऋषेर्मतं ज्ञात्वा पुनरेव जानश्रुतिः पौत्रायणो गवां सहस्रमधिकं जायां च ऋषेरभिमतां दुहितरमात्मनः तदादाय प्रतिचक्रमे क्रान्तवान् ॥

रैक्व इदं गवां सहस्रम् अयं निष्कः अयमश्वतरीरथः इयं जाया जायार्थं मम दुहिता आनीता अयं च ग्रामः यस्मिन्नास्से तिष्ठसि स च त्वदर्थे मया कल्पितः ; तदेतत्सर्वमादाय अनुशाध्येव मा मां हे भगवः ।

इत्युक्तः तस्या जायार्थमानीताया राज्ञो दुहितुः ह एव मुखं द्वारं विद्याया दाने तीर्थम् उपोद्गृह्णन् जानन्नित्यर्थः । ‘ब्रह्मचारी धनदायी मेधावी श्रोत्रियः प्रियः । विद्यया वा विद्यां प्राह तीर्थानि षण्मम’ ( ? ) इति विद्याया वचनं विज्ञायते हि ।

एवं जानन् उपोद्गृह्णन् उवाच उक्तवान् । आजहार आहृतवान् भवान् इमाः गाः यच्चान्यद्धनं तत्साध्विति वाक्यशेषः शूद्रेति पूर्वोक्तानुकृतिमात्रं न तु कारणान्तरापेक्षया पूर्ववत् । अनेनैव मुखेन विद्याग्रहणतीर्थेन आलापयिष्यथाः आलापयसीति मां भाणयसीत्यर्थः ।

ते ह एते ग्रामा रैक्वपर्णा नाम विख्याता महावृषेषु देशेषु यत्र येषु ग्रामेषु उवास उषितवान् रैक्वः, तानसौ ग्रामानदादस्मै रैक्वाय राजा । तस्मै राज्ञे धनं दत्तवते ह किल उवाच विद्यां सः रैक्वः ॥

वायुर्वाव संवर्गः वायुर्बाह्यः, वावेत्यवधारणार्थः, संवर्जनात्सङ्ग्रहणात्सङ्ग्रसनाद्वा संवर्गः ; वक्ष्यमाणा अग्न्याद्या देवता आत्मभावमापादयतीत्यतः संवर्गः संवर्जनाख्यो गुणो ध्येयो वायोः, कृतायान्तर्भावदृष्टान्तात् । कथं संवर्गत्वं वायोरिति, आह — यदा यस्मिन्काले वै अग्निः उद्वायति उद्वासनं प्राप्नोति उपशाम्यति, तदा असौ अग्निः वायुमेव अप्येति वायुस्वाभाव्यमपिगच्छति । तथा यदा सूर्योऽस्तमेति, वायुमेवाप्येति । यदा चन्द्रोऽस्तमेति वायुमेवाप्येति ।

ननु कथं सूर्याचन्द्रमसोः स्वरूपावस्थितयोः वायौ अपिगमनम् ?

नैष दोषः, अस्तमने अदर्शनप्राप्तेः वायुनिमित्तत्वात् ; वायुना हि अस्तं नीयते सूर्यः, चलनस्य वायुकार्यत्वात् । अथवा प्रलये सूर्याचन्द्रमसोः स्वरूपभ्रंशे तेजोरूपयोर्वायावेव अपिगमनं स्यात् ॥

तथा यदा आपः उच्छुष्यन्ति उच्छोषमाप्नुवन्ति, तदा वायुमेव अपियन्ति । वायुर्हि यस्मादेव एतान् अग्न्याद्यान्महाबलान् संवृङ्क्ते, अतो वायुः संवर्गगुण उपास्य इत्यर्थः । इत्यधिदैवतं देवतासु संवर्गदर्शनमुक्तम् ॥

अथ अनन्तरम् अध्यात्मम् आत्मनि संवर्गदर्शनमिदमुच्यते । प्राणः मुख्यः वाव संवर्गः । स पुरुषः यदा यस्मिन्काले स्वपिति, तदा प्राणमेव वागप्येति — वायुमिवाग्निः । प्राणं चक्षुः प्राणं श्रोत्रं प्राणं मनः प्राणो हि यस्मादेवैतान्वागादीन् सर्वान्संवृङ्क्त इति ॥

तौ वा एतौ द्वौ संवर्गौ संवर्जनगुणौ — वायुरेव देवेषु संवर्गः प्राणः प्राणेषु वागादिषु मुख्यः ॥

अथ एतयोः स्तुत्यर्थम् इयमाख्यायिका आरभ्यते । हेत्यैतिह्यार्थः । शौनकं च शुनकस्यापत्यं शौनकं कापेयं कपिगोत्रमभिप्रतारिणं च नामतः कक्षसेनस्यापत्यं काक्षसेनिं भोजनायोपविष्टौ परिविष्यमाणौ सूपकारैः ब्रह्मचारी ब्रह्मविच्छौण्डो बिभिक्षे भिक्षितवान् । ब्रह्मचारिणो ब्रह्मविन्मानितां बुद्ध्वा तं जिज्ञासमानौ तस्मै उ भिक्षां न ददतुः न दत्तवन्तौ ह किमयं वक्ष्यतीति ॥

स ह उवाच ब्रह्मचारी महात्मनश्चतुर इति द्वितीयाबहुवचनम् । देव एकः अग्न्यादीन्वायुर्वागादीन्प्राणः । कः सः प्रजापतिः जगार ग्रसितवान् । कः स जागरेति प्रश्नमेके । भुवनस्य भवन्त्यस्मिन्भूतानीति भुवनं भूरादिः सर्वो लोकः तस्य गोपाः गोपायिता रक्षिता गोप्तेत्यर्थः । तं कं प्रजापतिं हे कापेय नाभिपश्यन्ति न जानन्ति मर्त्याः मरणधर्माणोऽविवेकिनो वा हे अभिप्रतारिन् बहुधा अध्यात्माधिदैवताधिभूतप्रकारैः वसन्तम् । यस्मै वै एतत् अहन्यहनि अन्नम् अदनायाह्रियते संस्क्रियते च, तस्मै प्रजापतये एतदन्नं न दत्तमिति ॥

तदु ह ब्रह्मचारिणो वचनं शौनकः कापेयः प्रतिमन्वानः मनसा आलोचयन् ब्रह्मचारिणं प्रत्येयाय आजगाम । गत्वा च आह यं त्वमवोचः नाभिपश्यन्ति मर्त्या इति, तं वयं पश्यामः । कथम् ? आत्मा सर्वस्य स्थावरजङ्गमस्य । किञ्च देवानामग्न्यादीनाम् आत्मनि संहृत्य ग्रसित्वा पुनर्जनयिता उत्पादयिता वायुरूपेणाधिदैवतमग्न्यादीनाम् । अध्यात्मं च प्राणरूपेण वागादीनां प्रजानां च जनिता ।

अथवा आत्मा देवानामग्निवागादीनां जनिता प्रजानां स्थावरजङ्गमानाम् । हिरण्यदंष्ट्रः अमृतदंष्ट्रः अभग्नदंष्ट्र इति यावत् । बभसो भक्षणशीलः । अनसूरिः सूरिर्मेधावी न सूरिरसूरिस्तत्प्रतिषेधोऽनसूरिः सूरिरेवेत्यर्थः । महान्तमतिप्रमाणमप्रमेयमस्य प्रजापतेर्महिमानं विभूतिम् आहुर्ब्रह्मविदः । यस्मात्स्वयमन्यैरनद्यमानः अभक्ष्यमाणः यदनन्नम् अग्निवागादिदेवतारूपम् अत्ति भक्षयतीति । वा इति निरर्थकः । वयं हे ब्रह्मचारिन् , आ इदम् एवं यथोक्तलक्षणं ब्रह्म वयमा उपास्महे । वयमिति व्यवहितेन सम्बन्धः । अन्ये न वयमिदमुपास्महे, किं तर्हि ? परमेव ब्रह्म उपास्महे इति वर्णयन्ति । दत्तास्मै भिक्षामित्यवोचद्भृत्यान् ॥

तस्मा उ ह ददुः ते हि भिक्षाम् । ते वै ये ग्रस्यन्ते अग्न्यादयः यश्च तेषां ग्रसिता वायुः पञ्चान्ये वागादिभ्यः, तथा अन्ये तेभ्यः पञ्चाध्यात्मं वागादयः प्राणश्च, ते सर्वे दश भवन्ति सङ्ख्यया, दश सन्तः तत्कृतं भवति ते, चतुरङ्क एकायः एवं चत्वारस्त्र्यङ्कायः एवं त्रयोऽपरे द्व्यङ्कायः एवं द्वावन्यावेकाङ्कायः एवमेकोऽन्यः इत्येवं दश सन्तः तत्कृतं भवति ।

यत एवम् , तस्मात् सर्वासु दिक्षु दशस्वप्यग्न्याद्या वागाद्याश्च दशसङ्ख्यासामान्यादन्नमेव, ‘दशाक्षरा विराट्’ ‘विराडन्नम्’ इति हि श्रुतिः । अतोऽन्नमेव, दशसङ्ख्यत्वात् । तत एव दश कृतं कृतेऽन्तर्भावात् चतुरङ्कायत्वेनेत्यवोचाम । सैषा विराट् दशसङ्ख्या सती अन्नं च अन्नादी अन्नादिनी च कृतत्वेन । कृते हि दशसङ्ख्या अन्तर्भूता, अतोऽन्नमन्नादिनी च सा ।

तथा विद्वान्दशदेवतात्मभूतः सन् विराट्त्वेन दशसङ्ख्यया अन्नं कृतसङ्ख्यया अन्नादी च । तया अन्नान्नादिन्या इदं सर्वं जगत् दशदिक्संस्थं दृष्टं कृतसङ्ख्याभूतया उपलब्धम् । एवंविदः अस्य सर्वं कृतसङ्ख्याभूतस्य दशदिक्सम्बद्धं दृष्टम् उपलब्धं भवति । किञ्च अन्नादश्च भवति, य एवं वेद यथोक्तदर्शी । द्विरभ्यासः उपासनसमाप्त्यर्थः ॥

सर्वं वागाद्यग्न्यादि च अन्नान्नादत्वसंस्तुतं जगदेकीकृत्य षोडशधा प्रविभज्य तस्मिन्ब्रह्मदृष्टिर्विधातव्येत्यारभ्यते । श्रद्धातपसोर्ब्रह्मोपासनाङ्गत्वप्रदर्शनाय आख्यायिका ।

सत्यकामो ह नामतः, ह—शब्द ऐतिह्यार्थः, जबालाया अपत्यं जाबालः जबालां स्वां मातरम् आमन्त्रयाञ्चक्रे आमन्त्रितवान् । ब्रह्मचर्यं स्वाध्यायग्रहणाय हे भवति विवत्स्यामि आचार्यकुले, किङ्गोत्रोऽहं किमस्य मम गोत्रं सोऽहं किङ्गोत्रो नु अहमस्मीति ॥

एवं पृष्टा जबाला सा ह एनं पुत्रमुवाच — नाहमेतत् तव गोत्रं वेद, हे तात यद्गोत्रस्त्वमसि । कस्मान्न वेत्सीत्युक्ता आह — बहु भर्तृगृहे परिचर्याजातमतिथ्यभ्यागतादि चरन्ती अहं परिचारिणी परिचरन्तीति परिचरणशीलैवाहम् , परिचरणचित्ततया गोत्रादिस्मरणे मम मनो नाभूत् । यौवने च तत्काले त्वामलभे लब्धवत्यस्मि । तदैव ते पितोपरतः ; अतोऽनाथा अहम् , साहमेतन्न वेद यद्गोत्रस्त्वमसि । जबाला तु नामाहमस्मि, सत्यकामो नाम त्वमसि, स त्वं सत्यकाम एवाहं जाबालोऽस्मीत्याचार्याय ब्रवीथाः ; यद्याचार्येण पृष्ट इत्यभिप्रायः ॥

स ह सत्यकामः हारिद्रुमतं हरिद्रुमतोऽपत्यं हारिद्रुमतं गौतमं गोत्रतः एत्य गत्वा उवाच — ब्रह्मचर्यं भगवति पूजावति त्वयि वत्स्यामि अतः उपेयाम् उपगच्छेयं शिष्यतया भगवन्तम्

इत्युक्तवन्तं

तं ह उवाच गौतमः किङ्गोत्रः नु सोम्य असीति, विज्ञातकुलगोत्रः शिष्य उपनेतव्यः ; इति पृष्टः प्रत्याह सत्यकामः । स ह उवाच — नाहमेतद्वेद भो, यद्गोत्रोऽहमस्मि ; किं तु अपृच्छं पृष्टवानस्मि मातरम् ; सा मया पृष्टा मां प्रत्यब्रवीन्माता ; बह्वहं चरन्तीत्यादि पूर्ववत् ; तस्या अहं वचः स्मरामि ; सोऽहं सत्यकामो जाबालोऽस्मि भो इति ॥

तं ह उवाच गौतमः — नैतद्वचः अब्राह्मणे विशेषेण वक्तुमर्हति आर्जवार्थसंयुक्तम् । ऋजावो हि ब्राह्मणा नेतरे स्वभावतः । यस्मान्न सत्यात् ब्राह्मणजातिधर्मात् अगाः नापेतवानसि, अतः ब्राह्मणं त्वामुपनेष्ये ; अतः संस्कारार्थं होमाय समिधं सोम्य आहर, इत्युक्त्वा तमुपनीय कृशानामबलानां गोयूथान्निराकृत्य अपकृष्य चतुःशता चत्वारिशतानि गवाम् उवाच — इमाः गाः सोम्य अनुसंव्रज अनुगच्छ ।

इत्युक्तः ता अरण्यं प्रत्यभिप्रस्थापयन्नुवाच — नासहस्रेण अपूर्णेन सहस्रेण नावर्तेय न प्रत्यागच्छेयम् । स एवमुक्त्वा गाः अरण्यं तृणोदकबहुलं द्वन्द्वरहितं प्रवेश्य स ह वर्षगणं दीर्घं प्रोवास प्रोषितवान् । ताः सम्यग्गावः रक्षिताः यदा यस्मिन्काले सहस्रं सम्पेदुः सम्पन्ना बभूवुः ॥

तमेतं श्रद्धातपोभ्यां सिद्धं वायुदेवता दिक्सम्बन्धिनी तुष्टा सती ऋषभमनुप्रविश्य ऋषभभावमापन्ना अनुग्रहाय

अथ ह एनमृषभोऽभ्युवाद अभ्युक्तवान् सत्यकाम३ इति सम्बोध्य । तम् असौ सत्यकामो भगव इति ह प्रतिशुश्राव प्रतिवचनं ददौ । प्राप्ताः सोम्य सहस्रं स्मः, पूर्णा तव प्रतिज्ञा, अतः प्रापय नः अस्मानाचार्यकुलम् ॥

किञ्च अहं ब्रह्मणः परस्य ते तुभ्यं पादं ब्रवाणि कथयानि । इत्युक्तः प्रत्युवाच — ब्रवीतु कथयतु मे मह्यं भगवान् । इत्युक्तः ऋषभः तस्मै सत्यकामाय ह उवाच — प्राची दिक्कला ब्रह्मणः पादस्य चतुर्थो भागः । तथा प्रतीची दिक्कला दक्षिणा दिक्कला उदीची दिक्कला, एष वै सोम्य ब्रह्मणः पादः चतुष्कलः चतस्रः कला अवयवा यस्य सोऽयं चतुष्कलः पादो ब्रह्मणः प्रकाशवान्नाम प्रकाशवानित्येव नाम अभिधानं यस्य । तथोत्तरेऽपि पादास्त्रयश्चतुष्कला ब्रह्मणः ॥

स यः कश्चित् एवं यथोक्तमेतं ब्रह्मणः चतुष्कलं पादं विद्वान् प्रकाशवानित्यनेन गुणेन विशिष्टम् उपास्ते, तस्येदं फलम् — प्रकाशवानस्मिंल्लोके भवति प्रख्यातो भवतीत्यर्थः ; तथा अदृष्टं फलम् — प्रकाशवतः ह लोकान् देवादिसम्बन्धिनः मृतः सन् जयति प्राप्नोति ; य एतमेवं विद्वान् चतुष्कलं पादं ब्रह्मणः प्रकाशवानित्युपास्ते ॥

सोऽग्निः ते पादं वक्तेत्युपरराम ऋषभः । सः सत्यकामः ह श्वोभूते परेद्युः नैत्यकं नित्यं कर्म कृत्वा गाः अभिप्रस्थापयाञ्चकार आचार्यकुलं प्रति । ताः शनैश्चरन्त्यः आचार्यकुलाभिमुख्यः प्रस्थिताः यत्र यस्मिन्काले देशेऽभि सायं निशायामभिसम्बभूवुः एकत्राभिमुख्यः सम्भूताः, तत्राग्निमुपसमाधाय गा उपरुध्य समिधमाधाय पश्चादग्नेः प्राङ्मुखः उपविवेश ऋषभवचो ध्यायन् ॥

तमग्निरभ्युवाद सत्यकाम३ इति सम्बोध्य । तम् असौ सत्यकामो भगव इति ह प्रतिशुश्राव प्रतिवचनं ददौ ॥

ब्रह्मणः सोम्य ते पादं ब्रवाणीति । ब्रवीतु मे भगवानिति । तस्मै ह उवाच, पृथिवी कला अन्तरिक्षं कला द्यौः कला समुद्रः कलेत्यात्मगोचरमेव दर्शनमग्निरब्रवीत् । एष वै सोम्य चतुष्कलः पादो ब्रह्मणोऽनन्तवान्नाम ॥

सोऽग्निः हंसः ते पादं वक्तेत्युक्त्वा उपरराम । हंस आदित्यः, शौक्ल्यात्पतनसामान्याच्च । स ह श्वोभूते इत्यादि समानम् ॥

अग्निः कला सूर्यः कला चन्द्रः कला विद्युत्कलैष वै सोम्येति ज्योतिर्विषयमेव च दर्शनं प्रोवाच ; अतो हंसस्य आदित्यत्वं प्रतीयते । विद्वत्फलम् — ज्योतिष्मान् दीप्तियुक्तोऽस्मिंल्लोके भवति । चन्द्रादित्यादीनां ज्योतिष्मत एव च मृत्वा लोकान् जयति । समानमुत्तरम् ॥

हंसोऽपि मद्गुष्टे पादं वक्तेत्युपरराम । मद्गुः उदकचरः पक्षी, स च अप्सम्बन्धात्प्राणः । स ह श्वोभूते इत्यादि पूर्ववत् ॥

स च मद्गुः प्राणः स्वविषयमेव च दर्शनमुवाच प्राणः कलेत्याद्यायतनवानित्येवं नाम । आयतनं नाम मनः सर्वकरणोपहृतानां भोगानां तद्यस्मिन्पादे विद्यत इत्यायतनवान्नाम पादः ॥

तं पादं तथैवोपास्ते यः स आयतनवान् आश्रयवानस्मिंल्लोके भवति । आयतनवत एव सावकाशांल्लोकान्मृतो जयति । य एतमेवमित्यादि पूर्ववत् ॥

स एवं ब्रह्मवित्सन्-

प्राप ह प्राप्तवानाचार्यकुलम् । तमाचार्योऽभ्युवाद सत्यकाम३ इति ; भगव इति ह प्रतिशुश्राव ॥

ब्रह्मविदिव वै सोम्य भासि । प्रसन्नेन्द्रियः प्रहसितवदनश्च निश्चिन्तः कृतार्थो ब्रह्मविद्भवति । अत आह आचार्यो ब्रह्मविदिव भासीति ; को न्विति वितर्कयन्नुवाच — कस्त्वामनुशशासेति ।

स च आह सत्यकामः अन्ये मनुष्येभ्यः । देवता मामनुशिष्टवत्यः । कोऽन्यो भगवच्छिष्यं मां मनुष्यः सन् अनुशासितुमुत्सहेतेत्यभिप्रायः । अतोऽन्ये मनुष्येभ्य इति ह प्रतिजज्ञे प्रतिज्ञातवान् । भगवांस्त्वेव मे कामे ममेच्छायां ब्रूयात् किमन्यैरुक्तेन, नाहं तद्गणयामीत्यभिप्रायः ॥

किंच -

किञ्च श्रुतं हि यस्मात् मम विद्यते एवास्मिन्नर्थे भगवद्दृशेभ्यो भगवत्समेभ्यः ऋषिभ्यः । आचार्याद्धैव विद्या विदिता साधिष्ठं साधुतमत्वं प्रापति प्राप्नोति ; अतो भगवानेव ब्रूयादित्युक्तः आचार्यः अब्रवीत् तस्मै तामेव दैवतैरुक्तां विद्याम् । अत्र ह न किञ्चन षोडशकलविद्यायाः किञ्चिदेकदेशमात्रमपि न वीयाय न विगतमित्यर्थः । द्विरभ्यासो विद्यापरिसमाप्त्यर्थः ॥

उपकोसलो ह वै नामतः कमलस्यापत्यं कामलायनः सत्यकामे जाबाले ब्रह्मचर्यमुवास । तस्य, ह ऐतिह्यार्थः, तस्य आचार्यस्य द्वादश वर्षाणि अग्नीन्परिचचार अग्नीनां परिचरणं कृतवान् । स ह स्म आचार्यः अन्यान्ब्रह्मचारिणः स्वाध्यायं ग्राहयित्वा समावर्तयन् तमेवोपकोसलमेकं न समावर्तयति स्म ह ॥

तम् आचार्यं जाया उवाच — तप्तो ब्रह्मचारी कुशलं सम्यक् अग्नीन् परिचचारीत् परिचरितवान् ; भगवांश्च अग्निषु भक्तं न समावर्तयति ; अतः अस्मद्भक्तं न समावर्तयतीति ज्ञात्वा त्वाम् अग्नयः मा परिप्रवोचन् गर्हां तव मा कुर्युः ; अतः प्रब्रूहि अस्मै विद्यामिष्टाम् उपकोसलायेति । तस्मै एवं जायया उक्तोऽपि ह अप्रोच्यैव अनुक्त्वैव किञ्चित्प्रवासाञ्चक्रे प्रवसितवान् ॥

स ह उपकोसलः व्याधिना मानसेन दुःखेन अनशितुम् अनशनं कर्तुं दध्रे धृतवान्मनः । तं तूष्णीमग्न्यागारेऽवस्थितम् आचार्यजायोवाच — हे ब्रह्मचारिन् अशान भुङ्क्ष्व, किं नु कस्मान्नु कारणान्नाश्नासि ।

इति । स ह उवाच — बहवः अनेकेऽस्मिन्पुरुषेऽकृतार्थे प्राकृते कामाः इच्छाः कर्तव्यं प्रति नाना अत्ययः अतिगमनं येषां व्याधीनां कर्तव्यचिन्तानां ते नानात्ययाः व्याधयः कर्तव्यताप्राप्तिनिमित्तानि चित्तदुःखानीत्यर्थः ; तैः प्रतिपूर्णोऽस्मि ; अतो नाशिष्यामीति ॥

उक्त्वा तूष्णीम्भूते ब्रह्मचारिणि-

अथ ह अग्नयः शुश्रूषयावर्जिताः कारुण्याविष्टाः सन्तः त्रयोऽपि समूदिरे सम्भूयोक्तवन्तः — हन्त इदानीम् अस्मै ब्रह्मचारिणे अस्मद्भक्ताय दुःखिताय तपस्विने श्रद्दधानाय सर्वेऽनुशास्मः अनुप्रब्रवाम ब्रह्मविद्याम् , इति एवं सम्प्रधार्य, तस्मै ह ऊचुः उक्तवन्तः — प्राणो ब्रह्म कं ब्रह्म खं ब्रह्मेति ॥

स ह उवाच ब्रह्मचारी — विजानाम्यहं यद्भवद्भिरुक्तं प्रसिद्धपदार्थकत्वात्प्राणो ब्रह्मेति, सः यस्मिन्सति जीवनं यदपगमे च न भवति, तस्मिन्वायुविशेषे लोके रूढः ; अतः युक्तं ब्रह्मत्वं तस्य ; तेन प्रसिद्धपदार्थकत्वाद्विजानाम्यहं यत्प्राणो ब्रह्मेति । कं च तु खं च न विजानामीति ।

ननु कङ्खंशब्दयोरपि सुखाकाशविषयत्वेन प्रसिद्धपदार्थकत्वमेव, कस्माद्ब्रह्मचारिणोऽज्ञानम् ।

नूनम् , सुखस्य कंशब्दवाच्यस्य क्षणप्रध्वंसित्वात् खंशब्दवाच्यस्य च आकाशस्याचेतनस्य कथं ब्रह्मत्वमिति, मन्यते ; कथं च भगवतां वाक्यमप्रमाणं स्यादिति ; अतो न विजानामीत्याह ।

तम् एवमुक्तवन्तं ब्रह्मचारिणं ते ह अग्नय ऊचुः — यद्वाव यदेव वयं कम् अवोचाम, तदेव खम् आकाशम् , इत्येवं खेन विशेष्यमाणं कं विषयेन्द्रियसंयोगजात्सुखान्निवर्तितं स्यात् — नीलेनेव विशेष्यमाणमुत्पलं रक्तादिभ्यः । यदेव खम् इत्याकाशमवोचाम, तदेव च कं सुखमिति जानीहि । एवं च सुखेन विशेष्यमाणं खं भौतिकादचेतनात्खान्निवर्तितं स्यात् — नीलोत्पलवदेव । सुखमाकाशस्थं नेतरल्लौकिकम् , आकाशं च सुखाश्रयं नेतरद्भौतिकमित्यर्थः ।

नन्वाकाशं चेत् सुखेन विशेषयितुमिष्टम् , अस्त्वन्यतरदेव विशेषणम् — यद्वाव कं तदेव खम् इति, अतिरिक्तमितरत् ; यदेव खं तदेव कमिति पूर्वविशेषणं वा ।

ननु सुखाकाशयोरुभयोरपि लौकिकसुखाकाशाभ्यां व्यावृत्तिरिष्टेत्यवोचाम । सुखेन आकाशे विशेषिते व्यावृत्तिरुभयोरर्थप्राप्तैवेति चेत् , सत्यमेवम् ; किन्तु सुखेन विशेषितस्यैव आकाशस्य ध्येयत्वं विहितम् ; न त्वाकाशगुणस्य विशेषणस्य शुखस्य ध्येयत्वं विहितं स्यात् , विशेषणोपादानस्य विशेष्यनियन्तृत्वेनैवोपक्षयात् । अतः खेन सुखमपि विशेष्यते ध्येयत्वाय ।

शड्का - कुतश्चैतन्निश्चीयते ?

कंशब्दस्यापि ब्रह्मशब्दसम्बन्धात् कं ब्रह्मेति । यदि हि सुखगुणविशिष्टस्य खस्य ध्येयत्वं विवक्षितं स्यात् , कं खं ब्रह्मेति ब्रूयुः अग्नयः प्रथमम् । न चैवमुक्तवन्तः । किं तर्हि ? कं ब्रह्म खं ब्रह्मेति । अतः ब्रह्मचारिणो मोहापनयनाय कङ्खंशब्दयोरितरेतरविशेषणविशेष्यत्वनिर्देशो युक्त एव यद्वाव कमित्यादिः ।

तदेतदग्निभिरुक्तं वाक्यार्थमस्मद्बोधाय श्रुतिराह — प्राणं च ह अस्मै ब्रह्माचरिणे, तस्य आकाशः तदाकाशः, प्राणस्य सम्बन्धी आश्रयत्वेन हार्द आकाश इत्यर्थः, सुखगुणवत्त्वनिर्देशात् ; तं च आकाशं सुखगुणविशिष्टं ब्रह्म तत्स्थं च प्राणं ब्रह्मसम्पर्कादेव ब्रह्मेत्युभयं प्राणं च आकाशं च समुच्चित्य ब्रह्मणी ऊचुः अग्नय इति ॥

सम्भूयाग्नयः ब्रह्मचारिणे ब्रह्म उक्तवन्तः ।

अथ अनन्तरं प्रत्येकं स्वस्वविषयां विद्यां वक्तुमारेभिरे । तत्र आदौ एनं ब्रह्मचारिणं गार्हपत्यः अग्निः अनुशशास — पृथिव्यग्निरन्नमादित्य इति ममैताश्चतस्रस्तनवः । तत्र य आदित्ये एष पुरुषो दृश्यते, सोऽहमस्मि गार्हपत्योऽग्निः, यश्च गार्हपत्योऽग्निः स एवाहमादित्ये पुरुषोऽस्मि, इति पुनः परावृत्त्या स एवाहमस्मीति वचनम् ।

पृथिव्यन्नयोरिव भोज्यत्वलक्षणयोः सम्बन्धो न गार्हपत्यादित्ययोः । अत्तृत्वपक्तृत्वप्रकाशनधर्मा अविशिष्टा इत्यतः एकत्वमेवानयोरत्यन्तम् । पृथिव्यन्नयोस्तु भोज्यत्वेन आभ्यां सम्बन्धः ॥

स यः कश्चित् एवं यथोक्तं गार्हपत्यमग्निम् अन्नान्नादत्वेन चतुर्धा प्रविभक्तम् उपास्ते, सोऽपहते विनाशयति पापकृत्यां पापं कर्म । लोकी लोकवांश्चास्मदीयेन लोकेनाग्नेयेन तद्वान्भवति यथा वयम् । इह च लोके सर्वं वर्षशतम् आयुरेति प्राप्नोति । ज्योक् उज्ज्वलं जीवति नाप्रख्यात इत्येतत् । न च अस्य अवराश्च ते पुरुषाश्च अस्य विदुषः सन्ततिजा इत्यर्थः, न क्षीयन्ते सन्तत्युच्छेदो न भवतीत्यर्थः । किं च तं वयम् उपभुञ्जामः पालयामः अस्मिंश्च लोके जीवन्तम् अमुष्मिंश्च परलोके । य एतमेवं विद्वानुपास्ते, यथोक्तं तस्य तत्फलमित्यर्थः ॥

अथ ह एनम् अन्वाहार्यपचनः अनुशशास दक्षिणाग्निः — आपो दिशो नक्षत्राणि चन्द्रमा इत्येता मम चतस्रस्तनवः चतुर्धा अहमन्वाहार्यपचने आत्मानं प्रविभज्यावस्थितः । तत्र य एष चन्द्रमसि पुरुषो दृश्यते, सोऽहमस्मि, स एवाहमस्मीति पूर्ववत् ।

अन्नसम्बन्धाज्ज्योतिष्ट्वसामान्याच्च अन्वाहार्यपचनचन्द्रमसोरेकत्वं दक्षिणदिक्सम्बन्धाच्च । अपां नक्षत्राणां च पूर्ववदन्नत्वेनैव सम्बन्धः, नक्षत्राणां चन्द्रमसो भोग्यत्वप्रसिद्धेः । अपामन्नोत्पादकत्वादन्नत्वं दक्षिणाग्नेः — पृथिवीवद्गार्हपत्यस्य । समानमन्यत् ॥

अथ ह एनमाहवनीयोऽनुशशास — प्राण आकाशो द्यौर्विद्युदिति ममाप्येताश्चतस्रस्तनवः । य एष विद्युति पुरुषो दृश्यते, सोऽहमस्मीत्यादि पूर्ववत् सामान्यात् । द्य्वाकाशयोः स्वाश्रयत्वात् विद्युदाहवनीययोः भोग्यत्वेनैव सम्बन्धः । समानमन्यत् ॥

ते पुनः सम्भूयोचुः ह — उपकोसल एषा सोम्य ते तव अस्मद्विद्या अग्निविद्येत्यर्थः ; आत्मविद्या पूर्वोक्ता प्राणो ब्रह्म कं ब्रह्म खं ब्रह्मेति च । आचार्यस्तु ते गतिं वक्ता विद्याफलप्राप्तये इत्युक्त्वा उपरेमुरग्नयः । आजगाम ह अस्य आचार्यः कालेन । तं च शिष्यम् आचार्यो अभ्युवाद उपकोसल३ इति ॥

भगव इति ह प्रतिशुश्राव । ब्रह्मविद इव सोम्य ते मुखं प्रसन्नं भाति को नु त्वा अनुशशास इत्युक्तः प्रत्याह — को नु मा अनुशिष्यात् अनुशासनं कुर्यात् भो भगवन् त्वयि प्रोषिते, इति इह अप इव निह्नुते अपनिह्नुत इवेति व्यवहितेन सम्बन्धः, न च अपनिह्नुते, न च यथावदग्निभिरुक्तं ब्रवीतीत्यभिप्रायः ।

कथम् ? इमे अग्नयः मया परिचरिताः उक्तवन्तः नूनम् , यतस्त्वां दृष्ट्वा वेपमाना इव ईदृशा दृश्यन्ते पूर्वमन्यादृशाः सन्तः, इति इह अग्नीन् अभ्यूदे अभ्युक्तवान् काक्वा अग्नीन्दर्शयन् । किं नु सोम्य किल ते तुभ्यम् अवोचन् अग्नयः ? इति, पृष्टः इत्येवम् इदमुक्तवन्तः इत्येवं ह प्रतिजज्ञे प्रतिज्ञातवान् प्रतीकमात्रं किञ्चित् , न सर्वं यथोक्तमग्निभिरुक्तमवोचत् ।

यत आह आचार्यः — लोकान्वाव पृथिव्यादीन् हे सोम्य किल ते अवोचन् , न ब्रह्म साकल्येन । अहं तु ते तुभ्यं तद्ब्रह्म यदिच्छसि त्वं श्रोतुं वक्ष्यामि, शृणु तस्य मयोच्यमानस्य ब्रह्मणो ज्ञानमाहात्म्यम् — यथा पुष्करपलाशे पद्मपत्रे आपो न श्लिष्यन्ते, एवं यथा वक्ष्यामि ब्रह्म, एवंविदि पापं कर्म न श्लिष्यते न सम्बध्यते इति । एवमुक्तवति आचार्ये आह उपकोसलः — ब्रवीतु मे भगवानिति । तस्मै ह उवाच आचार्यः ॥

य एषोऽक्षिणि पुरुषः दृश्यते निवृत्तचक्षुर्भिर्ब्रह्मचर्यादिसाधनसम्पन्नैः शान्तैर्विवेकिभिः दृष्टेर्द्रष्टा, ‘चक्षुषश्चक्षुः’ (के. उ. १ । २) इत्यादिश्रुत्यन्तरात् ।

ननु अग्निभिरुक्तं वितथम् , यतः आचार्यस्तु ते गतिं वक्ता इति गतिमात्रस्य वक्तेत्यवोचन् , भविष्यद्विषयापरिज्ञानं च अग्नीनाम् ।

नैष दोषः, सुखाकाशस्यैव अक्षिणि दृश्यत इति द्रष्टुरनुवादात् । एष आत्मा प्राणिनामिति ह उवाच एवमुक्तवान् ; एतत् यदेव आत्मतत्त्वमवोचाम, एतदमृतम् अमरणधर्मि अविनाशि अत एवाभयम् , यस्य हि विनाशाशङ्का तस्य भयोपपत्तिः तदभावादभयम् , अत एव एतद्ब्रह्म बृहदनन्तमिति ।

किञ्च, अस्य ब्रह्मणोऽक्षिपुरुषस्य माहात्म्यम् — तत् तत्र पुरुषस्य स्थाने अक्षिणि यद्यप्यस्मिन्सर्पिर्वोदकं वा सिञ्चति, वर्त्मनी एव गच्छति पक्ष्मावेव गच्छति ; न चक्षुषा सम्बध्यते — पद्मपत्रेणेवोदकम् । स्थानस्याप्येतन्माहात्म्यम् , किं पुनः स्थानिनोऽक्षिपुरुषस्य निरञ्जनत्वं वक्तव्यमित्यभिप्रायः ॥

एतं यथोक्तं पुरुषं संयद्वाम इत्याचक्षते । कस्मात् ? यस्मादेतं सर्वाणि वामानि वननीयानि सम्भजनीयानि शोभनानि अभिसंयन्ति अभिसङ्गच्छन्तीत्यतः संयद्वामः । तथा एवंविदमेनं सर्वाणि वामान्यभिसंयन्ति य एवं वेद ॥

एष उ एव वामनीः, यस्मादेष हि सर्वाणि वामानि पुण्यकर्मफलानि पुण्यानुरूपं प्राणिभ्यो नयति प्रापयति वहति च आत्मधर्मत्वेन । विदुषः फलम् — सर्वाणि वामानि नयति य एवं वेद ॥

एष उ एव भामनीः, एष हि यस्मात् सर्वेषु लोकेषु आदित्यचन्द्राग्न्यादिरूपैः भाति दीप्यते, ‘तस्य भासा सर्वमिदं विभाति’ (मु. उ. २ । २ । ११) इति श्रुतेः । अतो भामानि नयतीति भामनीः । य एवं वेद, असावपि सर्वेषु लोकेषु भाति ॥

अथेदानीं यथोक्तब्रह्मविदः गतिरुच्यते । यत् यदि उ च एव अस्मिन् एवंविदि शव्यं शवकर्म मृते कुर्वन्ति, यदि च न कुर्वन्ति ऋत्विजः, सर्वथाप्येवंवित् तेन शवकर्मणा अकृतेनापि प्रतिबद्धो न ब्रह्म न प्राप्नोति ; न च कृतेन शवकर्मणा अस्य कश्चनाभ्यधिको लोकः, ‘न कर्मणा वर्धते नो कनीयान्’ (बृ. उ. ४ । ४ । २३) इति श्रुत्यन्तरात् ।

शवकर्मण्यनादरं दर्शयन् विद्यां स्तौति, न पुनः शवकर्म एवंविदः न कर्तव्यमिति । अक्रियमाणे हि शवकर्मणि कर्मणां फलारम्भे प्रतिबन्धः कश्चिदनुमीयतेऽन्यत्र । यत इह विद्याफलारम्भकाले शवकर्म स्याद्वा न वेति विद्यावतः अप्रतिबन्धेन फलारम्भं दर्शयति । ये सुखाकाशमक्षिस्थं संयद्वामो वामनीर्भामनीरित्येवंगुणमुपासते प्राणसहितामग्निविद्यां च, तेषामन्यत्कर्म भवतु मा वा भूत् सर्वथा अपि ते अर्चिषमेवाभिसम्भवन्ति अर्चिरभिमानिनीं देवतामभिसम्भवन्ति प्रतिपद्यन्त इत्यर्थः ।

अर्चिषः अर्चिर्देवताया अहः अहरभिमानिनीं देवताम् , अह्नः आपूर्यमाणपक्षं शुक्लपक्षदेवताम् , आपूर्यमाणपक्षात् यान्षाण्मासान् उदङ् उत्तरां दिशम् एति सविता तान्मासान् उत्तरायणदेवताम् , तेभ्यो मासेभ्यः संवत्सरं संवत्सरदेवताम् , ततः संवत्सरादादित्यम् , आदित्याच्चन्द्रमसम् , चन्द्रमसो विद्युतम् । तत् तत्रस्थान् तान् पुरुषः कश्चिद्ब्रह्मलोकादेत्य अमानवः मानव्यां सृष्टौ भवः मानवः न मानवः अमानवः स पुरुषः एनान्ब्रह्म सत्यलोकस्थं गमयति गन्तृगन्तव्यगमयितृत्वव्यपदेशेभ्यः, सन्मात्रब्रह्मप्राप्तौ तदनुपपत्तेः । ‘ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येति’ (बृ. उ. ४ । ४ । ६) इति हि तत्र वक्तुं न्याय्यम् । सर्वभेदनिरासेन सन्मात्रप्रतिपत्तिं वक्ष्यति । न च अदृष्टो मार्गोऽगमनायोपतिष्ठते, ‘स एनमविदितो न भुनक्ति’ (बृ. उ. १ । ४ । १५) इति श्रुत्यन्तरात् ।

एष देवपथः देवैरर्चिरादिभिर्गमयितृत्वेनाधिकृतैरुपलक्षितः पन्था देवपथ उच्यते । ब्रह्म गन्तव्यं तेन च उपलक्षित इति ब्रह्मपथः । एतेन प्रतिपद्यमाना गच्छन्तो ब्रह्म इमं मानवं मनुसम्बन्धिनं मनोः सृष्टिलक्षणमावर्तं नावर्तन्ते आवर्तन्तेऽस्मिञ्जननमरणप्रबन्धचक्रारूढा घटीयन्त्रवत्पुनः पुनरित्यावर्तः तं न प्रतिपद्यन्ते । नावर्तन्ते इति द्विरुक्तिः सफलाया विद्यायाः परिसमाप्तिप्रदर्शनार्था ॥

एष वै एष वायुः योऽयं पवते अयं यज्ञः । ह वै इति प्रसिद्धार्थावद्योतकौ निपातौ । वायुप्रतिष्ठो हि यज्ञः प्रसिद्धः श्रुतिषु, ‘स्वाहरा वातेधाः’ ‘अयं वै यज्ञो योऽयं पवते’ (ऐ. ब्रा. २५ । ८) इत्यादिश्रुतिभ्यः । वात एव हि चलनात्मकत्वात्क्रियासमवायी, ‘वात एव यज्ञस्यारम्भको वातः प्रतिष्ठा’ इति च श्रवणात् ।

एष ह यन् गच्छन् चलन् इदं सर्वं जगत् पुनाति पावयति शोधयति । न हि अचलतः शुद्धिरस्ति । दोषनिरसनं चलतो हि दृष्टं न स्थिरस्य । यत् यस्माच्च यन् एष इदं सर्वं पुनाति, तस्मादेष एव यज्ञः यत्पुनातीति ।

तस्यास्यैवं विशिष्टस्य यज्ञस्य वाक्च मन्त्रोच्चारणे व्यापृता, मनश्च यथाभूतार्थज्ञाने व्यापृतम् , ते एते वाङ्मनसे वर्तनी मार्गौ, याभ्यां यज्ञस्तायमानः प्रवर्तते ते वर्तनी ; ‘प्राणापानपरिचलनवत्या हि वाचश्चित्तस्य चोत्तरोत्तरक्रमो यद्यज्ञः’ (ऐ. आ. २ । ३) इति हि श्रुत्यन्तरम् । अतो वाङ्मनसाभ्यां यज्ञो वर्तत इति वाङ्मनसे वर्तनी उच्येते यज्ञस्य ॥

तयोः वर्तन्योः अन्यतरां वर्तनीं मनसा विवेकज्ञानवता संस्करोति ब्रह्मा ऋत्विक् , वाचा वर्तन्या होताध्वर्युरुद्गाता इत्येते त्रयोऽपि ऋत्विजः अन्यतरां वाग्लक्षणां वर्तनीं वाचैव संस्कुर्वन्ति । तत्रैवं सति वाङ्मनसे वर्तनी संस्कार्ये यज्ञे ।

अथ स ब्रह्मा यत्र यस्मिन्काले उपाकृते प्रारब्धे प्रातरनुवाके शस्त्रे, पुरा पूर्वं परिधानीयाया ऋचः ब्रह्मा एतस्मिन्नन्तरे काले व्यवदति मौनं परित्यजति यदि, तदा अन्यतरामेव वाग्वर्तनीं संस्करोति । ब्रह्मणा संस्क्रियमाणा मनोवर्तनी हीयते विनश्यति छिद्रीभवति अन्यतरा ; स यज्ञः वाग्वर्तन्यैव अन्यतरया वर्तितुमशक्नुवन् रिष्यति ।

कथमिवेति, आह — स यथैकपात् पुरुषः व्रजन् गच्छन्नध्वानं रिष्यति, रथो वैकेन चक्रेण वर्तमानो गच्छन् रिष्यति, एवमस्य यजमानस्य कुब्रह्मणा यज्ञो रिष्यति विनश्यति । यज्ञं रिष्यन्तं यजमानोऽनुरिष्यति । यज्ञप्राणो हि यजमानः । अतो युक्तो यज्ञरेषे रेषस्तस्य । सः तं यज्ञमिष्ट्वा तादृशं पापीयान् पापतरो भवति ॥

अथ पुनः यत्र ब्रह्मा विद्वान् मौनं परिगृह्य वाग्विसर्गमकुर्वन् वर्तते यावत्परिधानीयाया न व्यवदति, तथैव सर्वर्त्विजः, उभे एव वर्तनी संस्कुर्वन्ति न हीयतेऽन्यतरापि । किमिवेत्याह पूर्वोक्तविपरीतौ दृष्टान्तौ । एवमस्य यजमानस्य यज्ञः स्ववर्तनीभ्यां वर्तमानः प्रतितिष्ठति स्वेन आत्मनाविनश्यन्वर्तत इत्यर्थः । यज्ञं प्रतितिष्ठन्तं यजमानोऽनुप्रतितिष्ठति । सः यजमानः एवं मौनविज्ञानवद्ब्रह्मोपेतं यज्ञमिष्ट्वा श्रेयान्भवति श्रेष्ठो भवतीत्यर्थः ॥

प्रजापतिः लोकानभ्यतपत् लोकानुद्दिश्य तत्र सारजिघृक्षया ध्यानलक्षणं तपश्चचार । तेषां तप्यमानानां लोकानां रसान् साररूपान्प्रावृहत् उद्धृतवान् जग्राहेत्यर्थः । कान् ? अग्निं रसं पृथिव्याः, वायुमन्तरिक्षात् , आदित्यं दिवः ॥

पुनरप्येवमेवाग्न्याद्याः स एतास्तिस्रो देवता उद्दिश्य अभ्यतपत् । ततोऽपि सारं रसं त्रयीविद्यां जग्राह ॥

स एतां पुनरभ्यतपत् त्रयीं विद्याम् । तस्यास्तप्यमानाया रसं भूरिति व्याहृतिम् ऋग्भ्यो जग्राह ; भुवरिति व्याहृतिं यजुर्भ्यः ; स्वरिति व्याहृतिं सामभ्यः । अत एव लोकदेववेदरसा महाव्याहृतयः । अतः तत् तत्र यज्ञे यदि ऋक्तः ऋक्सम्बन्धादृङ्निमित्तं रिष्येत् यज्ञः क्षतं प्राप्नुयात् , भूः स्वाहेति गार्हपत्ये जुहुयात् । सा तत्र प्रायश्चित्तिः । कथम् ? ऋचामेव, तदिति क्रियाविशेषणम् , रसेन ऋचां विर्येण ओजसा ऋचां यज्ञस्य ऋक्सम्बन्धिनो यज्ञस्य विरिष्टं विच्छिन्नं क्षतरूपमुत्पन्नं सन्दधाति प्रतिसन्धत्ते ॥

अथ यदि यजुष्टो यजुर्निमित्तं रिष्येत् , भुवः स्वाहेति दक्षिणाग्नौ जुहुयात् । तथा सामनिमित्ते रेषे स्वः स्वाहेत्याहवनीये जुहुयात् । तथा पूर्ववद्यज्ञं सन्दधाति । ब्रह्मनिमित्ते तु रेषे त्रिष्वग्निषु तिसृभिर्व्याहृतिभिर्जुहुयात् । त्रय्या हि विद्यायाः स रेषः, ‘अथ केन ब्रह्मत्वमित्यनयैव त्रय्या विद्यया’ ( ? ) इति श्रुतेः । न्यायान्तरं वा मृग्यं ब्रह्मत्वनिमित्ते रेषे ॥

तद्यथा लवणेन सुवर्णं सन्दध्यात् । क्षारेण टङ्कणादिना खरे मृदुत्वकरं हि तत् । सुवर्णेन रजतमशक्यसन्धानं सन्दध्यात् । रजतेन तथा त्रपु, त्रपुणा सीसम् , सीसेन लोहम् , लोहेन दारु, दारु चर्मणा चर्मबन्धनेन । एवमेषां लोकानामासां देवतानामस्यास्त्रय्या विद्याया वीर्येण रसाख्येनौजसा यज्ञस्य विरिष्टं सन्दधाति । भेषजकृतो ह वा एष यज्ञः — रोगार्त इव पुमांश्चिकित्सकेन सुशिक्षितेन एष यज्ञो भवति । कोऽसौ ? यत्र यस्मिन्यज्ञे एवंवित् यथोक्तव्याहृतिहोमप्रायश्चित्तवित् ब्रह्मा ऋत्विग्भवति स यज्ञ इत्यर्थः ॥

किं च

एष ह वा उदक्प्रवण उदङ्निम्नो दक्षिणोच्छ्रायो यज्ञो भवति ; उत्तरमार्गप्रतिपत्तिहेतुरित्यर्थः । यत्रैवंविद्ब्रह्मा भवति । एवंविदं ह वै ब्रह्माणम् ऋत्विजं प्रति एषा अनुगाथा ब्रह्मणः स्तुतिपरा — यतो यत आवर्तते कर्म प्रदेशात् ऋत्विजां यज्ञः क्षतीभवन् , तत्तद्यज्ञस्य क्षतरूपं प्रतिसन्दधत् प्रायश्चित्तेन गच्छति परिपालयतीत्येतत् ॥

मानवो ब्रह्मा मौनाचरणान्मननाद्वा ज्ञानवत्त्वात् ; ततो ब्रह्मैवैकः ऋत्विक् कुरून् कर्तॄन् — योद्धॄनारूढानश्वा बडबा यथा अभिरक्षति, एवंवित् ह वै ब्रह्मा यज्ञं यजमानं सर्वांश्च ऋत्विजोऽभिरक्षति, तत्कृतदोषापनयनात् । यत एवं विशिष्टो ब्रह्मा विद्वान् , तस्मादेवंविदमेव यथोक्तव्याहृत्यादिविदं ब्रह्माणं कुर्वीत, नानेवंविदं कदाचनेति । द्विरभ्यासोऽध्यायपरिसमाप्त्यर्थः ॥

यो ह वै कश्चित् ज्येष्ठं च प्रथमं वयसा श्रेष्ठं च गुणैरभ्यधिकं वेद, स ज्येष्ठश्च ह वै श्रेष्ठश्च भवति । फलेन पुरुषं प्रलोभ्याभिमुखीकृत्य आह — प्राणो वाव ज्येष्ठश्च वयसा वागादिभ्यः ; गर्भस्थे हि पुरुषे प्राणस्य वृत्तिर्वागादिभ्यःपूर्वं लब्धात्मिका भवति, यया गर्भो विवर्धते । चक्षुरादिस्थानावयवनिष्पत्तौ सत्यां पश्चाद्वागादीनां वृत्तिलाभ इति प्राणो ज्येष्ठो वयसा भवति । श्रेष्ठत्वं तु प्रतिपादयिष्यति — ‘सुहय’ इत्यादिनिदर्शनेन । अतः प्राण एव ज्येष्ठश्च श्रेष्ठश्च अस्मिन्कार्यकरणसङ्घाते ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் வயதால் முதன்மையானவன் என்றும் அதிக குணங்களை உடையவன் ஸ்ரேஷ்டன் என்றும் அறிகிறானோ அவன் ஜ்யேஷ்டனும், ஸ்ரேஷ்டனும் ஆகிறான். பலனைக் கூறி புருஷனை ஈடுபடுத்துவதற்காக சுருதி கூறுகிறது- வாக் முதலியவைகளைக்காட்டிலும் பிராணன் வயதால் முதலாவது ஆகும். புருஷன் கர்பத்தில் இருக்கும் பொழுதே வாக் முதலியவைகளுக்கு முன்பே பிராணனுடைய விருத்தியானது அடையப்பட்டதாக ஆகிறது. அதனால் கர்பம் வளர்கிறது. அதனால் வாக் முதலியவைகளின் விருத்தி லாபம் கண் முதலியவைகளின் ஸ்தானமாகிய அவயவங்கள் தோன்றிய பின்பே அடையப்படுவதால் பிராணனே வயதால் “ज्येष्द्भः” (ஜ்யேஷ்ட: = முதலாமவன்) ஆகின்றது. “सुहयः” முதலிய திருஷ்டாந்தத்தால் (இதே அத்யாயம் 12–ம் மந்த்ரம்) ஸ்ரேஷ்டத்துவம் பிரதிபாதனம் செய்யப்பட்டதாகிறது. ஆகையால் பிராணனே இந்த காரியகாரண சங்காததNO-CHதிலNO-CH ஜ்யேஷ்டனும், ஸ்ரேஷ்டனும் ஆவான்.

यो ह वै वसिष्ठं वसितृतममाच्छादयितृतमं वसुमत्तमं वा यो वेद, स तथैव वसिष्ठो ह भवति स्वानां ज्ञातीनाम् । कस्तर्हि वसिष्ठ इति, आह — वाग्वाव वसिष्ठः, वाग्मिनो हि पुरुषा वसन्ति अभिभवन्त्यन्यान् वसुमत्तमाश्च, अतो वाग्वसिष्ठः ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் இந்த “वसिष्द्भम्” -த்தை (வசிஷ்டத்தை) - முற்றிலும் செல்வத்தால் மறைக்கப்பட்டதாக அதாவது செல்வம் நிறைந்ததாக அறிகிறானோ அவன் அது மாதிரியே தன் சுற்றங்களுள் செல்வம் நிறைந்தவனாக (வசிஷ்டன்) ஆவான். அப்படியானால் அந்த வசிஷ்டன் யார்? அதற்கு சுருதி கூறுகிறது - வாக்கே வசிஷ்டம் (वसिष्द्भः) ஏன் எனில் பேச்சாற்றல் உள்ள மனிதனே உலகில் வசிக்கிறான். அதாவது மற்றவர்களைத் தோற்கடிக்கின்றான். மேலும் மிகுந்த செல்வம் உள்ளவனாகவும் ஆகின்றான். ஆகையால் வாக்கே “वसिष्द्भः” (வசிஷ்டம்).

यो ह वै प्रतिष्ठां वेद, स अस्मिंल्लोके अमुष्मिंश्च परे प्रतितिष्ठति ह । का तर्हि प्रतिष्ठेति, आह — चक्षुर्वाव प्रतिष्ठा । चक्षुषा हि पश्यन् समे च दुर्गे च प्रतितिष्ठति यस्मात् , अतः प्रतिष्ठा चक्षुः ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் இந்த பிரதிஷ்டையை அறிகிறானோ அவன் இந்த லோகத்திலும், பரலோகத்திலும் பிரதிஷ்டையாகின்றான். இது ப்ரஸித்தியானது அந்த பிரதிஷ்டா யாது? அதற்கு சுருதி கூறுகிறது- சக்ஷுவே பிரதிஷ்டா என்று. சக்ஷுவினாலNO-CH அல்லவா சமதளத்தையும் மேடு பள்ளம் உள்ள தளத்தையும் அறிந்து பிரதிஷ்டிதமாகிறது (அதில் நிலைக்கிறது) ஆகையால் சக்ஷுவே பிரதிஷ்டா.

यो ह वै सम्पदं वेद, तस्मा अस्मै दैवाश्च मानुषाश्च कामाः सम्पद्यन्ते ह । का तर्हि सम्पदिति, आह — श्रोत्रं वाव सम्पत् । यस्माच्छ्रोत्रेण वेदा गृह्यन्ते तदर्थविज्ञानं च, ततः कर्माणि क्रियन्ते ततः कामसम्पदित्येवम् , कामसम्पद्धेतुत्वाच्छ्रोत्रं वाव सम्पत् ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் சம்பத்தை அறிகின்றானோ அவனை தேவ மற்றும் மனுஷ்ய சம்பத்தும் வந்து அடையும். ஆனால் அந்த சம்பத் யாது? அதற்கு சுருதி கூறுகிறது - ஸ்ரோத்திரமே சம்பத் என்று. எதனால் ஸ்ரோத்தரத்தினால் வேதங்களும் அதன் அர்த்த விக்ஞானமும் கிரஹிக்கப்படுகிறதோ அதனால் கர்மங்கள் செய்யப்படுகிறது. அதனால் காமனைகள் அதாவது காம சம்பத்திற்கு ஹேது ஆவதால் ச்ரோத்திரமே சம்பத் ஆகும்.

यो ह वा आयतनं वेद, आयतनं ह म्वानां भवतीत्यर्थः । किं तदायतनमिति, आह — मनो ह वा आयतनम् । इन्द्रियोपहृतानां विषयाणां भोक्त्रर्थानां प्रत्ययरूपाणां मन आयतनमाश्रयः । अतो मनो ह वा आयतनमित्युक्तम् ॥

அனுவாதம் - எவன் இந்த ஆயதனத்தை அறிகின்றானோ அவன் தன் சொந்த பந்தங்களுக்கு ஆயதனம் ஆகின்றான். அதாவது ஆஸ்ரயம் ஆகின்றான். அந்த ஆயதனம் என்பது எது? மனமே ஆயதனம். இந்திரியங்களால் இழுக்கப்பட்ட போக்தாவின் பிரத்யய ரூபமான (அறியப்பட்ட) விஷயங்களுக்கு மனமே ஆயதனம் அதாவது ஆஸ்ரயமாகும். ஆகையால் மனமே ஆயதனம் என்று கூறப்பட்டது.

अथ ह प्राणाः एवं यथोक्तगुणाः सन्तः अहंश्रेयसि अहं श्रेयानस्मि अहं श्रेयानस्मि इत्येतस्मिन्प्रयोजने व्यूदिरेनाना विरुद्धं चोदिरे उक्तवन्तः ॥

அனுவாதம் - ஒரு சமயம் பிராணன்கள் அதாவது பிராணன் இந்திரியங்கள் இவ்வாறான குணங்கள் உடையதால் தங்களில் யார் சிறந்தவன், என்பதை நிலைநாட்டுவதற்காக “நானே சிறந்தவன். நானே சிறந்தவன்” என்று அவர்களுக்குள் விவாதம் செய்து மாறுபட்ட கருத்துக்களைக்கூறி சண்டையிட்டன.

ते ह ते हैवं विवदमाना आत्मनः श्रेष्ठत्वविज्ञानाय प्रजापतिं पितरं जनयितारं कञ्चिदेत्य ऊचुः उक्तवन्तः — हे भगवन् कः नः अस्माकं मध्ये श्रेष्ठः अभ्यधिकः गुणैः ? इत्येवं पृष्टवन्तः । तान् पितोवाच ह — यस्मिन् वः युष्माकं मध्ये उत्क्रान्ते शरीरमिदं पापिष्ठमिवातिशयेन जीवतोऽपि समुत्क्रान्तप्राणं ततोऽपि पापिष्ठतरमिवातिशयेन दृश्येत कुणपमस्पृश्यमशुचिं दृश्येत, सः वः युष्माकं श्रेष्ठ इत्यवोचत् काक्वा तद्दुःखं परिजिहीर्षुः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு விவாதம் செய்துகொண்டு அவர்கள் தங்களை ஜனனம் செய்த பிதாவான பிரஜாபதியிடம் சென்று இவ்வாறு கூறினார் - ஹே பகவானே! எங்களுக்குள் யார் அதிக சிறந்த குணங்கள் உடையவர் என்று? அதாவது இவ்வாறு கேட்டன. அவர்களிடம் பிதா கூறினார் - உங்களுள் யார் இந்த சரீரத்தில் இருந்து வெளிக்கிழம்பியபின் இந்த சரீரம் பாபமுடையதாய் அதாவது ஜீவித்துக்கொண்டிருக்கும் பொழுதே பிராணன் இல்லாமல் சவம்போல் தொட அருகதை அற்றதாயும், பவித்திரம் அற்றதாயும் அறியப்படுகிறதோ அதுவே உங்களுள் சிரேஷ்டன் என்று இவ்வாறு கூறியதும் துக்க நிவிர்த்தி அடைந்தன. அவர்களை வருத்தம் அடையச்செய்யாமல் ஸுசகமாக தெரிவித்தார்.

तथोक्तेषु पित्रा प्राणेषु

அனுவாதம் - அ.கை - தந்தையால் பிராணன்களிடத்தில் இவ்வாறு கூறப்பட்ட பின் -

सा ह वाक् उच्चक्राम उत्क्रान्तवती ; सा च उत्क्रम्य संवत्सरमात्रं प्रोष्य स्वव्यापारान्निवृत्ता सती पुनः पर्येत्य इतरान्प्राणानुवाच — कथं केन प्रकारेणाशकत शक्तवन्तो यूयं मदृते मां विना जीवितुं धारयितुमात्मानमिति ; ते ह ऊचुः — यथा कला इत्यादि, कलाः मूकाः यथा लोकेऽवदन्तो वाचा जीवन्ति । कथम् । प्राणन्तः प्राणेन पश्यन्तश्चक्षुषा शृण्वन्तः श्रोत्रेण ध्यायन्तो मनसा, एवं सर्वकरणचेष्टां कुर्वन्त इत्यर्थः । एवं वयमजीविष्मेत्यर्थः ।आत्मनोऽश्रेष्ठतां प्राणेषु बुद्ध्वा प्रविवेश ह वाक् पुनः स्वव्यापारे प्रवृत्ता बभूवेत्यर्थः ।

அனுவாதம் - அந்த வாக் (சரீரத்திலிருந்து) வெளியேறியது. அது வெளியேறி ஒருவருடம் தங்கி தன்னுடைய வியாபாரத்திலிருந்து நிவிர்த்தியாகி மறுபடியும் திரும்பிவந்து மற்ற பிராணன்களிடம் கேட்டது - எவ்வாறு எந்த பிரகாரமாக நீங்கள் நான் இல்லாமல் ஜீவிப்பதற்கு அதாவது தங்களை தாங்கிக்கொள்ள முடிந்தது? அவைகள் கூறின - ஊமைபோல் என்பது முதலியவைகளால் என்று. ஊமை எவ்வாறு உலகில் பேசாமலேயே வாக்கினால் ஜீவிக்கின்றனரோ அவ்வாறு. எவ்வாறு? பிராணனால் சுவாசித்துக்கொண்டும், கண்களால் பார்த்துக்கொண்டும், ச்ரோத்திரத்தினால் கேட்டுக்கொண்டும், மனதால் சிந்தித்துக்கொண்டும் எல்லா கரணங்களும் சேஷ்டிப்பது போல் நாங்களும் ஜீவித்துக்கொண்டிருக்கிறோம் என்பது பொருள். பிராணன்களுள் தன்னுடைய சிறப்பற்ற தன்மையை (अश्रेष्द्भतां) அறிந்து வாக் மறுபடியும் உள்ளே பிரவேசித்து. மறுபடியும் தன் காரியத்தில் பிரவிர்த்தித்தது என்பது பொருள்.

समानमन्यत् चक्षुर्होच्चक्राम श्रोत्रं होच्चक्राम मनो होच्चक्रामेत्यादि । यथा बाला अमनसः अप्ररूढमनस इत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - மற்றவை எல்லாம் சமானமானதாகும். சக்ஷு உத்கிரமணம் செய்தது, ச்ரோத்ரம் உத்கிரமணம் செய்தது, மனம் உத்கிரமணம் செய்தது (மற்ற எல்லாமும் சுருதியின் தாத்பர்யம் சமானமாகும்). எவ்வாறு குழந்தை “अमनसः” (மனம் இல்லாதவன்) என்பது எவனுடைய மனம் விரவு அடையவில்லையோ அதுவாகும் என்பது இதன் தாத்பர்யம்.

एवं परीक्षितेषु वागादिषु,

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு வாக் முதலியவைகளின் பரீக்ஷை முடிந்தபின் -

अथ अनन्तरं ह स मुख्यः प्राणः उच्चिक्रमिषन् उत्क्रमितुमिच्छन् किमकरोदिति, उच्यते — यथा लोके सुहयः शोभनोऽश्वः पड्वीशशङ्कून् पादबन्धनकीलान् परीक्षणाय आरूढेन कशया हतः सन् सङ्खिदेत् समुत्खनेत् समुत्पाटयेत् , एवमितरान्वागादीन्प्राणान् समखिदत् समुद्धृतवान् ।

அனுவாதம் - அதன்பின் முக்ய பிராணன் வெளியேறுவதற்கு (உத்கிரமணம் செய்ய) விரும்பி என்ன செய்தது? அது கூறப்படுகிறது - உலகில் எவ்வாறு நல்ல ஆற்றல் உள்ள குதிரை தன்னை பரிசோதிப்பதற்காக அதில் ஏறப்போகும் மனிதன் சவுக்கினால் அதை அடித்தால் எவ்வாறு தன் கட்டுகளில் இருந்து விடுபட்டு எகிறி தறிகெட்டு ஓடுமோ அவ்வாறு முக்கிய பிராணன் மற்ற பிராணன்களையும் (சரீரத்திலிருந்து) வெளியே இழுத்துச் செல்ல ஆரம்பித்தது.

ते प्राणाः सञ्चालिताः सन्तः स्वस्थाने स्थातुमनुत्सहमानाः अभिसमेत्य मुख्यं प्राणं तमूचुः — हे भगवन् एधि भव नः स्वामी, यस्मात् त्वं नः श्रेष्ठोऽसि ; मा च अस्माद्देहादुत्क्रमीरिति ॥

அனுவாதம் - அந்த பிராணங்கள் தங்கள் ஸ்தானங்களில் இருந்து நழுவுவதை அறிந்து பொருத்துக்கொள்ள முடியாமல் அவைகள் ஒன்றாக சேர்ந்து அந்த முக்கியப் பிராணனிடம் கூறின - ஹே பகவன்! நீங்கள் தான் எங்களுக்கு ஸ்வாமி. ஏன்எனில் எங்கள் எல்லோரையும்விட சிரேஷ்டமானவர். அவ்வாறே இந்த சரீரத்திலிருந்து உத்கிரமணம் செய்யாதீர்கள் என்று.

अथ हैनं वागादयः प्राणस्य श्रेष्ठत्वं कार्येण आपादयन्तः आहुः — बलिमिव हरन्तो राज्ञे विशः । कथम् ? वाक् तावदुवाच — यदहं वसिष्ठोऽस्मि, यदिति क्रियाविशेषणम् , यद्वसिष्ठत्वगुणास्मीत्यर्थः ; त्वं तद्वसिष्ठः तेन वसिष्ठत्वगुणेन त्वं तद्वसिष्ठोऽसि तद्गुणस्त्वमित्यर्थः । अथवा तच्छब्दोऽपि क्रियाविशेषणमेव । त्वत्कृतस्त्वदीयोऽसौ वसिष्ठत्वगुणोऽज्ञानान्ममेति मया अभिमत इत्येतत् । तथोत्तरेषु योज्यं चक्षुःश्रोत्रमनःसु ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் எவ்வாறு வைசியர்கள் ராஜாவிற்கு சன்மானம் சமர்ப்பணம் செய்வார்களோ அவ்வாறு வாக் முதலிய இந்திரியங்கள் தங்கள் காரியங்களால் பிராணனுக்கு ஸ்ரேஷ்டத்தன்மையை சம்பாதிக்கின்றனர். எவ்வாறு? முதலாவதாக வாக் இவ்வாறு கூறியது - நான் எந்த வசிஷ்டன் ஆகிறேனோ. இங்கு மூலத்தில் (यत्) (யத்) என்ற சப்தம் கிரியா விசேஷணமாகும். அதாவது நான் எந்த வசிஷ்டத்துவ குணமுடையதோ அந்த நீ அந்த வஷிஷ்டத்துவ குணத்துவத்தால் அந்த வசிஷ்டனாவாய் அதாவது வசிஷ்ட குணத்துவம் உடையவன் என்பது பொருள். அல்லது “तत्” (தத்) சப்தமும் கிரியா விசேஷணமாகும். அப்பொழுது இதற்கு இந்த தாத்பர்யமாகும், எவ்வாறு எனில் உன்னால் செய்யப்பட்ட அதாவது உன்னுடைய எந்த இந்த வசிஷ்டத்துவ குணமுள்ளதோ அந்த அக்ஞானத்தால் என்னுடையது என்று நான் அறிந்து கொண்டேன் என்பதாகும். இவ்வாறு இனிவரும் சக்ஷு, ச்ரோத்திரம் மேலும் மனத்தின் விஷயங்களிலும் அறிந்துகொள்ள வேண்டும்.

श्रुतेरिदं वचः — युक्तमिदं वागादिभिर्मुख्यं प्राणं प्रत्यभिहितम् यस्मात् -

அனுவாதம் - அ.கை - இந்த வாக் முதலிய இந்திரியங்கள் மூலமாய் முக்ய பிராணனிடம் கூறிய சுருதி வாக்கியம் மிகவும் சரியானதே. ஏன்எனில் -

न वै लोके वाचो न चक्षूंषि न श्रोत्राणि न मनांसीति वागादीनि करणान्याचक्षते लौकिका आगमज्ञा वा ; किं तर्हि, प्राणा इत्येव आचक्षते कथयन्ति ; यस्मात्प्राणो ह्येवैतानि सर्वाणि वागादीनि करणजातानि भवति ; अतो मुख्यं प्राणं प्रत्यनुरूपमेव वागादिभिरुक्तमिति प्रकरणार्थमुपसञ्जिहीर्षति ॥

அனுவாதம் - உலகில் இந்த வாக் முதலிய இந்திரியங்களை லெளகிகர்களோ, சாஸ்திரக்ஞர்களோ இது வாக்கல்ல, சக்ஷு அல்ல, ஸ்ரோத்திரம் அல்ல, மனம் அல்ல என்றே கூறுகின்றனர். ஆனால் அதை என்னவென்று கூறுகின்றனர்? பிராணன் என்றே கூறுகின்றனர். ஏன் எனில் பிராணனே இந்த எல்லா வாக் முதலிய இந்திரியங்களுமாக ஆகின்றது. ஆகையால் முக்கிய பிராணன் ஒவ்வொன்றின் ரூபமாய் வாக் முதலியவைகளால் கூறப்படுகிறது என்று இந்த பிரகரணத்தின் அர்த்தத்தை முடிவுக்குக் கொண்டுவர விரும்புகிறது.

ननु कथमिदं युक्तं चेतनावन्त इव पुरुषा अहंश्रेष्ठतायै विवदन्तः अन्योन्यं स्पर्धेरन्निति ; न हि चक्षुरादीनां वाचं प्रत्याख्याय प्रत्येकं वदनं सम्भवति ; तथा अपगमो देहात् पुनः प्रवेशो ब्रह्मगमनं प्राणस्तुतिर्वोपपद्यते ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் எவ்வாறு இது சம்பவிக்கும்? சேதனம் உடைய புருஷனைப்போல் நான்தான் ச்ரேஷ்டமானவன் என்று அவைகளுக்குள் விவாதம் செய்து ஒன்றுக்கொண்டு சண்டையிடும்? என்று. ஏன்எனில் (ஸ்ரோத்திரத்தைத் தவிர மற்ற) கண் முதலிய இந்திரியங்கள் ஒன்றாலும் பேச முடியாது. அவ்வாறு இருக்கும்பொழுது எவ்வாறு அவை தேஹத்திற்குள் மறுபடியும் பிரவேசித்தல் என்பதும், பிரஹ்மத்திடம் செல்கிறது என்பதும் ப்ராண ஸ்துதி மாத்திரமேயாகும்.

तत्र अग्न्यादिचेतनावद्देवताधिष्ठितत्वात् वागादीनां चेतनावत्त्वं तावत् सिद्धमागमतः । तार्किकसमयविरोध इति चेत् देहे एकस्मिन्ननेकचेतनावत्त्वे, न, ईश्वरस्य निमित्तकारणत्वाभ्युपगमात् । ये तावदीश्वरमभ्युपगच्छन्ति तार्किकाः, ते मनआदिकार्यकरणानामाध्यात्मिकानां बाह्यानां च पृथिव्यादीनामीश्वराधिष्ठितानामेव नियमेन प्रवृत्तिमिच्छन्ति — रथादिवत् । न च अस्माभिः अग्न्याद्याश्चेतनावत्योऽपि देवता अध्यात्मं भोक्त्र्यः अभ्युपगम्यन्ते ; किं तर्हि, कार्यकरणवतीनां हि तासां प्राणैकदेवताभेदानामध्यात्माधिभूताधिदैवभेदकोटिविकल्पानामध्यक्षतामात्रेण नियन्ता ईश्वरोऽभ्युपगम्यते । स ह्यकरणः, ‘अपाणिपादो जवनो ग्रहीता पश्यत्यचक्षुः स शृणोत्यकर्णः’ (श्वे. उ. ३ । १९) इत्यादिमन्त्रवर्णात् ; ‘हिरण्यगर्भं पश्यत जायमानम्’ (श्वे. उ. ४ । १२) ‘हिरण्यगर्भं जनयामास पूर्वम्’ (श्वे. उ. ३ । ४) इत्यादि च श्वेताश्वतरीयाः पठन्ति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அதில் அக்னி முதலிய சேதன தேவதைகளை சார்ந்து (अधिष्द्भित) இருப்பதன் காரணமாக வாக் முதலிய இந்திரியங்களின் சேதனத்தன்மை சாஸ்திரத்தால் சித்திக்கின்றது. இவ்வாறு தேஹத்தில் அநேக சேதனங்கள் இருக்கிறது என்பது தார்கிகர்களின் மதத்திற்கு விரோதம் ஆகும் என்பது சரியல்ல. ஏன் எனில் அவர்களுக்கு ஈஸ்வரன் நிமித்த காரணம் என்று ஏற்றுக்கொள்ளப்படுகிறது. தார்க்கிகர்கள் எந்த ஈஸ்வரனை ஏற்றுக்கொள்கிறார்களோ அவை ரதம் முதலியவைகளுக்கு சமானமாக ஈஸ்வரனை சார்ந்திருக்கும் மனம் முதலியவை ஆத்யாத்மிக, பாஹ்ய பிருதிவீ முதலியவைகளுக்கும் நியமமாக பிரவிர்த்தி என்று கருதுகிறார்கள். அவ்வாறு நாமோவெனில் அக்னி முதலிய சேதன தேவதைகளையும் அத்யாத்ம போக்தா என்று நாம் கருதுவது இல்லை. அவ்வாறானால் நாம் எவ்வாறு கருதுகிறோம்? அத்யாத்ம, அதிபூத அதிதைவத பேதங்களால் கோடி விகல்பங்களுடைய ஒரே பிராண தேவதையினுடைய பேதரூப அந்த தேஹேந்திரியத்தின் தேவதைகளின் ஈஸ்வரனை அத்யக்ஷ மாத்திரமாக நியந்தா என்று கருதுகிறார்கள். ஏன்எனில் அவர்களே அகரணன் (ஈஸ்வரன்) (இந்திரியம் அற்றவன்) என்று அறியப்படுகிறது. “अपाणिपादो जवनो ग्रहीता पश्यत्यचक्षुः स शृणोत्यकर्णः” (அபாணிபாதோ ஜவனோ க்ரஹீதா பச்யத்யச்சக்ஷு: ச்ருணோத்ய கரண:) என்பது முதலிய மந்திரங்களாலும் அறிகிறோம். “हिरण्यगर्भं पश्यत जायमानम्” (ஹிரண்யகர்பம் பச்யத ஜாயமானம்), “हिरण्यगर्भं जनयामास पूर्वम्” (ஹிரண்யகர்பம் ஜனயாமாச பூர்வம்) முதலிய ச்வேதாச்வதரம் அறிந்தவர்கள் கூறுகிறார்கள்.

भोक्ता कर्मफलसम्बन्धी देहे तद्विलक्षणो जीव इति वक्ष्यामः । वागादीनां च इह संवादः कल्पितः विदुषोऽन्वयव्यतिरेकाभ्यां प्राणश्रेष्ठतानिर्धारणार्थम्— यथा लोके पुरुषा अन्योन्यमात्मनः श्रेष्ठतायै विवदमानाः कञ्चिद्गुणविशेषाभिज्ञं पृच्छन्ति को नः श्रेष्ठो गुणैरिति ; तेनोक्ता ऐकैकश्येन अदः कार्यं साधयितुमुद्यच्छत, येनादः कार्यं साध्यते, स वः श्रेष्ठः — इत्युक्ताः तथैवोद्यच्छन्तः आत्मनोऽन्यस्य वा श्रेष्ठतां निर्धारयन्ति — तथेमं संव्यवहारं वागादिषु कल्पितवती श्रुतिः — कथं नाम विद्वान् वागादीनामेकैकस्याभावेऽपि जीवनं दृष्टं न तु प्राणस्येति प्राणश्रेष्ठतां प्रतिपद्येतेति ।

அனுவாதம் - தேஹத்தில் அந்த (ஈஸ்வர தேவதைகளுக்கு) வேறான கர்ம பலத்தில் சம்பந்தமுடைய ஜீவன் போக்தாவென்று இனிக் கூறுகிறோம். வாக் முதலியவைகளின் சம்வாதம் இங்கு அறிந்த உபாசகனுக்கு அந்வய வியதிரேக மூலமாக பிராணனின் ச்ரேஷ்டத்தன்மையை நிர்ணயம் செய்வதற்காகக் கல்பிக்கப்பட்டது. எவ்வாறு உலகில் மனிதன் தன்னுடைய ச்ரேஷ்டத்தன்மையை அறிவதற்காக ஒருவருக்கொருவர் விவாதித்துக்கொண்டு நன்றாக விசேஷமான குணங்கள் உடையவரிடம் எங்களில் குணங்களில் யார் சிறந்தவர்? என்று அவர்கள் கேட்டதற்கு நீங்கள் ஒவ்வொருவரும் முயற்சி செய்து ஒரு காரியத்தை சரியாக யார் முடிக்கிறாரோ அவரே சிறந்தவர் என்று நிர்ணயம் செய்வது போல் சுருதியானது வாக் முதலிய வ்யவஹாரங்களை கல்பனை செய்து எதனால் வாக் முதலியவைகளுள் ஒவ்வொன்றும் இல்லாதபொழுதும் ஜீவித்திருப்பது காணப்பட்டது. ஆனால் பிராணன் இல்லாதபொழுது காணப்படவில்லை என்று இவ்வாறு அறிந்த உபாசகன் இவ்வாறு (முக்ய) பிராணனின் ச்ரேஷ்டத் தன்மையை அறிந்தான்.

तथा च श्रुतिः कौषीतकिनाम् — ‘जीवति वागपेतो मूकान्हि पश्यामो जीवति चक्षुरपेतोऽन्धान्हि पश्यामो जीवति श्रोत्रापेतो बधिरान्हि पश्यामो जीवति मनोपेतो बालान्हि पश्यामो जीवति बाहुच्छिन्नो जीवत्यूरुच्छिन्नः’ (शां. आ. ५ । ३) इत्याद्या ॥

அனுவாதம் - அவ்வாறே கெளஷீதகீ உபநிஷத் சுருதியிலும் மனிதன் வாக் இல்லாவிடினும் ஜீவிக்கின்றான். ஏன்எனில் ஊமையை நாம் பார்க்கின்றோம். கண்கள் இல்லாமல் ஜீவிக்கின்றான். ஏன்எனில் நாம் குருடனைப் பார்க்கின்றோம். ச்ரோத்திரம் இல்லாமல் ஜீவிக்கின்றான். ஏன்எனில் செவிடனை பார்க்கின்றோம். மனம் இல்லாமல் ஜீவிக்கிறதைப் பார்க்கின்றோம். ஏன்எனில் சிறு குழந்தைகளைப் பார்க்கின்றோம். அவ்வாறே புஜங்கள் வெட்டப்பட்ட பின்னும் வாழ்வதைப் பார்க்கின்றோம். தொடை வெட்டப்பட்ட பின்னும் வாழ்வதைப் பார்க்கின்றோம் என்று.

स होवाच मुख्यः प्राणः — किं मेऽन्नं भविष्यतीति । मुख्यं प्राणं प्रष्टारमिव कल्पयित्वा वागादीन्प्रतिवक्तॄनिव कल्पयन्ती श्रुतिराह — यदिदं लोकेऽन्नजातं प्रसिद्धम् आ श्वभ्यः श्वभिः सह आ शकुनिभ्यः सह शकुनिभिः सर्वप्राणिनां यदन्नम् , तत् तवान्नमिति होचुर्वागादय इति । प्राणस्यसर्वमन्नं प्राणोऽत्ता सर्वस्यान्नस्येत्येवं प्रतिपत्तये कल्पिताख्यायिकारूपाद्व्यावृत्य स्वेन श्रुतिरूपेण आह — तद्वै एतत् यत्किञ्चिल्लोके प्राणिभिरन्नमद्यते, अनस्य प्राणस्य तदन्नं प्राणेनैव तदद्यत इत्यर्थः । सर्वप्रकारचेष्टाव्याप्तिगुणप्रदर्शनार्थम् अन इति प्राणस्य प्रत्यक्षं नाम । प्राद्युपसर्गपूर्वत्वे हि विशेषगतिरेव स्यात् । तथा च सर्वान्नानामत्तुर्नामग्रहणमितीदं प्रत्यक्षं नाम अन इति सर्वान्नानामत्तुः साक्षादभिधानम् ।

அனுவாதம் - அந்த முக்கிய பிராணன் எனக்கு எது அன்னம் ஆகும்? என்று கேட்டது. (இவ்வாறு) முக்ய பிராணனை கேள்வி கேட்பவனாகவும், வாக் முதலியவைகளை பதில் அளிப்பவைகளாகவும் கல்பனை செய்து சுருதி கூறுகிறது - இந்த உலகில் நாய்களுடனும் பக்ஷிகளுடனும் சேர்த்து எல்லா பிராணிகளுக்கும் எந்த அன்னம் பிரசித்தமாக உள்ளதோ அவைகள் உன்னுடைய அன்னம் என்று வாக் முதலியவைகள் கூறின. இவ்வாறு எது எல்லாம் உண்டோ அவை பிராணனின் அன்னம். பிராணன் அந்த அன்னத்தின் போக்தா என்று இவ்வாறு அறிந்துகொள்வதற்காக இந்த கல்பிக்கப்பட்ட கதை ரூபமாக விளக்கிய கிரந்தம் தன்னுடைய சுருதி ரூபமாக கூறுகிறது - அந்த இந்த எந்த அன்னம் உலகில் பிராணிகளின் மூலமாய் பக்ஷணம் செய்கிறதோ (சாப்பிடுகிறதோ) அது “अन” (அன) அதாவது பிராணனால் உண்ணப்படுகிறது என்பது பொருள். எல்லா பிரகாரமான காரியங்களால் (சேஷ்டைகளால்) வியாப்த்தி ரூப குணத்தை தெரிவிப்பதற்காக “अन” (அன:) என்று பிராணனுடைய பிரத்யக்ஷ நாமம் ஆகும். “प्र” (ப்ர) முதலிய உபசர்க்க பூர்வமாக இருப்பதால் விசேஷ கதி என்பது சித்திக்கின்றது. அவ்வாறே எல்லா அன்னங்களையும் புசிக்கும் பிராணனின் நாமம் கிரஹிக்கப்பட்டது. ஆகையால் “अन” (அன:) என்பது அதன் பிரத்யக்ஷ நாமம், அதாவது எல்லா அன்னங்களையும் புசிக்கும் பிராணனின் சாக்ஷாத் நாமம் ஆகும்.

न ह वा एवंविदि यथोक्तप्राणविदि प्राणोऽहमस्मि सर्वभूतस्थः सर्वान्नानामत्तेति, तस्मिन्नेवंविदि ह वै किञ्चन किञ्चिदपि प्राणिभिरद्यं सर्वैः अनन्नम् अनद्यं न भवति, सर्वमेवंविद्यन्नं भवतीत्यर्थः, प्राणभूतत्वाद्विदुषः, ‘प्राणाद्वा एष उदेति प्राणेऽस्तमेति’ इत्युपक्रम्य ‘एवंविदो ह वा उदेति सूर्य एवंविद्यस्तमेति’ ( ? ) इति श्रुत्यन्तरात् ॥

அனுவாதம் - “न ह वा एवंविदि” (ந ஹா வா ஏவம்விதி)- முன்பு கூறப்பட்டவாறு பிராணனை அறிந்தவன் நான் எல்லா பூதங்களிலும் இருக்கும் அன்னத்தைப் புசிக்கும் போக்தாவான பிராணன் ஆக இருக்கிறேன். ஆகையால் நான் எல்லா பிராணிகளின் மூலமாக சாப்பிடப்படும் எந்த அன்னமும் சாப்பிடப்படாததாக ஆகாது. தாத்பர்யம் என்னவெனில் இதை அறிந்தவன் பிராண ரூபமாய் இருப்பதால் இவ்வாறு அறிந்தவனுக்கு எல்லாம் அன்னம் ஆகிறது. “प्राणाद्वा एष उदेति प्राणेऽस्तमेति” (ப்ராணாத்வா ஏஷ உதேதி பிராணேஅஸ்தமேதி) என்று ஆரம்பித்து “एवंविदो ह वा उदेति सूर्य एवंविद्यस्तमेति” (ஏவம்விதோ ஹ வா உதேதி சூரிய ஏவம்வித்யஸ்தமேதி = இவ்வாறு அறிந்தவனிடம் இருந்து சூரியன் உதிக்கின்றது. மேலும் இவ்வாறு அறிந்தவனிடத்திலேயே அஸ்தமிக்கின்றது). என்று வேறு சுருதியும் (கூறுகிறது).

स ह उवाच पुनः प्राणः — पूर्ववदेव कल्पना । किं मे वासो भविष्यतीति । आप इति होचुर्वागादयः । यस्मात्प्राणस्य वासः आपः, तस्माद्वा एतदशिष्यन्तः भोक्ष्यमाणा भुक्तवन्तश्च ब्राह्मणा विद्वांसः एतत्कुर्वन्ति । किम् ? अद्भिः वासस्थानीयाभिः पुरस्तात् भोजनात्पूर्वम् उपरिष्टाच्च भोजनादूर्ध्वं च परिदधति परिधानं कुर्वन्ति मुख्यस्य प्राणस्य । लम्भुको लम्भनशीलो वासो ह भवति ; वाससो लब्धैव भवतीत्यर्थः । अनग्नो ह भवति । वाससो लम्भुकत्वेनार्थसिद्धैवानग्नतेति अनग्नो ह भवतीत्युत्तरीयवान्भवतीत्येतत् ॥

அனுவாதம் - மறுபடியும் அந்தப்பிராணன் கூறியது - இது முன்போன்ற கல்பனையே - எனக்கு வஸ்திரமாகும்? என்று. வாக் முதலியவைகள் ஜலம் என்று கூறின. எதனால் பிராணனுக்கு ஜலம் வஸ்திரமோ ஆகையால் அன்னத்தை சாப்பிடும் பிராஹ்மணர்களாகிய அந்த வித்வான்கள் இவ்வாறு செய்கின்றன. எவ்வாறு? சாப்பிடுவதற்கு முன்னும், சாப்பிட்ட பின்னும் வஸ்திர ஸ்தானத்தில் உள்ள ஜலத்தால் முக்கியப் பிராணனுக்கு ஆச்சமணீயம் செய்கின்றார். ஆகையால் அதுவே வஸ்திரம் ஆகின்றது. ஆகையால் வஸ்திரம் உடையதாகிறது என்பது பொருள். மேலும் மேல் வஸ்திரம் இல்லாதவனாக ஆகமாட்டான். ஆகையால் வஸ்திரம் உடையவனாகவும், மேல் வஸ்திரம் (அங்கவஸ்திரம்) உடையவனாகவும் ஆகின்றான். வஸ்திரம் இல்லாதவனாக ஆகமாட்டான்.

भोक्ष्यमाणस्य भुक्तवतश्च यदाचमनं शुद्ध्यर्थं विज्ञातम् , तस्मिन् प्राणस्य वास इति दर्शनमात्रमिह विधीयते — अद्भिः परिदधतीति ; न आचमनान्तरम् — यथा लौकिकैः प्राणिभिरद्यमानमन्नं प्राणस्येति दर्शनमात्रम् , तद्वत् ; किं मेऽन्नं किं मे वास इत्यादिप्रश्नप्रतिवचनयोस्तुल्यत्वात् । यद्याचमनमपूर्वं तादर्थ्येन क्रियेत, तदा कृम्याद्यन्नमपि प्राणस्य भक्ष्यत्वेन विहितं स्यात् । तुल्ययोर्विज्ञानार्थयोः प्रश्नप्रतिवचनयोः प्रकरणस्य विज्ञानार्थत्वादर्धजरतीयो न्यायो न युक्तः कल्पयितुम् ।

அனுவாதம் - போஜனம் ஆரம்பிக்கிறவனுக்கும், போஜனம் முடித்தவனுக்கும் ஆசமனம் சுத்திக்காக அறியப்படுகிறது. அதில் பிராணனின் வஸ்திரம் என்ற திருஷ்டி மாத்திரம் விதிக்கப்படுகிறது. ஜலத்தினால் மறைக்கிறது என்பதால் மற்ற ஆசமனீயத்தைக் குறிக்கவில்லை). (மறைக்கிறது என்பது ஆடையைக் குறிப்பதாகும்). எவ்வாறு லெளகிக பிராணிகளால் புசிக்கப்பட்ட அன்னம் பிராணன் உடையது என்பது எவ்வாறு திருஷ்டி மாத்திரமாகவே விதானம் செய்யப்பட்டுள்ளதோ அவ்வாறு அறிந்துகொள்ள வேண்டும். என்னுடைய அன்னம் எது? என்னுடைய வஸ்திரம் எது? ஆகிய கேள்விகளும், அதன் பதில்களும் ஆகிய இரண்டும் சமானமாகும். (சுருதியின் அதுசாரமாக) பிராணனுக்காக வேறு புதிய ஆச்சமனம் விதானத்தை ஏற்றுக்கொண்டால் கிருமி முதலிய அன்னங்களும் பிராணனின் சாப்பிடும் ரூபமாக விதிக்கப்பட்டதாக ஆகிவிடும். இவ்வாறு சமான ரூபமாக அறிவதற்காக ஏற்பட்ட வினாக்களும் அதன் பதில்களும் இந்த பிரகரணத்தினால் அறியவேண்டியதாக இருப்பதால் இங்கு “अर्धजरतीयः न्यायं” (அர்த்தஜரீய நியாயம் - கோழி பாதி முட்டைக்கும், பாதி சமைப்பதற்கும் என்ற நியாம்) என்று கல்பனை செய்வது பொருந்தாது.

यत्तु प्रसिद्धमाचमनं प्रायत्यार्थं प्राणस्यानग्नतार्थं च न भवतीत्युच्यते, न तथा वयमाचमनमुभयार्थं ब्रूमः । किं तर्हि, प्रायत्यार्थाचमनसाधनभूता आपः प्राणस्य वास इति दर्शनं चोद्यत इति ब्रूमः । तत्र आचमनस्योभयार्थत्वप्रसङ्गदोषचोदना अनुपपन्ना । वासोऽर्थ एव आचमने तद्दर्शनं स्यादिति चेत् , न, वासोज्ञानार्थवाक्ये वासोर्थापूर्वाचमनविधाने तत्रानग्नतार्थत्वदृष्टिविधाने च वाक्यभेदः । आचमनस्य तदर्थत्वमन्यार्थत्वं चेति प्रमाणाभावात् ॥

அனுவாதம் - எந்த இந்த பிரசித்தமான ஆசமனம் பிராணனின் சுத்திக்காகவும் அவ்வாறே வஸ்தரம் இல்லாத தன்மை அற்று இருப்பதற்கும் ஆகிய இரண்டிற்காக ஆகாது என்ற விஷயத்தில் இவ்வாறு நாம் கூறுவது என்னவெனில் இவ்வாறு நாம் ஆச்சமனத்தை இரண்டு பிரயோஜனங்களுக்காக கூறவில்லை. ஆனால் எதற்காக கூறுகிறார்கள்? நாம் கூறுவது என்னவெனில் சுத்திக்காக பிரயத்தனம் செய்பவர்களுக்கான சாதன பூதமான ஜலம் பிராணனின் வஸ்திரம் என்ற திருஷ்டி விதானம் செய்யப்பட்டது என்று கூறுகிறோம். இந்த விஷயத்தில் ஆசமனத்தின் இரண்டு அர்த்தத்தில் உள்ள தோஷத்தை தேடுவது உசிதமல்ல. பிராணனின் வஸ்திரத்திற்காகவே ஆசமனத்தில் அந்த திருஷ்டி ஆகலாமே? எனில். அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் வஸ்த்திர திருஷ்டிக்காக பிரவிர்த்தித்த வாக்கியத்தில் வஸ்த்திரத்திற்காக வேறு புதிய ஆசமனத்தின் விதானமும், அதில் ஆடை இல்லாமல் இல்லாத தன்மையாகிய திருஷ்டியின் விதானமும் ஏற்றுக்கொண்டால் வாக்கியத்தில் பேதரூப தோஷம் உண்டாகும். ஏன்எனில் ஆச்சமனத்தின் வஸ்த்திரத்தன்மையும் அதைத்தவிர வேறு அர்த்தத்துவமும் இருப்பதற்கு வேறு எந்த ஒரு பிரமாணமும் இல்லை.

तदेतत्प्राणदर्शनं स्तूयते । कथम् ?

அனுவாதம் - அ.-கை - அந்த இந்த பிராண தர்சனம் ஸ்துதிக்கப்படுகிறது. அது எவ்வாறு?

तद्धैतत्प्राणदर्शनं सत्यकामो जाबालो गोश्रुतये नाम्ना वैयाघ्रपद्याय व्याघ्रपदोऽपत्यं वैयाघ्रपद्यः तस्मै गोश्रुत्याख्याय उक्त्वा उवाच अन्यदपि वक्ष्यमाणं वचः । किं तदुवाचेति, आह — यद्यपि शुष्काय स्थाणवे एतद्दर्शनं ब्रूयात्प्राणवित् , जायेरन् उत्पद्येरन्नेव अस्मिन्स्थाणौ शाखाः प्ररोहेयुश्च पलाशानि पत्राणि, किमु जीवते पुरुषाय ब्रूयादिति ॥

அனுவாதம் - அந்த இந்தப் பிராண தர்சனம் சத்யகாம ஜாபலர் கோச்ருதி என்ற பெயர் உடைய வையாக்ரபத்யர் அதாவது வ்யாக்ரபதருடைய புத்திரன் வையக்ரர் ஆகிய அந்த கோச்ருதி எனப்படுபவருக்கு கூறியபின் மற்ற இனிக் கூறப்போகிற விஷயத்தையும் கூறினார் - அவர் என்ன கூறினார்? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - இந்த தரிசனத்தை அறிந்த புருஷன் இந்த தரிசனத்தை காய்ந்த மரத்தைப் பார்த்துக் கூறினால் அந்த பட்டமரம் கிளைகள் உண்டாகி அதில் இலைகள் துளிர்க்கும் என்று இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது ஜீவிர்த்துக்கொண்டிருக்கும் புருஷனைக் குறித்து என்னவென்று கூறுவது.

अथ अनन्तरं यदि महत् महत्त्वं जिगमिषेत् गन्तुमिच्छेत् , महत्त्वं प्राप्तुं यदि कामयेतेत्यर्थः, तस्येदं कर्म विधीयते । महत्त्वे हि सति श्रीरुपनमते । श्रीमतो हि अर्थप्राप्तं धनम् , ततः कर्मानुष्ठानम् , ततश्च देवयानं पितृयाणं वा पन्थानं प्रतिपत्स्यत इत्येतत्प्रयोजनमुररीकृत्य महत्त्वप्रेप्सोरिदं कर्म, न विषयोपभोगकामस्य । तस्यायं कालादिविधिरुच्यते —

அனுவாதம் - இதன்பின் மஹத்துவத்தை அடைய விரும்பியவன் அதாவது மஹத்துவத்தை அறிய ஆசைப்படுபவன் என்பது பொருள். அதற்காக இந்த கர்மம் விதிக்கப்படுகிறது. மஹத்துவம் அடைந்தால் ஹீ (லக்ஷ்மி - செல்வம்) நம் சமீபம் வந்துசேரும். ஏன் எனில் ஶ்ரீமானுக்கு ஸ்வயமாக தனம் வந்து அடையும். அதனால் கர்மம் அனுஷ்டிக்கப்படுகிறது. அந்த கர்மானுஷ்டானத்தால் தேவயானம் அல்லது பித்ருயான மார்க்கத்தை அடைவது சம்பவிக்கும், என்பது இதன் பிரயோஜனம் என்று உத்தேசித்து மஹத்துவத்தில் இச்சை உள்ளவனுக்காக இந்த கர்மம். விஷயபோகத்தில் காமனை உடையவனுக்கு அல்ல. அதன் காலம் முதலிய விதி கூறப்படுகிறது.

अमावास्यायां दीक्षित्वा दीक्षित इव भूमिशयनादिनियमं कृत्वा तपोरूपं सत्यवचनं ब्रह्मचर्यमित्यादिधर्मवान्भूत्वेत्यर्थः । न पुनर्दैक्षमेव कर्मजातं सर्वमुपादत्ते, अतद्विकारत्वान्मन्थाख्यस्य कर्मणः । ‘उपसद्व्रती’ (बृ. उ. ६ । ३ । १) इति श्रुत्यन्तरात् पयोमात्रभक्षणं च शुद्धिकारणं तप उपादत्ते । पौर्णमास्यां रात्रौ कर्म आरभते — सर्वौषधस्य ग्राम्यारण्यानामोषधीनां यावच्छक्त्यल्पमल्पमुपादाय तद्वितुषीकृत्य आममेव पिष्टं दधिमधुनोरौदुम्बरे कंसाकारे चमसाकारे वा पात्रे श्रुत्यन्तरात्प्रक्षिप्य उपमथ्य अग्रतः स्थापयित्वा ज्येष्ठाय श्रेष्ठाय स्वाहेत्यग्नावावसथ्ये आज्यस्य आवापस्थाने हुत्वा स्रुवसंलग्नं मन्थे सम्पातमवनयेत् संस्रवमधः पातयेत् ॥

அனுவாதம் - அமாவாசையில் தீக்ஷை செய்து - தீக்ஷபை் பெற்றவன்போல் தரையில் படுப்பது முதலியவைகளை நியமமாய் செய்து தபஸ் ரூபமான, உண்மை பேசுதல், பிரஹ்மச்சரியம் முதலிய தர்மங்கள் உடையவனாகி என்பது பொருள். மேலும் தீக்ஷை சம்பந்தமான எல்லா கர்மங்களும் இதில் கிரஹிக்கப்படவில்லை. ஏன்எனில் இந்த “मन्था” (மந்த்த - கடைதல்) என்ற கர்மம் வேறு கர்மத்தின் விகாரம் அல்ல. “उपसद्व्रती” (உபஸத்விருதீ) என்று வேறு சுருதியில் பால் அருந்துதல் மாத்திரம் அருந்துவது சுத்திக்காரணம் ஆவதால் தபஸ் ஆக ஏற்றுக்கொள்ளப்படுகிறது. பெளர்ணமி இரவில் கர்மம் ஆரம்பிக்கப்படுகிறது. எல்லா மூலிகைகளும் அதாவது எல்லா கிராமத்தில் உள்ளனவும். வனத்தில் உள்ளதுமான மூலிகைகளை சக்திக்கு தகுந்தவாறு சிறிது சிறிதாக எடுத்துக்கொண்டு மசித்து அந்த மசியலுடன் தயிர், தேன் இவைகளைச் சேர்த்து பாத்திரம் கரண்டி அல்லது மரத்தாலான கிண்ணத்தில் அந்த மசியலை வைத்து ஜ்யேஷ்டாய, ஸ்ரேஷ்டாய ஸ்வாஹா என்று கூறி ஆவஸத்யாக்னியில் ஆவாபஸ்தானத்தில் நெய்யுடன் ஆஹுதி செய்யவேண்டும். கரண்டியில் இந்த மீதி மசியலையும் அதில்விட வேண்டும். அதாவது அந்த நெய் தாரையை மசியலில் சேர்க்கவேண்டும்.

समानमन्यत् , वसिष्ठाय प्रतिष्ठायै सम्पदे आयतनाय स्वाहेति, प्रत्येकं तथैव सम्पातमवनयेत् हुत्वा ॥

அனுவாதம் - மற்றவைகள் முன்போல் வசிஷ்டாய, பிரதிஷ்டாயை, சம்பதம், ஆயதநாய ஸ்வாஹா என்று ஒவ்வொன்றிலும் அந்த மசியலையும், கரண்டியில் மீதமுள்ள மசியலையும் சேர்க்கவேண்டும்.

अथ प्रतिसृप्य अग्नेरीषदपसृत्य अञ्जलौ मन्थमाधाय जपति इमं मन्त्रम् — अमो नामास्यमा हि ते ; अम इति प्राणस्य नाम । अन्नेन हि प्राणः प्राणिति देहे इत्यतो मन्थद्रव्यं प्राणस्य अन्नत्वात् प्राणत्वेन स्तूयते अमो नामासीति ; कुतः ? यतः अमा सह हि यस्मात्ते तव प्राणभूतस्य सर्वं समस्तं जगदिदम् , अतः । स हि प्राणभूतो मन्थो ज्येष्ठः श्रेष्ठश्च ; अत एव च राजा दीप्तिमान् अधिपतिश्च अधिष्ठाय पालयिता सर्वस्य । सः मा मामपि मन्थः प्राणो ज्यैष्ठ्यादिगुणपूगमात्मनः गमयतु, अहमेवेदं सर्वं जगदसानि भवानि प्राणवत् । इति - शब्दो मन्त्रपरिसमाप्त्यर्थः ॥

அனுவாதம் - “अथ प्रतिसृप्य” (அதப்ரதி ஸ்ருப்ய) அதாவது அக்னியிலிருந்து விலகி மசியலை (மதனத்தை) கைகளில் அஞ்சலி மந்தமாய் வைத்துக்கொண்டு “अमो नामास्यमा हि ते” (அமோ நாமாஸ்யமா ஹி தே) என்பது முதலிய மந்திரத்தால் ஜபிக்கவேண்டும். “अम” (அம) என்பது பிராணனின் நாமம். அன்னத்தினால் தான் தேஹத்தில் பிராணன் பிராணக்கிரியையைச் செய்கின்றதினால் மந்த்திரவ்யம் (மூலிகை மசியல்) பிராணனின் அன்னமானதால் பிராணரூபமாக “अम” (அம:) என்ற பெயரால் ஸ்துதிக்கப்படுகிறது. எதனால் அமாவுடன் அதாவது எதனால் பிராண பூதமானவையான ஜகத் முழுவதும் உன்னுடையதாய் உள்ளதோ அதனால் அந்த பிராண மந்தமும் (மூலிகை மசியல்) ஜ்யேஷ்டமாயும் ஸ்ரேஷ்டமாயும் இருக்கிறது. அதனாலேயே ராஜா ஒளிபொருந்தினவனாயும், அதிபதியாய் இருந்து எல்லாவற்றையும் பரிபாலனம் செய்கிறவனாய் இருக்கின்றான். அந்த மந்த்தப்பிராணன் என்னையும் ஜ்யேஷ்டன் முதலிய குண சமுதாயமுடையதாய் செய்யட்டும். நானும் இந்த எல்லா ஜகத்தும் பிராணன் போல் ஆகட்டும். இங்கு “इति” (இதி) சப்தம் இந்த மந்திரத்தின் முடிவைக் குறிக்கின்றதாகும்.

अथ अनन्तरं खलु एतया वक्ष्यमाणया ऋचा पच्छः पादशः आचामति भक्षयति, मन्त्रस्यैकैकेन पादेनैकैकं ग्रासं भक्षयति । तत् भोजनं सवितुः सर्वस्य प्रसवितुः, प्राणमादित्यं च एकीकृत्योच्यते, आदित्यस्य वृणीमहे प्रार्थयेमहि मन्थरूपम् ; येनान्नेन सावित्रेण भोजनेनोपभुक्तेन वयं सवितृस्वरूपापन्ना भवेमेत्यभिप्रायः । देवस्य सवितुरिति पूर्वेण सम्बन्धः । श्रेष्ठं प्रशस्यतमं सर्वान्नेभ्यः सर्वधातमं सर्वस्य जगतो धारयितृतमम् अतिशयेन विधातृतममिति वा ; सर्वथा भोजनविशेषणम् । तुरं त्वरं तूर्णं शीघ्रमित्येतत् , भगस्य देवस्य सवितुः स्वरूपमिति शेषः ; धीमहि चिन्तयेमहि विशिष्टभोजनेन संस्कृताः शुद्धात्मानः सन्त इत्यभिप्रायः । अथवा भगस्य श्रियः कारणं महत्त्वं प्राप्तुं कर्म कृतवन्तो वयं तद्धीमहि चिन्तयेमहीति सर्वं च मन्थलेपं पिबति । निर्णिज्य प्रक्षाल्य कंसं कंसाकारं चमसं चमसाकारं वा औदुम्बरं पात्रम् ;

அனுவாதம் - அதன்பின் இனிக் கூறப்போகும் ரிக்கினால் ஒவ்வொரு பாதமாக ஆசமனம் அதாவது உண்கின்றான். அதாவது மந்திரத்தின் ஒவ்வொரு பாதத்தாலும் ஒவ்வொன்றாய் உண்கின்றான். எல்லோரையும் பிரசவிக்கின்ற சவிதாவின் அந்த மந்த்தரூப போஜனத்தை, நாம் பிரார்த்தனை செய்கின்றோம். இங்கு பிராணனும் ஆதிதத்யனும் ஒன்றே என்று இவ்வாறு கூறுப்படுகிறது. எந்த இந்த அன்னம் அதாவது ஆதித்ய தேவனால் போஜனம் செய்யப்பட்டதால் அந்த போஜனம் மூலமாய் நாம் அந்த சூரிய ரூபத்தை அடைகிறோம் என்பது அபிப்பிராயம், (देवस्य) தேவஸ்ய (सवितुः) சவிது: என்பது முந்திய பதத்துடன் சம்பந்தம் “श्रेष्द्भ” (ஸ்ரேஷ்டம்) - என்பது எல்லா அன்னங்களை அபேஷித்து மிகவும் மேன்மையானது. “सर्वधातमम्” (சர்வதாதமம்) - உலகம் முழுவதையும் மிகவும் உத்கிருஷ்டமாக தாங்குபவர் அதாவது ஜகத் முழுவதின் அதிசயமான (विधाता) (விதாதா) உத்பத்தி கர்த்தா. இது எல்லாவிதமாகவும் போஜனத்தின் விசேஷணமாகும். “तुरं त्वरं तूर्णं” (துரம், த்வரம், தூர்ணம்) என்பது சீக்கிரம் என்பது ஆகும் “भगस्य” (பகஸ்ய) அதாவது ஆதித்ய தேவனுடைய ஸ்வரூபம் என்பதாகும். அதாவது விசிஷ்ட (சிறந்த) போஜனத்தால் சுத்த சித்தம் உடையவனாய் த்யானம் செய்யவேண்டும் என்பது அபிப்பிராயம். அல்லது பகம் என்பது செல்வம் (श्रियः) மஹத்துவத்தை அடைவதற்கு காரணமான கர்மம் செய்து நாம் அதை தியானம் செய்யவேண்டும் என்று இவ்வாறு கூறி பாத்திரத்தில் அல்லது அகப்பையில் உள்ளதை வழித்து கழுவி பருகவேணடும்.

पीत्वा आचम्य पश्चादग्नेः प्राक्शिराः संविशति चर्मणि वा अजिने स्थण्डिले केवलायां वा भूमौ, वाचंयमो वाग्यतः सन्नित्यर्थः, अप्रसाहो न प्रसह्यते नाभिभूयते स्त्र्याद्यनिष्टस्वप्नदर्शनेन यथा, तथा संयतचित्तः सन्नित्यर्थः । स एवंभूतो यदि स्त्रियं पश्येत्स्वप्नेषु तदा विद्यात्समृद्धं ममेदं कर्मेति ॥

அனுவாதம் - மந்த்த (மசியலை) அருந்தியபின் அக்னியின் அருகில் தோலிலோ அல்லது தரையிலோ கிழக்கு திசையில் தலைவைத்து பேசாமல், மனதை அடக்கி ஸ்திரீ முதலிய அநிஷ்ட சுவப்னங்களையெல்லாம் தவிர்த்து தூங்குகின்றான். அந்த அவஸ்தையில் அதாவது ஸ்வப்னத்தில் ஸ்த்ரீயைப் பார்த்தால் தன்னுடைய கர்மம் நிறைவு (வெற்றி) பெற்றது என்று அறியப்படுகிறது.

तदेतस्मिन्नर्थे एष श्लोको मन्त्रोऽपि भवति — यदा कर्मसु काम्येषु कामार्थेषु स्त्रियं स्वप्नेषु स्वप्नदर्शनेषु स्वप्नकालेषु वा पश्यति, समृद्धिं तत्र जानीयात् , कर्मणां फलनिष्पत्तिर्भविष्यतीति जानीयादित्यर्थः ; तस्मिंस्त्र्यादिप्रशस्तस्वप्नदर्शने सतीत्यभिप्रायः । द्विरुक्तिः कर्मसमाप्त्यर्था ॥

அனுவாதம் - இந்த அர்த்தத்தில் இந்த ஸ்லோகம் அதாவது இந்த மந்திரம் உள்ளது. காமிய விஷயங்களுக்கான கர்மங்கள் நடக்கும் சமயத்தில் ஸ்த்ரீயை ஸ்வப்பனத்தில் கண்டால் அல்லது ஸ்வப்ன காலத்தில் பார்த்தால் அந்த கர்மம் நிறைவான பலன் உடையதாகும் என்று அறியவேண்டும். கர்மங்களின் பலன் அடையப்படுகிறது என்பதை அறியவேண்டும் என்பது பொருள். அதாவது ஸ்திரீ முதலிய சிறந்த ஸ்வப்னத்தை என்பது அபிப்பிராயம். இதில் இருமுறை “तस्मिन्स्वप्ननिदर्शने तस्मिन्स्वप्ननिदर्शने” (தஸ்மின்ஸ்வப்னநிர்தர்சனே, தஸ்மின்ஸ்வப்னநிதர்சனே) என்று இருமுறை கூறியது கர்மத்தின் பூர்த்திக்காக ஆகும்.

श्वेतकेतुर्नामतः, ह इति ऐतिह्यार्थः, अरुणस्यापत्यमारुणिः तस्यापत्यमारुणेयः पञ्चालानां जनपदानां समितिं सभाम् एयाय आजगाम । तमागतवन्तं ह प्रवाहणो नामतः जीवलस्यापत्यं जैवलिः उवाच उक्तवान् — हे कुमार अनु त्वा त्वाम् अशिषत् अन्वशिषत् पिता ? किमनुशिष्टस्त्वं पित्रेत्यर्थः । इत्युक्तः स आह — अनु हि अनुशिष्टोऽस्मि भगव इति सूचयन्नाह ॥

அனுவாதம் - ச்வேதகேது என்ற பெயருடைய- அருணருடைய புத்திரன் ஆருணியின் புத்திரன் ஆருணேயர் பாஞ்சாலத்தின் ஜனங்களின் சபைக்கு வந்தார். இங்கு “ह” (ஹ) என்பது ஜதிகா அர்த்தம். அங்கு வந்தவரிடம் பிரவாஹணன் என்ற பெயருடைய ஜீவலரின் புத்திரர் ஜைவலர் கூறினார் - ஹே குமாரனே! உனக்கு உன் தந்தை சிக்ஷை செய்தாரா (உபதேசித்தாரா) அதாவது உனக்கு உபதேசித்தாரா என்பது பொருள். அதற்கு அவர் கூறினார் - ஆம் பகவானே. நான் பிதாவால் உபதேசிக்கப்பட்டேன் என்று கூறினார்.

तं ह उवाच — यद्यनुशिष्टोऽसि,

அனுவாதம் - அ.கை - அவரிடம் இவ்வாறு கூறினார் - நீ உபதேசம் பெற்று இருந்தால் -

वेत्थ यदितः अस्माल्लोकात् अधि ऊर्ध्वं यत्प्रजाः प्रयन्ति यद्गच्छन्ति, तत्किं जानीषे इत्यर्थः । न भगव इत्याह इतरः, न जानेऽहं तत् यत्पृच्छसि । एवं तर्हि, वेत्थ जानीषे यथा येन प्रकारेण पुनरावर्तन्त इति । न भगव इति प्रत्याह । वेत्थ पथोर्मार्गयोः सहप्रयाणयोर्देवयानस्य पितृयाणस्य च व्यावर्तना व्यावर्तनमितरेतरवियोगस्थानं सह गच्छतामित्यर्थः ॥

அனுவாதம் - (ப்ரவாஹணர்) என்ன நீ அறிவாயா? இந்த லோகத்திலிருந்து (இறந்தபின்) மேலே செல்லும்பொழுது மனிதர்கள் எங்கு செல்கின்றார்கள் என்பதை அறிவாயா? என்பது பொருள் (ச்வேதகேது) மற்றவர் கூறினார் - ஹே பகவானே நான் நீங்கள் எதைக் கேட்டீரோ அதை அறியவில்லை என்று. இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது அவர்கள் எவ்வாறு திரும்பி வருகின்றனர் என்பது தெரியுமா? அதற்கு தெரியாது பகவானே! என்று பதில் அளித்தான். சேர்ந்தே செல்லும் தேவையான பித்ருயாண இந்த இரண்டு மார்க்கங்களும் எங்கு பரஸ்பரம் வேறுபட்டு செல்கின்றது? பகவானே! எனக்குத் தெரியாது.

वेत्थ यथा असौ लोकः पितृसम्बन्धी — यं प्राप्य पुनरावर्तन्ते, बहुभिः प्रयद्भिरपि येन कारणेन न सम्पूर्यते इति । न भगव इति प्रत्याह । वेत्थ यथा येन क्रमेण पञ्चम्यां पञ्चसङ्ख्याकायामाहुतौ हुतायाम् आहुतिनिर्वृत्ता आहुतिसाधनाश्च आपः पुरुषवचसः पुरुष इत्येवं वचोऽभिधानं यासां हूयमानानां क्रमेण षष्ठाहुतिभूतानां ताः पुरुषवचसः पुरुषशब्दवाच्या भवन्ति पुरुषाख्यां लभन्त इत्यर्थः । इत्युक्तो नैव भगव इत्याह ; नैवाहमत्र किञ्चन जानामीत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - இந்த பித்ரு சம்பந்தமான லோகத்தை அடைந்தவர் எதை அடைந்து புனராவர்த்தி உடையவர்களாக (திரும்புபவர்களாக) இருக்கின்றனர். மேலும் அநேகம் பேர் அதைச்சென்று அடைந்தாலும் எதற்காக அந்த லோகம் நிரம்பவில்லை? என்பதற்கு (ச்வேதகேது) ஹே பகவானே! நான் அறியவில்லை என்று பதில் அளித்தார். ஐந்து எண்ணிக்கை உடைய ஆஹுதியை ஆஹுதி செய்தபின் ஆஹுதியில் இருக்கும் ஆஹுதியின் சாதனரூபமான ஜலம் புருஷன் வாசீ அதாவது புருஷன் என்ற நாமம் ஏற்படுகிறது. இவ்வாறு வச: (वचः) என்பது பெயர் எதற்கோ அது கிரமமாக ஆஹுதி செய்யப்படும் ஆறாவது ஆஹுதி ரூபங்களின் புருஷ அபிதானம் புருஷசப்த வாச்யத்தால் புருஷன் எனப்படுவது எவ்வாறு அடையப்படுகிறது? என்பது பொருள். இவ்வாறு கேட்டதற்கு ஹே பகவானே! நான் இதை ஒரு சிறிதும் அறியவில்லை என்பது பொருள்.

अथ एवमज्ञः सन् किमनु कस्मात्त्वम् अनुशिष्टोऽस्मीति — अवोचथा उक्तवानसि ; यो हि इमानि मया पृष्टान्यर्थजातानि न विद्यात् न विजानीयात् , कथं स विद्वत्सु अनुशिष्टोऽस्मीति ब्रुवीत । इत्येवं स श्वेतकेतुः राज्ञा आयस्तः आयासितः सन् पितुरर्धं स्थानम् एयाय आगतवान् , तं च पितरमुवाच — अननुशिष्य अनुशासनमकृत्वैव मा मां किल भगवान् समावर्तनकालेऽब्रवीत् उक्तवान् अनु त्वाशिषम् अन्वशिषं त्वामिति ॥

அனுவாதம் - நீ இவ்வாறு அறியாதவனாய் இருந்தாலும் நீ எவ்வாறு எனக்கு உபதேசம் ஆகிவிட்டது என்று இவ்வாறு ஏன் கூறினாய்? எந்த புருஷனால் என்னால் கேட்கப்பட்ட விஷயங்களை அறிந்து இருக்காமல் எனக்கு சிக்ஷை ஆகிவிட்டது என்று கூறலாம்? என்று இவ்வாறு ராஜாவால் கலக்கம் அடையப்பட்ட அந்த ச்வேதகேது பிதா இருக்கும் இடத்திற்கு வந்து அவரிடம் இவ்வாறு கூறினான் - ஶ்ரீமான் ஆகிய தாங்கள் நான் (அத்யயனம்) சிக்ஷை முடிந்த சம்ஸ்கார சமயத்தில் எனக்கு உபதேசிக்காமலேயே உபதேசித்தேன் என்று கூறினீர்கள் என்று.

यतः

அனுவாதம் - ஏன்எனில் -

पञ्च पञ्चसङ्ख्याकान्प्रश्नान् राजन्यबन्धुः राजन्या बन्धवोऽस्येति राजन्यबन्धुः स्वयं दुर्वृत्त इत्यर्थः, अप्राक्षीत् पृष्टवान् । तेषां प्रश्नानां नैकञ्चन एकमपि नाशकं न शक्तवानहं विवक्तुं विशेषेणार्थतो निर्णेतुमित्यर्थः ।

அனுவாதம் - ராஜபந்து அதாவது க்ஷத்ரியன். ஏன் எனில் அவன் க்ஷத்திரியர்களின் பந்து. அவன் துர்மதி உடையவன் எனக்கு ஐந்து கேள்விகளைக் கேட்டான். அதில் ஒன்றிற்கும் விசேஷமாக என்னால் பதில் அளிக்க முடியவில்லை.

स ह उवाच पिता — यथा मा मां वत्स त्वं तदा आगतमात्र एव एतान्प्रश्नान् अवद उक्तवानसि — तेषां नैकञ्चन अशकं विवक्तुमिति, तथा मां जानीहि, त्वदीयाज्ञानेन लिङ्गेन मम तद्विषयमज्ञानं जानीहीत्यर्थः । कथम् । यथा अहमेषां प्रश्नानाम् एकं चन एकमपि न वेद न जाने इति — यथा त्वमेवाङ्ग एतान्प्रश्नान् न जानीषे, तथा अहमपि एतान्न जाने इत्यर्थः । अतो मय्यन्यथाभावो न कर्तव्यः । कुत एतदेवम् । यतो न जाने ; यद्यहमिमान्प्रश्नान् अवेदिष्यं विदितवानास्मि, कथं ते तुभ्यं प्रियाय पुत्राय समावर्तनकाले पुरा नावक्ष्यं नोक्तवानस्मि —

அனுவாதம் - அந்த பிதா கூறினார் - ஹே மகனே! எவ்வாறு நீ என்னிடம் வந்து இங்கு எந்த இந்த கேள்விகளைக் கூறினாயோ அவைகளில் ஒன்றுகூட என்னால் விளக்க (கூற) முடியாது என்று. அவ்வாறு என்னை அறி. அதாவது நீ அறியாததை அடையாளத்தால் என்னிடம் உள்ள அக்ஞானத்தை அறிந்துகொள் என்பது பொருள். எவ்வாறு? எவ்வாறு நான் அந்த கேள்விகளில் ஒன்றுகூட அறியாமல் இருக்கிறேன் என்பதாகும். எவ்வாறு இந்த கேள்விகளை அறியாமல் இருக்கின்றாயோ அவ்வாறே நானும் அவைகளை அறியவில்லை என்பது பொருள். ஆகையால் என்னிடம் நீ வேறு விதமாக நினைக்காதே. ஆனால் இதை எவ்வாறு அறியவேண்டும். எதனால் நான் அறியவில்லையோ அதனால். நான் இந்த பிரச்னங்களை (கேள்விகளை) குறித்து அறிந்திருந்தால் பிரியமான புத்திரனாகிய உனக்கு அத்யயனம் பூர்த்தியாகும் சமயத்தில் உனக்கு கூறாமல் இருந்திருப்பேனா?

इत्युक्त्वा

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறி -

स ह गौतमः गोत्रतः राज्ञः जैवलेः अर्धं स्थानम् एयाय गतवान् । तस्मै ह गौतमाय प्राप्ताय अर्हाम् अर्हणां चकार कृतवान् । स च गौतमः कृतातिथ्यः उषित्वा परेद्युः प्रातःकाले सभागे सभां गते राज्ञि उदेयाय । भजनं भागः पूजा सेवा सह भागेन वर्तमानो वा सभागः पूज्यमानोऽन्यैः स्वयं गोतमः उदेयाय राजानमुद्गतवान् ।

அனுவாதம் - அந்த கௌதம கோத்திரத்தில் பிறந்த முனிவர் ராஜா ஜைவலிகருடைய இருப்பிடத்திற்கு வந்தார். தன்னிடம் வந்த கௌதமருக்கு பூஜை செய்தார். இவ்வாறு அதிதி சத்காரியத்தால் நன்கு உபசரிக்கப்பட்ட கௌதமர் அன்று அங்கு தங்கி மறுநாள் அதிகாலையில் ராஜாவின் “सभागम्” (சபாகம்)- சபைக்கு அடைந்து அவருக்கு அருகில் சென்றார். அல்லது பாக என்பது பூஜை சேவை ஆகும். அந்த (सभाग) த்தை) பூஜையை மற்றவர்கள் செய்ய தான் சுயமாகவே கௌதமர் ராஜாவிடம் சென்றார்.

तं होवाच गौतमं राजा — मानुषस्य भगवन्गौतम मनुष्यसम्बन्धिनो वित्तस्य ग्रामादेः वरं वरणीयं कामं वृणीथाः प्रार्थयेथाः । स ह उवाच गौतमः — तवैव तिष्ठतु राजन् मानुषं वित्तम् ; यामेव कुमारस्य मम पुत्रस्य अन्ते समीपे वाचं पञ्चप्रश्नलक्षणाम् अभाषथाः उक्तवानसि, तामेव वाचं मे मह्यं ब्रूहि कथय — इत्युक्तो गौतमेन राजा स ह कृच्छ्री दुःखी बभूव — कथं त्विदमिति ॥

அனுவாதம் - அந்த கெளதமரிடம் ராஜா கூறினார் - ஹே பகவானே கெளதமரே! மனிதர்களின் சம்பந்தமான கிராமம் முதலிய செல்வத்தை நீங்கள் விரும்பியவாறு கேட்டு பெற்றுக்கொள்ளுங்கள் என்று. அதற்கு கெளதமர் கூறினார். ஹே ராஜாவே- அந்த செல்வம் எல்லாம் உங்களிடமே இருக்கட்டும். என்னுடைய குமாரனிடம் அதாவது என்னுடைய புத்திரனிடம் எந்த கேள்வி ரூபமான ஐந்து விஷய லக்ஷணங்களை கூறினீர்களோ அந்த விஷயத்தை எனக்கும் தாங்கள் கூறவேண்டும் என்று கெளதமர் கூறியதும் ராஜா இது எவ்வாறு முடியும் என்று துக்கம் அடைந்தார்.

स ह कृच्छ्रीभूतः अप्रत्याख्येयं ब्राह्मणं मन्वानः न्यायेन विद्या वक्तव्येति मत्वा

அனுவாதம் - அ.கை - அவர் துக்கமுடையவராய் பிராஹ்மணனுக்கு மறுக்கக்கூடாது என்று கருதி நியமமாக வித்யையை உபதேசம் செய்யவேண்டும் என்று நினைத்து (அறிந்து) -

तं ह गौतमं चिरं दीर्घकालं वस — इत्येवमाज्ञापयाञ्चकार आज्ञप्तवान् । यत्पूर्वं प्रख्यातवान् राजा विद्याम् , यच्च पश्चाच्चिरं वसेत्याज्ञप्तवान् , तन्निमित्तं ब्राह्मणं क्षमापयति हेतुवचनोक्त्या ।

அனுவாதம் - அந்த கெளதமரை நீண்டகாலம் அங்கு வசிக்கும்படி ஆக்ஞாபித்தார். ராஜா முன்பு எந்த வித்யையை கூறுகிறேன் என்றும் நீண்டகாலம் தங்க ஆக்ஞாபித்ததின் காரணமான ஹேது வசனத்தால் அந்த பிராஹ்மணரால் மன்னிக்கப்பட்டவரானார்.

तं ह उवाच राजा — सर्वविद्यो ब्राह्मणोऽपि सन् यथा येन प्रकारेण मा मां हे गौतम अवदः त्वम् — तामेव विद्यालक्षणां वाचं मे ब्रूहि — इत्यज्ञानात् , तेन त्वं जानीहि । तत्रास्ति वक्तव्यम् — यथा येन प्रकारेण इयं विद्या प्राक् त्वत्तो ब्राह्मणान् न गच्छति न गतवती, न च ब्राह्मणा अनया विद्यया अनुशासितवन्तः, तथा एतत्प्रसिद्धं लोके यतः, तस्मादु पुरा पूर्वं सर्वेषु लोकेषु क्षत्त्रस्यैव क्षत्त्रजातेरेव अनया विद्यया प्रशासनं प्रशास्तृत्वं शिष्याणामभूत् बभूव ; क्षत्त्रियपरम्परयैवेयं विद्या एतावन्तं कालमागता ; तथाप्यहेतां तुभ्यं वक्ष्यामि ; त्वत्सम्प्रदानादूर्ध्वं ब्राह्मणान्गमिष्यति ; अतो मया यदुक्तम् , तत्क्षन्तुमर्हसीत्युक्त्वा तस्मै ह उवाच विद्यां राजा ॥

அனுவாதம் - ராஜா அவரிடம் கூறினார் - எல்லா வித்யையும் உடைய பிராஹ்மணனராய் இருந்தாலும் ஹே கெளதமரே! எவ்விதமாகவாவது எனக்கு நீங்கள் அந்த வித்யா லக்ஷணங்களின் விஷயத்தை கூறுங்கள் என்று அக்ஞானத்தால் கேட்டீரோ அதைக் கூறுகிறேன் தெரிந்துகொள் என்றார். இந்த விஷயத்தில் எவ்வாறு இந்த வித்யா உனக்குமுன் பிராஹ்மணர்களுக்கு சென்று அடையவில்லையோ அதை இப்பொழுது கூறவேண்டும். இதற்கு பிராஹ்மணர்களுக்கு இந்த வித்யை உபதேசிக்கப்படவில்லை. ஏன் எனில் இந்த விஷயம் உலகில் பிரசித்தமானது என்பது முன்காலத்தில் உலகம் முழுவதிலும் க்ஷத்திரிய ஜாதியினருக்கே இந்த வித்யாவின் மூலமாய் சிஷ்யர்களுக்கு உபதேசம் செய்யப்பட்டதாய் இருந்தது. இந்த காலம் வரை க்ஷத்திரிய பரம்பரைக்கே இந்த வித்யா இருந்தது. அவ்வாறு இருந்தாலும் நான் உங்களுக்கு அந்த வித்யையைக் கூறுகிறேன். உங்களுக்கு அளித்ததற்குப்பின் பிராஹ்மணர்களுக்கும் சென்று அடையும். ஆகையால் நான் முன்பு கூறியதை மன்னிக்கவேண்டும் என்று கூறி ராஜா அவருக்கு அந்த வித்யையை உபதேசித்தார்.

असौ वाव लोकोऽग्निः हे गौतम — यथाग्निहोत्राधिकरणमाहवनीय इह । तस्याग्नेर्द्युलोकाख्यस्य आदित्य एव समित् , तेन हि इद्धः असौ लोको दीप्यते, अतः समिन्धनात् समिदादित्यः रश्मयो धूमः, तदुत्थानात् ; समिधो हि धूम उत्तिष्ठति । अहरर्चिः प्रकाशसामान्यात् , आदित्यकार्यत्वाच्च । चन्द्रमा अङ्गाराः, अह्नः प्रशमेऽभिव्यक्तेः ; अर्चिषो हि प्रशमेऽङ्गारा अभिव्यज्यन्ते । नक्षत्राणि विस्फुलिङ्गाः, चन्द्रमसोऽवयवा इव विप्रकीर्णत्वसामान्यात् ॥

அனுவாதம் - ஹே கெளதமரே! எவ்வாறு இந்த உலகத்தில் அக்னிஹோத்ர அதிகரணமாகிய (ஆஸ்ரயமாகிய) ஆஹவனீய அக்னியோ அவ்வாறு அந்த த்யுலோக அக்னியாகும். ஆகையால் த்யுலோகம் எனப்படும் அக்னிக்கு ஆதித்யன் சமித் ஆகும். அதனுடைய வெளிச்சத்தால் அந்த லோகம் பிரகாசிக்கிறது. ஆகையால் நன்றாக பிரகாசிப்பதால் ஆதித்யன் சமித். கதிர்கள் மேல் எழும்புவதால் புகையாகும். சமித்திலிருந்து அல்லவா புகை கிளம்புகிறது. பிரகாசமாக இருப்பதாலும், சூரியனுடைய காரியமாய் இருப்பதாலும் பகல் ஜ்வாலையாகும். பகல் மறையும்பொழுது சந்திரன் தோன்றுவதால் தணல் ஆகும். ஏன்எனில் கதிர்கள் சாந்தமானபின் தணல் வெளிப்படுகிறது. சந்திரனுக்கு அவயம் போல் நக்ஷத்திரங்கள் சிதறி இருப்பதால் சமானமாக இருப்பதால் நக்ஷத்திரங்கள் தீப்பொறிகள் ஆகும்.

तस्मिन्नेतस्मिन् यथोक्तलक्षणेऽग्नौ देवा यजमानप्राणा अग्न्यादिरूपा अधिदैवतम् । श्रद्धाम् अग्निहोत्राहुतिपरिणामावस्थारूपाः सूक्ष्मा आपः श्रद्धाभाविताः श्रद्धा उच्यन्ते, ‘पञ्चम्यामाहुतावापः पुरुषवचसो भवन्ति’ (छा. उ. ५ । ३ । ३) इत्यपां होम्यतया प्रश्ने श्रुतत्वात् ; ‘श्रद्धा वा आपः श्रद्धामेवारभ्य प्रणीय प्रचरन्ति’ (तै. ब्रा. ३ । २ । ४ । २८) इति च विज्ञायते । तां श्रद्धाम् अब्रूपां जुह्वति ;

அனுவாதம் - அந்த இந்த கூறப்பட்ட லக்ஷணங்களை உடைய அக்னியில் தேவதைகள் (அதிதெய்வங்கள்) அதாவது யஜமான பிராணன்களான அக்னி முதலிய ரூபங்களான அதிதேவதைகள் சிரத்தையுடன் அக்னிஹோத்திர ஆகுதியின் பரிணாமா அவஸ்தா ரூபங்களான சூக்ஷ்மமான ஜலம் ஆகியவைகளை, சிரத்தையாக பாவிப்பதால் சிரத்தை என்று கூறப்படுகின்றன. ஐந்தாவது (पम्याम्) (பஞ்சம்யாம்) ஆஹுதி புருஷன் என்று கூறப்படுகின்றன என்பதால் ஜலத்தை ஹோமம் செய்வதாக என்று அந்தக் கேள்வியால் (பிரசன்னத்தால்) கேட்டிருக்கின்றோம். “श्रद्धा वा आपः, श्रद्धामेवारभ्य प्रणीय प्रचरन्ति” (சிரத்தா வா ஆப: சிரத்தாமேவாரப்ய ப்ரணீய ப்ரச்சரந்தி) என்று அறிகிறோம். அந்த ஜல ரூபமான சிரத்தையை ஹவனம் செய்கின்றனர்

तस्या आहुतेः सोमो राजा अपां श्रद्धाशब्दवाच्यानां द्युलोकाग्रौ हुतानां परिणामः सोमो राजा सम्भवति — यथा ऋग्वेदादिपुष्परसा ऋगादिमधुकरोपनीतास्ते आदित्ये यशआदिकार्यं रोहितादिरूपलक्षणमारभन्ते इत्युक्तम् — तथेमा अग्निहोत्राहुतिसमवायिन्यः सूक्ष्माः श्रद्धाशब्दवाच्या आपः द्युलोकमनुप्रविश्य चान्द्रं कार्यमारभन्ते फलरूपमग्निहोत्राहुत्योः ।

அனுவாதம் - அந்த ஆஹுதியிலிருந்து ராஜாசோமம் அதாவது சிரத்தா சப்த வாச்சியமான ஜலத்தை த்யுலோக ரூபமான அக்னியில் ஹவனம் செய்தபின் அதன் பரிணாமரூப பிரகாசமுடைய சந்திரன் ஆகின்றது. எவ்வாறு ரிக்வேதம் முதலிய புஷ்பரசம் ரிக் முதலிய தேனீக்கள் எவ்வாறு சேகரிக்கின்றதோ அவ்வாறு ஆதித்தியனிடமுள்ள சிகப்பு முதலிய லக்ஷணங்களும் யசஸ் (புகழ்) முதலிய காரியங்களும் ஆரம்பம் ஆகிறது என்று கூறப்பட்டது. அவ்வாறு அக்னிஹோத்ரத்தின் ஆஹுதிகளுடன் சம்பந்தமுடைய சிரத்தா சப்தவாச்சியமான சூக்ஷ்ம ஜலம் த்யுலோகத்தில் பிரவேசித்து அக்னி ஹோத்திரத்தின் ஆஹுதிகளின் பலரூபமான சந்திரனுடைய சம்பந்தமான காரியம் ஆரம்பம் ஆகிறது.

यजमानाश्च तत्कर्तार आहुतिमया आहुतिभावना भाविता आहुतिरूपेण कर्मणा आकृष्टाः श्रद्धाप्समवायिनो द्युलोकमनुप्रविशय सोमभूता भवन्ति । तदर्थं हि तैरग्निहोत्रं हुतम् । अत्र तु आहुतिपरिणाम एव पञ्चाग्निसम्बन्धक्रमेण प्राधान्येन विवक्षित उपासनार्थं न यजमानानां गतिः । तां त्वविदुषां धूमादिक्रमेणोत्तरत्र वक्ष्यति, विदुषां च उत्तरा विद्याकृताम् ॥

அனுவாதம் - அந்த ஹவனத்தை செய்யும் கர்த்தாவான எஜமானன் ஆஹுதிமயமான அதாவது ஆஹுதியை பாவித்து பாவிக்கப்பட்ட ஆஹுதிரூப கர்மத்தால் ஆகர்ஷிக்கப்பட்ட சிரத்தாரூப ஜலத்தால் பூர்ணமாகி த்யுலோகத்தில் பிரவேசித்து சந்திரரூபமாகின்றனர். ஏன்எனில் அதற்காகவே அக்னி ஹோத்திரம் செய்கின்றனர். ஆனால் இங்கு உபாசனையை பிரதானமாக பஞ்சாக்னி சம்பந்தத்தால் ஆஹுதிகளின் பரிணாமத்தை கூறுவதிலேயே விருப்பம். ஆதலால் இங்கு யஜமானனின் கதிக்கு கூறப்படவில்லை. அந்த அவித்வான்களுக்கு தூமாதி மார்க்கத்தையும், வித்யையினால் அடையப்பட்ட வித்வான்களுக்கு உத்திர மார்க்கத்தையும் இனி வர்ணிக்கப்படுகிறது.

द्वितीयहोमपर्यायार्थमाह —

அனுவாதம் - அ.கை - இப்பொழுது சுருதி இரண்டாவது ஹோமத்தின் பர்யாயத்தை விளக்குகிறது.

पर्जन्यो वाव पर्जन्य एव गौतमाग्निः पर्जन्यो नाम वृष्ट्युपकरणाभिमानी देवताविशेषः । तस्य वायुरेव समित् , वायुना हि पर्जन्योऽग्निः समिध्यते ; पुरोवातादिप्राबल्ये वृष्टिदर्शनात् । अभ्रं धूमः, धूमकार्यत्वाद्धूमवच्च लक्ष्यमाणत्वात् । विद्युदर्चिः, प्रकाशसामान्यात् । अशनिः अङ्गाराः, काठिन्याद्विद्युत्सम्बन्धाद्वा । ह्रादनयो विस्फुलिङ्गाः ह्रादनयः गर्जितशब्दाः मेघानाम् , विप्रकीर्णत्वसामान्यात् ॥

அனுவாதம் - ஹே கெளதமரே! “पर्जन्यो वाव” (பர்ஜன்யோ வாவ) - பர்ஜன்யம் (மழை மேகமே) அக்னி. பர்ஜன்யம் என்பது மழையின் அபிமானி தேவதையாகும். அதற்கு வாயுவே சமித் ஆகும். ஏன்எனில் கிழக்கு வாயு முதலியவைகளின் பலத்தால் மழைக் காணப்படுவதால் பர்ஜன்ய ரூப (மழை மேக ரூப) அக்னி வாயுவினால் விளங்குகிறது (ஒளிர்கிறது). புகையின் காரியமானதாலும் புகைபோன்று காணப்படுவதாலும் மேகம் புகையாகும். பிரகாசத்தில் சமமாக இருப்பதால் மின்னல் ஜ்வாலையாகும். கடினமாகவும் மின்னல் சம்பந்தப்பட்டாலும் இடி தணல் ஆகும். இடியினால் கர்ஜிக்கப்பட்ட சப்தம் அங்கும் இங்கும் சிதறுவதால் இடியோசைத் தீப்பொறிகளாகும்.

तस्मिन्नेतस्मिन्नग्नौ देवाः पूर्ववत्सोमं राजानं जुह्वति । तस्या आहुतेर्वर्षं सम्भवति ; श्रद्धाख्या आपः सोमाकारपरिणता द्वितीये पर्याये पर्जन्याग्निं प्राप्य वृष्टित्वेन परिणमन्ते ॥

அனுவாதம் - அந்த இந்த அக்னியில் தேவதைகள் முன்புபோல் சோம ராஜாவை ஆஹுதி செய்கின்றனர். அந்த ஆஹுதியிலிருந்து மழை உண்டாகிறது. சிரத்தை என்னும் आपः” (ஆப: = ஜலம்) இரண்டாவது பர்யாயத்தில் (அடுத்த சமயத்தில்) சோமாகாரமாக பரிணாமம் அடைந்து மழைமேக அக்னியாகி பின் மழையாக பரிணாமத்தை அடைகின்றன.

पृथिवी वाव गौतमाग्निरित्यादि पूर्ववत् । तस्याः पृथिव्याख्यस्याग्नेः संवत्सर एव समित् , संवत्सरेण हि कालेन समिद्धा पृथिवी व्रीह्यादिनिष्पत्तये भवति । आकाशो धूमः, पृथिव्या इवोत्थित आकाशो दृश्यते — यथा अग्नेर्धूमः । रात्रिरर्चिः, पृथिव्या हि अप्रकाशात्मिकाया अनुरूपा रात्रिः, तमोरूपत्वात् — अग्नेरिवानुरूपमर्चिः । दिशः अङ्गाराः, उपशान्तत्वसामान्यात् । अवान्तरदिशः विस्फुलिङ्गाः, क्षुद्रत्वसामान्यात् ॥

அனுவாதம் - ஹே கெளதமரே! பிருதிவீயே அக்னி என்பது முதலியவை முன் போன்றே ஆகும். அந்த பிருதிவீ என்னும் அக்னிக்கு வருடங்களே சமித் ஆகும். ஏன்எனில் வருடங்கள் ரூபமான காலம் என்னும் சமித்தால் பிருதிவீ நெல் முதலியவைகளை அடைவதற்கான சக்தியை பெறுகிறது. ஆகாசமே (தூம:) புகையாகும். ஏன்எனில் பிருதிவியிலிருந்து எழுந்ததாக அக்னியிலிருந்து புகையைப்போல் தோன்றுவதால் ஆகும். ராத்திரி ஜ்வாலையாகும். ஏன்எனில் இருள் ரூபமாய் இருப்பதாலும், அக்னியை அனுசரித்து ஜ்வாலை இருப்பது போல் அப்பிரகாசமாய் இருக்கும் பிருதிவியை அனுசரித்து ராத்திரியும் அப்பிரகாசமாய் இருப்பதால் ஆகும். சாந்தமாவதில் சமானமானதாக இருப்பதால் திசைகள் தணல் ஆகும். கீழான (சிறிய) தன்மையில் சமானமாக இருப்பதால் திசைகளின் நடுவில் உள்ள திசைகள் தீப்பொறிகளாகும்.

तस्मिन्नित्यादि समानम् । तस्या आहुतेरन्नं व्रीहियवादि सम्भवति ॥

அனுவாதம் - அந்த இந்த என்பது முதலியவை சமானம். அந்த ஆஹுதியினால் நெல் முதலிய ரூப அன்னம் உண்டாகிறது.

पुरुषो वाव गौतमाग्निः । तस्य वागेव समित् , वाचा हि मुखेन समिध्यते पुरुषो न मूकः । प्राणो धूमः, धूम इव मुखान्निर्गमनात् । जिह्वा अर्चिः, लोहितत्वात् । चक्षुः अङ्गाराः, भास आश्रयत्वात् । श्रोत्रं विस्फुलिङ्गाः, विप्रकीर्णत्वसाम्यात् ॥

அனுவாதம் - ஹே கெளதமரே! புருஷனே அக்னி. அதற்கு வாக்கே சமித், வாக்கினால் அதாவது வாயினாலேயே புருஷன் நன்றாக சோபிக்கின்றான். ஊமை அல்ல. புகைபோல் வாயிலிருந்து வெளிவருவதால் பிராணன் புகையாகும். சிகப்பாய் இருப்பதால் நாக்கு ஜ்வாலையாகும். பிரகாசத்தை ஆஸ்ரயிப்பதால் கண் தணல் ஆகும். எங்கும் பரவுவதில் சமானமாக இருப்பதால் ச்ரோத்திரம் (காது) தீப்பொறிகள் ஆகும்.

समानमन्यत् । अन्नं जुह्वति व्रीह्यादिसंस्कृतम् । तस्या आहुते रेतः सम्भवति ॥

அனுவாதம் - மற்றவை சமானம் ஆகும். நெல் முதலியவைகளை நல்ல விதமாக தயார் செய்து அதனால் அடையப்பட்ட அன்னத்தை ஆஹுதி செய்வதால் ரேதஸ் உண்டாகிறது.

योषा वाव गौतमाग्निः । तस्या उपस्थ एव समित् , तेन हि सा पुत्राद्युत्पादनाय समिध्यते । यदुपमन्त्रयते स धूमः, स्त्रीसम्भवादुपमन्त्रणस्य । योनिरर्चिः लोहितत्वात् । यदन्तः करोति तेऽङ्गाराः, अग्निसम्बन्धात् । अभिनन्दाः सुखलवाः विस्फुलिङ्गाः, क्षुद्रत्वात् ॥

அனுவாதம் - ஹே கெளதமரே! பெண்ணே அக்னி. பெண் உறுப்பு சமித். ஏன் எனில் அதனால் அவள் புத்திரன் முதலியவைகளை உண்டுபண்ணுவதால் சமித் ஆகிறது. புருஷனின் உறவு ஸ்திரீயுடன் ஆரம்பம் ஆவது புகையாகும். சிகப்பு நிறமாக இருப்பதால் யோனி (உள் உறுப்பு) ஜ்வாலையாகும். அக்னி சம்பந்தமானதால் உறவு கொள்ளுதல் தணல் ஆகும். இதனால் ஏற்படும் ஆனந்தம் (சுகம்) க்ஷணமாத்திரம் தோன்றுவதால் தீப்பொறிகளாகும்.

तस्मिन्नेतस्मिन्नग्नौ देवा रेतो जुह्वति । तस्या आहुतेर्गर्भः सम्भवतीति । एवं श्रद्धासोमवर्षान्नरेतोहवनपर्यायक्रमेण आप एव गर्भीभूतास्ताः । तत्र अपामाहुतिसमवायित्वात् प्राधान्यविवक्षा — आपः पञ्चम्यामाहुतौ पुरुषवचसो भवन्तीति । न त्वाप एव केवलाः सोमादिकार्यमारभन्ते । न च आपोऽत्रिवृत्कृताः सन्तीति । त्रिवृत्कृतत्वेऽपि विशेष संज्ञालाभो दृष्टः — पृथिवीयमिमा आपोऽयमग्निरित्यन्यतमबाहुल्यनिमित्तः । तस्मात्समुदितान्येव भूतान्यब्बाहुल्यात्कर्मसमवायीनि सोमादिकार्यारम्भकारण्याप इत्युच्यन्ते । दृश्यते च द्रवबाहुल्यं सोमवृष्ट्यन्नरेतोदेहेषु । बहुद्रवं च शरीरं यद्यपि पार्थिवम् । तत्र पञ्चम्यामाहुतौ हुतायां रेतोरूपा आपो गर्भीभूताः ॥

அனுவாதம் - அந்த இந்த அக்னியில் தேவகணங்கள் ரேதஸ்ஸை ஆஹுதி செய்கின்றன. அந்த ஆஹுதியினால் கர்பம் உண்டாகிறது. இவ்வாறு சிரத்தை, சோமம், மழை, அன்னம் மேலும் ரேதஸ் ரூப ஆஹுதிகளினால் ஆஹுதியின் (ஹவனத்தின்) முறைப்படி ஜலமே கர்பரூபமாய் பரிணாமம் ஆகிறது. (மாறுகிறது). அந்த ஆஹுதிகளுடன் சம்பந்தப்படுவதால் சுருதியானது ஜலத்தையே பிரதானமாகக் கூற விரும்புகிறது. இதனால் கூறுகிறது ஐந்தாவது ஆஹுதியில் ஜலம் (आपः) = ஆப:) புருஷ வாசகமாக ஆகிறது. ஆனால் ஜலமாத்திரமே சோமம் முதலிய காரியங்களை ஆரம்பிக்கவில்லை. மேலும் ஜலம் த்ரிவித் கிரமமும் ஆகாமல் இல்லை. (பஞ்சீகரணம் போன்றது த்ருவித்கரணம்) திருவித் கரணம் ஆனபின் இது பிருதிவீ, இவை ஜலம், இது அக்னி என்று விசேஷமான அதன் அதன் அதிகத்தன்மையால் பெயர்கள் காணப்படுகின்றன. ஆகையால் ஜலம் அதிகமாக இருப்பதன் காரணமாக கர்மத்தில் சேர்ந்திருக்கும் எல்லா பூதங்களும் சோமம் முதலிய காரியங்களை ஆரம்பிப்பது ஜலம் என்று கூறுகின்றனர். இதைத்தவிர சோமம், மழை அன்னம், ரேதஸ் அவ்வாறே தேஹத்திலும் திரவத்தன்மை (நெகிழ்வுத்தன்மை) காணப்படுகிறது. சரீரம் பிருதிவீ ரூபமாய் இருந்தாலும் அதில் திரவத்தன்மை அதிகமாக உள்ளது. அதில் ஐந்தாவது ஆஹுதி செய்தபின் ரேதஸ்ரூப ஜலம் கர்பமாய் பரிணமிக்கின்றது (ஆகையால் புருஷ சப்தத்தின் வாசகமாகின்றது).

इति तु एवं तु पञ्चम्यामाहुतावापः पुरुषवचसो भवन्तीति व्याख्यातः एकः प्रश्नः । यत्तु द्युलोकादिमां प्रत्यावृत्तयोराहुत्योः पृथिवीं पुरुषं स्त्रियं क्रमेण आविश्य लोकं प्रत्युत्थायी भवतीति वाजसनेयके उक्तम् , तत्प्रासङ्गिकमिहोच्यते । इह च प्रथमे प्रश्ने उक्तम् — वेत्थ यदितोऽधि प्रजाः प्रयन्तीति । तस्य च अयमुपक्रमः —

அனுவாதம் - இவ்வாறு ஐந்தாவது ஆஹுதியில் ஜலம் “आपः” புருஷ வாச்சியமாகிறது என்று ஒரு கேள்வியின் வியாக்யானம் செய்யப்பட்டது. அவ்வாறே த்யுலோகத்திலிருந்து இந்த பிருதிவீக்குத் திரும்பிவந்து இந்த இரண்டு ஆஹுதி விஷயங்களில் கூறப்படுவது அவை கிரமமாக பிருதிவீ, புருஷன், ஸ்திரீ இவைகளில் பிரவேசித்து மறுபடியும் பரலோகத்திற்கு கிளம்பச் செய்வதாகிறது. அதைக் குறித்தும் இங்கு வர்ணிக்கப்படுகிறது. முதல் கேள்வியில் என்ன உமக்குத் தெரியுமா இந்த பிரஜை (மரணத்திற்குப்பின்) எங்கு செல்கின்றது? என்பதின் ஆரம்பம் (உபக்கிரமம்) ஆகும்.

स गर्भोऽपां पञ्चमः परिणामविशेष आहुतिकर्मसमवायिनीनां श्रद्धाशब्दवाच्यानाम् उल्बावृतः उल्बेन जरायुणा आवृतः वेष्टितः दश वा नव वा मासान् अन्तः मातुः कुक्षौ शयित्वा यावद्वा यावता कालेन न्यूनेनातिरिक्तेन वा अथ अनन्तरं जायते ॥

அனுவாதம் - ஆஹுதி கர்மத்துடன் சம்பந்தப்பட்ட “சிரத்தா” சப்தவாச்சியமான ஜலத்தின் ஐந்தாவது பரிணாம விசேஷமாகிய அந்த கர்பம் தோல் பையால் மூடப்பட்டு அதாவது கர்பப்பையினால் சுற்றப்பட்டு பத்துமாதம் அல்லது ஒன்பது மாதம் அல்லது அம்மாவின் வயிற்றில் சயனித்து சமயத்தில் அல்லது குறைவான அல்லது அதிகமான காலத்திலோ பிறக்கின்றது.

उल्बावृत इत्यादि वैराग्यहेतोरिदमुच्यते । कष्टं हि मातुः कुक्षौ मूत्रपूरीषवातपित्तश्लेष्मादिपूर्णे तदनुलिप्तस्य गर्भस्योल्बाशुचिपटावृतस्य लोहितसरेतोशुचिबीजस्य मातुरशितपीतरसानुप्रवेशेन विवर्धमानस्य निरुद्धशक्तिबलवीर्यतेजःप्रज्ञाचेष्टस्य शयनम् । ततो योनिद्वारेण पीड्यमानस्य कष्टतरा निःसृतिर्जन्मेति वैराग्यं ग्राहयति, मुहूर्तमप्यसह्यं दश वा नव वा मासानतिदीर्घकालमन्तः शयित्वेति च ॥

அனுவாதம் - “उल्बावृत” (உல்பாவிருத்த = தோல் பையில்) என்பது முதலியவை கூறியது வைராக்கியம் ஏற்படுத்துவதற்காக ஆகும். அசுத்தமான தோல் பையால் சூழப்பட்டு இரத்தம், ரேதஸ் ஆகிய சுத்தமற்றதின் பீஜமாகிய தாயால் உண்ணப்பட்ட, பருகப்பட்ட ரசம் பிரவேசித்ததால் அதன் சேர்க்கையால் வளரும் சக்தி, பலம், வீர்யம், தேஜஸ், பிரக்ஞையின் செயல்கள் கட்டுப்படுத்தப்பட்டு உள்ள கர்பத்தில் அதாவது மலம்,, மூத்திரம், வாதம், பித்தம், இவ்வாறு கபம் முதலியவைகளால் சூழப்பட்ட மாதாவின் வயிற்றில் சயனித்திருப்பது கஷ்டம் அல்லவா? ஆகையால் யோனியின் துவாரம் வழியாக கஷ்டப்பட்டு வெளியேறுவது ஜன்மம் என்பதால் வைராக்கியம் ஏற்படுகிறது. ஒரு முஹுர்த்தமும் சஹிக்க முடியாத கர்பத்தில் பத்து அல்லது ஒன்பது மாதங்கள் அதாவது அதிக காலம் அதில் சயினிப்பது என்பது மிக கஷ்டமானதாகும்.

स एवं जातः यावदायुषं पुनः पुनर्घटीयन्त्रवद्गमनागमनाय कर्म कुर्वन् कुलालचक्रवद्वा तिर्यग्भ्रमणाय यावत्कर्मणोपात्तमायुः तावज्जीवति । तमेनं क्षीणायुषं प्रेतं मृतं दिष्टं कर्मणा निर्दिष्टं परलोकं प्रति — यदि चेज्जीवन् वैदिके कर्मणि ज्ञाने वा अधिकृतः — तमेनं मृतम् इतः अस्माद्ग्रामात् अग्नये अग्न्यर्थम् ऋत्विजो हरन्ति पुत्रा वा अन्त्यकर्मणे । यत एव इत आगतः अग्नेः सकाशात् श्रद्धाद्याहुतिक्रमेण, यतश्च पञ्चभ्योऽग्निभ्यः सम्भूतः उत्पन्नः भवति, तस्मै एव अग्नये हरन्ति स्वामेव योनिम् अग्निम् आपादयन्तीत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு பிறந்து ஆயுள் உள்ள வரை நீர் இறைக்கும் எந்திரம் போன்று மறுபடியும், மறுபடியும், பிறப்பதற்காக கர்மம் செய்துகொண்டு குயவனுடைய சக்கிரம் போன்று சுற்றி அலைந்து கர்மம் செய்து அதன் வாயிலாய் எவ்வளவு ஆயுள் அடையப்படுகிறதோ அவ்வளவு நாள் ஜீவித்துக் கொண்டிருக்கின்றான். அதன்பின் ஆயுள் முடிந்தவுடன் இறந்து பிரேதமாகிய ஜீவனை அவன் ஜீவித்திருக்கும்பொழுது எவ்வளவு கர்மத்திற்கோ, ஞானத்திற்கோ அதிகாரி ஆனானே அதனால் அந்த மரணம் அடைந்தவனை இந்த கிராமத்திலிருந்து ரித்விக்களோ, புத்திரனோ அந்திம கர்மத்திற்காக எடுத்துச் செல்கின்றனர். எந்த அக்னியில் சிரத்தை முதலிய ஆஹுதிகளின் கிரமத்தினால் இங்கு வந்தார்களோ அவ்வாறே பஞ்ச அக்னியினால் உண்டானார்களோ அந்த அக்னியினிடமே எடுத்துச் செல்லப்படுகிறார். இதனால் தன்னுடைய யோனி பூதமான அக்னியையே அடையச் செய்கின்றனர் என்பது பொருள்.

‘वेत्थ यदितोऽधि प्रजाः प्रयन्ति’ (छा. उ. ५ । ३ । २) इत्ययं प्रश्नः प्रत्युपस्थितोऽपाकर्तव्यतया ।

அனுவாதம் - இப்பொழுது இந்த லோகத்தில் இருந்து வேறு லோகத்திற்கு பிரஜைகள் எங்கு செல்கின்றனர் என்பது தெரியுமா? என்ற கேள்வியில் உள்ள சந்தேஹத்தைப் போக்குவதற்காக அதன் மஹிமை கூறப்படுகிறது.

तत् तत्र लोकं प्रति उत्थितानाम् अधिकृतानां गृहमेधिनां ये इत्थम् एवं यथोक्तं पञ्चाग्निदर्शनम् — द्युलोकाद्यग्निभ्यो वयं क्रमेण जाता अग्निस्वरूपाः पञ्चाग्न्यात्मानः — इत्येवं विदुः जानीयुः ।

அனுவாதம் - அங்கு மேல் உலகத்திற்கு செல்வதற்கான அதிகாரமுடைய க்ருஹத்தில் (கிரஹ்ஸ்தாஸ்ரமத்தில்) உள்ளவர்கள் இவ்வாறு கூறப்பட்ட பஞ்சாக்னி தர்சனமாகிய த்யுலோக முதலிய அக்னியினால் கிரமமாக அடைந்த நாம் அக்னி ஸ்வரூபமான பஞ்சாக்னிமயம் ஆனவர் என்று அறிவர்.

कथमवगम्यते इत्थं विदुरिति गृहस्था एव उच्यन्ते नान्य इति ।

அனுவாதம் - சங்கை - இவ்வாறு கிரஹஸ்தர்கள் மட்டுமே அறிவார்கள், மற்றவர்கள் அல்ல என்று கூறுவது எவ்வாறு அறிந்துகொள்வது?

गृहस्थानां ये त्वनित्थंविदः केवलेष्टापूर्तदत्तपराः ते धूमादिना चन्द्रं गच्छन्तीति वक्ष्यति । ये च अरण्योपलक्षिता वैखानसाः परिव्राजकाश्च श्रद्धा तप इत्युपासते, तेषां च इत्थंविद्भिः सह अर्चिरादिना गमनं वक्ष्यति, पारिशेष्यादग्निहोत्राहुतिसम्बन्धाच्च गृहस्था एव गृह्यन्ते — इत्थं विदुरिति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - கிரஹஸ்தர்களில் எவர்கள் இவ்வாறு அறியாமல் இஷ்டாபூர்த்தி அவ்வாறே தானம் செய்வதிலேயே இருப்பவர்கள் தூமாதிகள் மூலமாய் சந்திரனை அடைகின்றனர் என்பது இனி சுருதி கூறப்போகிறது. எவர்கள் வனத்தை ஆச்ரயித்து வானப்ரஸ்தர்களாயும், அவ்வாறே சந்நியாசிகளாயும் இருக்கின்றனரோ அவர்கள் சிரத்தை, தபஸ் என்று உபாசிக்கின்றனர். அவர்கள் இவ்வாறு அறிந்தவர்களுடன் (உத்தர) அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தில் செல்வது சுருதி கூறப்போகிறது. ஆகையால் பாரிசேஷத்தாலும் அக்னி ஹோத்திராதி ஆஹுதிகளுடனும் சம்பந்தப்படுவதால் “इत्थं विदुः” (இவ்வாறு அறிந்தவர்) என்று கூறுவதால் கிரஹஸ்தர்களையும் குறிப்பதாக அறிந்துகொள்ள வேண்டும்.

ननु ब्रह्मचारिणोऽप्यगृहीता ग्रामश्रुत्या अरण्यश्रुत्या च अनुपलक्षिता विद्यन्ते, कथं पारिशेष्यसिद्धिः ?

அனுவாதம் - சங்கை - கிராம சுருதியினாலும், அரண்ய சுருதியினாலும் கிரஹிக்கபடாவிடினும் பிரஹ்மச்சாரிகளும் இருக்கின்றனர். உங்களுடைய பாரிசேஷம் எவ்வாறு சித்திக்கும்?

नैष दोषः । पुराणस्मृतिप्रामाण्यात् ऊर्ध्वरेतसां नैष्ठिकब्रह्मचारिणाम् उत्तरेणार्यम्णः पन्थाः प्रसिद्धः, अतः तेऽप्यरण्यवासिभिः सह गमिष्यन्ति । उपकुर्वाणकास्तु स्वाध्यायग्रहणार्था इति न विशेषनिर्देशार्हाः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. புராணம் ஸ்மிருதி பிரமாணத்தில் ऊर्ध्वरेतस्” (ஊர்த்வரேதஸ்) மிகக்கடினமாக பிரஹ்மச்சரியத்தை கடைபிடிக்கும் நைஷ்ட்டிக பிரஹ்மச்சாரிகளுக்கு சூரிய சம்பந்தமான உத்தரமார்க்கம் பிரசித்தம். ஆகையால் அவர்களும் வனத்தில் வாசம் செய்பவர்களுடன் மேலே செல்கின்றனர். அவ்வாறு வேத அத்யயனம் செய்யும் பிரஹ்மச்சாரிகள் ஸ்வாத்தியாம் கிரஹிப்பதற்காக இருக்கின்றனர். ஆகையால் அவர்கள் விசேஷமாக கூறுவதற்கு அருகதை அற்றவர்கள் ஆகின்றனர்.

ननु ऊर्ध्वरेतस्त्वं चेत् उत्तरमार्गप्रतिपत्तिकारणं पुराणस्मृतिप्रामाण्यादिष्यते, इत्थंवित्त्वमनर्थकं प्राप्तम् ।

அனுவாதம் - சங்கை - புராணஸ்மிருதி பிரமாணங்களால் உத்தரமார்க்கத்தை அடைவதற்கு காரணமான மிகக்கடினமாக பிரஹ்மசர்யத்தை ஏற்றுக்கொண்டால் “इत्थंवित्त्वम्” (இத்தம்வித்வம்= பஞ்சாக்னிவித்யா) வியர்த்தமாகுமே? (பிரயோஜனமற்றதாகுமே?

न, गृहस्थान्प्रत्यर्थवत्त्वात् । ये गृहस्था अनित्थंविदः, तेषां स्वभावतो दक्षिणो धूमादिः पन्थाः प्रसिद्धः, तेषां य इत्थं विदुः सगुणं वा अन्यद्ब्रह्म विदुः, ‘अथ यदु चैवास्मिञ्शव्यं कुर्वन्ति यदि च नार्चिषमेव’ (छा. उ. ४ । १५ । ५) इति लिङ्गात् उत्तरेण ते गच्छन्ति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல, ஏன் எனில் கிரஹஸ்தர்களுக்கு சார்த்தமாகிறது. எந்த கிரஹஸ்தர்கள் இவ்வாறு அறியவில்லையோ அவர்களுக்கு ஸ்வாபாவமாகவே தக்ஷிண தூம முதலிய மார்க்கங்கள் பிரசித்தமாகும். இவைகளை இவ்வாறு அறிந்தவர்கள் அல்லது அதற்கு வேறான சகுண பிரஹ்மத்தை உபாசிப்பவர்கள் “अथ यदु चैवास्मिञ्शव्यं कुर्वन्ति यदि च नार्चिषमेव” (அத யது சைவாஸ்மிஞ்சவ்யம் குர்வந்தி யதி நார்சிசேமேவ = இந்த சகுண உபாசகனுக்கு பிரேத கர்மா செய்தாலும், செய்யாவிட்டாலும் அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தையே அடைகின்றான்) இந்த ஸ்ருதி ரூப லிங்கத்தை (அடையாளத்தை) அனுசரித்து உத்தர மார்க்கத்தில் செல்கின்றனர்.

ननु ऊर्ध्वरेतसां गृहस्थानां च समाने आश्रमित्वे ऊर्ध्वरेतसामेव उत्तरेण पथा गमनं न गृहस्थानामिति न युक्तम् अग्निहोत्रादिवैदिककर्मबाहुल्ये च सति ;

அனுவாதம் - சங்கை - “ऊर्ध्वरेता” (ஊர்த்வரேதஸ்) (பிரஹ்மச்சரியத்தை திடமாக அனுஷ்டிப்பவனும்) கிரஹஸ்தனும் ஆகிய இவர்களின் ஆஸ்ரமம் சமமானதேயாகும். ஆகையால் ஊர்த்வரேதஸ்களுக்கு மட்டுமே உத்தராயண மார்க்கத்தில் செல்கின்றனர் என்றும், கிரஹஸ்தர்கள் அக்னி ஹோத்திரம் முதலிய வைதிக கர்மங்கள் அதிகமாக இருந்தும் அவர்களுக்கு இல்லை என்று கூறுவது பொருந்தாதே?

नैष दोषः, अपूता हि ते — शत्रुमित्रसंयोगनिमित्तौ हि तेषां रागद्वेषौ, तथा धर्माधर्मौ हिंसानुग्रहनिमित्तौ, हिंसानृतमायाब्रह्मचर्यादि च बह्वशुद्धिकारणमपरिहार्यं तेषाम् , अतोऽपूताः । अपूतत्वात् न उत्तरेण पथा गमनम् । हिंसानृतमायाब्रह्मचर्यादिपरिहाराच्च शुद्धात्मानो हि इतरे, शत्रुमित्ररागद्वेषादिपरिहाराच्च विरजसः ; तेषां युक्त उत्तरः पन्थाः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. அவர்கள் பவித்திரம் அற்றவர்கள். பகைவர்கள், நண்பர்களின் சேர்க்கையின் காரணமாக அவர்களின் ராகதுவேஷத்தாலும், அவ்வாறே ஹிம்சை செய்வது, கிருபை காட்டுவது இதனாலும் தர்மா தர்மங்களாலும் (புண்ய பாபங்களாலும்) அவர்கள் பவித்திரமற்றவர்களாய் இருக்கின்றனர். அவர்களுக்கு ஹிம்சை, பொய் பேசுதல், மாயை, பிரஹ்மச்சரியத்தை கடைபிடிக்காமல் இருத்தல் முதலிய அநேக அசுத்திகளின் காரணத்தால் அதைவிடுவது மிகக்கடினம் ஆகையால் அவர்கள் பவித்திரமற்றவர்கள், அவர்கள் பவித்திரம் அற்றவர்களாய் இருப்பதால் உத்தராயண மார்க்கம் அவர்களுக்குச் சம்பவிக்காது. ஹிம்சை, பொய்பேசுதல், மாயை, பிரஹ்மச்சரியத்தை கடைபிடிக்காமல் இருப்பது இவைகளை கைவிட்டால் சுத்தசித்தம் உடையவர்களும், எதிரி, நண்பன் ராகதுவேஷங்கள் நீங்கிய மலமற்றவர்களுக்கும் உத்தரயாண மார்க்கம் பொருந்தும்.

तथा च पौराणिकाः — ‘ये प्रजामीषिरेऽधीरास्ते श्मशानानि भेजिरे । ये प्रजां नेषिरे धीरास्तेऽमृतत्वं हि भेजिरे’ ( ? ) इत्याहुः ।

அனுவாதம் - பெளராணிகர்கள் - “ये प्रजामीषिरेऽधीरास्ते श्मशानानि भेजिरे। ये प्रजां नेषिरे धीरास्तेऽमृतत्वं हि भेजिरे” (யே பிரஜாமீஷிரேஅதீராஸ்தே ச்மசானானி பேஜிரே. யே பிரஜாம் நேஷிரே தீராஸ்தேஅம்ருதத்தும் ஹி பேஜிரே = மந்தபுத்தி உடைய புருஷர்கள் சந்தானத்தில் இச்சை கொண்டு ஸ்மசானத்தை அடைகின்றனர். ஆனால் புத்திமான்கள் சந்ததியில் இச்சையற்று அமரத்துவத்தை அடைகின்றனர்) என்று கூறுகின்றனர்.

इत्थंविदां गृहस्थानामरण्यवासिनां च समानमार्गत्वेऽमृतत्वफले च सति, अरण्यवासिनां विद्यानर्थक्यं प्राप्तम् ; तथा च श्रुतिविरोधः — ‘न तत्र दक्षिणा यन्ति नाविद्वांसस्तपस्विनः’ (शत. ब्रा. १० । ५ । ४ । १६) इति, ‘स एनमविदितो न भुनक्ति’ (बृ. उ. १ । ४ । १५) इति च विरुद्धम् ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு அறிந்துள்ள கிரஹஸ்தர்களுக்கும் வனவாசிகளுக்கும் சமானமான மார்க்கமான அம்ருதத்துவ (மரண தர்மமற்ற) பலம் இருக்கும்பொழுது வனவாசிகளுடைய வித்யா அர்த்தமற்றதாகிவிடும். அவ்வாறே “न तत्र दक्षिणा यन्ति नाविद्वांसस्तपस्विनः” (ந தத்ர தக்ஷிணாயாந்த்தி நாவித்வாம்சஸ்தபஸ்வின: = அங்கு தக்ஷிண மார்கியும், அக்ஞானியும் தபஸ்வீ ஆகமுடியாது) என்ற சுருதிக்கு விரோதமாகும். அவ்வாறே “स एनमविदितो न भुनक्ति” (ச ஏனமவிதிதோ ந புனக்த்தி = தனக்கு ஞானம் உண்டானபின் அவன் (பரமாத்மா) இந்த ஜீவனைக் காப்பாற்றமாட்டான்) என்று கூறியதும் விருத்தமாகும்.

न, आभूतसम्प्लवस्थानस्यामृतत्वेन विवक्षितत्वात् । तत्रैवोक्तं पौराणिकैः — ‘आभूतसम्प्लवं स्थानममृतत्वं हि भाष्यते’ (वि. पु. २ । ८ । ९७) इति । यच्च आत्यन्तिकममृतत्वम् , तदपेक्षया ‘न तत्र दक्षिणा यन्ति’ ‘स एनमविदितो न भुनक्ति’ इत्याद्याः श्रुतयः — इत्यतो न विरोधः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இங்கு அம்ருதத்துவம் என்பது ஜீவர்கள் பிரளய காலம்வரை ஜீவித்து இருப்பது என்று கூறப்படுகிறது. இதை பெளராணிகர்கள் இவ்வாறு கூறுகின்றனர் -“आभूतसंप्लवं स्थानममृतत्वं हि भाष्यते” (ஆபூதச்ம்ப்லவம் ஸ்தானமமிருதத்வம் ஹி பாஷ்யதே) = பூதங்கள் பிரளயம் வரை இருப்பதே அம்ருதத்துவம் என்று அல்லவா கூறப்படுகிறது) என்று. ஆனால் இது ஆத்யந்திக (அந்தமுடைய) அம்ருதத்துவம் இதை அபேக்ஷித்து “न तत्र दक्षिणा यन्ति” (ந தத்ர தக்ஷிணா யந்தி = அவர்கள் தக்ஷிண மார்க்கத்தை அடையமாட்டார்கள்), “स एनमविदितो न भुनक्ति” (ஸ ஏனமவிதிதோ ந புனக்த்தி = தன் ஞானம் இல்லாத ஜீவர்களை பரமாத்மா அவர்களுக்கு மோக்ஷமளித்துக் காப்பாற்றாது) ஆகிய சுருதிகள் இருக்கின்றன. ஆகையால் இதில் விரோதம் ஒன்றும் இல்லை.

‘न च पुनरावर्तन्ते’ (छा. उ. ८ । १५ । १) इति ‘इमं मानवमावर्तं नावर्तन्ते’ (छा. उ. ४ । १५ । ५) इत्यादि श्रुतिविरोध इति चेत् ।

அனுவாதம் - சங்கை - “न च पुनरावर्तन्ते” (ந ச புனராவர்த்ந்தே) என்றும், “इमं मानवमावर्तं नावर्तन्ते” (இமம் மானவாமாவர்தம் நாவர்தந்தே) முதலிய சுருதிகளுக்கு விரோதமாகும்.

न ; ‘इमं मानवम्’ इति विशेषणात् ‘तेषामिह न पुनरावृत्तिरस्ति’ (बृ. मा. ६ । १ । १८) इति च । यदि हि एकान्तेनैव नावर्तेरन् , इमं मानवम् इह इति च विशेषणमनर्थकं स्यात् । इममिह इत्याकृतिमात्रमुच्यत इति चेत् , न ; अनावृत्तिशब्देनैव नित्यानावृत्त्यर्थस्य प्रतीतत्वात् आकृतिकल्पना अनर्थिका । अतः इममिह इति च विशेषणार्थवत्त्वाय अन्यत्र आवृत्तिः कल्पनीया ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. “इमं मानवम्” (இமம் மானவம்) என்று விசேஷணம் இருப்பதால் “तेषामिह न पुनरावृत्तिरस्ति” (தேஷாமிஹ ந புனராவிர்த்தி-ரஸ்தி) இவ்வாறு கூறப்பட்டுள்ளது. எவ்விதமாகவும் புனராவிர்த்தி இல்லையெனில் “इमं मानवं इह” ஆகிய விசேஷணங்கள் அர்த்தமற்றதாகிவிடும். “इमम्” “इह” ஆகியவை ஆகிருதியை (ரூபத்தை) மட்டும் கூறுகிறது என்றால், அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் நித்ய அநாவிர்த்தி ரூபத்தின் அர்த்தம் அறியப்படுவதாய் இருந்தால் “अनावृत्तिः” (அநாவிர்த்தி:) என்ற சப்தத்தால் கூறப்பட்டிருக்கும். ஆகையால் இதில் ஆகிருதி கல்பனை அர்த்தமற்றதாகிறது. ஆகையால் “इमम्” “इह” ஆகிய விசேஷணங்கள் அர்த்தமுடையதாக இருப்பதால் இதைத்தவிர மற்றதில் ஆவிர்த்தி கல்பிக்கவேண்டும்.

न च सदेकमेवाद्वितीयमित्येवं प्रत्ययवतां मूर्धन्यनाड्या अर्चिरादिमार्गेण गमनम् , ‘ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येति’ (बृ. उ. ४ । ४ । ६) ‘तस्मात्तत्सर्वमभवत्’ (बृ. उ. १ । ४ । ९) ‘न तस्य प्राणा उत्क्रामन्ति । ’ (बृ. उ. ४ । ४ । ६)‘अत्रैव समवलीयन्ते’ (बृ. उ. ३ । २ । ११) इत्यादिश्रुतिशतेभ्यः ।

அனுவாதம் - “सदेकमेवाद्वितीयम्” (சதேகமேவாத்-விதீயம்) என்ற அனுபவம் உள்ளவர்கள் (என்ற ஞானம் உள்ளவர்கள்) சிரஸின் ஸ்தானத்தில் உள்ள நாடிகளின் மூலமாய் அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தில் செல்வது இல்லை. “ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येति” (பிரஹ்மை ஸன்பிரஹ்மப்யேதி), “तस्मात्त-iºÉ´ÉǨɦɴÉiÉ” (தஸ்மாத்தத்சர்வமபவத்), “न तस्य प्राणा उत्क्रामन्ति। अत्रैव समवलीयन्ते” (ந தஸ்ய ப்ராணா உத்கிராமந்தி அத்ரைவ சமவலீயந்தே) என்று நூ ற்றுக்கணக்கான சுருதிகள் பிரமாணமாகின்றன.

ननु तस्माज्जीवादुच्चिक्रमिषोः प्राणा नोत्क्रामन्ति सहैव गच्छन्तीत्ययमर्थः कल्प्यत इति चेत् ;

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் அந்த ஜீவனிடமிருந்து உத்கிரமணம் செய்வதற்கு இச்சையுள்ள பிராணன் உத்கிரமணம் செய்யாமல் அதனுடனேயே செல்கிறது என்று கல்பிக்கலாமே எனில்?

न, ‘अत्रैव समवलीयन्ते’ इति विशेषणानर्थक्यात् , ‘सर्वे प्राणा अनूत्क्रामन्ति’ (बृ. उ. ४ । ४ । २) इति च प्राणैर्गमनस्य प्राप्तत्वात् । तस्मादुत्क्रामन्तीत्यनाशङ्कैवैषा ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல ஏன் எனில் “अत्रैव समवलीयन्ते” (அத்ரைவ சமவலீயந்தே = இங்கேயே லீனமாகிறது) என்ற விசேஷணம் அர்த்தமற்றதாகிவிடும். “सर्वे प्राणा अनूत्क्रामन्ति” (சர்வே பிராணா அநூ த்க்ராமந்தி = எல்லா பிராணனும் அதைத்தொடர்ந்து செல்கிறது) என்று பிராணன்களின் வெளியேறுதல் சித்திக்கின்றது. ஆகையால் பிராணன் உத்கிரமணம் செய்கின்றது என்பதில் சங்கை செய்ய வேண்டியதில்லை.

यदापि मोक्षस्य संसारगतिवैलक्षण्यात्प्राणानां जीवेन सह आगमनमाशङ्क्य तस्मान्नोत्क्रामन्तीत्युच्यते, तदापि ‘अत्रैव समवलीयन्ते’ इति विशेषणमनर्थकं स्यात् । न च प्राणैर्वियुक्तस्य गतिरुपपद्यते जीवत्वं वा, सर्वगतत्वात्सदात्मनो निरवयवत्वात् प्राणसम्बन्धमात्रमेव हि अग्निविस्फुलिङ्गवज्जीवत्वभेदकारणमित्यतः तद्वियोगे जीवत्वं गतिर्वा न शक्या परिकल्पयितुम् , श्रुतयश्चेत्प्रमाणम् ।

அனுவாதம் - இதைத்தவிர சம்சார மார்க்கத்திலிருந்து மோக்ஷ மார்க்கம் வேறுபடுவதால் பிராணன்கள் ஜீவனுடன் செல்லுவதில் ஆசங்கை செய்து அதனால் உத்கிரமணம் செய்கின்றது என்று கூறப்படுகிறது. அப்பொழுது இங்கேயே லீனமாகிறது என்று கூறப்படும் விசேஷணம் அர்த்தமற்றதாகிவிடும். பிராணன்களைப் பிரிந்த பிராணனுக்கு கதியோ அல்லது ஜீவத்துவமோ சம்பவிக்காது. ஆத்மா சர்வகதமாயும் (எங்கும் நிறைந்ததாயும்) நிரவயமாயும் இருப்பதால் பிராண சம்பந்தத்தால் மாத்திரமே அக்னியின் தீப்பொறிகள் போல் ஜீவத்துவ பேதத்திற்கு காரணமாகும் ஆகையால் சுருதி பிரமாணத்தால் பிராணன்களின் நாசத்தால் சித்தாத்மாவிற்கு ஜீவத்துவமோ கதியோ கல்பனை செய்யமுடியாது.

न च सतोऽणुरवयवः स्फुटितो जीवाख्यः सद्रूपं छिद्रीकुर्वन् गच्छतीति शक्यं कल्पयितुम् । तस्मात् ‘तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति’ (छा. उ. ८ । ६ । ६) इति सगुणब्रह्मोपासकस्य प्राणैः सह नाड्या गमनम् , सापेक्षमेव च अमृतत्वम् , न साक्षान्मोक्ष इति गम्यते, ‘तदपराजिता पूस्तदैरं मदीयं सरः’ (छा. उ. ८ । ५ । ३) इत्याद्युक्त्वा ‘तेषामेवैष ब्रह्मलोकः’ (छा. उ. ८ । ५ । ४) इति विशेषणात् ॥

அனுவாதம் - சத்திலிருந்து அணு அளவும் பிரிக்க முடியாத ஜீவன் என்னும் அந்த சத்ரூபம் துளை செய்து செல்கிறது என்று கல்பனை செய்யமுடியாது. ஆகையால் “तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति” (தயோர்த்வமாயன்னமிதத்வமேதி) (அந்த சிரசின் உச்சி நாடியின் மூலமாய் மேலே சென்று அம்ருதத்தை அடைகிறது) என்பது சகுண உபாசகர்கள் பிராணன்களுடன் நாடிகளின் மூலமாய் செல்வது ஆபேக்ஷிக அம்ருதத்துவமாகும். அது சாக்ஷாத் மோக்ஷமல்ல என்று அறிகிறோம். ஏன் எனில் “तदपराजिता पूस्तदैरं मदीयं सरः” (ததபரஜிதா பூஸ்ததைரம் மதீயம் சர:) இவை முதலியவைகள் கூறி “तेषामेवैष ब्रह्मलोकः” (தேஷாமேவைஷ பிரஹ்மலோக:) என்று விசேஷணங்கள் சுருதியினால் அறிகின்றோம்.

अतः पञ्चाग्निविदो गृहस्थाः, ये च इमे अरण्ये वानप्रस्थाः परिव्राजकाश्च सह नैष्ठिकब्रह्मचारिभिः श्रद्धा तप इत्येवमाद्युपासते श्रद्धधानास्तपस्विनश्चेत्यर्थः ; उपासनशब्दस्तात्पर्यार्थः ; इष्टापूर्ते दत्तमित्युपासत इति यद्वत् । श्रुत्यन्तरात् ये च सत्यं ब्रह्म हिरण्यगर्भाख्यमुपासते, ते सर्वे अर्चिषम् अर्चिरभिमानिनीं देवताम् अभिसम्भवन्ति प्रतिपद्यन्ते । समानमन्यत् चतुर्थगतिव्याख्यानेन । एष देवयानः पन्था व्याख्यातः सत्यलोकावसानः, न अण्डाद्बहिः, ‘यदन्तरापितरं मातरं च’ (ऋ. १० । ८८ । १५) इति मन्त्रवर्णात् ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் பஞ்சாக்கினியை அறிந்த கிரஹஸ்தன் அவ்வாறே வனவாசிகளாகிய வானப்ரஸ்தர்கள், நைஷ்டிக பிரஹ்மச்சாரிகள், மேலும் சந்நியாசிகள் சிரத்தை மற்றும் தபஸ் முதலியவைகளை உபாசனை செய்கின்றனர் அதாவது அவர்கள் சிரத்தை உடையவர்கள் (சிரத்தாலும்) மேலும் தபஸ்விகள் என்பதாகும். உபாசனை சப்தத்தின் தாத்பர்யம் என்னவெனில் “इष्टापूर्ते दत्तमित्युपासते” (இஷ்ட்டா பூர்த்தேதத்தமித்யுபாசதே) என்பது போல் ஆகும். அவ்வாறே வேறு சுருதியை அனுசரித்து எந்த ஹிரண்ய கர்பம் எனப்படும் சத்ய பிரஹ்மத்தை உபாசனை செய்பவர்கள் எல்லோரும் அர்ச்சிச அபிமானி தேவதையை அடைகின்றனர். மற்றவை நான்காவது அத்யாயத்தில் உள்ள கோசல வித்யையில் கதியின் வியாக்கியானத்திற்கு சமானமாகும். இந்த சத்யலோகத்தை அடைவிக்கும் தேவயான மார்க்கத்தின் வியாக்கியானம் செய்யப்பட்டது. இந்த மார்க்கம் பிரஹ்மாண்டத்திற்கு வெளியில் இல்லை. “यदन्तरा पितरं मातरं च” (யதந்தரா பிதரம் மாத்தரம் ச) என்ற மந்திரத்தால் சித்திக்கிறது.

अथेत्यर्थान्तरप्रस्तावनार्थः, य इमे गृहस्थाः ग्रामे, ग्राम इति गृहस्थानामसाधारणं विशेषणम् अरण्यवासिभ्यो व्यावृत्त्यर्थम् — यथा वानप्रस्थपरिव्राजकानामरण्यं विशेषणं गृहस्थेभ्यो व्यावृत्त्यर्थम् , तद्वत् ; इष्टापूर्ते इष्टमग्निहोत्रादि वैदिकं कर्म, पूर्तं वापीकूपतडागारामादिकरणम् ; दत्तं बहिर्वेदि यथाशक्त्यर्हेभ्यो द्रव्यसंविभागो दत्तम् ; इति एवंविधं परिचरणपरित्राणादि उपासते, इति—शब्दस्य प्रकारदर्शनार्थत्वात् । ते दर्शनवर्जितत्वाद्धूमं धूमाभिमानिनीं देवताम् अभिसम्भवन्ति प्रतिपद्यन्ते ।

அனுவாதம் - இங்கு “अथ” (அத) சப்தமானது வேறு விஷயத்தைத் தெரிவிப்பதற்காக. எவர் இந்த கிரஹஸ்தர்கள் கிராமத்தில் என்றது கிராமம் என்பது கிரஹஸ்தர்களின் அசாதாரணமான லக்ஷணம் (விசேஷணம்) மற்ற வனவாசிகளிடமிருந்து வேறுபடுத்துவதற்காக. எவ்வாறு வானப்பிரஸ்த்தர் சந்நியாசிகளுக்கு வனம் விசேஷணம் கிரஹஸ்தர்களிடம் இருந்து வேறுபடுத்துகிறதோ அவ்வாறு ஆகும். “इष्टापूर्ते” (இஷ்டா பூர்த்தே) அக்னி ஹோத்திரம் முதலிய வைதிக கர்மங்கள் “इष्टम्” (இஷ்டம்) ஆகும். குளம், கிணறு, தெப்பம், தர்மசாலை இவைகளை அமைப்பது “पूर्त्तम्” (பூர்த்தம்). யக்ஞத்திற்கு வெளியில் எவ்வளவு முடியுமோ அவ்வளவு தனத்தைபெற தகுதி உடையவர்க்கு அளித்தல் “दत्तम्” (தத்தம்). “इति” என்ற சப்தம் பிரகரணத்தின் அர்த்தத்தைக் குறிக்கின்றதால் இவ்வாறு பரிசர்யம் (குருசேவை) பரித்ராணம் (தர்மத்தை ரக்ஷிப்பது) ஆகியவைகளை உபாசிப்பவர்கள் இவ்வாறு இந்த தர்சனங்களை செய்யாதவர்கள் தூமம் அதாவது தூமமார்க்த்தின் அபிமானி தேவதையை அடைகின்றனர்.

तया अतिवाहिता धूमाद्रात्रिं रात्रिदेवतां रात्रेरपरपक्षदेवताम् एवमेव कृष्णपक्षाभिमानिनीम् अपरपक्षात् यान्षण्मासान् दक्षिणा दक्षिणां दिशमेति सविता, तान्मासान् दक्षिणायनषण्मासाभिमानिनीर्देवताः प्रतिपद्यन्त इत्यर्थः । सङ्घचारिण्यो हि षण्मासदेवता इति मासानिति बहुवचनप्रयोगः तासु । नैते कर्मिणः प्रकृताः संवत्सरं संवत्सराभिमानिनीं देवतामभिप्राप्नुवन्ति ।

அனுவாதம் - அந்த தூமாபிமானி ராத்திரி தேவதையிடமிருந்து அதிவாஹித. (மேலே எடுத்துச்செல்லும்) அந்த தூமத்திலிருந்து ராத்திரி அதாவது ராத்திரி தேவதை. அந்த ராத்திரியிலிருந்து அபரபக்ஷ என்னும் கிருஷ்ணபக்ஷ அபிமானி தேவதையும், அவ்வாறே கிருஷ்ண பக்ஷத்திலிருந்து ஆறு மாதங்கள் சூரியன் செல்லும் தக்ஷிண திசைக்குச் செல்லும். அந்த மாதங்களாகிய தக்ஷிணாயன ஆறுமாதங்களின் அபிமானி தேவதையை அடைகின்றனர் என்பது தாத்பர்யம். அந்த ஆறுமாத அபிமானி தேவதைகள் சேர்ந்தே இருப்பதால் அவைகளை மாதங்கள் என்று பன்மையில் கூறப்பட்டது. இந்த பிரகரணத்தில் கூறப்பட்ட கர்மிகளின் சம்வத்சர அபிமானி தேவதையை அடைவதில்லை.

कुतः पुनः संवत्सरप्राप्तिप्रसङ्गः, यतः प्रतिषिध्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் எதற்காக சம்வத்சர பிராப்தியை இங்கு பிரதிஷேதம் (தள்ளப்பட்டுள்ளது) செய்யப்பட்டுள்ளது?

अस्ति हि प्रसङ्गः — संवत्सरस्य हि एकस्यावयवभूते दक्षिणोत्तरायणे, तत्र अर्चिरादिमार्गप्रवृत्तानामुदगयनमासेभ्योऽवयविनः संवत्सरस्य प्राप्तिरुक्ता ; अतः इहापि तदवयवभूतानां दक्षिणायनमासानां प्राप्तिं श्रुत्वा तदवयविनः संवत्सरस्यापि पूर्ववत्प्राप्तिरापन्नेति । अतः तत्प्राप्तिः प्रतिविध्यते — नैते संवत्सरमभिप्राप्नुवन्तीति ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இங்கு ஒரு விஷயம் உள்ளது. தக்ஷிண உத்தராயணத்தின் அவயவரூபமான சம்வத்சரத்தில் (வருடத்தில்) அங்கு அர்ச்சிரம் முதலிய மார்க்கங்களில் பிரவிர்த்திக்கும் புருஷர்களுக்கு உத்தராயணத்தின் ஆறு மாதங்கள் வருஷத்திற்கு அவயவமாகிறது என்று கூறப்பட்டது. ஆகையால் இங்கு அதன் அவயவரூபமான தக்ஷிண மாதங்களுக்கு முன்போல் வருடத்திற்கு அவயவரூபம் சம்பவிக்கும். ஆகையால் அவை வருடத்தை அடையவதில்லை என்று கூறி அதை நிஷேதிக்கிறது.

मासेभ्यः पितृलोकं पितृलोकादाकाशम् आकाशाच्चन्द्रमसम् । कोऽसौ, यस्तैः प्राप्यते चन्द्रमाः ? य एष दृश्यतेऽन्तरिक्षे सोमो राजा ब्राह्मणानाम् , तदन्नं देवानाम् , तं चन्द्रमसमन्नं देवा इन्द्रादयो भक्षयन्ति । अतस्ते धूमादिना गत्वा चन्द्रभूताः कर्मिणो देवैर्भक्ष्यन्ते ।

அனுவாதம் - (தக்ஷிணாயன) மாதங்களினால் பித்ரு லோகத்தையும், பித்ருலோகத்திலிருந்து ஆகாசத்தையும், ஆகாசத்தினால் சந்திரனையும் அடைகின்றனர். இதன் மூலமாய் சென்று அடையப்படும் அந்த சந்திரன் யார்? எந்த இது அந்தரிக்ஷத்தில் (ஆகாசத்தில்) பிராமணர்களின் ராஜாவாகிய சோமம். அது தேவர்களுக்கு அன்னமாகிறது. இந்திரன் முதலிய தேவர்கள் அந்த சந்திரமசம் அன்னத்தை உண்கின்றனர். ஆகையால் தூமாதி மார்க்கங்களின் சென்று சந்திரரூபமாகி அவை கர்மிகளான தேவதைகளால் உண்ணப்படுகின்றனர்.

ननु अनर्थाय इष्टादिकरणम् , यद्यन्नभूता देवैर्भक्ष्येरन् ।

அனுவாதம் - சங்கை - அன்னரூபத்தை அடைந்து தேவர்களால் உண்ணப்படுவதால் இஷ்டா பூர்த்த முதலிய கர்மங்கள் அநர்த்தத்திற்கு ஹேதுவாகுமே.

नैष दोषः, अन्नमित्युपकरणमात्रस्य विवक्षितत्वात् — न हि ते कबलोत्क्षेपेण देवैर्भक्ष्यन्ते कं तर्हि, उपकरणमात्रं देवानां भवन्ति ते, स्त्रीपशुभृत्यादिवत् , दृष्टश्चान्नशब्द उपकरणेषु — स्त्रियोऽन्नं पशवोऽन्नं विशोऽन्नं राज्ञामित्यादि । न च तेषां स्त्र्यादीनां पुरुषोपभोग्यत्वेऽप्युपभोगो नास्ति । तस्मात्कर्मिणो देवानामुपभोग्या अपि सन्तः सुखिनो देवैः क्रीडन्ति । शरीरं च तेषां सुखोपभोगयोग्यं चन्द्रमण्डले आप्यमारभ्यते । तदुक्तं पुरस्तात् — श्रद्धाशब्दा आपो द्युलोकाग्नौ हुताः सोमो राजा सम्भवतीति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன்எனில் “अन्नम्” (அன்னம்) என்ற சப்தத்தால் அது உபயோகப்படும் சாதனமாகவே (பொருளாகவே) கூறப்பட்டுள்ளது. உண்மையில் அந்த தேவதைகள் உணவுபோல் விழுங்குவது இல்லை. அதனால் என்ன ஆகும்? அந்த ஸ்திரீ, பசு அவ்வாறே சேவகர்கள் ஆகியவை தேவதைகளுக்கு போகத்திற்கு உபயோகம் உடையவைகளாக மாத்திரமே ஆகின்றன. “अन्नम्” (அன்னம்) என்ற சப்தம் ராஜாக்களுக்கு உபயோகமாக உள்ளவைகளாக ஸ்திரீகள் அன்னம், பசுக்கள் அன்னம், ஆகியவை விசேஷ அன்னமாகக் காணப்படுகின்றன. புருஷர்களுக்கு போகத்திற்கு உபயோகமாக இருந்தாலும் ஸ்திரீ முதலியோருக்கு உபயோகமாகாது என்பது இல்லை. ஆகையால் கர்மிகள் தேவர்களுக்கு உபயோகம் உள்ளவர்களாய் இருந்தாலும் ஆனந்தமாக தேவர்களுடன் விளையாடுகின்றனர். அவ்வாறே அவர்களின் உபயோகத்திற்கு யோக்கியமான சரீரம் சந்திரமண்டலத்தில் ஜல ரூபமாக ஆரம்பிக்கின்றது. இந்த விஷயம் கூறப்பட்டது. அதாவது “श्रद्धा” (சிரத்தா) சப்தத்தின் வாச்சியமான ஜலம் த்யுலோகரூப அக்னியில் ஹவனம் செய்யப்பட்டபொழுது சோமராஜாவின் உத்பத்தி சம்பவிக்கின்றது. (உண்டாகிறார்)

ता आपः कर्मसमवायिन्यः इतरैश्च भूतैरनुगता द्युलोकं प्राप्य चन्द्रत्वमापन्नाः शरीराद्यारम्भिका इष्टाद्युपासकानां भवन्ति । अन्त्यायां च शरीराहुतावग्नौ हुतायामग्निना दह्यमाने शरीरे तदुत्था आपो धूमेन सह ऊर्ध्वं यजमानमावेष्ट्य चन्द्रमण्डलं प्राप्य कुशमृत्तिकास्थानीया बाह्यशरीरारम्भिका भवन्ति । तदारब्धेन च शरीरेण इष्टादिफलमुपभुञ्जाना आसते ॥

அனுவாதம் - அந்த கர்ம சம்பந்தமான ஜலம் மற்ற பூதங்களுடன் இணைந்து த்யுலோகத்தை அடைந்து சந்திரத்துவத்தை அடைந்து இஷ்டம் முதலியவைகளை உபாசனை செய்தவர்களின் சரீர முதலியவைகளை ஆரம்பிப்பவைகளாக ஆகின்றன. சரீரத்தின் முடிவில் ஆஹுதி அக்னியில் ஆஹுதி செய்யப்பட்ட அக்னியால் எரிக்கப்பட்ட சரீரத்திலிருந்து உண்டாகும் ஜலம் தூமத்துடன் (புகையுடன்) யஜமானனை வளைத்து மேலே சந்திரமண்டலத்தை அடைந்து தர்பை, மண் போன்று பாஹ்ய சரீரங்களை ஆரம்பிக்கின்றன. அந்த ஆரம்பிக்கப்பட்ட சரீரத்தால் விரும்பிய பலத்தை அனுபவித்துக் கொண்டிருக்கிறது.

यावत् तदुपभोगनिमित्तस्य कर्मणः क्षयः, सम्पतन्ति येनेति सम्पातः कर्मणः क्षयः यावत्सम्पातं यावत्कर्मणः क्षय इत्यर्थः, तावत् तस्मिंश्चन्द्रमण्डले उषित्वा अथ अनन्तरम् एतमेव वक्ष्यमाणमध्वानं मार्गं पुनर्निवर्तन्ते । पुनर्निवर्तन्त इति प्रयोगात्पूर्वमप्यसकृच्चन्द्रमण्डलं गता निवृत्ताश्च आसन्निति गम्यते । तस्मादिह लोके इष्टादिकर्मोपचित्य चन्द्रं गच्छन्ति ; तत्क्षये च आवर्तन्ते ; क्षणमात्रमपि तत्र स्थातुं न लभ्यते, स्थितिनिमित्तकर्मक्षयात् — स्नेहक्षयादिव प्रदीपस्य ॥

அனுவாதம் - எப்பொழுது அந்த (சந்திர லோகத்தின்) போகத்தின் நிமித்தமான கர்மம் முடிகிறதோ அதுவே (சம்பாத:) கர்மக்ஷயம் அதாவது கர்மத்தின் க்ஷயம். அதாவது எதுவரை கர்மத்தின் க்ஷயம் ஏற்படும்வரை சந்திரமண்டலத்தில் வசித்து அதன்பின் மேலே கூறப்போகும் மார்க்கம் மூலமாக மறுபடியும் திரும்புகின்றனர். “श्रद्धा” (புனர்நிர்வர்த்தந்த) மறுபடியும் திரும்புகின்றனர் என்ற பிரயோகம் இருப்பதால் இதற்கு முன்னும் சந்திரலோகத்திற்கு சென்று திரும்புகின்றனர் என்பது அறியப்படுகிறது. ஆகையால் இந்த லோகத்தில் இஷ்டி முதலிய கர்மங்கள் செய்து அதனால் சந்திரலோகத்திற்குச் செல்கின்றனர். அது க்ஷயம் ஆனவுடன் மறுபடியும் திரும்புகின்றனர். எண்ணை தீர்ந்தவுடன் தீபம் முதலியவைகளைப்போல் ஸ்திதி நிமித்தமானது (இருப்பின் காரணமானது) தீர்ந்த உடன் அங்கு ஒருக்ஷணமும் தங்கமுடியாது.

तत्र किं येन कर्मणा चन्द्रमण्डलमारूढास्तस्य सर्वस्यक्षये तस्मादवरोहणम् , किं वा सावशेष इति ।

அனுவாதம் - பூர்வ - எந்த கர்மத்தால் சந்திரமண்டலம் சென்றவன் அந்த கர்மம் முழுவதும் தீர்ந்தபின் திரும்புகின்றானா? அல்லது அந்த கர்மாவின் மிச்சத்தாலா?

किं ततः ?

அனுவாதம் - ஸித்தாந்தீ - - அதனால் என்ன?

यदि सर्वस्यैव क्षयः कर्मणः, चन्द्रमण्डलस्थस्यैव मोक्षः प्राप्नोति ; तिष्ठतु तावत्तत्रैव, मोक्षः स्यात् , न वेति ; तत आगतस्य इह शरीरोपभोगादि न सम्भवति । ‘ततः शेषेण’ (गौ. ध. २ । २ । २९) इत्यादिस्मृतिविरोधश्च स्यात् ।

அனுவாதம் - பூர்வ - எல்லா கர்மங்களும் தீர்ந்துவிட்டால் சந்திரமண்டலத்தில் இருக்கும்பொழுதே மோக்ஷம் உண்டாகுமே. மேலும் அங்கு இருக்கும்பொழுதே மோக்ஷம் உண்டாகுமா உண்டாகாதா என்ற விசாரம் எழும்பொழுது உலகில் அதன் சரீரத்தின் போகம் முதலியவை சம்பவிக்காது. “तत् शेषेण” (தத் சேஷேண) என்பது முதலிய ஸ்மிருதிகளுக்கு விரோதமாகும்.

नन्विष्टापूर्तदत्तव्यतिरेकेणापि मनुष्यलोके शरीरोपभोगनिमित्तानि कर्माण्यनेकानि सम्भवन्ति, न च तेषां चन्द्रमण्डले उपभोगः, अतोऽक्षीणानि तानि ; यन्निमित्तं चन्द्रमण्डलमारूढः, तान्येव क्षीणानीत्यविरोधः ; शेषशब्दश्च सर्वेषां कर्मत्वसामान्यादविरुद्धः ;

அனுவாதம் - ஆனால் மனித உலகத்தில் இஷ்டா பூர்த்ததத்த கர்மங்களைக் காட்டிலும் சரீரத்தின் உபபோகத்திற்காக அநேக கர்மங்கள் இருக்கின்றன. அவைகள் சந்திரமண்டலம் உபயோகத்திற்காக அல்ல. ஆகையால் அவைகள் க்ஷயம் ஆவது இல்லை (தீர்ந்து போவது இல்லை). சந்திரமண்டலத்திற்கு எந்த நிமித்தத்தால் அடைந்தார்களோ அது தீர்ந்துவிட்டது என்பதில் எந்த ஒரு விரோதமும் இல்லை. எல்லா கர்மங்களும் சமானமாக இருப்பதால் “शेष” (சேஷ) சப்தம் பிரயோகிக்கப்பட்டது விருத்தமல்ல.

अत एव च तत्रैव मोक्षः स्यादिति दोषाभावः ; विरुद्धानेकयोन्युपभोगफलानां च कर्मणाम् एकैकस्य जन्तोरारम्भकत्वसम्भवात् । न च एकस्मिञ्जन्मनि सर्वकर्मणां क्षय उपपद्यते, ब्रह्महत्यादेश्च एकैकस्य कर्मण अनेकजन्मारम्भकत्वस्मरणात् , स्थावरादिप्राप्तानां च अत्यन्तमूढानामुत्कर्षहेतोः कर्मण आरम्भकत्वासम्भवात् । गर्भभूतानां च स्रंसमानानां कर्मासम्भवे संसारानुपपत्तिः । तस्मात् न एकस्मिञ्जन्मनि सर्वेषां कर्मणामुपभोगः ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் “அங்கேயே மோக்ஷம் உண்டாகும்” என்ற தோஷம் கிடையாது. ஏன்எனில் அழ்ற்கு மாறான அநேக ஜன்மங்களுக்கான போகபலன்களும், கர்மங்களும் ஒரு ஜீவனுக்கு ஆரம்பம் சம்பவிப்பதால் ஒரே ஜன்மத்திலேயே எல்லா கர்மங்களும் க்ஷயமாகும் என்பது இல்லை. பிரஹ்மஹத்தி முதலிய ஒரே கர்மத்திற்கு அநேக ஜன்மங்கள் அடையப்படுவது ஸ்மிருதியினால் அறியப்படுகிறது. ஸ்தாவர முதலிய ஜன்மம் அடைந்தவைகளின் அதிக மூடத்தன்மையின் தீவிரத்தால் கர்மம் ஆரம்பிப்பது சம்பவிக்காது. அவ்வாறே கர்பத்திலேயே வெளியேறியதன் காரணமாக கர்மம் சம்பவிக்காததால் சம்சாரம் இல்லை என்பதாகும். ஆகையால் ஒரே ஜன்மத்தில் எல்லா கர்மங்களையும் அனுபவிக்க முடியாது.

यत्तु कैश्चिदुच्यते — सर्वकर्माश्रयोपमर्देन प्रायेण कर्मणां जन्मारम्भकत्वम् । तत्र कानिचित्कर्माण्यनारम्भकत्वेनैव तिष्ठन्ति कानिचिज्जन्म आरभन्त इति नोपपद्यते, मरणस्य सर्वकर्माभिव्यञ्जकत्वात् , स्वगोचराभिव्यञ्जकप्रदीपवदिति । तदसत् , सर्वस्य सर्वात्मकत्वाभ्युपगमात् — न हि सर्वस्य सर्वात्मकत्वे देशकालनिमित्तावरुद्धत्वात्सर्वात्मनोपमर्दः कस्यचित्क्वचिदभिव्यक्तिर्वा सर्वात्मनोपपद्यते, तथा कर्मणामपि साश्रयाणां भवेत् —

அனுவாதம் - சிலர் இவ்வாறு கூறுகின்றனர் - அநேகமாக ஜன்மம் ஆரம்பிப்பதற்கு காரணமான எல்லா கர்மங்களின் ஆஸ்ரயம் நசித்தவுடன் ஜன்மம் ஆரம்பிக்கின்றது என்பதும், அந்த சந்தர்பத்தில் சில கர்மாக்கள் ஜன்மத்தை ஆரம்பிக்காமலும் சில ஜன்மத்தை ஆரம்பிக்கிறது என்று. இந்த விஷயம் சம்பவிக்காது. ஏன் எனில் மரணம் என்பது தன்னுடைய விஷயத்தை தீபம் எல்லாவற்றையும் விளக்குவது போல் எல்லா கர்மங்களையும் விளக்குகிறது என்று கூறுவது சரியல்ல. ஏன் எனில் எல்லாவற்றிற்கும் சர்வாத்மகத்துவம் ஏற்றுக்கொள்ளப்பட்டுள்ளது. ஆகையால் சர்வாத்மா ஆனதால் தேசகால நிமித்தங்கள் நிஷேதிக்கப்பட்டுள்ளதால் எந்த பதார்த்தமும் எவ்விதமாகவும் நாசம் செய்ய முடியாது. அவ்வாறே தோன்றச் செய்யவும் முடியாது. அவ்வாறே கர்மங்களும் அதன் ஆஸ்ரயங்களும் ஆகும்.

यथा च पूर्वानुभूतमनुष्यमयूरमर्कटादिजन्माभिसंस्कृताः विरुद्धानेकवासनाः मर्कटत्वप्रापकेन कर्मणा मर्कटजन्म आरभमाणेन नोपमृद्यन्ते — तथा कर्मण्यप्यन्यजन्मप्राप्तिनिमित्तानि नोपमृद्यन्त इति युक्तम् । यदि हि सर्वाः पूर्वजन्मानुभववासनाः उपमृद्येरन् , मर्कटजन्मनिमित्तेन कर्मणा मर्कटजन्मन्यारब्धे मर्कटस्य जातमात्रस्य मातुः शाखायाः शाखान्तरगमने मातुरुदरसंलग्नत्वादिकौशलं न प्राप्नोति, इह जन्मन्यनभ्यस्तत्वात् । न च अतीतानन्तरजन्मनि मर्कटत्वमेव आसीत्तस्येति शक्यं वक्तुम् , ‘तं विद्याकर्मणी समन्वारभेते पूर्वप्रज्ञा च’ (बृ. उ. ४ । ४ । २) इति श्रुतेः । तस्माद्वासनावन्नाशेषकर्मोपमर्द इति शेषकर्मसम्भवः । यत एवम् , तस्माच्छेषेणोपभुक्तात्कर्मणः संसार उपपद्यत इति न कश्चिद्विरोधः ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு முன்பு அனுபவித்த மனிதன், மயில், அவ்வாறே குரங்கு முதலிய ஜன்மங்களில் சம்பாதித்த அநேக மாறுபட்ட வாசனைகளினால் குரங்கு ஜன்மத்தை அடையச்செய்யும் குரங்கு ஜன்மத்தை ஆரம்பிக்கும் கர்மத்தால் நசிப்பது இல்லையோ அவ்வாறே மற்ற ஜன்மங்களின் பிராப்திக்குக் காரணமான கர்மங்களும் நசிப்பது இல்லை என்பது சரியே. குரங்கு ஜன்ம நிமித்த கர்மத்தால் பூர்வஜன்ம அனுபவமான எல்லா வாசனைகளும் நாசம் அடைந்ததாக இருந்தால் குரங்கு ஜன்மம் ஆரம்பம் ஆனதும் அந்த சமயத்தில் பிறந்த குரங்கிற்கு அதனுடைய தாய் கிளைக்கு கிளை தாவும்பொழுது தன் தாயின் வயிற்றை கட்டிப்பிடிக்கும் சாமர்த்தியத்தை இந்த ஜன்மத்தில் அப்பியாசம் இல்லாததால் அதனால் அடையமுடியாது. அதேபோல் இதற்குமுன் உள்ள ஜன்மத்திலும் வானரமாக இருந்தது என்று சொல்லமுடியாது. “तं विद्याकर्मणी समन्वारभेते पूर्वप्रज्ञा च” (தம் வித்யாகர்மணீ சமன்வாரபேதே பூர்வபிரக்ஞா ச) என்ற சுருதியினால் சித்திக்கிறது. ஆகையால் வாசனைகளைப்போல் எல்லாக் கர்மங்களும் நாசமாவதில்லை. ஆகையால் “शेष” (சேஷ- மீதி) கர்மங்கள் இருப்பது சித்தமாகிறது. இவ்வாறு அனுபவித்த கர்மங்களின் மீதமான கர்மங்களால் சம்சாரம் அடையப்படுகிறது என்பதில் ஒரு சிறிதும் விரோதம் இல்லை.

कोऽसावध्वा यं प्रति निवर्तन्त इति, उच्यते — यथेतं यथागतं निवर्तन्ते ।

அனுவாதம் - அந்த மார்க்கத்தின் வாயிலாய் திரும்புகின்றனர்? இதற்கு சுருதி கூறுகிறது எந்த மார்க்கத்தில் சென்றார்களோ அதே மார்க்கத்தில் திரும்புகின்றனர்.

ननु मासेभ्यः पितृलोकं पितृलोकादाकाशमाकाशाच्चन्द्रमसमिति गमनक्रम उक्तः, न तथा निवृत्तिः ; किं तर्हि, आकाशाद्वायुमित्यादि ; कथं यथेतमित्युच्यते ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் மாதங்களினால் பித்ருலோகம், பித்ருலோகத்திலிருந்து ஆகாசம், ஆகாசத்திலிருந்து சந்திரலோகம் என்று செல்லும் (கமன (गमन) கிரமம் சொல்லப்பட்டது. அவ்வாறு அதன் திரும்புதலை (निवृत्ति)யை கூறவில்லை. அது எவ்வாறு கூறப்பட்டது? ஆகாசத்திலிருந்து வாயு முதலியவைகள் எவ்வாறு இவ்விதம் கூறப்பட்டது?

नैष दोषः, आकाशप्राप्तेस्तुल्यत्वात्पृथिवीप्राप्तेश्च । न च अत्र यथेतमेवेति नियमः, अनेवंविधमपि निवर्तन्ते ; पुनर्निवर्तन्त इति तु नियमः । अत उपलक्षणार्थमेतत् — यद्यथे तमिति । अतो भौतिकमाकाशं तावत्प्रतिपद्यन्ते —

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - ஆகாசத்தை அடைவதும் பிருதிவியை அடைவதும் சமானமாக இருப்பதால் இந்த தோஷம் இல்லை. இதைத்தவிர இதில் எந்த நியமமும் இல்லை. எந்த மார்க்கத்தில் செல்கின்றானோ அதே மார்க்கத்தில் திரும்புகிறான் அல்லது வேறு மார்க்கத்திலும் திரும்புகின்றான். நியமம் என்பது திரும்புதல் மாத்திரமேயாகும். ஆகையால் “यथेतम्” (யதேதம்) எந்த மார்க்கத்தில் சென்றானோ அதே மார்க்கத்தில் திரும்புகின்றான் என்பது உபலக்ஷண மாத்திரமேயாகும். ஆகையால் பெளதிக ஆகாசத்தையே அடைகின்றான்.

यास्तेषां चन्द्रमण्डले शरीरारम्भिका आप आसन् , तास्तेषां तत्रोपभोगनिमित्तानां कर्मणां क्षये विलीयन्ते — घृतसंस्थानमिवाग्निसंयोगे, ता विलीना अन्तरिक्षस्था आकाशभूता इति सूक्ष्माः भवन्ति । ता अन्तरिक्षाद्वायुर्भवन्ति, वायुप्रतिष्टा वायुभूता इतश्चामुतश्च ऊह्यमानाः ताभिः सह क्षीणकर्मा वायुभूतो भवति । वायुर्भूत्वा ताभिः सहैव धूमो भवति । धूमो भूत्वा अभ्रम् अब्भरणमात्ररूपो भवति ॥

அனுவாதம் - சந்திரமண்டலத்தில் எவருக்கு சரீரத்தை ஆரம்பிக்கும் “आपः” (ஆப: ஜலம்) உண்டாகிறதோ அப்பொழுது அவர்களுக்கு அங்கு அனுபவிக்க வேண்டியதற்குக் காரணம் நசித்தபின் லீனம் அடைகிறது. எவ்வாறு அக்னியின் சம்பந்தம் ஏற்பட்டவுடன் நெய்யுடன் கலந்த பிண்டம் லீனமாகிறதோ அவ்வாறு ஆகும். அவை அந்த அந்தரிக்ஷத்தில் இருக்கும் ஆகாசரூபம் போல் சூக்ஷமமாகின்றன. அவை அந்தரிக்ஷத்திலிருந்து வாயு ரூபமாகின்றது. அவை வாயுவில் நிலைபெற்று வாயு ரூபமாகி இங்கும் அங்கும் சென்றுகொண்டு சென்றுகொண்டு அவ்வாறே அதனுடன் எவருடைய கர்மம் நீங்கியதோ அந்த வாயுவாகி அந்த ஜலத்துடன் சேர்ந்து தூமம் ஆகிறது. அவ்வாறே தூமம் ஆகி, ஜலம் நிறைந்த மேகம் ஆகின்றது.

अभ्रं भूत्वा ततः सेचनसमर्थो मेघो भवति ; मेघो भूत्वा उन्नतेषु प्रदेशेष्वथ प्रवर्षति ; वर्षधारारूपेण शेषकर्मा पततीत्यर्थः । त इह व्रीहियवा ओषधिवनस्पतयस्तिलमाषा इत्येवंप्रकारा जायन्ते ; क्षीणकर्मणामनेकत्वात् बहुवचननिर्देशः । मेघादिषु पूर्वेष्वेकरूपत्वात् एकवचननिर्देशः ।

அனுவாதம் - மேகமாகி அதிலிருந்து மழை பொழியும் மேகமாகிறது. அந்த மேகமாகி செழிப்பான இடத்தில் மழை பெய்கிறது. மழை ஆதாரரூபமாக மீதமுள்ள கர்மா விழுகிறது என்பது பொருள். அவைகள் இங்கு நெல், பார்லி, மூலிகைகள், செடிகொடி, மரங்கள், கடுகு, உளுந்து முதலியவைகளாக பிறக்கின்றன. நசித்த கர்மங்கள் அநேகமாக இருப்பதால் பகுவசனம் உபயோகப்படுத்தப்பட்டது. மேகங்கள் முதலியவைகளுக்கு முன் ஒன்றாகவே இருந்ததால் ஏகவசனம் கூறப்பட்டது.

यस्माद्गिरितटदुर्गनदीसमुद्रारण्यमरुदेशादिसंनिवेशसहस्राणि वर्षधाराभिः पतितानाम् , अतः तस्माद्धेतोः वै खलु दुर्निष्प्रपतरं दुर्निष्क्रमणं दुर्निःसरणम् — यतो गिरितटादुदकस्रोतसोह्यमाना नदीः प्राप्नुवन्ति, ततः समुद्रम् , ततो मकरादिभिर्भक्ष्यन्ते ; तेऽप्यन्येन ; तत्रैव च सह मकरेण समुद्रे विलीनाः समुद्राम्भोभिर्जलधरैराकृष्टाः पुनर्वर्षधाराम्भिर्मरुदेशे शिलातटे वा अगम्ये पतितास्तिष्ठन्ति, कदाचिद्व्यालमृगादिपीता भक्षिताश्चान्यैः तेऽप्यन्यैरित्येवंप्रकाराः परिवर्तेरन् ; कदाचिदभक्ष्येषु स्थावरेषु जातास्तत्रैव शुष्येरन् ; भक्ष्येष्वपि स्थावरेषु जातानां रेतःसिग्देहसम्बन्धो दुर्लभ एव, बहुत्वात्स्थावराणाम् — इत्यतो दुर्निष्क्रमणत्वम् ।

அனுவாதம் - ஏன்எனில் மழையின் தாரை மூலமாக விழும் ஜீவர்கள் மலைப்பகுதி மிக ஆழாமான நதிகள் சமுத்திரம், வனம் அவ்வாறே மருபூமி முதலிய ஆயிரக்கணக்கான ஸ்தானத்தை அடைகின்றனர். அதன் காரணமாக திரும்பிவருதல் என்பது மிகக்கடினம். ஏன்எனில் ஜலத்தின் பிரவாஹ மூலமாக மலைப்பகுதிகளிலிருந்து சென்று நதிகளை அடைகின்றன. அதிலிருந்து சமுத்திரத்தை அடைகின்றன. அதன்பின் அவைகள் மகரம் முதலிய மீன்களால் (திமிங்கிலம் முதலிய) உண்ணப்பட்டு அவை மற்றவைகளால் உண்ணப்படுகிறது. அவ்வாறு அந்த சமுத்திரத்தில் உள்ள மீன்களுடன் லீனமாகி சமுத்திர ஜலத்துடன் மேகங்களால் ஆகர்க்ஷிக்கப்பட்டு அதன்பின் மழைதாரையின் மூலமாக மருபூமி பாறையின் பக்கத்தில் அல்லது அறியப்படாத இடத்தில் விழுகின்றது. ஒருசமயம் அது பாம்பு அவ்வாறே மிருகம் முதலியவைகளால் அருந்தப்பட்டு அல்லது மற்றவைகளாலும் உண்ணப்படுகிறது. அவைகளும் மற்றவைகளால் உண்ணப்படுகின்றன. இவ்வாறு இந்த ஜீவர்கள் மாறி மாறி பரிவர்த்தமாகின்றான். ஒரு சமயம் உண்ண முடியாததாய் உத்பன்னமானால் அது காய்ந்துவிடும். உண்ணத்தகுதி உள்ள ஸ்தாவரங்களில் இருந்து உண்டாகும் ரேதஸ் தேஹத்துடன் சம்பந்தப்படுவது மிகக்கடினம். ஏன் எனில் ஸ்தாவரங்களின் எண்ணிக்கை மிகவும் அதிகமாகும். ஆகையால் அதை சார்ந்து இருக்கும் ஜீவனுக்கு நிஷ்கிரமணம் (திரும்புதல்) என்பது மிகக்கடினமானதாகும்.

अथवा अतः अस्माद्व्रीहियवादिभावात् दुर्निष्प्रपतरं दुर्निर्गमतरम् । दुर्निष्प्रपरमिति तकार एको लुप्तो द्रष्टव्यः ; व्रीहियवादिभावो दुर्निष्प्रपतः, तस्मादपि दुर्निष्प्रपताद्रेतःसिग्देहसम्बन्धो दुर्निष्प्रपततर इत्यर्थः ; यस्मादूर्ध्वरेतोभिर्बालैः पुंस्त्वरहितैः स्थविरैर्वा भक्षिता अन्तराले शीर्यन्ते, अनेकत्वादन्नादानाम् । कदाचित्काकतालीयवृत्त्या रेतःसिग्भिर्भक्ष्यन्ते यदा, तदा रेतःसिग्भावं गतानां कर्मणो वृत्तिलाभः ।

அனுவாதம் - ஆகையால் இந்த தானியங்கள் முதலிய பாவ(ரூப)ங்களால் ஜீவனுக்கு அதிலிருந்து விடுபடுவது மிகக்கடினம் “दुर्निष्प्रपतरम्” (துர்நிஷ்ப்ரததரம்) என்பதில் ஒரு தகாரம் விடுபட்டுள்ளதை அறியவேண்டும். ஆகையால் தானியம் பார்லி முதலிய பாவங்களில் இருந்து விடுபடுவது மிகக்கடினமாயினும் அதைவிட மிகக்கடினமானது தேஹ சம்பந்தத்தால் ஏற்படும் வீர்யத்தின் வெளியேற்றம். ஏன்எனில் அன்னத்தை உட்கொள்ளும் இல்லற இன்பத்தில் ஈடுபடாதவன், சிறுவன், அலி, மேலும் வயதானவர்கள் இவர்களிடம் வயிற்றிலேயே நஷ்ட்டமாகின்றன. ஏதோ ஒரு சமயத்தில் காக்கை உட்காந்து பனம்பழம் விழுந்த நியாயம் போல் வீர்யத்தை வெளிப்படுத்தும் புருஷனால் உண்ணப்படும் உணவினால் ஏற்படும் வீர்யஷேசன பாவத்தை அடைந்து ஜீவர்களின் கர்ம விருத்திகளுக்கு லாபமாகிறது.

कथम् ? यो यो हि अन्नमत्ति अनुशयिभिः संश्लिष्टं रेतःसिक् , यश्च रेतः सिञ्चति ऋतुकाले योषिति, तद्भूय एव तदाकृतिरेव भवति ; तदवयवाकृतिभूयस्त्वं भूय इत्युच्यते रेतोरूपेण योषितो गर्भाशयेऽन्तः प्रविष्टोऽनुशयी, रेतसो रेतःसिगाकृतिभावितत्वात् , ‘सर्वेभ्योऽङ्गेभ्यस्तेजः सम्भूतम्’ (ऐ. उ. २ । १ । १) इति हि श्रुत्यन्तरात् । अतो रेतःसिगाकृतिरेव भवतीत्यर्थः । तथा हि पुरुषात्पुरुषो जायते गोर्गवाकृतिरेव न जात्यन्तराकृतिः, तस्माद्युक्तं तद्भूय एव भवतीति ॥

அனுவாதம் - அது எவ்வறு விருத்தியை அடைகிறது? எவர் எவர் வீர்யத்தை செழுத்தி தன்னைப்போன்ற ஜீவர்களுடன் கூடிய அன்னத்தை உண்ணுகின்றனரோ அதன்பின் ருதுகாலத்தில் ஸ்திரீகளிடம் வீர்யத்தை செழுத்தி அந்த ஆகாரம் ஆகின்றனர். அவருடைய அவயவங்களுடன் கூடிய ஆகிருதி (வடிவம்) அதிகமாகக் காணப்படுவதால் மறுபடியும் பிறக்கின்றான் என்கின்றனர். இவ்வாறு “सर्वेभ्योऽेेभ्यस्तेजः संभूतम्” “(சர்வேப்யேஅங்கேப்யஸ்தேஜ: சம்பூதம்)” மற்ற சுருதியிலும் காணப்படுகிறது. ஆகையால் புருஷனிலிருந்து புருஷனும் பசுவிலிருந்து பசுவும் உண்டாகிறதேத் தவிர வேறு ஜாதி உடைய வடிவத்தை அடைவதில்லை. ஆகையால் அது மறுபடியும் உண்டாகிறது என்று கூறுவது பொருத்தமானதே.

ये त्वन्ये अनुशयिभ्यश्चन्द्रमण्डलमनारुह्य इहैव पापकर्मभिर्घोरैर्व्रीहियवादिभावं प्रतिपद्यन्ते, पुनर्मनुष्यादिभावम् , तेषां नानुशयिनामिव दुर्निष्प्रपतरम् । कस्मात् ? कर्मणा हि तैर्व्रीहियवादिदेह उपात्त इति तदुपभोगनिमित्तक्षये व्रीह्यादिस्तम्बदेहविनाशे यथाकर्मार्जितं देहान्तरं नवं नवं जलूकावत्सङ्क्रमन्ते सविज्ञाना एव ‘सविज्ञानो भवति सविज्ञानमेवान्ववक्रामति’ (बृ. उ. ४ । ४ । २) इति श्रुत्यन्तरात् । यद्यप्युपसंहृतकरणाः सन्तो देहान्तरं गच्छन्ति, तथापि स्वप्नवत् देहान्तरप्राप्तिनिमित्तकर्मोद्भावितवासनाज्ञानेन सविज्ञाना एव देहान्तरं गच्छन्ति, श्रुतिप्रामाण्यात् ।

அனுவாதம் - ஆனால் இவ்வாறு அனுசயித்தை உடைய ஜீவர்களைத் தவிர மற்ற பிராணிகள் தங்களுடைய மிக கோரமான பாபங்களினால் சந்திரமண்டலத்திற்கு மேல் சென்று அடைய முடியாமல் தானியம், பார்லி போன்ற வடிவங்களை (பாவங்களை) அடைகின்றன. மனிதர் முதலியவர்கள் பாவங்களை அடையாமல் அவைகளுக்கு தான்யம், பார்லி முதலிய பாவங்களில் இருந்து விடுபடுவது (வெளியேறுவது) கஷ்டப்படுத்துவது அல்ல. எதனால்? ஏன் எனில் அவைகள் கர்மானுசாரமாக தானியம், பார்லி முதலிய தேஹத்தை அடைந்தன. ஆகையால் அந்த கர்மங்களை அனுபவித்ததால் நாசமானபின் அவை தங்களால் சம்பாதிக்கப்பட்ட கர்மங்களின் அனுசாரமாக அட்டைப் பூச்சி போன்ற வெவ்வேறு புதுப்புது சரீரங்களில் விக்ஞானத்துடன் கூடி சங்கிரமணம் செய்கின்றன. இதை வேறு சுருதியிலும் “सविज्ञानो भवति सविज्ञानमेवान्ववक्रामति” (சவிக்ஞானோ பவதி சவிக்ஞானமேவான்வவக்ரமாதி) என்று கூறுகிறது. இந்திரியங்களை லயம் செய்திருந்தாலும் வேறு தேஹங்களுக்குச் செல்கின்றன. ஆனாலும் இந்த சுருதிப்பிரமாணத்தால் அவைகள் ஸ்வப்னம் போன்று வேறு தேஹங்களை அடைவதற்கு நிமித்தமான கர்மங்களால் உண்டான வாசனையின் ஞானத்தால் விக்ஞானமுடையதாய் வேறு தேஹத்தை அடைகிறது என்பது அறியப்படுகிறது.

तथा अर्चिरादिना धूमादिना च गमनं स्वप्नं इवोद्भूतविज्ञानेन, लब्धवृत्तिकर्मनिमित्तत्वाद्गमनस्य । न तथा अनुशयिनां व्रीह्यादिभावेन जातानां सविज्ञानमेव रेतःसिग्योषिद्देहसम्बन्ध उपपद्यते, न हि व्रीह्यादिलवनकण्डनपेषणादौ च सविज्ञानानां स्थितिरस्ति ।

அனுவாதம் - அவ்வாறே அர்ச்சிராதி மார்க்கத்திலும் தூமாதிமார்க்கத்தில் செல்வதும் சொப்னம் போன்று தோன்றிய விக்ஞானத்தாலும் கர்ம நிமித்தத்தாலும் கமனம் (செல்வது) அடையப்பட்ட விருத்தி(செயல்)யாகும். அவ்வாறே தானியம் பார்லி போன்ற ரூபத்தில் உண்டான அதை சார்ந்த ஜீவர்கள் வீர்யத்தை வெளிப்படுத்துதல் ஸ்திரீகளின் சம்பந்தம் ஆகியவை விக்ஞானத்துடன் கூடிய ரூபமாய் சம்பவிப்பது என்பது இல்லை. தான்யம் முதலியவைகளை வெட்டினாலும், குத்தினாலும், அரைத்தாலம் அதற்கு விக்ஞானத்துடன் கூடிய நிலமை ஏற்படுவது இல்லை.

ननु चन्द्रमण्डलादप्यवरोहतां देहान्तरगमनस्य तुल्यत्वात् जलूकावत्सविज्ञानतैव युक्ता, तथा सति घोरो नरकानुभव इष्टापूर्तादिकारिणां चन्द्रमण्डलादारभ्य प्राप्तो यावद्ब्राह्मणादिजन्म ; तथा च सति, अनर्थायैव इष्टापूर्ताद्युपासनं विहितं स्यात् ; श्रुतेश्च अप्रामाण्यं प्राप्तम् , वैदिकानां कर्मणाम् अनर्थानुबन्धित्वात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - சந்திரமண்டலத்திலிருந்து கீழே திரும்புகின்றவைகள் வேறு தேஹங்களை அடைவதற்கு சமானமானதாய் இருப்பதால் அட்டைப் பூச்சியைப் போல் விக்ஞாத்துடன் கூடியவைகளே. அவ்வாறு இருக்கும்பொழுது நரக அனுபவம் உடையவர் இஷ்டா பூர்த்தம் முதலியவைகளை செய்தவர்கள் சந்திர மண்டலத்திலிருந்து ஆரம்பித்து பிரஹாமணர்கள் முதலிய ஜன்மத்தை அடைகின்றனர். அவ்வாறு இருக்கும்பொழுது இஷ்டா பூர்த்தம் முதலிய உபாசனை அநர்த்தத்தின் பொருட்டே விதிக்கப்பட்டது ஆகும். வைதிக கர்மங்கள் அநர்தத்துடன் பந்தப்படுவதால் சுருதி அப்பிரமாணம் ஆகும்.

न, वृक्षारोहणपतनवद्विशेषसम्भवात् — देहाद्देहान्तरं प्रतिपित्सोः कर्मणो लब्धवृत्तित्वात् कर्मणोद्भावितेन विज्ञानेन सविज्ञानत्वं युक्तम् — वृक्षाग्रमारोहत इव फलं जिघृक्षोः । तथा अर्चिरादिना गच्छतां सविज्ञानत्वं भवेत् ; धूमादिना च चन्द्रमण्डलमारुरुक्षताम् । न तथा चन्द्रमण्डलादवरुरुक्षतां वृक्षाग्रादिव पततां सचेतनत्वम् —

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன் எனில் மரத்தில் ஏறுவது இறங்குவது போன்ற விசேஷம் இருப்பதால் ஆகும். ஒரு தேஹத்திலிருந்து வேறு தேஹத்தை அடைய இச்சை உள்ளவன் கர்மத்தினால் அடைந்த விருத்தியால் (செயலால்) அந்த கர்மங்களால் உண்டான விக்ஞானத்தால் அந்த ஜீவனை விக்ஞானம் உடையவன் என்பது சரியானதே. பழத்தை அடைய இச்சிப்பவன் மரத்தின் உச்சிக்கு ஏறுபவன் போன்று அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தில் செல்பவர்களுக்கும், தூமாதி மார்க்கத்தில் சந்திர மண்டலத்திற்கு செல்வதற்கு விக்ஞானத்துடன் இருப்பது சம்பவிக்கும். ஆனால் அவ்வாறு சந்திரமண்டலத்திலிருந்து கீழே இறங்கி வருவதற்கு மரத்தின் உச்சியிலிருந்து கீழே விழுவதில் இருப்பது போன்று விக்ஞானத்துவம் சம்பவிப்பது இல்லை.

यथा च मुद्गराद्यभिहतानां तदभिघातवेदनानिमित्तसंमूर्छितप्रतिबद्धकरणानां स्वदेहेनैव देशाद्देशान्तरं नीयमानानां विज्ञानशून्यता दृष्टा, तथा चन्द्रमण्डलात् मानुषादिदेहान्तरं प्रति अवरुरुक्षतां स्वर्गभोगनिमित्तकर्मक्षयात् मृदिताब्देहानां प्रतिबद्धकरणानाम् । अतः ते अपरित्यक्तदेहबीजभूताभिरद्भिः मूर्छिता इव आकाशादिक्रमेण इमामवरुह्य कर्मनिमित्तजातिस्थावरदेहैः संश्लिष्यन्ते प्रतिबद्धकरणतया अनुद्भूतविज्ञाना एव ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு சுத்தியல் முதலியவைகளால் வெட்டி அடித்து, பிசைந்து, சமைத்து, சாப்பிட்டு ரச முதலிய ரூபங்களால் பரிணமித்த வீர்யம் வெளிப்படும் சமயத்தில் மூர்ச்சை அடைந்தவனாய் இருக்கின்றன. ஏன்எனில் அவனுடைய தேஹத்தை ஆரம்பிக்கும் கர்மா அடையப்படாமல் இருக்கின்றது. அவை எல்லா அவஸ்தைகளிலும் தேஹத்தின் பீஜ பூதமான ஜலத்தின் சம்பந்தத்தை விடாமல் இருக்கின்றது. ஆகையால் அட்டைப்பூச்சி போன்று அதற்கு சேதனத்துடன் (விக்ஞானத்துடன்) கூடியிருக்கிறது என்பதில் எந்த தோஷமும் இல்லை. அந்தராலத்தில் (நடுவில்) விக்ஞான சூன்ய தசையில் அது மூர்ச்சை அடைந்தது போல் இருக்கிறது. ஆகையால் அதற்கு எந்த தோஷமும் இல்லை.

तथा लवनकण्डनपेषणसंस्कारभक्षणरसादिपरिणामरेतःसेककालेषु मूर्छितवदेव, देहान्तरारम्भकस्य कर्मणोऽलब्धवृत्तित्वात् । देहबीजभूताप्सम्बन्धापरित्यागेनैव सर्वास्ववस्थासु वर्तन्त इति जलूकावत् चेतनावत्त्वं न विरुध्यते । अन्तराले त्वविज्ञानं मूर्छितवदेवेत्यदोषः ।

அனுவாதம் - எ-வ்வாறு சுத்-தி-யல் முதலி-ய-வைக-ளா-ல் வெட்டி அடித்-து, பிசைந்-து, சமைத்-து, சாப்-பி-ட்டு

न च वैदिकानां कर्मणां हिंसायुक्तत्वेनोभयहेतुत्वं शक्यमनुमातुम् , हिंसायाः शास्त्रचोदितत्वात् । ‘अहिंसन्सर्वभूतान्यन्यत्र तीर्थेभ्यः’ (छा. उ. ८ । १५ । १) इति श्रुतेः शास्त्रचोदिताया हिंसाया न अधर्महेतुत्वमभ्युपगम्यते । अभ्युपगतेऽप्यधर्महेतुत्वे मन्त्रैर्विषादिवत् तदपनयोपपत्तेः न दुःखकार्यारम्भणोपपत्तिः वैदिकानां कर्मणाम् — मन्त्रेणेव विषभक्षणस्येति ॥

அனுவாதம் - வைதிக கர்மங்களில் ஹிம்சையுடன் கூடியிருப்பதால் இரண்டிற்கும் காரணமாய் இருப்பதால் ஹிம்சையுடன் சாஸ்திரத்தில் விதிக்கப்படுகிறது என்று அனுமானம் செய்யமுடியும். “अहिंसन्सर्वभूतान्यन्यत्र तीर्थेभ्यः” (அஹிம்சன் சர்வ பூதான்யன்யத்ர தீர்த்தே ப்ய:) என்ற சுருதியின் சாஸ்திரத்தில் விதிக்கப்பட்டுள்ளதால் ஹிம்சையானது அதர்மத்திற்கு ஹேதுவல்ல என்பது அறியப்படவில்லை. அதர்மத்திற்கு ஹேதுவானால் மந்திரங்களால் விஷத்தைப்போல் நீக்கவேண்டும் என்று ஏற்படுவதால் வைதீக கர்மங்களுக்கு மந்திரங்களால் அந்த விஷத்தைப் புசிப்பதால் அதற்கு துக்க ஆரம்பம் இல்லை.

तत् तत्र तेष्वनुशयिनां ये इह लोके रमणीयं शोभनं चरणं शीलं येषां ते रमणीयचरणेनोपलक्षितः शोभनोऽनुशयः पुण्यं कर्म येषां ते — रमणीयचरणाः उच्यन्ते ; क्रौर्यानृतमायावर्जितानां हि शक्य उपलक्षयितुं शुभानुशयसद्भावः ; तेनानुशयेन पुण्येन कर्मणा चन्द्रमण्डले भुक्तशेषेण अभ्याशो ह क्षिप्रमेव, यदिति क्रियाविशेषणम् , ते रमणीयां क्रौर्यादिवर्जितां योनिमापद्येरन् प्राप्नुयुः ब्राह्मणयोनिं वा क्षत्रिययोनिं वा वैश्ययोनिं वा स्वकर्मानुरूपेण ।

அனுவாதம் - அதாவது அங்கு அந்த அனுசயீ (தொடர்ந்து வரும்) ஜீவனிடத்தில் இந்த லோகத்தில் மிக நல்ல ஒழுக்கமுடைய நன்நடத்தை உள்ள ஜீவன். எவரிடத்தில் நன்நடத்தையை அனுசரித்து சுபத்துடன் கூடிய புண்ய கர்மங்கள் உடையவரோ அவரை ரமணியசரணர்கள் அதாவது நன்நடத்தை உள்ளவர்கள் என்று கூறப்படுகின்றனர். எவர்கள் குரூரத்தன்மை, பொய் பேசுதல், கபடத்தன்மை அற்றவர்களோ அவர்களிடத்தில் சுபத்துடன் கூடிய சத்பாவம் அறியமுடிகிறது. அந்த உடன் இருக்கும் புண்ய கர்மத்தால் சந்திர மண்டலத்தில் அனுபவித்த புண்யத்துடன் கூடிய கர்மத்தின் அப்யாசத்தால் விரைவிலேயே ரமணீயமான அதாவது குரூரம் முதலியவை அற்ற பிறப்பை (யோனியை) அடைகின்றனர். இங்கு “यत्” (யத்) என்ற சப்தம் கிரியா விசேஷணமாகும். தங்களுடைய கர்மங்களுக்குத் தகுந்தவாறு அவர்கள், பிராஹ்மண ஜன்மத்தையோ, க்ஷத்திரிய ஜன்மத்தையோ, வைசிய ஜன்மத்தையோ அடைகின்றனர்.

अथ पुनर्येतद्विपरीताः कपूयचरणोपलक्षितकर्माणः अशुभानुशया अभ्याशो ह यत्ते कपूयां यथाकर्म योनिमापद्येरन् कपूयामेव धर्मसम्बन्धवर्जितां जुगुप्सितां योनिमापद्येरन् श्वयोनिं वा सूकरयोनिं वा चण्डालयोनिं वा स्वकर्मानुरूपेणैव ॥

அனுவாதம் - மேலும் எவர்கள் அந்த விபரீதமான கீழான நடவடிக்கையை மேற்கொண்ட கர்மம் உடையவர் அதாவது அசுபத்துடன் கூடியவர்களாக ஆகின்றனர். அவர்கள் விரைவிலேயே தங்களுடைய கர்மத்தை அனுசரித்து கீழான ஜன்மத்தை அடைகின்றனர். “कपूय” (கீழானது) என்பது தர்மசம்பந்தம் இல்லாத நிந்தைக்குரிய ஜன்மத்தை (யோனியை) அடைகின்றனர். அவர்கள் தங்களுடைய கர்மத்திற்குத் தகுந்தவாறு நாய் ஜன்மத்தையோ, பன்றி ஜன்மத்தையோ, சண்டாள ஜன்மத்தையோ அடைகின்றனர்.

ये तु रमणीयचरणा द्विजातयः, ते स्वकर्मस्थाश्चेदिष्टादिकारिणः, ते धूमादिगत्या गच्छन्त्यागच्छन्ति च पुनः पुनः, घटीयन्त्रवत् । विद्यां चेत्प्राप्नुयुः, तदा अर्चिरादिना गच्छन्ति ; यदा तु न विद्यासेविनो नापि इष्टादिकर्म सेवंते, तदा

அனுவாதம் - அ.கை - எவர் நன்நடத்தை உடைய பிராஹ்மணர்கள் தங்களுடைய (ஸ்வ) கர்மத்திலேயே ஈடுபட்டு இஷ்டா முதலியவைகளை செய்பவர்களோ அவர்கள் தூமாதி மார்க்கத்தில் சென்று நீர் இறைக்கும் எந்திரம் போல் போய்க்கொண்டும் வந்து கொண்டும் இருப்பார்கள். வித்தையை (உபாசனையை) அடைந்தவர்களானால் அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தில் செல்கின்றனர். எவர்கள் வித்தையை அடையவில்லையோ அவ்வாறே இஷ்டா முதலிய கர்மங்களை அனுசரிக்கவில்லையோ அப்பொழுது -

अथैतयोः पथोः यथोक्तयोरर्चिर्धूमादिलक्षणयोः न कतरेण अन्यतरेण चनापि यन्ति । तानीमानि भूतानि क्षुद्राणि दंशमशककीटादीन्यसकृदावर्तीनि भवन्ति । अतः उभयमार्गपरिभ्रष्टा हि असकृज्जायन्ते म्रियन्ते च इत्यर्थः । तेषां जननमरणसन्ततेरनुकरणमिदमुच्यते । जायस्व म्रियस्व इति ईश्वरनिमित्तचेष्टा उच्यते । जननमरणलक्षणेनैव कालयापना भवति, न तु क्रियासु शोभनेषु भोगेषु वा कालोऽस्तीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - ஆகையால் முன்பு கூறப்பட்ட இரண்டு மார்க்கங்களான அர்ச்சி தூமம் முதலிய பாதைகளில் ஒன்றிலும் ஒருவராலும் செல்லமுடியாது. அந்த இந்த கீழான ஜன்மங்களாகிய ஈ, கொசு, புழு முதலியவைகள் அடிக்கடி வந்து போய்க்கொண்டு இருப்பவைகளாக இருக்கின்றன. ஆகையால் இரண்டு மார்க்கங்களில் இருந்தும் விலக்கப்பட்டதால் அடிக்கடி பிறந்து மரணம் அடைகின்றன என்பது பொருள். அவைகளின் ஜனனமரணத்தின் தொடர்ச்சி “अनुकरणम्” (அனுகரணம்) எனப்படுகிறது. ஜன்மம் எடு, இறந்து விடு என்பது ஈஸ்வர சம்பந்தப்பட்ட செயல் எனப்படுகிறது. ஜனன மரணங்கள் ஒரு க்ஷணத்திலேயே அதாவது அவ்வாறே காலத்தைக் கழிக்கின்றன. ஆனால் கிரியைகளிலோ, நல்ல விஷயங்களை (போகங்களை) அனுபவிப்பதற்கு சமயம் கிடைப்பதில்லை என்பது இல்லை.

एतत् क्षुद्रजन्तुलक्षणं तृतीयं पूर्वोक्तौ पन्थानावपेक्ष्य स्थानं संसरताम् , येनैवं दक्षिणमार्गगा अपि पुनरागच्छन्ति, अनधिकृतानां ज्ञानकर्मणोरगमनमेव दक्षिणेन पथेति, तेनासौ लोको न सम्पूर्यते ।

அனுவாதம் - முன்பு கூறிய மார்க்கங்களில் சஞ்சரிப்பதை அபேக்ஷித்து இந்த கீழான ஐந்து லக்ஷணம் மூன்றாவது ஸ்தானமாகும். ஏன்எனில் தக்ஷிணமார்க்கமும் புனராவிர்த்தி (மறுபடியும் திரும்புதல்) உடையது. ஞானம், கர்மங்களில் அதிகாரம் அற்றவர்கள் இந்த மார்க்கத்திலும் செல்ல முடியாது ஆகையால் பரலோகத்தை அடையமுடியாது.

पञ्चमस्तु प्रश्नः पञ्चाग्निविद्यया व्याख्यातः । प्रथमो दक्षिणोत्तरमार्गाभ्यामपाकृतः । दक्षिणोत्तरयोः पथोर्व्यावर्तनापि — मृतानामग्नौ प्रक्षेपः समानः, ततो व्यावर्त्य अन्येऽर्चिरादिना यन्ति, अन्ये धूमादिना, पुनरुत्तरदक्षिणायने षण्मासान्प्राप्नुवन्तः संयुज्य पुनर्व्यावर्तन्ते, अन्ये संवत्सरमन्ये मासेभ्यः पितृलोकम् —इति व्याख्याता । पुनरावृत्तिरपि क्षीणानुशयानां चन्द्रमण्डलादाकाशादिक्रमेण उक्ता । अमुष्य लोकस्यापूरणं स्वशब्देनैवोक्तम् — तेनासौ लोको न सम्पूर्यत इति ।

அனுவாதம் - ஐந்தாவது கேள்விக்கு பஞ்சாக்கினி வித்யையினால் வியாக்கியானம் செய்யப்பட்டது. முதல் கேள்விக்கு தக்ஷிண உத்தரமார்க்கங்களின் விளக்கத்தால் பதில் அளிக்கப்பட்டது. தக்ஷிண உத்தரமார்க்கங்களில் திரும்புகின்றவர்கள் இறந்தவர்களை அக்னியில் போடுவதற்கு சமானமாக அங்கு இருந்து வந்ததும் அவைகளுக்கு பிரிவு ஏற்படுகிறது. அவைகளில் ஒன்று அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தில் செல்கிறது. மற்றது தூமாதி மார்க்கத்தில் செல்கிறது. அதன்பின் உத்தராயணம், தக்ஷிணாயனம் என்று இவை ஆறு, ஆறு மாதங்களை அடைந்து அவை ஒன்றாய் சேர்ந்து பின் பிரிகின்றன. அவைகளில் ஒன்று வருடத்தை அடைகிறது. மற்றொன்று மாத அபிமானி தேவதைகளால் பித்ருலோகம் செல்கின்றது. இவ்வாறு தக்ஷிண, உத்தர மார்க்கங்களின் வேற்றுமைத்தன்மையும் வியாக்கியானம் செய்யப்பட்டது. இந்த பரலோகம் இவ்வாறு பூர்த்தி அற்று இருக்கிறது என்பது (असौ) இந்த) என்ற பிரத்யக்ஷ சப்தத்தால் எடுத்துக் காட்டப்பட்டுள்ளது.

यस्मादेवं कष्टा संसारगतिः, तस्माज्जुगुप्सेत । यस्माच्च जन्ममरणजनितवेदनानुभवकृतक्षणाः क्षुद्रजन्तवो ध्वान्ते च घोरे दुस्तरे प्रवेशिताः — सागर इव अगाधेऽप्लवे निराशाश्चोत्तरणं प्रति, तस्माच्चैवंविधां संसारगति जुगुप्सेत बीभत्सेत घृणी भवेत् — मा भूदेवंविधे संसारमहोदधौ घोरे पात इति । तदेतस्मिन्नर्थे एषः श्लोकः पञ्चाग्निविद्यास्तुतये ॥

அனுவாதம் - எதனால் இவ்வாறு சம்சார கதிமிக்க கஷ்டமானதோ ஆகையால் அதில் விரக்த்தி (வெறுப்பு) கொள்ளவேண்டும். எதனால் ஜன்மமரணத்தினால் அனுபவிக்கும்பொழுது அந்த கீழான ஜந்துக்கள், (படகு) ஓடம் அற்ற ஆழமான சமுத்திரத்தில் இருந்துகொண்டு கடக்க ஆசை கொள்ளாமல் இருப்பதுபோல் மிகவும் கடப்பதற்கு கடினமான கோரமான அக்ஞான அந்தகாரத்தில் இருந்துகொண்டு இருக்கும் நாம் அந்த சம்சார கதியில் விரக்தி (வெறுப்பு) கொள்ளவேண்டும். இவ்வாறு கோரமாக உள்ள சம்சார மஹாசாகரத்தில் விழுந்துவிடக் கூடாது. இந்த அர்த்தத்தில் பஞ்சாக்னி வித்யையை ஸ்துதிப்பதற்கானது இந்த மந்திரம்.

स्तेनो हिरण्यस्य ब्राह्मणसुवर्णस्य हर्ता, सुरां पिबन् , ब्राह्मणः सन् , गुरोश्च तल्पं दारानावसन् , ब्रह्महा ब्राह्मणस्य हन्ता चेत्येते पतन्ति चत्वारः । पञ्चमश्च तैः सह आचरन्निति ॥

அனுவாதம் - தங்கத்தைத் திருடுபவன் அதாவது பிராஹ்மணனுடைய தங்கத்தை அபஹரிப்பவன். பிராஹ்மணனாய் இருந்துகொண்டு மது அருந்துபவன். குருவினுடைய படுக்கை அதாவது குருபத்தினியை நாடுவது. பிரஹ்மஹத்தி அதாவது பிராஹ்மணனை கொல்வது ஆகிய இந்த நால்வரும் வீழ்கிறார்கள். இந்த நால்வருடன் சேர்ந்து பழகுபவனும் ஆகிய ஐந்தாமவனும் வீழ்கிறான்.

अथ ह पुनः यो यथोक्तान्पञ्चाग्नीन्वेद, स तैरप्याचरन् महापातकिभिः सह न पाप्मना लिप्यते, शुद्ध एव । तेन पञ्चाग्निदर्शनेन पावितः यस्मात्पूतः, पुण्यो लोकः प्राजापत्यादिर्यस्य सोऽयं पुण्यलोकः भवति ; य एवं वेद यथोक्तं समस्तं पञ्चभिः प्रश्नैः पृष्टमर्थजातं वेद । द्विरुक्तिः समस्तप्रश्ननिर्णयप्रदर्शनार्था ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் மேலும் எவர் எவ்வாறு பஞ்சாக்னி வித்யை கூறப்பட்டதோ அதை அறிந்தவன் அந்த மஹா பாதகர்களுடன் சஹவாசம் இருந்தாலும் அந்த பாபம் அவனை ஒட்டாது. அவன் சுத்தமானவனே. ஏன் எனில் அந்த பஞ்சாக்னி தர்சனத்தால் சுத்தமான புண்யலோகம் அதாவது பிரஜாபதி முதலியவர்களுடைய புண்யலோகமாகின்றான். இவ்வாறு அறிந்தவன் அதாவது இந்த எல்லா ஐந்து கேள்விகளால் கேட்கப்பட்ட அர்த்தத்தை அறிந்தவன், அர்த்தத்தை அறிந்தவன் என்று இருமுறை கூறியது எல்லா கேள்விகளின் அர்த்தம் நிர்ணயம் செய்யப்பட்டது என்று காண்பிப்பதற்காக.

प्राचीनशाल इति नामतः, उपमन्योरपत्यमौपमन्यवः । सत्ययज्ञो नामतः, पुलुषस्यापत्यं पौलुषिः । तथेन्द्रद्युम्नो नामतः, भल्लवेरपत्यं भाल्लविः तस्यापत्यं भाल्लवेयः । जन इति नामतः, शर्कराक्षस्यापत्यं शार्कराक्ष्यः । बुडिलो नामतः, अश्वतराश्वस्यापत्यमाश्वतराश्विः । पञ्चापि ते हैते महाशालाः महागृहस्था विस्तीर्णाभिः शालाभिर्युक्ताः सम्पन्ना इत्यर्थः, महाश्रोत्रियाः श्रुताध्ययनवृत्तसम्पन्ना इत्यर्थः, ते एवंभूताः सन्तः समेत्य सम्भूय क्वचित् मीमांसां विचारणां चक्रुः कृतवन्त इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - ப்ராச்சீனசாலர் என்ற பெயருடைய உபமன்யுவினுடைய புத்திரர் ஒளபன்யவர், சத்யயக்ஞன் என்ற பெயருடைய புலுஷஸ்யருடைய புத்திரன் பெளலுஷி:, அவ்வாறே இந்திரத்யும்னர் என்ற பெயருடைய பல்லவருடைய புத்திரன் பால்லவேயர், ஜன என்ற பெயருடைய சர்கராக்ஷருடைய புத்திரன் சாக்கராக்ஷன். புடிலர் என்ற பெயருடைய அச்வதராச்வருடைய புத்திரன் ஆச்வதாராக்ஷி ஆகிய இந்த ஐவரும் சிறந்த கிரஹஸ்தர்கள். அதாவது அநேக தர்மசாலைகள் உடையவர்கள், அவ்வாறே மிகச்சிறந்த ஸ்ரோத்திரியர்கள், சுருதி அதாவது சாஸ்திரங்களை அத்யயனம் செய்தவர்களாயும் அதன்படி நல்ல ஆசாரம் (நடவடிக்கை) உள்ளவர்களும் ஆவார்கள். இவ்வாறு இருக்கும் இவர்கள் ஒன்றுசேர்ந்து விசாரத்தில் ஈடுபட்டனர்.

कथम् ? को नः अस्माकमात्मा किं ब्रह्म — इति ; आत्मब्रह्मशब्दयोरितरेतरविशेषणविशेष्यत्वम् । ब्रह्मेति अध्यात्मपरिच्छिन्नमात्मानं निवर्तयति, आत्मेति च आत्मव्यतिरिक्तस्य आदित्यादिब्रह्मण उपास्यत्वं निवर्तयति । अभेदेन आत्मैव ब्रह्म ब्रह्मैव आत्मेत्येवं सर्वात्मा वैश्वानरो ब्रह्म स आत्मेत्येतत्सिद्धं भवति, ‘मूर्धा ते व्यपतिष्यत्’ ‘अन्धोऽभविष्यः’ इत्यादिलिङ्गात् ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு விசாரம் செய்ய ஆரம்பித்தனர்- எவ்வாறு? நம்முடைய ஆத்மா எது? பிரஹ்மம் என்பது யாது? என்று. இங்கு ஆத்மா, பிரஹ்மம் என்பது பரஸ்பர விசேஷண விசேஷ்ய பாவம் ஆகும். பிரஹ்மம் என்று அத்யாத்ம பரிச்சின்ன ஆத்மாவை (தேஹாத்மாவை) ஆத்மா என்று நிவிர்த்தி செய்கின்றது. அவ்வாறே ஆத்மாவைக்காட்டிலும் வேறான ஆதித்யன் முதலிய பிரஹ்ம உபாசித்தலையும் நிவிர்த்தி செய்கின்றது. அபேதத்தால் ஆத்மாவே பிரஹ்மம், பிரஹ்மமே ஆத்மா என்று இவ்வாறு சர்வாத்மாவை ச்வானரன் பிரஹ்ம. அதுவே ஆத்மா என்று. “मूर्धा ते व्यपतिष्यत्” (மூர்த்தா தே வ்ய பதிஷ்யத்), “अन्धोऽभविष्यः” (அந்தோऽபவிஷ்ய:) என்பது முதலிய லிங்கங்களால் சித்திக்கின்றது.

ते ह मीमांसन्तोऽपि निश्चयमलभमानाः सम्पादयाञ्चक्रुः सम्पादितवन्तः आत्मन उपदेष्टारम् । उद्दालको वै प्रसिद्धो नामतः, भगवन्तः पूजावन्तः, अयमारुणिः अरुणस्यापत्यं सम्प्रति सम्यगिममात्मानं वैश्वानरम् अस्मदभिप्रेतमध्येति स्मरति । तं हन्त इदानीमभ्यागच्छाम इत्येवं निश्चित्य तं ह अभ्याजग्मुः गतवन्तः तम् आरुणिम् ॥

அனுவாதம் - அவர்கள் விசாரம் செய்தாலும் நிச்சயம் ஏற்படாததினால் தங்களுக்கான உபதேசிப்பவரை யார் என்று ஸ்திரப்படுத்திக் கொண்டார்கள். உத்தாலகர் என்ற பிரசித்தமான நாமமுடைய பூஜைக்குரிய அருணருடைய புத்திரர் ஆருணியிடம் இந்த ஆத்மாவாகிய வைஸ்வானரனை தங்களுடைய அபிப்பிராயப்படி நமக்கு ஞாபகப்படுத்துவார் என்று சென்றார்கள். சரிதான் நாம் இப்பொழுது அவரிடம் செல்வோம் என்று நிச்சயம் செய்து அவரிடம் சென்றார்கள். அதாவது ஆருணரிடம் சென்றார்கள்.

स ह तान् दृष्ट्वैव तेषामागमनप्रयोजनं बुद्ध्वा सम्पादयाञ्चकार । कथम् ? प्रक्ष्यन्ति मां वैश्वानरम् इमे महाशालाः महाश्रोत्रियाः, तेभ्योऽहं न सर्वमिव पृष्टं प्रतिपत्स्ये वक्तुं नोत्सहे ; अतः हन्ताहमिदानीमन्यम् एषामभ्यनुशासानि वक्ष्याम्युपदेष्टारमिति ॥

அனுவாதம் - அவர் அவர்களைப் பார்த்த உடனேயே அவர்களுடைய வருகைக்கான பிரயோஜனத்தை அறிந்து இவ்வாறு மனதில் நிச்சயித்தார். எவ்வாறு? இந்த மஹாகிரஹஸ்தர்களும், மஹாச்ரோத்திரியர்கள் என்னை வைச்வானரைப்பற்றிக் கேட்பார்கள். என்னால் அவர்கள் கேட்பதை முழுமையாக அவர்கள் புரிந்து கொள்ளும்படி கூற என்னால் முடியாது. ஆகையால் இப்பொழுது நான் அவர்களுக்கு வேறு ஒரு உபதேசம் செய்பவரை அவர்களுக்கு தெரிவிக்கவேண்டும் என்று.

एवं सम्पाद्य

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு நிச்சயம் செய்து -

तान् ह उवाच — अश्वपतिर्वै नामतः भगवन्तः अयं केकयस्यापत्यं कैकेयः सम्प्रति सम्यगिममात्मानं वैश्वानरमध्येतीत्यादि समानम् ॥

அனுவாதம் - அவர் அவர்களிடம் கூறினார் - ஹே பகவான்களே! இப்பொழுது அச்வபதி என்ற பெயருடைய கேகயருடைய புத்திரன் கைகேயர் இந்த வைச்வானர ஆத்மாவை நன்கு அறிந்தவர். அவரிடம் செல்வோம் என்பது எல்லாம் முன்போல்.

तेभ्यो ह राजा प्राप्तेभ्यः पृथक्पृथगर्हाणि अर्हणानि पुरोहितैर्भृत्यैश्च कारयाञ्चकार कारितवान् । स ह अन्येद्युः राजा प्रातः सञ्जिहान उवाच विनयेन उपगम्य — एतद्धनं मत्त उपादध्वमिति । तैः प्रत्याख्यातो मयि दोषं पश्यन्ति नूनम् , यतो न प्रतिगृह्णन्ति मत्तो धनम् इति मन्वानः आत्मनः सद्वृत्ततां प्रतिपिपादयिषन्नाह — न मे मम जनपदे स्तेनः परस्वहर्ता विद्यते ; न कदर्यः अदाता सति विभवे ; न मद्यपः द्विजोत्तमः सन् ; न अनाहिताग्निः शतगुः ; न अविद्वान् अधिकारानुरूपम् ; न स्वैरी परदारेषु गन्ताः ; अत एव स्वैरिणी कुतः दुष्टचारिणी न सम्भवतीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - தன்னை அடைந்தவர்களை ராஜா புரோஹிதர்களாலும் சேவகர்களாலும் தனித்தனியாக மரியாதை செய்தார். மறுநாள் காலை எழுந்தவுடன் அவர்களிடம் வினயத்துடன் சென்று என்னிடம் இருந்து தனத்தை பெற்றுக்கொள்ளுங்கள் என்று கூறினார். அவர்கள் அதை பெற்றுக்கொள்ள மறுத்ததால் தன்னிடம் நிச்சயமாக தோஷத்தைக் காண்கிறார்கள் அதனால் என்னிடம் இருந்து தனத்தை மறுக்கின்றனர் என்று கருதி தன்னுடைய நன்நடத்தையை தெரியப்படுத்த விரும்பி இவ்வாறு கூறினார் - என்னுடைய ராஜ்யத்தில் திருடர்கள் அதாவது பிறருடைய தனத்தை அபஹரிப்பவர்கள் எவரும் இல்லை. கருமிகள் அதாவது பிறருக்கு தானம் அளிக்காதவர்கள் எவரும் இல்லை பிராஹ்மணனாய் இருந்துகொண்டு மது அருந்துபவர்கள் இல்லை. நூ று பசுக்களை வைத்துக்கொண்டு அக்னிஹோத்திரம் செய்யாமல் இருப்பவர் இல்லை. தன்னுடைய அதிகாரத்திற்கு அனுரூபமாக இல்லாத எந்த ஒரு அவித்வானும் இல்லை. “स्वैरी” (ஸ்வைரீ) பரதாரத்தை நாடுபவன் (பிறர் மனைவியை நாடுபவன்) இல்லை. ஆகையால் துஷ்ட ஆசாரத்தை உடைய ஸ்திரீகளும் இல்லை என்பது தாத்பர்யம்.

तैश्च न वयं धनेनार्थिन इत्युक्तः आह — अल्पं मत्वा एते धनं न गृह्णन्तीति, यक्ष्यमाणो वै कतिभिरहोभिरहं हे भगवन्तोऽस्मि । तदर्थं क्लृप्तं धनं मया यावदेकैकस्मै यथोक्तम् ऋत्विजे धनं दास्यामि, तावत् प्रत्येकं भगवद्भयोऽपि दास्यामि । वसन्तु भगवन्तः, पश्यन्तु च मम यागम् ॥

அனுவாதம் - எங்களுக்கு தனத்தில் விருப்பம் இல்லை என்று கூறி பின்னும் அவர் (ராஜா) தனம் குறைவாக இருக்கிறது. ஆகையால் ஏற்றுக்கொள்ளவில்லை என்று நினைத்து இவ்வாறு கூறினார் - ஹே பகவான்களே! சில தினங்களில் நான் யக்ஞத்தை அனுஷ்டிக்கப் போகின்றேன். அதனால் அதில் கலந்துகொள்ளும் ரித்விக்கள் ஒவ்வொருவருக்கும் எவ்வளவு தனம் அளிக்கவேண்டும் என்று சங்கல்பம் செய்திருக்கிறேன். அவ்வாறே உங்கள் ஒவ்வொருவருக்கும் அளிக்கின்றேன். ஆகையால் தாங்கள் இங்கு தங்கியிருந்து அந்த என்னுடைய யாகத்தை தர்சித்துச் செல்லுங்கள் என்று.

इत्युक्ताः

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு கூறியபின் -

ते ह ऊचुः — येन ह एव अर्थेन प्रयोजनेन यं प्रति चरेत् गच्छेत् पुरुषः, तं ह एवार्थं वदेत् । इदमेव प्रयोजनमागमनस्येत्ययं न्यायः सताम् । वयं च वैश्वानरज्ञानार्थिनः । आत्मानमेवेमं वैश्वानरं संप्रत्यध्येषि सम्यग्जानासि । अतस्तमेव नः अस्मभ्यं ब्रूहि ॥

அனுவாதம் - அவர்கள் கூறினார்கள் - எந்த பிரயோஜனத்தை விரும்பி புருஷர்கள் ஒருவரிடம் வருகிறாரோ அந்த பிரயோஜனத்தை நாடிவருபவர்களுக்கு அளிப்பதே சத் புருஷர்களுடைய நியாயம். நாங்கள் வைச்வானரரைப்பற்றி அறிய விருப்பம் உள்ளவர்கள். நீங்கள் இந்த வைச்வாநர ஆத்மாவை நன்றாக அறிந்திருக்கின்றீார்கள். ஆகையால் அதையே எங்களுக்கு விளக்கி அருளுங்கள்.

इत्युक्तः

அனுவாதம் - அ.கை -இவ்வாறு கூறியபின் -

तान् ह उवाच । प्रातः वः युष्मभ्यं प्रतिवक्तास्मि प्रतिवाक्यं दातास्मीत्युक्ताः ते ह राज्ञोऽभिप्रायज्ञाः समित्पाणयः समिद्भारहस्ताः अपरेद्युः पूर्वाह्णे राजानं प्रतिचक्रमिरे गतवन्तः ।

அனுவாதம் - அவர்களிடம் கூறினார் - உங்களுக்கு இதனுடைய பதிலை நாளைக் காலையில் அளிக்கிறேன். கூறியதும் அவர்கள் ராஜாவின் அபிப்பிராயத்தை அறிந்தவர்களாய் சமித்துக்களை ஏந்திக்கொண்டு மறுநாள் காலையில் ராஜாவிடம் சென்றார்கள்.

यत एवं महाशालाः महाश्रोत्रियाः ब्राह्मणाः सन्तः महाशालत्वाद्यभिमानं हित्वा समिद्भारहस्ताः जातितो हीनं राजानं विद्यार्थिनः विनयेनोपजग्मुः । तथा अन्यैर्विद्योपादित्सुभिर्भवितव्यम् । तेभ्यश्च अदाद्विद्याम् अनुपनीयैव उपनयनमकृत्वैव तान् । यथा योग्येभ्यो विद्यामदात् , तथा अन्येनापि विद्या दातव्येति आख्यायिकार्थः । एतद्वैश्वानरविज्ञानमुवाचेति वक्ष्यमाणेन सम्बन्धः ॥

அனுவாதம் - ஏன்எனில் இவ்வாறு மஹாகிரஹஸ்தர்களாயும், மஹாச்ரோதிரியர்களான பிராமணர்களாய் இருந்தும் மஹாகிரஹஸ்தர் என்பது முதலிய அபிமானத்தை துறந்து சமித்துக்களை ஏந்திக்கொண்டு வித்யார்த்திகளாய் (வித்யையில் விருப்பம் உள்ளவர்களாய்) ஜாதியினால் குறை இருந்தாலும் ராஜாவிடம் மிக வினயத்துடன் சென்றனர். இதனால் வித்யையை பெறவிரும்பும் மற்றவர்களும் இவ்வாறு அணுகவேண்டும். அவர்களுக்கு உபநயனம் செய்யாமலேயே வித்யையை அளித்தார். எவ்வாறு யோக்கியர்களுக்கு வித்யா அளிக்கப்பட்டதோ அவ்வாறே மற்ற வித்வான்களும் வித்யா தானம் செய்யவேண்டும் என்பது இந்த ஆக்யாயிகாவின் (கதையின்) அர்த்தம். “இந்த வைச்வாநர ஞானம் கூறினார்” என்றது இனிக்கூறப்போகும் விளக்கத்துடன் சம்பந்தமானது ஆகும்.

स कथमुवाचेति, आह —

அனுவாதம் - அ.கை - அவர் எவ்வாறு கூறினார்? அது கூறப்படுகிறது--.

औपमन्यव हे कम् आत्मानं वैश्वानरं त्वमुपास्से इति पप्रच्छ ।

அனுவாதம் - ஹே ஒளபமன்யவ! நீ எந்த வைச்வாநர ஆத்மாவை உபாசனை செய்கின்றாய் என்று (ராஜா) கேட்டார்.

नन्वयमन्यायः — आचार्यः सन् शिष्यं पृच्छतीति ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் ஆச்சாரியராய் இருந்துகொண்டு சிஷ்யனை கேட்பது உசிதமல்ல.

नैष दोषः, ‘यद्वेत्थ तेन मोपसीद ततस्त ऊर्ध्वं वक्ष्यामि’ (छा. उ. ७ । १ । १) इति न्यायदर्शनात् । अन्यत्राप्याचार्यस्य अप्रतिभावनवति शिष्ये प्रतिभोत्पादनार्थः प्रश्नो दृष्टोऽजातशत्रोः, ‘क्वैष तदाभूत्कुत एतदागात्’ (बृ. उ. २ । १ । १६) इति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன் எனில் “यद्वेत्थ तेन मोपसीद ततस्त ऊर्ध्वं वक्ष्यामि” (யத்வேத்த தேன மோபசீத ததஸ்த ஊர்த்வம் வக்ஷ்யாமி- உனக்கு தெரிந்ததைக் கூறி என்னிடம் இரு. அப்பொழுது உனக்கு அதற்குமேல் தெரிய வேண்டியதைக் கூறுகிறேன்) என்ற நியாம் காணப்படுகிறது. இதைத்தவிர வேறு இடத்திலும் ஆச்சாரியர் அஜாதசத்ரு தன்னுடைய ஞானமற்ற சிஷ்யனிடம் ஞானம் உண்டாக்குவதற்காக ஆனால் “कैष तदाभूत्कुत एतदागात्” (க்வைஷ ததாபூத்க்ருத ஏததாகாத்) இது எங்கு உண்டானது? மேலும் அது எங்கிருந்து வந்தது? என்று கேள்வி கேட்பது காணப்படுகிறது.

दिवमेव द्युलोकमेव वैश्वानरमुपासे भगवो राजन् इति ह उवाच । एष वै सुतेजाः शोभनं तेजो यस्य सोऽयं सुतेजा इति प्रसिद्धो वैश्वानर आत्मा, आत्मनः अवयवभूतत्वात् । यं त्वम् आत्मानम् आत्मैकदेशम् उपास्से, तस्मात् सुतेजसो वैश्वानरस्य उपासनात् तव सुतमभिषुतं सोमरूपं कर्मणि प्रसुतं प्रकर्षेण च सुतम् आसुतं च अहर्गणादिषु तव कुले दृश्यते ; अतीव कर्मिणस्त्वत्कुलीना इत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - ஹே பூஜ்ய ராஜாவே! த்யுலோக ரூப வைச்வாநரனை உபாசிக்கின்றேன் என்றார். அதுவே “सुतेजा” (சுதேஜா). எதற்கு மிகவும் சிறந்த (சோபனமான) தேஜஸ் உள்ளதோ அது சுதேஜா என்ற நாமத்தால் பிரசித்தமானது வைச்வாநர ஆத்மா. ஏன்எனில் ஆத்மாவின் அவயவரூபமாகின்றது. எந்த ஆத்மா அதாவது ஆத்மாவின் அவயவ ரூபமாகின்றது. எந்த ஆத்மா அதாவது ஆத்மாவின் எந்த ஏகதேசத்தை உபாசனை செய்கின்றாயோ அங்கு உன்னுடைய குலத்தில் “अहर्गण” (அஹர்கண) முதலியவைகளில் “सुत” (சுத) (ஜ்யோதிஷ்டோமாதி அஹர்கணத்தில்) உண்டான சோமரூப லதாத்ரவ்யம் “प्रसुत” (ப்ரசுத) உத்க்ருஷ்டமானதும் அவ்வாறே (யாகத்தில்) “आसुत” (ஆசுதமும்) காணப்படுகிறது. உன்னுடைய குடும்பம் மிகுந்த கர்மிஷ்டர்களை உடையது என்பது தாத்பர்யம்.

अत्स्यन्नं दीप्ताग्निः सन् पश्यसि च पुत्रपौत्रादि प्रियमिष्टम् । अन्योऽप्यत्त्यन्नं पश्यति च प्रियं भवत्यस्य सुतं प्रसुतमासुतमित्यादि कर्मित्वं ब्रह्मवर्चसं कुले, यः कश्चित् एतं यथोक्तम् एवं वैश्वानरमुपास्ते । मूर्धा त्वात्मनो वैश्वानरस्य एष न समस्तो वैश्वानरः । अतः समस्तबुद्ध्या वैश्वानरस्योपासनात् मूर्धा शिरस्ते विपरीतग्राहिणो व्यपतिष्यत् विपतितमभविष्यत् यत् यदि मां नागतोऽभविष्यः । साध्वकार्षीः यन्मामागतोऽसीत्यभिप्रायः ॥

அனுவாதம் - ஜ்யோதி ரூபமான அக்னியாக இருந்து கொண்டு அன்னத்தைப் புசிக்கின்றாய். அவ்வாறே புத்திரன், பெளத்திரன் ரூபமான பிரியமானவைகளைப் பார்க்கின்றாய் என்று இவ்வாறு மேலே கூறப்பட்டவாறு வைச்வாநரனை உபாசனை செய்கின்றானோ அவனும் அன்னத்தை உண்கின்றான். பிரியமானவைகளைப் பார்க்கின்றான். அவனுடைய குலத்தில் “सुत” (சுத) “प्रसुत” (ப்ரசுத) “आसुत” (ஆசுத) முதலிய கர்மித்துவ ரூபமான பிரஹ்மதேஜஸ் உண்டாகிறது. ஆனால் இது வைச்வாநர ஆத்மாவின் சிரஸ்சாகும். முழுமையான வைச்வாநரன் அல்ல. ஆகையால் இதை முழுமையான புத்தியால் உபாசனை செய்வதால் விபரீதமாய் கிரஹித்தால் என்னிடம் நீ வரவில்லை எனில் உன் தலை வீழ்ந்துவிடும். என்னிடம் நீ வந்ததால் நல்லதாக ஆயிற்று என்பது தாத்பர்யம்.

अथ होवाच सत्ययज्ञं पौलुषिम् — हे प्राचीनयोग्य कं त्वमात्मानमुपास्से इति ; आदित्यमेव भगवो राजन् इति ह उवाच । शुक्लनीलादिरूपत्वाद्विश्वरूपत्वमादित्यस्य, सर्वरूपत्वाद्वा, सर्वाणि रूपाणि हि त्वाष्ट्राणी यतः, अतो वा विश्वरूप आदित्यः ; तदुपासनात् तव बहु विश्वरूपमिहामुत्रार्थमुपकरणं दृश्यते कुले ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் சத்யக்ஞராகிய பெளலுஷியிடம் கூறினார் - ஹே பிராசீன யோக்ய! நீ எந்த ஆத்மாவை உபாசனை செய்கின்றாய் என்று. அப்பொழுது ஹே பகவானே! ராஜாவே! என்று விழித்து ஆதித்தியனையே என்று கூறினார். ஆதித்யன் வெண்மை, நீலம் முதலிய ரூபங்களை உடையதால் விஷ்வரூபத்துவம், அல்லது எல்லா ரூபமாய் இருப்பதால் அல்லது எல்லா ரூபங்களும் துவஷ்டாக எதனாலோ, அதனால் விஷ்வரூபன் ஆதித்யன். அந்த உபாசனையினால் உன்னுடைய குலத்தில் அநேக விச்வரூபம் இந்த லோகத்திற்குமான மேல் லோகத்திற்குமான உபகரணம் காணப்படுகிறது.

किञ्च त्वामनु

அனுவாதம் - அ.கை - அவ்வாறே உனக்குப் பின்னால் -

प्रवृत्तः अश्वतरीभ्यां युक्तो रथोऽश्वतरीरथः दासीनिष्को दासीभिर्युक्तो निष्को हारो दाशीनिष्कः । अत्स्यन्नमित्यादि समानम् । चक्षुर्वैश्वानरस्य तु सविता । तस्य समस्तबुद्ध्योपासनात् अन्धोऽभविष्यः चक्षुर्हीनोऽभविष्यः यन्मां नागमिष्य इति पूर्ववत् ॥

அனுவாதம் - இளம் குதிரைகள் பூட்டிய ரதங்களும், பணிப்பெண்களும், பொன் ஆபரணங்களும் சேருகின்றன. “अत्स्यन्नम्” (அத்ஸ்யன்னம்) அன்னத்தை புசித்தல் என்பது முன்பு கூறியதற்கு சமானமாகும். சவிதா (சூரியன்) வைச்வானரருடைய கண்கள். அதுவே எல்லாம் என்ற புத்தியினால் உபாசித்தால் குருட்டுத்தன்மை ஏற்படும். நீர் என்னிடம் வராது இருந்தால் கண் கெட்டுப்போயிருக்கும் என்பது எல்லாம் முன்போல் ஆகும்.

अथ ह उवाच इन्द्रद्युम्नं भाल्लवेयम् — वैयाघ्रपद्य कं त्वमात्मानमुपास्से इत्यादि समानम् । पृथग्वर्त्मा नाना वर्त्मानियस्य वायोरावहोद्वहादिभिर्भेदैः वर्तमानस्य सोऽयं पृथग्वर्त्मा वायुः । तस्मात् पृथग्वर्त्मात्मनो वैश्वानरस्योपासनात् पृथक् नानादिक्काः त्वां बलयः वस्त्रान्नादिलक्षणा बलयः आयन्ति आगच्छन्ति । पृथग्रथश्रेणयः रथपङ्क्तयोऽपि त्वामनुयन्ति ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் (ராஜா) பல்லவேய இந்திரத்யும்னவிடம் - கூறினார் - ஹே வையாக்ரபத்ய! நீ எந்த ஆத்மாவை உபாசனை செய்கின்றாய்? என்பவை முன்போல் ஆகும். “पृथग्वर्त्मा” (பிருதக்வர்த்மா) என்பது “आवह” (ஆவஹ) उद्वह (உத்வஹ) முதலிய பேதங்களுடன் இருக்கும் எந்த வாயுவிற்கு அநேக மார்க்கங்கள் உள்ளதோ அந்த வாயு “पृथग्वर्त्मा” (பிருதக்வர்த்மா) ஆகும். ஆகையால் பிருதக்வர்த்மன ஆத்மா வைச்வாநரனின் உபாசனையினால் அநேக திக்குகளில் இருந்தும் வஸ்த்திரம் அன்னம் முதலியவைகள் வந்து அடையும். அவ்வாறே அநேக ரதங்களின் வரிசையும் பின்தொடர்ந்து வரும்.

अत्स्यन्नमित्यादि समानम् । प्राणस्त्वेष आत्मन इति ह उवाच । प्राणस्ते तव उदक्रमिष्यत् उत्क्रान्तोऽभविष्यत् , यन्मां नागमिष्य इति ॥

அனுவாதம் - (அஸ்யஅன்னம் முதலியவை) முன்போல். இந்த பிராணன் ஆத்மாவினுடையது என்று ராஜா கூறி மேலும் கூறினார் நீர் என்னிடம் வரவில்லை. எனில் தங்களுடைய பிராணன் வெளியேறி இருக்கும் என்று.

अथ ह उवाच जनमित्यादि समानम् । एष वै बहुल आत्मा वैश्वानरः । बहुलत्वमाकाशस्य सर्वगतत्वात् बहुलगुणोपासनाच्च । त्वं बहुलोऽसि प्रजया च पुत्रपौत्रादिलक्षणया धनेन च हिरण्यादिना ॥

அனுவாதம் - “अथ होवाच जनमित्यादि” (அத ஹோவாச ஜன முதலியவை) முன்போல் ஆகும். எங்கும் நிறைந்து இருப்பதாலும் பரந்த குணரூபமாய் உபாசிக்கப்படுவதாலும் ஆகாசம் “बहुलत्वम्” (பஹுலத்து-வம் - பூர்ணத்துவம்) ஆகும். இதனால் உமக்கு புத்திரன், பெளத்திரன் முதலிய லக்ஷணங்களுடனும் ஸ்வர்ணம் முதலிய செல்வங்களாலும் நிறைந்து இருப்பீர்கள்.

सन्देहस्त्वेष सन्देहः मध्यमं शरीरं वैश्वानरस्य । दिहेरुपचयार्थत्वात् मांसरुधिरास्थ्यादिभिश्च बहुलं शरीरं तत्सन्देहः ते तव शरीरं व्यशीर्यत् शीर्णमभविष्यत् यन्मां नागमिष्य इति ॥

அனுவாதம் - இந்த “संदेहः” (சன்தேஹ: மத்யபாக சரீரம்) என்பது வைச்வாநரனுடைய மத்யபாக (நடுபாக) சரீரம். ஏன் எனில் “दिहः” (திஹ்) என்ற தாதுவின் அர்த்தம் விருத்தி என்ற அர்த்தமுடையதாலும், சரீரம் மாமிசம், இரத்தம், எலும்பு முதலியவைகளால் நிறைந்து இருப்பதாலும் பரந்த சரீரம் என்பது சன்தேஹ: (संदेहः) (இடுப்பு). தாங்கள் என்னிடம் வராமல் இருந்திருந்தால் தங்களுடைய நடுப்பாகம் (இடுப்பு) முறிந்திருக்கும். (நஷ்டமாகி இருக்கும்)

अथ ह उवाच बुडिलमाश्वतराश्विमित्यादि समानम् । एष वै रयिरात्मा वैश्वानरो धनरूपः । अद्भ्योऽन्नं ततो धनमिति । तस्माद्रयिमान् धनवान् त्वं पुष्टिमांश्च शरीरेण पुष्टेश्चान्ननिमित्तत्वात् ॥

அனுவாதம் - “अथ होवाच बुडिलमाश्वतराश्वि-मित्यादि” (அத ஹோவாச புடிலமாச்வதராச்வமித்யாதி) இவை சமானம். ஜலத்தால் அன்னம் ஆகையால் தனம் (செல்வம்) ஆகையால் அந்த ரயி (रयि) எனப்படும் வைச்வாநர ஆத்மாதனம் (செல்வம்) ஆகும். ஆகையால் நீர் தனவானாகவும் அன்னத்தால் சரீரம் ஆரோக்யமாவதால் (புஷ்ட்டி ஆவதால்) புஷ்ட்டிமானாகவும் ஆகின்றாய்.

बस्तिस्त्वेष आत्मनो वैश्वानरस्य, बस्तिः मूत्रसङ्ग्रहस्थानम् , बस्तिस्ते व्यभेत्स्यत् भिन्नोऽभविष्यत् यन्मां नागमिष्य इति ॥

அனுவாதம் - இந்த வைச்வாநர ஆத்மாவினுடைய சிறுநீர்பை ஆகும் “बस्ति” (பஸ்தி என்பது மூத்திர ஸ்தானம்) நீ என்னிடம் வரவில்லையெனில் உன்னுடைய மூத்திர ஸ்தானம் வெடித்திருக்கும் என்பதாகும்.

अथ ह उवाच उद्दालकमित्यादि समानम् । पृथिवीमेव भगवो राजन्निति ह उवाच । एष वै प्रतिष्ठा पादौ वैश्वानरस्य । पादौ ते व्यम्लास्येतां विम्लानावभविष्यतां श्लथीभूतौ यन्मां नागमिष्य इति ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் உத்தாலகர் கூறினார் என்பது எல்லாம் முன்போல். ஹே பூஜ்ய ராஜனே! பிருதிவீயை உபாசிக்கின்றேன் என்றார். அந்த வைச்வாநரருடைய பாதங்கள் அதில் நிலைபெற்றிருக்கின்றன. நீ என்னிடம் வராமல் இருந்திருந்தால் உன்னுடைய பாதங்கள் செயல் இழந்திருக்கும்.

तान् यथोक्तवैश्वानरदर्शनवतो ह उवाच — एते यूयम् , वै खल्वित्यनर्थकौ, यूयं पृथगिव अपृथक्सन्तमिममेकं वैश्वानरमात्मानं विद्वांसः अन्नमत्थ, परिच्छिन्नात्मबुद्ध्येत्येतत् —हस्तिदर्शन इव जात्यन्धाः । यस्त्वेतमेवं यथोक्तावयवैः द्युमूर्धादिभिः पृथिवीपादन्तैर्विशिष्टमेकं प्रादेशमात्रं प्रादेशैः द्युमूर्धादिभिः पृथिवीपादान्तैः अध्यात्मं मीयते ज्ञायत इति प्रादेशमात्रम् । मुखादिषु वा करणेष्वत्तृत्वेन मीयत इति प्रादेशमात्रः ।द्युलोकादिपृथिव्यन्तप्रदेशपरिमाणो वा प्रादेशमात्रः । प्रकर्षेण शास्त्रेण आदिश्यन्त इति प्रादेशा द्युलोकादय एव तावत्परिमाणः प्रादेशमात्रः ।

அனுவாதம் - “वै” खलु (வை, கலு) இந்த இரண்டு நிபாதங்களும் அர்த்தமற்றவை. அந்த இதற்குமுன் கூறப்பட்டபடி வைச்வாநர திருஷ்டி உடைய ராஜா கூறினார் - அவைகள் நீங்களே என்று. நீஉகள் உங்களுக்குள் அபின்னமாக இருந்தாலும் இந்த வைச்வாரநர ஆத்மாவை தனித்தனியாக அறிந்து அன்னத்தை சாப்பிடுகின்றீர்கள். குருடன் யானையைக் காண்பது போல் பரிச்சின்ன ஆத்மபுத்தியால் காண்கின்றீர்கள். எவர் ஒருவர் இவ்வாறு குறிப்பிட்ட அவயவங்களான த்யுலோகம் சிரஸ் என்பதில் ஆரம்பித்து பிருதிவீ பாகங்களுடன் கூடியது ஒரே “प्रादेशमात्रम्” (ப்ராதேசமாத்திரம்) ஆகும். பிராதேசங்களான த்யு: (மேல் லோகம்) சிரஸ் முதலியவைகளில் இருந்து ஆரம்பித்து பிருதிவீ பாதம் என்பதுவரை உள்ளவை அத்தியாத்மம் என்று அறிவது “प्रादेशमात्रम्” (பிரதோச மாத்திரம்) ஆகும். அல்லது (முகம்) வாய் முதலிய கரணங்களால் போக்தா ரூபமாய் அறியப்படுவதால் “प्रादेशमात्रम्” (பிராதேசமாத்திரம்). அல்லது த்யுலோகம் முதலிய பிருதிவீ வரையிலும் உள்ள பிராதேசத்தின் பரிமாணம் “प्रादेशमात्रः” (பிராதேசமாத்ர:) அல்லது சாஸ்த்திரத்தால் திடமாக சுட்டிக்காட்டுவதால் த்யுலோகம் முதலியவை பிராதேசமாகும். இந்த அளவு உள்ளது “प्रादेशमात्रः” (பிராதேசமாத்ர:),

शाखान्तरे तु मूर्धादिश्चिबुकप्रतिष्ठ इति प्रादेशमात्रं कल्पयन्ति । इह तु न तथा अभिप्रेतः, ‘तस्य ह वा एतस्यात्मनः’ (छा. उ. ५ । १८ । २) इत्याद्युपसंहारात् ।

அனுவாதம் - வேறு சாகையில் சிரசின் உச்சியில் இருந்து நாடி வரையிலும் நிலைபெற்றுள்ளது என்று ப்ராதேசமாத்ரம் கல்பிக்கின்றனர். ஆனால் இங்கு “तस्य ह वा एतस्यात्मनः” என்பது முதலியவை முடிவாக இருப்பதால் (சர்வாத்மமாய் இருப்பதால்) அந்த அபிப்பிராயம் இல்லை.

प्रत्यगात्मतया अभिविमीयतेऽहमिति ज्ञायत इत्यभिविमानः तमेतमात्मानं वैश्वानरम् — विश्वान्नरान्नयति पुण्यपापानुरूपां गतिं सर्वात्सैष ईश्वरो वैश्वानरः, विश्वो नर एव वा सर्वात्मत्वात् , विश्वैर्वा नरैः प्रत्यगात्मतया प्रविभज्य नीयत इति वैश्वानरः तमेवमुपास्ते यः, सोऽदन् अन्नादी सर्वेषु लोकेषु द्युलोकादिषु सर्वेषु भूतेषु चराचरेषु सर्वेष्वात्मसु शरीरेन्द्रियमनोबुद्धिषु, तेषु हि आत्मकल्पनाव्यपदेशः, प्राणिनामन्नमत्ति, वैश्वानरवित्सर्वात्मा सन् अन्नमत्ति । न यथा अज्ञाः पिण्डमात्राभिमानः सन् इत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - பிரத்யக் ஆத்மரூபமாய் அபிமானம் செய்யப்படுகிறது. அதாவது நான் இவ்வாறு அறிகிறேன் என்பது அபிமானம் ஆகும். அந்த இந்த வைச்வாநர ஆத்மாவின்-இந்த சர்வாத்மா ஈஸ்வரன் எல்லா நரர்களையும் (மனிதர்களையும்) புண்ய பாபங்களுக்கு தகுந்தவாறு கதிகளுக்கு அழைத்துச் செல்கிறார். வைச்வாநர: என்பது சர்வாத்மாவாய் இருப்பதால் விச்வம் (எல்லாம்) நானே என்பது ஆகும். அல்லது எல்லா நரர்களையும் பிரத்யக் ஆத்மாவாக பிரித்து (பாகம் செய்து) அழைத்துச் செல்கிறார் என்பதால் வைச்வாநரன் என்று இவ்வாறு எவர் உபாசிக்கின்றாரோ அவர் அன்னத்தைப் புசிப்பவராய் “अन्नादी” (அன்னாதீ = அன்னத்தை உண்பவர்) ஆகிறார். எல்லா த்யுலோக முதலிய எல்லா லோகங்களிலும், எல்லா சராசர பூதங்களிலும், அவ்வாறே சரீர, இந்திரிய, மனம், புத்திரூப ஆத்மாக்களில் ஏன் எனில் இவைகளில் பிராணிகளின் ஆத்ம கல்பனை நிர்தேசம் செய்யப்பட்டுள்ளதால் அன்னத்தை உண்கிறது. “अन्नमत्ति” (அன்னம் அத்தி) என்பது வைச்வாநரனை அறிந்தவன் சர்வாத்மாவாக இருந்துகொண்டு அன்னத்தை உட்கொள்கின்றான். அக்ஞானியைப்போல் பிண்ட மாத்திரமாக அபிமானம் கொண்டு அல்ல என்பது பொருள்.

कस्मादेवम् ? यस्मात्

அனுவாதம் - அ.கை - ஏன் இவ்வாறு - எதனால் எனில் -

तस्य ह वै प्रकृतस्यैव एतस्य आत्मनो वैश्वानरस्य मूर्धैव सुतेजाः चक्षुर्विश्वरूपः प्राणः पृथग्वर्त्मात्मा सन्देहः बहुलो बस्तिरेव रयिः पृथिव्येव पादौ । अथवा विध्यर्थमेतद्वचनम् — एवमुपास्य इति ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த இப்பொழுது கூறப்படுகின்ற விஷயமான வைச்வாநர ஆத்மாவின் சிரஸ் (தலை)யே “सुतेजा” (சுதேஜா), கண்கள் “विश्वरूपम्” (விச்வரூப:), பிராணன் “पृथग्वर्त्मा” (பிருதக்வர்த்மாத்மா), நடுபாகம் “बहुल” (பஹல: -ஆகாசம்), சிறுநீர்ப்பை रयि (ரயி: =ஜலம்), பிருதிவியே இரண்டு கால்கள். அல்லது இந்த வாக்கியத்தின் விதியினால் இவ்வாறு இதை உபாசனை செய்யவேண்டும்.

अथेदानीं वैश्वानरविदो भोजनेऽग्निहोत्रं सम्पिपादयिषन् आह — एतस्य वैश्वानरस्य भोक्तुः उर एव वेदिः, आकारसामान्यात् । लोमानि बर्हिः, वेद्यामिवोरसि लोमान्यास्तीर्णानि दृश्यन्ते । हृदयं गार्हपत्यः, हृदयाद्धि मनः प्रणीतमिवानन्तरी भवति ; अतोऽन्वाहार्यपचनोऽग्निः मनः । आस्यं मुखमाहवनीय इव आहवनीयो हूयतेऽस्मिन्नन्नमिति ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் இப்பொழுது வைச்வாநரனை அறிந்தவருடைய போஜனத்தில் அக்னி ஹோத்திரத்தை நிச்சயம் செய்வதில் விருப்பம் உடைய ராஜா கூறினார் - வைச்வாநரனாகிய போக்தாவின் மார்பு வேதிகை ஆகாரத்திற்கு சமானமாக இருப்பதால் அதுவே வேதிகையாகும். லோமங்கள் (முடி) அதாவது வேதிகைகளில் தர்பைப் புல் சிதறி காணப்படுவது போல் மார்பில் முடி காணப்படுவதால் லோமம் (முடி) தர்பைப் புல் ஆகும். ஹிருதயம் கார்ஹபத்ய அக்னியாகும் ஏன் எனில் மனம் ஹிருதயத்திலிருந்து உண்டாகி அதில் அதன் உள்ளேயே இருப்பதால் (அந்தர்வர்த்தி) மனம் அன்வாஹார்ய பசன அக்னியாகும். அவ்வாறே முகம் (வாய்) ஆஹவனாக்கினியைப்போன்று இதில் அன்னத்தை ஹவனம் (ஆஹுதி) செய்வதால் ஆஹவநீயமாகும்.

तत् तत्रैवं सति यद्भक्तं प्रथमं भोजनकाले आगच्छेद्भोजनार्थम् , तद्धोमीयं तद्धोतव्यम् , अग्निहोत्रसम्पन्मात्रस्य विवक्षितत्वान्नाग्निहोत्राङ्गेतिकर्तव्यताप्राप्तिरिह ; स भोक्ता यां प्रथमामाहुतिं जुहुयात् , तां कथं जुहुयादिति, आह — प्राणाय स्वाहेत्यनेन मन्त्रेण ; आहुतिशब्दात् अवदानप्रमाणमन्नं प्रक्षिपेदित्यर्थः । तेन प्राणस्तृप्यति ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் இவ்வாறு இருப்பதால் போஜன சமயத்தில் எந்த அன்னம் (கிடைக்கிறதோ) இருக்கிறதோ அதனால் ஹவனம் செய்யவேண்டும். இங்கு அக்னி ஹோத்திரத்தின் கல்பனா மாத்திரமாக கூறப்பட்டது. ஆகையால் அக்னி ஹோத்திர அங்கபூதமான “इतिकर्तव्यता” (இதிகர்தவ்யதா = சககாரி சாதனம்) அதாவது சக்ஷு காரியமான சாதனங்கள் இல்லை. அந்த போக்தா அதை முதல் ஆஹுதி அளித்தார். அதை எவ்வாறு செய்தார்? அதை சுருதி கூறுகிறது. “प्राणायस्वाहा” (பிராணாய ஸ்வாஹா) என்ற மந்திரத்தால் இங்கு “आहुति” (ஆஹுதி) சப்தம் ஆவதால் அவதான பிரமாண (அதாவது எத்தனை ஆஹுதி விதிக்கப்பட்டதோ அந்த அளவு) அன்னம் (வாயில்) போடவேண்டும் என்பது இதன் தாத்பர்யம் ஆகும். அதனால் பிராணன் திருப்தி ஆகிறது.

प्राणे तृप्यति चक्षुस्तृप्यति, चक्षुषि तृप्यति आदित्यो द्यौश्चेत्यादि तृप्यति, यच्चान्यत् द्यौश्च आदित्यश्च स्वामित्वेनाधितिष्ठतः तच्च तृप्यति, तस्य तृप्तिमनु स्वयं भुञ्जानः तृप्यति एवं प्रत्यक्षम् । किं च प्रजादिभिश्च । तेजः शरीरस्था दीप्तिः उज्ज्वलत्वं प्रागल्भ्यं वा, ब्रह्मवर्चसं वृत्तस्वाध्यायनिमित्तं तेजः ॥

அனுவாதம் - பிராணன் திருப்தி அடையும்பொழுது சக்ஷு திருப்தி அடைகிறது. சக்ஷு, ஆதித்யன், த்யுலோகம், முதலியவை திருப்தி அடைகின்றன. எவை எல்லாம் த்யுலோகம், ஆதித்யன் இவைகளை ஸ்வாமி பாவமாக வைத்து நிலைத்திருக்கின்றனவோ அவை எல்லாம் திருப்தி அடைகின்றன. அவ்வாறே அவைகளின் திருப்தி அடைந்தபின் தானே போஜனம் செய்பவனும் திருப்தி அடைகின்றான் என்பது பிரத்யக்ஷமாகக் காணப்படுகிறது, என்பது இல்லை. ஆனால் போக்தா பிரஜாபதி மூலமாகத் திருப்தி அடைகின்றான். “तेजस्” (தேஜஸ்) என்பது சரீரத்தில் உள்ள பிரகாசம். அல்லது ஜ்வலிப்பது என்பது தேஜஸ் ஆகும். அவ்வாறே நன்நடத்தையினாலும், ஸ்வாத்யாய நிமித்தத்தாலும் தேஜ: (तेजः) அதாவது பிரஹ்ம தேஜஸ் ஆகும்.

अथ यां द्वितीयां तृतीयां चतुर्थीं पञ्चमीमिति समानम् ॥

அனுவாதம் - (अथयां द्वितीयां तृतीयां चतुर्थी पमीम्) (அத யாம் த்விதீயம் த்ருத்தியாம் சதுர்த்தீம் பஞ்சமீம்) ஆகிய சுருதிகளின் அர்த்தம் சமானமாகும்.

स यः कश्चित् इदं वैश्वानरदर्शनं यथोक्तम् अविद्वान्सन् अग्निहोत्रं प्रसिद्धं जुहोति, यथा अङ्गारानाहुतियोग्यानपोह्यानाहुतिस्थाने भस्मनि जुहुयात् , तादृक् तत्तुल्यं तस्य तदग्निहोत्रहवनं स्यात् , वैश्वानरविदः अग्निहोत्रमपेक्ष्य — इति प्रसिद्धाग्निहोत्रनिन्दया वैश्वानरविदोऽग्निहोत्रं स्तूयते ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் மேலே கூறியவாறு வைச்வாநர தரிசனத்தை அறியாமல் பிரசித்தமான அக்னிஹோத்திரத்தை செய்கின்றானோ அது எவ்வாறு ஆஹுதிக்கு யோக்யமான தீ கங்குகள் அணைந்த சாம்பலில் ஹோமம் செய்வதுபோல் அந்த அக்னிஹோத்திரம் வைச்வாநர தரிசனத்தை அறிந்தவனுடைய அக்னி ஹோத்திரத்தை அபேக்ஷித்து ஆகும். பிரசித்தமான அக்னிஹோத்திரத்தை நிந்தை செய்வதின் மூலமாக வைச்வாநரனை உபாசனை செய்பவனுடைய அக்னி ஹோத்திரம் ஸ்துதிக்கப்படுகிறது.

अतश्च एतद्विशिष्टमग्निहोत्रम् । कथम् ?

அனுவாதம் - அ.கை - ஆகையால் இந்த சிறப்பை உடையது அக்னிஹோத்திரம். எதனால் -

अथ य एतदेवं विद्वान् अग्निहोत्रं जुहोति, तस्य यथोक्तवैश्वानरविज्ञानवतः सर्वेषु लोकेष्वित्याद्युक्तार्थम् , हुतम् अन्नमत्ति इत्यनयोरेकार्थत्वात् ॥

அனுவாதம் - ஏன்எனில் இவ்வாறு அறிந்த புருஷன் அக்னிஹோத்திரம் செய்கிறானோ அந்த மேலே கூறப்பட்ட வைச்வாநர வித்வானுடைய “सर्वेषु लोकेषु” (சர்வேஷு லோகேஷு) என்பது முதலிய பதங்களால் முன்பே கூறப்பட்டது. ஏன்எனில் இதில் “हुतम्” (ஹீதம்) மேலும் அங்கு “अन्नम् अत्ति” (அன்னம் உண்கிறது) என்ற இரண்டு பதங்களின் அர்த்தமும் ஒன்றேயாகும்.

किञ्च

அனுவாதம் - அ.கை - மேலும் -

तद्यथा इषीकायास्तूलम् अग्नौ प्रोतं प्रक्षिप्तं प्रदूयेत प्रदह्येत क्षिप्रम् , एवं ह अस्य विदुषः सर्वात्मभूतस्य सर्वान्नानामत्तुः सर्वे निरवशिष्टाः पाप्मानः धर्माधर्माख्याः अनेकजन्मसञ्चिताः इह च प्राग्ज्ञानोत्पत्तेः ज्ञानसहभाविनश्च प्रदूयन्ते प्रदह्येरन् वर्तमानशरीरारम्भकपाप्मवर्जम् ; लक्ष्यं प्रति मुक्तेषुवत् प्रवृत्तफलत्वात् तस्य न दाहः । य एतदेवं विद्वान् अग्निहोत्रं जुहोति भुङ्क्ते ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு தர்பைப்புல்லின் நுனிபாகம் அக்னியில் இடப்பட்ட உடனேயே சாம்பல் ஆகின்றதோ அதுபோல் சர்வாத்மபூதமான எல்லா அன்னத்தின் போக்தாவான இந்த வித்வான் அநேக ஜன்மங்களில் சம்பாதித்த (சஞ்சித)தும், இந்த ஜன்மாவில் ஞானம் உண்டாவதற்குமுன் ஞானத்தினால் (உபாசனையினால்) உண்டான தர்மாதர்மம் எனப்படும் மிச்சமற்று எல்லா பாபங்களும் சாம்பலாகிவிடுகின்றன. கேவலம் வர்த்தமான சரீரம் ஆரம்பித்ததற்குக் காரணமான பாபம் மட்டும் இருக்கின்றது. ஏன் எனில் லக்ஷியத்தைக் குறித்து ஏவப்பட்ட பானம் போன்று அதன் பலனை அளிக்காமல் சாம்பலாகாது. எந்த இதை (வைச்வாநர தர்சனத்தை) இவ்வாறு அறிந்தவன் அக்னிஹோத்திரம் செய்து போக்தாவாக ஆகின்றான். மேலே கூறிய பலனை அடைகின்றான்.

स यद्यपि चण्डालाय उच्छिष्टानर्हाय उच्छिष्टं दद्यात् प्रतिषिद्धमुच्छिष्टदानं यद्यपि कुर्यात् , आत्मनि हैव अस्य चण्डालदेहस्थे वैश्वानरे तद्धुतं स्यात् न अधर्मनिमित्तम् —इति विद्यामेव स्तौति । तदेतस्मिन्स्तुत्यर्थे श्लोकः मन्त्रोऽप्येष भवति ॥

அனுவாதம் - ஆனாலும் அந்த உச்சிஷ்டத்தை பெற அருகதை அற்ற சண்டாளனுக்கு உச்சிஷ்டம் தந்தாலும் தள்ளப்பட்ட உச்சிஷ்ட தானமானாலும் செய்வதால் அந்த சண்டாளனிடத்தில் இருக்கும் வைச்வாநர ஆத்மாவில் ஆஹுது செய்யப்பட்டதாகிறது. இது அதர்மம் இல்லை என்று கூறியது இந்த வித்யையை ஸ்துதிப்பதற்காக. (போற்றுவதற்காக) ஆகும். அந்த இது ஸ்துதி செய்யும் அர்த்தத்திலேயே இந்த ச்லோகம் மந்திரம் உள்ளது.

यथा इह लोके क्षुधिता बुभुक्षिता बाला मातरं पर्युपासते — कदा नो माता अन्नं प्रयच्छतीति, एवं सर्वाणि भूतान्यन्नादानि एवंविदः अग्निहोत्रं भोजनमुपासते — कदा त्वसौ भोक्ष्यत इति, जगत्सर्वं विद्वद्भोजनेन तृप्तं भवतीत्यर्थः । द्विरुक्तिरध्यायपरिसमाप्त्यर्था ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு இவ்உலகில் பசியுடன் கூடிய சிறுவர்கள் தாயை நாடி எப்பொழுது நமக்கு தாய் அன்னத்தை அளிப்பாள்? என்று இருக்குமோ அவ்வாறு அன்னத்தை பக்ஷணம் செய்யும் எல்லா பிராணிகளும் இவ்வாறு அறிந்தவனுடைய அக்னி ஹோத்திரத்தை அதாவது போகங்களுக்காக (போஜனத்திற்காக) நமக்கு எப்பொழுது கிடைக்கும் என்று உபாசிக்கின்றனர். அதில் ஜகத் முழுவதும் வித்வான்களின் போஜனத்தால் திருப்தி அடைகின்றன என்பது பொருள். இருமுறை கூறியது அத்யாயத்தின் சமாப்த்திக்காக ஆகிறது.

श्वेतकेतुरिति नामतः, ह इत्यैतिह्यार्थः, आरुणेयः अरुणस्य पौत्रः आस बभूव । तं पुत्रं ह आरुणिः पिता योग्यं विद्याभाजनं मन्वानः तस्योपनयनकालात्ययं च पश्यन् उवाच — हे श्वेतकेतो अनुरूपं गुरुं कुलस्य नो गत्वा वस ब्रह्मचर्यम् ; न च एतद्युक्तं यदस्मत्कुलीनो हे सोम्य अननूच्य अनधीत्य ब्रह्मबन्धुरिव भवतीति ब्राह्मणान्बन्धून्व्यपदिशति न स्वयं ब्राह्मणवृत्त इति ।

அனுவாதம் - श्वेतकेतुः (ச்வேதகேது:) என்ற பெயருடையவர். இங்கு ह (ஹ) என்ற இந்த நிபாதம் ஐதிகத்தை தெரிவிப்பது ஆகும். அருணருடைய பெளத்திரன் (பேரன்) ஆருணேயன். பிதாவான ஆருணி தன்னுடைய மகனிடம் அவனுடைய வித்தையை அடைவதற்கான யோக்கியதை அறிந்து இவ்வாறு கூறினார் -ஹே ச்வேதகேது! நம்முடைய குலத்தின் வழக்கப்படி குருவினிடத்தில் சென்று பிரஹ்மச்சரிய வாசம் செய்யவேண்டும். ஹே செளம்ய! நம்குலத்தில் பிறந்து அத்யயனம் செய்யாமல் இருந்தால் பிரஹ்மபந்து அதாவது பெயர் அளவிற்கு பிராஹ்மணனாக இருப்பாய். பிராஹ்மண பந்து என்பவர்கள் தங்களுடைய பிராஹ்மணத்தை ஆச்சரணம் செய்யாமல் பிரஹ்மபந்து ஆகிறார்கள். அது நமக்கு உசிதமாகாது (உகந்ததாகாது).

तस्य अतः प्रवासो अनुमीयते पितुः, . येन स्वयं गुणवान्सन् पुत्रं नोपनेष्यति ॥

அனுவாதம் - இதனால் தந்தையின் இடத்திலிருந்து வெளியே செல்லவேண்டும் என்பது அனுமானம் செய்யப்படுகிறது. ஏன்எனில் தான் நல்ல குணவானாய் (கற்று அறிந்தவனாய்) இருந்தாலும் புத்திரனுக்கு உபநயனம் தானே செய்வதில்லை என்பதாகும்.

सः पित्रोक्तः श्वेतकेतुः ह द्वादशवर्षः सन् उपेत्य आचार्यं यावच्चतुर्विंशतिवर्षो बभूव, तावत् सर्वान्वेदान् चतुरोऽप्यधीत्य तदर्थं च बुद्ध्वा महामनाः महत् गम्भीरं मनः यस्य असममात्मानमन्यैर्मन्यमानं मनः यस्य सोऽयं महामनाः अनूचानमानी अनूचानमात्मानं मन्यत इति एवंशीलो यः सोऽनूचानमानी स्तब्धः अप्रणतस्वभावः एयाय गृहम् ।

அனுவாதம் - பிதா கூறியபின் அந்த ச்வேதகேது பன்னிரண்டு வயதில் குருவிடம் சென்று இருபத்து நான்கு வயது ஆகும் வரையில் அவரிடம் சம்பூர்ணமாக நான்கு வேதங்களையும் அத்யயனம் செய்து அதன் அர்த்தத்தையும் அறிந்து அதனால் மஹா மனம் அதாவது எவருடைய மனம் மிகமேன்மையானது என்று நினைத்து கர்வமடைந்து தனக்கு சமானமாக அறிந்தவர் இல்லை என்று இருப்பவர் மஹாமனா எனப்படுகிறார். தானே மிகவும் சிறப்பாக வியாக்கியானம் செய்பவன் என்று நினைத்து செறுக்கடைந்தவனாய் இருப்பவன் “अनूचानमानी” (அனூசாஎமானி) எனப்படுகிறான். அவன் வினயமற்ற சுவபாவம் உடையவனாக வீட்டிற்குத் திரும்பினான்.

तम् एवंभूतं ह आत्मनोऽननुरूपशीलं स्तब्धं मानिनं पुत्रं दृष्ट्वा पितोवाच सद्धर्मावतारचिकीर्षया ॥ श्वेतकेतो यन्नु इदं महामनाः अनूचानमानी स्तब्धश्चासि, कस्तेऽतिशयः प्राप्तः उपाध्यायात् , उत अपि तमादेशं आदिश्यत इत्यादेशः केवलशास्त्राचर्योपदेशगम्यमित्येतत् , येन वा परं ब्रह्म आदिश्यते स आदेशः तमप्राक्ष्यः पृष्टवानस्याचार्यम् ?

அனுவாதம் - அவர் தன்னுடைய புத்திரன் இவ்வாறு அதாவது தன்னுடைய நல்நடைமுறைகளை அனுசரிக்காமலும், வினயமற்றும் இருப்பதை அறிந்து அவனுக்கு நல்ல தர்மத்தில் ஈடுபடுத்த விரும்பி பிதா இவ்வாறு கூறினார் - ஹே ச்வேதகேதோ! நீ இவ்வாறு மஹாமனா அதாவது கர்வத்துடனும் செருக்கடைந்தும், வினயமற்றவனாயும் இருக்கின்றாய். நீ உபாத்யாயரிடம் இருந்து என்னதான் விசேஷமாக அடைந்திருக்கிறாய்? மேலும் நீ எந்த உபதேசத்தை அவரிடம் கேட்டாயோ அந்த உபதேசம் செய்யப்படுகிறது. அது ஆதேசம் எனப்படுகிறது. இதிலிருந்து பிரஹ்மத்தை சாஸ்திரத்தினாலும் குருவின் உபதேசத்தினால் மட்டுமே அறியமுடியும் என்று தெரிகிறது. அல்லது எதன் மூலமாய் பரப்பிரஹ்ம உபதேசம் செய்யப்படுகிறதோ அது ஆதேசம் எனப்படுகிறது. என்ன நீ அதை ஆச்சாரியிடம் கேட்டாயா? என்பதாகும்.

तमादेशं विशिनष्टि —

அனுவாதம் - அ.கை - அந்த ஆதேசத்தை சுருதி விசேஷமாகவும், தெளிவாகவும் கூறுகிறது-.

येन आदेशेन श्रुतेन अश्रुतमपि अन्यच्छ्रुतं भवति अमतं मतम् अतर्कितं तर्कितं भवति अविज्ञातं विज्ञातं अनिश्चितं निश्चितं भवतीति । सर्वानपि वेदानधीत्य सर्वं च अन्यद्वेद्यमधिगम्यापि अकृतार्थ एव भवति यावदात्मतत्त्वं न जानातीत्याख्यायिकातोऽवगम्यते । तदेतदद्भुतं श्रुत्वा आह, कथं नु एतदप्रसिद्धम् अन्यविज्ञानेनान्यद्विज्ञातं भवतीति ; एवं मन्वानः पृच्छति — कथं नु केन प्रकारेण हे भगवः स आदेशो भवतीति ॥

அனுவாதம் - எந்த ஆதேசத்தால் மற்றதைக் கேட்கப்படாமலேயே கேட்டதாக ஆகிறது. (अश्रुतम् श्रुतं भवति) “अमतं” (அமதம்=சிந்திக்காமலேயே)--விசாரம் இல்லாமலேயே மதம் அதாவது விசாரம் செய்யப்பட்டதாகிறதோ, “अविज्ञाता” (அவிக்ஞாதா) - நிச்சயமாக அறியப்படாதது நிச்சயமாக “विज्ञातं” (விக்ஞாதம்) அறியப்பட்டதாகிறதோ,. எல்லா வேதங்களையும் அத்யயனம் செய்தாலும், மற்ற திருஷ்ய பதார்த்தங்களின் ஞானம் இருந்தாலும் எதுவரை ஆத்மதத்துவத்தை அறியவில்லையோ அதுவரை கிருதார்த்தத்தை அடைய முடியாது என்பதை அறிவுறுத்துகின்றது இந்த ஆக்யாயிகா (கதை). அந்த இந்த அற்புதத்தைக் கேட்டு கூறினார் - எவ்வாறு இந்த பிரசித்தமற்ற வேறு ஒன்றை அறிவதால் மற்றொன்று அறியமுடியும் என்று நினைத்து ஹே பகவானே! எவ்வாறு அதாவது எந்த பிரகாரமாக அந்த ஆதேசம் இருக்கிறது என்று கேட்டார்.

यथा स आदेशो भवति तच्छृणु

அனுவாதம் - அ.கை - அந்த ஆதேசம் எவ்வாறு இருக்கிறது என்பதைக் கேள் -

हे सोम्य — यथा लोके एकेन मृत्पिण्डेन रुचककुम्भादिकारणभूतेन विज्ञातेन सर्वमन्यत्तद्विकारजातं मृन्मयं मृद्विकारजातं विज्ञातं स्यात् ।

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய எவ்வாறு உலகில் கமண்டலம், கும்பம் முதலியவைகளின் காரணத்தை ஒரே மண்கட்டியே என்று அறிந்தபின் அதன் விகாரமான மற்ற எல்லா விகாரங்களும் மண்மயமே அதாவது மண்ணின் விகாரத்தால் உண்டானதே அன்று அறியப்பட்டதாகிறது.

कथं मृत्पिण्डे कारणे विज्ञाते कार्यमन्यद्विज्ञातं स्यात् ?

அனுவாதம் - சங்கை - எவ்வாறு மண் பிண்டமாகிய காரணத்தை அறிந்ததால் மற்ற காரியங்கள் அறிந்ததாக ஆகும்?

नैष दोषः, कारणेनानन्यत्वात्कार्यस्य । यन्मन्यसे अन्यस्मिन्विज्ञातेऽन्यन्न ज्ञायत इति — सत्यमेवं स्यात् , यद्यन्यत्कारणात्कार्यं स्यात् , न त्वेवमन्यत्कारणात्कार्यम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - காரியம் காரணத்தைக் காட்டிலும் வேறு அல்ல. ஆகையால் இந்த தோஷம் இல்லை. நீ இவ்வாறு கருதினால் மற்றொன்றின் ஞானத்தால் வேறு ஒன்றை அறியமுடியாது என்று கூறுவது சரியே. எப்பொழுது எனில் வேறு காரணத்தால் காரியம் உண்டாகும் என்றால். ஆனால் இங்கு காரியம் தன் காரணத்தைக் காட்டிலும் வேறு ஆகாது.

कथं तर्हीदं लोके — इदं कारणमयमस्य विकार इति ?

அனுவாதம் - சங்கை - அவ்வாறானால் உலகில் எவ்வாறு இது காரணம், இதனுடையது இந்த விகாரம் என்று கூறப்படுகிறது?

शृणु । वाचारम्भणं वागारम्भणं वागालम्बनमित्येतत् । कोऽसौ ? विकारो नामधेयं नामैव नामधेयम् , स्वार्थे धेयप्रत्ययः, वागालम्बनमात्रं नामैव केवलं न विकारो नाम वस्त्वस्ति ; परमार्थतो मृत्तिकेत्येव मृत्तिकैव तु सत्यं वस्त्वस्ति ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - கேள், அந்த “वागारम्भणं” (வாசாரம்பணம்) என்பது வாக் ஆரம்பம் அதாவது வாக்கையே சார்ந்து இருக்கிறது என்பதாகும். யார் அது? “नामधेयं” (நாமதேய) விகாரம். இதில் “धेय” (தேய) என்பது ஸ்வார்த்தத்தில் நாம சப்தமாகும். உண்மையில் வாக்கை சார்ந்திருப்பது மாத்திரமே நாமம் மாத்திரமே. விகாரம் என்று வஸ்து இல்லை. மண்ணே சத்யவஸ்து ஆகும்.

यथा सोम्य एकेन लोहमणिना सुवर्णपिण्डेन सर्वमन्यद्विकारजातं कटकमुकुटकेयूरादि विज्ञातं स्यात् । वाचारम्भणमित्यादि समानम् ॥

அனுவாதம் - ஹே ஸோம்ய! எவ்வாறு ஒரே தங்ககட்டியை அறிந்ததால் மற்ற எல்லா விகாரங்களான கடகம் (வளை) முகுடம் (கிரீடம்) கேயூரம் (தோள்வளை) முதலியவைகள் அறியப்பட்டாத ஆகிறது. வாச்சாரம்பணம் முதலியவை முன்போல் ஆகும்.

यथा सोम्य एकेन नखनिकृन्तनेनोपलक्षितेन कृष्णायसपिण्डेनेत्यर्थः ; सर्वं कार्ष्णायसं कृष्णायसविकारजातं विज्ञातं स्यात् । समानमन्यत् । अनेकदृष्टान्तोपादानं दार्ष्टान्तिकानेकभेदानुगमार्थम् , दृढप्रतीत्यर्थं च । एवं सोम्य स आदेशः, यः मयोक्तः भवति ।

அனுவாதம் - ஹே ஸோம்ய! எவ்வாறு ஒரே நகவெட்டி உபலக்ஷிதமான இரும்பு பிண்டம் என்பது பொருள். அதை அறிந்தால் எல்லா இரும்பினால் ஆன விகாரங்களும் அறிந்தாக ஆகின்றது. மற்றவை முன்போல். இங்கு அநேக திருஷ்டாந்தங்கள் எடுத்துக்கொண்டு தாஷ்டாந்தத்தில் உள்ள அநேக பேதங்களை தெரிவிப்பதற்காகவும், திடமாக்குவதற்காகவும் ஆகும். ஹே சோம்ய! இவ்வாறு அந்த ஆதேசமானது என்னால் கூறப்பட்டதாகின்றது.

न वै नूनं भगवन्तः पूजावन्तः गुरवः मम ये, ते एतत् यद्भवदुक्तं वस्तु नावेदिषुः न विज्ञातवन्तः नूनम् । यत् यदि हि अवेदिष्यन् विदितवन्तः एतद्वस्तु, कथं मे गुणवते भक्तायानुगताय नावक्ष्यन् नोक्तवन्तः, तेनाहं मन्ये — न विदितवन्त इति । अवाच्यमपि गुरोर्न्यग्भावमवादीत् पुनर्गुरुकुलं प्रति प्रेषणभयात् । अतो भगवांस्त्वेव मे मह्यं तद्वस्तु, येन सर्वज्ञत्वं ज्ञातेन मे स्यात् , तद्ब्रवीतु कथयतु ; इत्युक्तः पितोवाच — तथास्तु सोम्येति ॥

அனுவாதம் - நிச்சயமாக என்னுடைய பூஜைக்குரிய அந்த குருதேவர் நீங்கள் கூறிய அந்த வஸ்துவை அவர் அறிந்திருக்கமாட்டார். அறிந்திருந்தால் அந்த வஸ்துவை நல்ல குணசாலியாயும், பக்தியுடன் அவரை அனுசரித்திருந்த எனக்கு எவ்வாறு கூறாமல் இருப்பர். ஆகையால் அவர் அறிந்திருக்கவில்லை என்று நினைக்கிறேன். குருகுலத்திற்கு திருப்பி அனுப்பிவிடுவார் என்று பயந்து கூறக்கூடாத குருவை குறை கூறினார். ஆகையால் தாங்களே எனக்கு அந்த வஸ்துவை, எதை அறிந்தால் எல்லாம் அறிந்ததாக எனக்கு ஆகுமோ அதைக் கூறுங்கள் என்று கூறியதற்கு சோம்ய! அவ்வாறே ஆகட்டும் என்று பிதா கூறினார்.

सदेव सदिति अस्तितामात्रं वस्तु सूक्ष्मं निर्विशेषं सर्वगतमेकं निरञ्जनं निरवयवं विज्ञानम् , यदवगम्यते सर्ववेदान्तेभ्यः । एव - शब्दः अवधारणार्थः । किं तदवध्रियत इति, आह — इदं जगत् , नामरूपक्रियावद्विकृतमुपलभ्यते यत् , तत्सदेवासीत् इति आसीच्छब्देन सम्बध्यते ।

அனுவாதம் - (ஸதேவ) - சத் என்பது இருக்கும் வஸ்து மாத்திரமே அந்த வஸ்து எதுவோ அது சூக்ஷ்மம், நிர்விசேஷம், நிரஞ்ஞனம், நிரவயவம் என்பது எல்லா வேதாந்தங்களினால் அறியப்படுகிறது. “एव” (ஏவ) நிச்சய அர்த்தத்தைக் குறிக்கின்றது. இதனால் எந்த வஸ்துவின் நிச்சயம் செய்யப்படுகிறது? அதற்கு (ஆருணி) கூறுகிறார் - இந்த நாமரூப விகாரமாகிய ஜகத்தை உண்டாக்கியவன் இருப்பதாகக் காணப்படுகிறது. எது இருக்கிறதோ அது சத்தாகவே இருந்தது என்று “आसीत्” ஆசீத் - இருந்தது) என்று “சத்” சப்தத்துடன் சம்பந்தப்படுகிறது.

कदा सदेवेदमासीदिति, उच्यते —

அனுவாதம் - சங்கை - இது எப்பொழுது சத்தாக இருந்தது என்று கூறப்படுகிறது?

अग्रे जगतः प्रागुत्पत्तेः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - अग्र முன்- இந்த ஜகத்தின் உற்பத்திக்கு முன்.

किं नेदानीमिदं सत् , येन अग्रे आसीदिति विशेष्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - அவ்வாறு ஆனால் இப்பொழுது சத் இல்லையா? எதற்காக இதற்குமுன் (ஆரம்பத்தில்) இருந்தது என்ற விசேஷணம் கூறப்பட்டது?

न ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல.

कथं तर्हि विशेषणम् ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் எதற்காக இந்த விசேஷணம் அளிக்கப்பட்டது?

इदानीमपीदं सदेव, किन्तु नामरूपविशेषणवदिदंशब्दबुद्धिविषयं च इतीदं च भवति । प्रागुत्पत्तेस्तु अग्रे केवलसच्छब्दबुद्धिमात्रगम्यमेवेति सदेवेदमग्र आसीदित्यवधार्यते । न हि प्रागुत्पत्तेः नामवद्रूपवद्वा इदमिति ग्रहीतुं शक्यं वस्तु सुषुप्तकाले इव । यथा सुषुप्तादुत्थितः सत्त्वमात्रमवगच्छति सुषुप्ते सन्मात्रमेव केवलं वस्त्विति, तथा प्रागुत्पत्तेरित्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இப்பொழுதும் இது சத்தே (सदेव). ஆனால் நாமரூப விசேஷணம் போன்று “इदं” (இது) சப்தமும். புத்தி விஷயமும் சேர்ந்து इदं (இதம் - இது) ஆகிறது. உத்பத்திக்கு முன்னால் ஆரம்பத்தில் கேவலம் “சத்” சப்த புத்தி மாத்திரமாகவே அறியப்படுவதால் இது முன்பு ஆரம்பத்தில் சத்தாகவே இருந்தது என்று அறியப்படுகிறது. உத்பத்திக்கு முன் நாமம் போன்று ரூபம் போன்று சுஷுப்த்தி அவஸ்தை போன்று வஸ்துவை கிரஹிக்க முடியாது. எவ்வாறு சுஷுப்த்தியில் இருந்து விழித்தபின் சத்தை மட்டும் அறிகிறானோ அதாவது சுஷுப்த்தியில் வஸ்து கேவலம் சத்மாத்திரமாகவே இருந்ததோ அவ்வாறு உத்பத்திக்கு முன்னும் இருந்தது என்பது அபிப்பிராயம்.

यथा इदमुच्यते लोके — पूर्वाह्णे धटादि सिसृक्षुणा कुलालेन मृत्पिण्डं प्रसारितमुपलभ्य ग्रामान्तरं गत्वा प्रत्यागतः अपराह्णे तत्रैव घटशरावाद्यनेकभेदभिन्नं कार्यमुपलभ्य मृदेवेदं घटशरावादि केवलं पूर्वाह्न आसीदिति, तथा इहाप्युच्यते — सदेवेदमग्र आसीदिति । एकमेवेति । स्वकार्यपतितमन्यन्नास्तीति एकमेवेत्युच्यते । अद्वितीयमिति । मृद्व्यतिरेकेण मृदः यथा अन्यद्घटाद्याकारेण परिणमयितृकुलालादिनिमित्तकारणं दृष्टम् , तथा सद्व्यतिरेकेण सतः सहकारिकारणं द्वितीयं वस्त्वन्तरं प्राप्तं प्रतिषिध्यते — अद्वितीयमिति, नास्य द्वितीयं वस्त्वन्तरं विद्यते इत्यद्वितीयम् ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு உலகில் கடம் முதலியவைகளை செய்ய விரும்புபவன் குயவனால் முற்பகலில் மணல் குவியல் பரப்பப்பட்டிருப்பதைப் பார்த்துவிட்டு வேறு கிராமத்திற்கு சென்று விட்டு பிற்பகலில் திரும்பிவந்து அங்கே கடம் சராவம் முதலிய அநேக விதமான வெவ்வேறு காரியங்களைப் பார்த்து இந்த கடம் சராவம் முதலியவைகள் முற்பகலில் வெறும் மண்மாத்ரமே இருந்தது என்று கூறுவதுபோல் இங்கும் சத்தாகவே முன்பும் (ஆரம்பத்திலும்) இருந்தது என்று கூறப்படுகிறது. “एकमेव” (ஏகமேவ - ஒன்றாகவே) என்று - அதாவது மண்ணைத் தவிர வேறு வஸ்து இல்லை. எவ்வாறு மண்ணைக்காட்டிலும் வேறு கடம் முதலிய ஆகாரமாய் பரிணாமத்தை அடையச்செய்யும் குயவன் முதலிய நிமித்த காரணம் காணப்படுகிறதோ அவ்வாறு சத்திற்கு வேறான சத்திற்கு சஹாயமான காரணமாய் இரண்டாவது வேறு வஸ்துவின் அடைவு அது “அத்விதீயம்” என்பதால் அது நிராகரிக்கப்படுகிறது. அதாவது அதைத்தவிர இரண்டாவது வஸ்து இல்லாததால் அது அத்விதீயம்.

ननु वैशेषिकपक्षेऽपि सत्सामानाधिकरण्यं सर्वस्योपपद्यते, द्रव्यगुणादिषु सच्छब्दबुद्ध्यनुवृत्तेः — सद्द्रव्यं सन्गुणः सन्कर्मेत्यादिदर्शनात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் வைசேஷிக பக்ஷத்திலும் சத்சாமானாதிகரண்யம் எல்லாவற்றிற்கும் சம்பவிக்கின்றது. திரவியம் குணம் முதலியவைகளில் சத்திரவ்யம், சத்குணம், சத்கர்ம முதலியவைகள் காணப்படுவதால் சத்சப்தம் புத்தியின் அனுவிருத்தியே ஆகும்.

सत्यमेवं स्यादिदानीम् ; प्रागुत्पत्तेस्तु नैवेदं कार्यं सदेवासीदित्यभ्युपगम्यते वैशेषिकैः, प्रागुत्पत्तेः कार्यस्यासत्त्वाभ्युपगमात् । न च एकमेव सदद्वितीयं प्रागुत्पत्तेरिच्छन्ति । तस्माद्वैशेषिकपरिकल्पितात्सतः अन्यत्कारणमिदं सदुच्यते मृदादिदृष्टान्तेभ्यः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - உண்மைதான். ஆனால் இந்த வர்த்தமான காலத்தில் அதாவது நிகழ்காலத்தில் இவ்வாறு இருக்கலாம். ஆனால் வைசேஷிகர்கள் உத்பத்திக்கு முன் காரியம் அசத்யமாய் காணப்படுவதால் உத்பத்திக்குமுன் இந்த காரியம் சத்தாக இருந்தது என்பது ஒருநாளும் பொருந்தாது என்றும் உத்பத்திக்குமுன் இவ்வாறு ஒன்றாக சத் அத்விதீயமாய் இருப்பதை விரும்பவில்லை. ஆகையால் மண் முதலிய திருஷ்டாந்தங்களால் வைசேஷிகர்களால் கல்பிக்கப்பட்ட சத்தைக்காட்டிலும் வேறான காரணம் இந்த “சத்” என்று கூறப்பட்டது.

तत् तत्र ह एतस्मिन्प्रागुत्पत्तेर्वस्तुनिरूपणे एके वैनाशिका आहुः वस्तु निरूपयन्तः — असत् सदभावमात्रं प्रागुत्पत्तेः इदं जगत् एकमेव अग्रे अद्वितीयमासीदिति । सदभावमात्रं हि प्रागुत्पत्तेस्तत्त्वं कल्पयन्ति बौद्धाः । न तु सत्प्रतिद्वन्द्वि वस्त्वन्तरमिच्छन्ति । यथा सच्चासदिति गृह्यमाणं यथाभूतं तद्विपरीतं तत्त्वं भवतीति नैयायिकाः ।

அனுவாதம் - இந்த விஷயத்தில் உற்பத்திக்குமுன் வஸ்து எவ்வாறு இருந்தது என்று ஒருவகை வைநாசிகர்கள் (பெளத்தர்கள்)-வஸ்துவை இவ்வாறு நிரூபித்துக் கூறுகின்றனர்- உத்பத்திக்குமுன் ஜகத் ஒன்றாய் ஆரம்பத்தில் அத்விதீயமாய் அசத்தாய் அதாவது சத்பாவமற்றதாய் இருந்தது என்று. உத்பத்திக்குமுன் சத் அபாவமாத்திரம் தத்துவம் என்று பெளத்தர்கள் கல்பிக்கின்றனர். அவர்கள் சத்திற்கு விரோதமான வேறு ஒரு வஸ்துவையும் விரும்புவது இல்லை. நையாசிகர்கள் கிரஹிக்கும் எவ்வாறு உள்ளதோ அந்த வஸ்து மேலும் அதன் விபரீதமான தத்துவம் கிரமமாக சத் என்றும் அசத் என்றும் ஆகிறது.

ननु सदभावमात्रं प्रागुत्पत्तेश्चेदभिप्रेतं वैनाशिकैः, कथं प्रागुत्पत्तेरिदमासीदसदेकमेवाद्वितीयं चेति कालसम्बन्धः सङ्‍ख्यासम्वन्धोऽद्वितीयत्वं च उच्यते तैः ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் வைநாசிகர்கள் உத்பத்திக்குமுன் சத்அபாவ மாத்திரத்தையே ஏற்றுக்கொள்கிறார்கள் எனில் எவ்வாறு உத்பத்திக்குமுன் இது அசத்தாயும், ஏகமாயும் அத்விதீயமாயும் இருந்தது என்று கூறி அவர்கள் அதன் கால சம்பந்தத்தையும் எண்ணிக்கையின் சம்பந்தத்தையும் அவ்வாறே அத்விதீயயத்தையும் எவ்வாறு நிரூபணம் செய்கின்றனர்?

बाढं न युक्तं तेषां भावाभावमात्रमभ्युपगच्छताम् । असत्त्वमात्राभ्युपगमोऽप्ययुक्त एव, अभ्युपगन्तुरनभ्युपगमानुपपत्तेः । इदानीमभ्युपगन्ता अभ्युपगम्यते न प्रागुत्पत्तेरिति चेत् , न, प्रागुत्पत्तेः सदभावस्य प्रमाणाभावात् । प्रागुत्पत्ते रसदेवेति कल्पनानुपपत्तिः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - சரிதான். அவர்களின் பாவத்தை அபாவமாத்திரமாக (சத்தை அசத்தாக) கருதுபவர்கள் இவ்வாறு கூறுவது பொருந்தாது. அசத்தை மாத்திரம் ஏற்றுக்கொள்வதும் பொருத்தமற்றதே. ஏன் எனில் இவ்வாறு அறிந்தவன் அதை அறியவில்லை என்பது பொருந்தாது. இப்பொழுது அறிந்தது உத்பத்திக்கு முன்னால் அறியப்படவில்லை எனில்? அவ்வாறு அல்ல. ஏன் எனில் உத்பத்திக்குமுன் சத்தின் அபாவத்திற்கு பிரமாணம் இல்லை. உத்பத்திக்கு முன் அசத்தாகவே இருந்தது என்ற கல்பனை சம்பவிக்காது.

ननु कथं वस्त्वाकृतेः शब्दार्थत्वे असदेकमेवाद्वितीयमिति पदार्थवाक्यार्थोपपत्तिः, तदनुपपत्तौ च इदं वाक्यमप्रमाणं प्रसज्येतेति चेत् ,

அனுவாதம் - மீமாம்சகர் - ஆனால் சப்த அர்த்தமோ வஸ்துவின் ஆகிருதி (வடிவம்) ஆகிறது. அப்படிப்பட்ட அவஸ்தையில் “ஏக மாத்திர அத்விதீய அசத்தாய் இருந்தது” என்ற பதங்களினதோ அல்லது இந்த வாக்கியத்தின் அர்த்தமோ எவ்வாறு சரியானதாக ஆகும்? இது சரியில்லை என்றால் இந்த சுருதி வாக்கியமும் பிராமணம் அற்றதாக ஆகிவிடும்.

नैष दोषः, सद्ग्रहणनिवृत्तिपरत्वाद्वाक्यस्य । सदित्ययं तावच्छब्दः सदाकृतिवाचकः । एकमेवाद्वितीयमित्येतौ च सच्छब्देन समानाधिकरणौ ; तथेदमासीदिति च । तत्र नञ् सद्वाक्ये प्रयुक्तः सद्वाक्यमेवावलम्ब्य सद्वाक्यार्थविषयां बुद्धिं सदेकमेवाद्वितीयमिदमासीदित्येवंलक्षणां ततः सद्वाक्यार्थान्निवर्तयति, अश्वारूढ इव अश्वालम्बनः अश्वं तदभिमुखविषयान्निवर्तयति — तद्वत् । न तु पुनः सदभावमेव अबिधत्ते । अतः पुरुषस्य विपरीतग्रहणनिवृत्त्यर्थपरम् इदमसदेवेत्यादि वाक्यं प्रयुज्यते । दर्शयित्वा हि विपरीतग्रहणं ततो निवर्तयितुं शक्यत इत्यर्थवत्त्वात् असदादिवाक्यस्य श्रौतत्वं प्रामाण्यं च सिद्धमित्यदोषः । तस्मात् असतः सर्वाभावरूपात् सत् विद्यमानम् जायत समुत्पन्नम् अडभावः छान्दसः ॥

அனுவாதம் - ஸித்தாந்தீ - இங்கு இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன்எனில் இந்த வாக்கியம் சத்தை கிரஹிக்கிறது என்பதை நிவர்த்தி செய்வதே இதன் தாத்பர்யம். “சத்” என்ற இந்த சப்தம் சத் ஆகிருதியின் வாசகம் ஆகும். ஏகமேவ அத்விதீயம் (ஒன்றே இரண்டற்றது) என்ற இரண்டு சப்தங்களும் சத் சப்தத்துடன் சமானாதிகரண்ய ரூபத்தால் பிரயோகம் செய்யப்பட்டுள்ளது. இவ்வாறே “इदम्” “आसीत्” (இதம், ஆசீத்) என்ற சப்தங்களும் சமானாதி கரணமாகும். இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது சத்வாக்கியத்தில் பிரயோகம் செய்யப்பட்ட “नञ्” (நஞ்- இல்லை) சத்வாக்கியத்தை அவலம்பித்து (ஆஸ்ரயித்து) “सदेकमेवाद्वितीयमिदमासीत्” (சதேகமேவாத்விதீயமிதமாஸீ த்) என்பது முதலிய லக்ஷணங்களுடன் கூடிய சத்வாக்யார்த்த விஷய புத்தியானது எவ்வாறு குதிரையின் மேல் ஏறி இருக்கும் குதிரைக்காரன் அந்த குதிரையை ஆஸ்ரயித்தே அதன் விஷயங்களில் இருந்து நிவிர்த்தி செய்கின்றானோ அவ்வாறு சத்வாக்கிய அர்த்தத்தினால் நிவிர்த்தி செய்கிறது. அதனால் சத்தின் அபாவத்தை நிரூபிக்க முடியாது. ஆகையால் புருஷனுடைய விபரீதமாக கிரஹித்ததை நிவிர்த்தி செய்வதன் பரமானதாகவே இந்த “अदेवे” (அதேவ) முதலிய வாக்யங்கள் பிரயோகம் செய்யப்பட்டுள்ளது. விபரீதமாக கிரஹித்ததைத் தெரிவித்ததல்லவா அதை நிவிர்த்தி செய்யமுடியும் என்பதற்காக அசத் முதலிய வாக்கியங்களுக்கு சுருதி பிரமாணம் சித்திப்பது தோஷமல்ல. ஆகையால் அந்த சர்வ அபாவரூப அசத்தில் இருந்து சத் அதாவது இருக்கின்ற காரியம் உத்பன்னமாயிற்று. “अट्” (அட்)டின் அபாவ சாந்தசம்.

तदेतद्विपरीतग्रहणं महावैनाशिकपक्षं दर्शयित्वा प्रतिषेधति —

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு வைநாசிகர்களுடைய இந்த விபரீத கிரஹணரூப பக்ஷத்தை தெரிவித்து இப்பொழுது அதை நிராகரிக்கின்றார் -

कुतस्तु प्रमाणात्खलु हे सोम्य एवं स्यात् असतः सज्जायेत इत्येवं कुतो भवेत् ? न कुतश्चित्प्रमाणादेवं सम्भवतीत्यर्थः । यदपि बीजोपमर्देऽङ्कुरो जायमानो दृष्टः अभावादेवेति, तदप्यभ्युपगमविरुद्धं तेषाम् । कथम् ? ये तावद्बीजावयवाः बीजसंस्थानविशिष्टाः तेऽङ्कुरेऽप्यनुवर्तन्त एव, न तेषामुपमर्दोऽङ्कुरजन्मनि । यत्पुनर्बीजाकारसंस्थानम् , तद्बीजावयवव्यतिरेकेण वस्तुभूतं न वैनाशिकैरभ्युपगम्यते, यदङ्कुरजन्मन्युपमृद्येत । अथ तदस्ति अवयवव्यतिरिक्तं वस्तुभूतम् , तथा च सति अभ्युपगमविरोधः ।

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! ஆனால் எந்த பிரமாணத்தால் இவ்வாறு இருக்கிறது? அதாவது அசத்திலிருந்து சத் உண்டாயிற்று என்று எவ்வாறு கூறமுடிகிறது? இவ்வறு ஏற்படுவது எந்த பிரமாணத்தாலும் சம்பவிக்காது என்பது தாத்பர்யம். எவ்வாறு உலகில் பீஜம் (விதை) நாசமாகி முளை உண்டாகிறது என்று காண்கிறோம் என்று கூறும் அவர்களுடைய விருத்தமாகும். எவ்வாறு விருத்தம்? பீஜாகாரமாய் உள்ளது எதுவோ அந்த பீஜத்தின் அவயவமும் அதனுடன் அதாவது அங்குரத்துடன் (முளையுடன்) அனுவிர்த்திக்கின்றது (தொடர்ந்து இருக்கிறது). அங்குரம் (முளை) அழிந்தாலும் பீஜம் நாசமாவது இல்லை. ஆகையால் பீஜ அவயவத்தைக்காட்டிலும் வேறான உண்மை (சத்) ஸ்வரூபமாய் இருக்கிறது என்பதும் அவர்களுடைய கொள்கைக்கு விருத்தமானதாகும்.

अथ संवृत्या अभ्युपगतं बीजसंस्थानरूपमुपमृद्यत इति चेत् , केयं संवृतिर्नाम — किमसावभावः, उत भावः इति ? यद्यभावः, दृष्टान्ताभावः । अथ भावः, तथापि नाभावादङ्कुरोत्पत्तिः, बीजावयवेभ्यो हि अङ्कुरोत्पत्तिः ।

அனுவாதம் - அதாவது சம்விருத்தி (லெளகிக வ்யவகார) மூலமாக ஏற்றுக்கொண்டால் பீஜரூப இருப்பு நஷ்டமாகும் என்றால்? இந்த சம்விருத்தி என்பது என்னவெனில் - அது என்ன அபாவமா அல்லது பாவமா? அது பாவமாய் இருந்தால் திருஷ்டாந்தம் இல்லை. ஆகையால் பாவம் என்றாலும் அபாவத்திலிருந்து அங்குரம் உத்பத்தியாகாது. பீஜத்தின் அவயவங்களில் இருந்து அங்குரம் உத்பத்தியாகின்றது.

अवयवा अप्युपमृद्यन्त इति चेत् , न, तदवयवेषु तुल्यत्वात् । यथा वैनाशिकानां बीजसंस्थानरूपोऽवयवी नास्ति, तथा अवयवा अपीति तेषामप्युपमर्दानुपपत्तिः । बीजावयवानामपि सूक्ष्मावयवाः तदवयवानामप्यन्ये सूक्ष्मतरावयवाः इत्येवं प्रसङ्गस्यानिवृत्तेः सर्वत्रोपमर्दानुपपत्तिः । सद्बुद्ध्यनुवृत्तेः सत्त्वानिवृत्तिश्चेति सद्वादिनां सत एव सदुत्पत्तिः सेत्स्यति । न तु असद्वादिनां दृष्टान्तोऽस्ति असतः सदुत्पत्तेः । मृत्पिण्डाद्घटोत्पत्तिर्दृश्यते सद्वादिनाम् , तद्भावे भावात्तदभावे चाभावात् ।

அனுவாதம் - அவ்வாறு ஆனால் அவயவங்களும் நாசமாகுமே? அவ்வாறு அல்ல, ஏன்எனில் அவயவிக்கு சமானமாக இருப்பதால். எவ்வாறு வைநாசிகர்களின் மதத்தில் பீஜமாய் இருக்கும் நிலையில் உள்ள ரூபம் அவயவீ (அவயவம் உடையது) இல்லையோ அவ்வாறே அவயவமும் இல்லை. ஆகையால் அவைகளுக்கு நாசம் சம்பவிக்காது. பீஜஅவயவங்களுக்கும் சூக்ஷ்மமான அவயவங்கள் இருக்கவேண்டும். அந்த அவயவங்களுக்கும் அதைவிட சூக்ஷ்மமான அவயவங்கள் இருக்கவேண்டும் என்ற கூற்றிற்கு அநவஸ்தாதோஷம் ஏற்படுவதால் எங்கும் நாசம் அடைவது சம்பவிக்காது. அவ்வாறு எங்கும் சத்புத்தி அனுவிருத்தி (தொடர்வதால்) ஆவதால் சத்திற்கு நிவிர்த்தி உண்டாகாது. இவ்வாறு சத்வாதிகளின் கொள்கையானது. சத்திலிருந்து சத் உத்பத்தியாகிறது. அசத்திலிருந்து அசத்தே உத்பத்தி ஆகின்றது என்பது சித்திக்கும். அசத்திலிருந்து சத்தின் உத்பத்தியாவதில் அசத்வாதிகளின் இடத்தில் ஒரு திருஷ்டாந்தமும் இல்லை, சத்வாதிகளின் மதத்தில் மண்பிண்டத்தினால் கடம் உத்பத்தியாவதுக் காணப்படுகிறது. ஏன்எனில் அதன் சத்தா இருப்பதால் கடத்திற்கு சத்தா இருக்கிறது. மேலும் அதன் அபாவத்தால் கடமும் அபாவமாகிறது.

यद्यभावादेव घट उत्पद्येत, घटार्थिना मृत्पिण्डो नोपादीयेत, अभावशब्दबुद्ध्यनुवृत्तिश्च घटादौ प्रसज्येत ; न त्वेतदस्ति ; अतः नासतः सदुत्पत्तिः ।

அனுவாதம் - அபாவத்திலிருந்து கடம் உத்பத்தியானால் கடத்தை விரும்புபவன் மண் பிண்டத்தை எடுக்க வேண்டியதில்லை. அவ்வாறே கடம் முதலியவைகளின் அபாவ சப்தம், அபாவ புத்தியின் அனுவிருத்தி உண்டாகும். ஆனால் அவ்வாறு அல்ல. ஆகையால் அசத்திலிருந்து சத்தின் உத்பத்தி சம்பவிக்க முடியாது.

यदप्याहुः मृद्बुद्धिर्घटबुद्धेर्निमित्तमिति मृद्बुद्धिर्घटबुद्धेः कारणमुच्यते, न तु परमार्थत एव मृद्घटो वा अस्तीति, तदपि मृद्बुद्धिर्विद्यमाना विद्यमानाया एव घटबुद्धेः कारणमिति नासतः सदुत्पत्तिः ।

அனுவாதம் - இதைத்தவிர இவ்வாறு கூறுகின்றனர் - மண் புத்தியே கட புத்திக்கு நிமித்தமானதால் மண்புத்தியே கடபுத்திக்கு காரணம் என்று கூறுகின்றனர். உண்மையில் மண்ணோ கடமோ ஒரு சிறிதும் இல்லை. அதுவும் மண்புத்தியின் இருப்பு இருப்பதால்தான் கட புத்தியின் காரணம் ஆகிறது. ஆகையால் அசத்திலிருந்து சத்தின் உத்பத்தி சித்திக்காது.

मृद्घटबुद्ध्योः निमित्तनैमित्तिकतया आनन्तर्यमात्रम् , न तु कार्यकारणत्वमिति चेत् , न, बुद्धीनां नैरन्तर्ये गम्यमाने वैनाशिकानां बहिर्दृष्टान्ताभावात् ।

அனுவாதம் - மண்புத்தி கடபுத்தி இவைகளின் நிமித்தம், நிமித்த அற்ற ரூபத்தால் ஆநந்தர்யமாத்திரமே அதாவது அதற்குப்பின் என்பது மாத்திரமேயாகும். காரிய காரணத்துவம் இல்லையெனில்? அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் புத்திகளின் நிரந்தரமாக ஞானம் ஏற்படுவதற்கான எந்த ஒரு பாஹ்ய திருஷ்டாந்தமும் வைநாசிகர்கள் இடத்தில் இல்லை.

अतः कुतस्तु खलु सोम्य एवं स्यात् इति ह उवाच — कथं केन प्रकारेण असतः सज्जायेत इति ; असतः सदुत्पत्तौ न कश्चिदपि दृष्टान्तप्रकारोऽस्तीत्यभिप्रायः । एवमसद्वादिपक्षमुन्मथ्य उपसंहरति — सत्त्वेव सोम्येदमग्र आसीदिति स्वपक्षसिद्धिम् ।

அனுவாதம் - ஆகையால் ஹே சோம்ய! எதனால் இவ்வாறு சம்பவிக்கிறது? என்று (ஆருணி) கூறினார். அதாவது எதனால்- எவ்வாறு அசத்திலிருந்து சத் உண்டாகிறது என்று. அசத்திலிருந்து சத்தின் உத்பத்தி சம்பந்தமாக எந்த ஒரு திருஷ்டாந்த பிரகாரமோ இல்லை என்பது அபிப்பிராயம். இவ்வாறு அசத்வாதியின் பக்ஷத்தை நிராகரித்து (ஆருணி) கூறினார்- ஹே சோம்ய! “ஆரம்பத்தில் அது சத்தாகவே இருந்தது” என்று தன் பக்ஷத்தை சித்தி செய்துமுடிக்கின்றார்.

ननु सद्वादिनोऽपि सतः सदुत्पद्यते इति नैव दृष्टान्तोऽस्ति, घटाद्घटान्तरोत्पत्त्यदर्शनात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் சத்வாதிகளும் கடத்திலிருந்து வேறு கட உத்பத்தியை காணாததால் சத்திலிருந்து சத் உத்பத்தி ஆயிற்று என்பதற்கு திருஷ்டாந்தம் காணப்படவில்லை.

सत्यमेवं न सतः सदन्तरमुत्पद्यते ; किं तर्हि, सदेव संस्थानान्तरेणावतिष्ठते — यथा सर्पः कुण्डली भवति, यथा च मृत् चूर्णपिण्डघटकपालादिप्रभेदैः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இவ்வாறு கூறுவது சரிதான். சத்திலிருந்து வேறு சத் உண்டாவது இல்லை. ஆனால் எவ்வாறு? சத்தே வேறு ஆகாரமாய் இருக்கின்றது. எவ்வாறு பாம்பு வட்டமிட்டு சுருண்டு இருக்கின்றதோ மேலும் எவ்வாறு மணல் பிண்டம் கடம் கபாலம் முதலிய பேதங்களாக இருக்கின்றனவோ அவ்வாறு உண்டாகிறது.

यद्येवं सदेव सर्वप्रकारावस्थम् , कथं प्रागुत्पत्तेरिदमासीदित्युच्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது சத்துதான் எல்லா பிரகாரமாக இருக்கும்பொழுது உத்பத்திக்குமுன் சத்தாகவே இருந்தது என்று எவ்வாறு கூறப்படுகிறது.

ननु न श्रुतं त्वया, सदेवेत्यवधारणम् इदं — शब्दवाच्यस्य कार्यस्य ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - என்ன நீ சத்தே (सदेव) என்று நிச்சயம் செய்யப்பட்ட சப்த வாச்சியத்தைக் கேட்கவில்லையா?

प्राप्तं तर्हि प्रागुत्पत्तेः असदेवासीत् न इदं — शब्दवाच्यम् , इदानीमिदं जातमिति ।

அனுவாதம் - சங்கை - அப்பொழுது இவ்வாறு சித்திக்கிறது - அதாவது “இது” (इदं) உத்பத்திக்குமுன் அசத்தாக இருந்தது என்பது “इदम्” (இதம் - இந்த) சப்த வாச்சியம் அல்ல. இது இப்பொழுது உத்பன்னமாயிற்று என்று ஆகிறது எனில்

न, सत एव इदं — शब्दबुद्धिविषयतया अवस्थानात् , यथा मृदेव पिण्डघटादिशब्दबुद्धिविषयत्वेनावतिष्ठते — तद्वत् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன் எனில் எவ்வாறு மண்ணே பிண்டம் அவ்வாறே கடம் முதலிய சப்தம் புத்தியின் விஷயமாகி இருக்கின்றது. எவ்வாறு சத்தும் இதம் (இந்த “इदम्” சப்தத்திற்கும், இதம் புத்திக்கும் விஷய ரூபமாய் இருக்கின்றதோ அவ்வாறே சத்தே இதம் சப்தமும், இதம் புத்திக்கு விஷய ரூபமாயும் இருக்கின்றது.

ननु यथा मृद्वस्तु एवं पिण्डघटाद्यपि, तद्वत् सद्बुद्धेरन्यबुद्धिविषयत्वात्कार्यस्य सतोऽन्यद्वस्त्वन्तरं स्यात्कार्यजातं यथा अश्वाद्गौः ।

அனுவாதம் - சங்கை- - ஆனால் எவ்வாறு மண் வஸ்துவோ அவ்வாறே பிண்டம் கட முதலிய வஸ்துக்களும் ஆகிறது. அவ்வாறு சத்காரிய சத்புத்தியினால் வேறு புத்தியின் விஷயமாவதால் சத்தை அபேக்ஷித்து வேறு மற்ற வஸ்து குதிரையில் இருந்து பசுவைப்போல் உண்டாகவேண்டும்.

न, पिण्डघटादीनामितरेतरव्यभिचारेऽपि मृत्त्वाव्यभिचारात् । यद्यपि घटः पिण्डं व्यभिचरति पिण्डश्च घटम् , तथापि पिण्डघटौ मृत्त्वं न व्यभिचरतः तस्मान्मृन्मात्रं पिण्डघटौ । व्यभिचरति त्वश्वं गौः अश्वो वा गाम् । तस्मान्मृदादिसंस्थानमात्रं घटादयः । एवं सत्संस्थानमात्रमिदं सर्वमिति युक्तं प्रागुत्पत्तेः सदेवेति, वाचारम्भणमात्रत्वाद्विकारसंस्थानमात्रस्य

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு சம்பவிக்காது. ஏன் எனில் பிண்டம் கடம் முதலியவைகள் வெவ்வேறாக இருந்தாலும் மண் என்பது ஒன்றிலும் மாறுபடாமல் இருக்கிறது. கடம், பிண்டம் என்று மாறுபட்டு இருந்தாலும் இவை மண் மாத்திரமாகவே உள்ளது. குதிரை, மாடு என்றும், மாடு குதிரை என்றும் வேறுபாடு உள்ளது. ஆகையால் கடம் முதலியவைகள் மண்ணின் இருப்பு மாத்திரமேயாகும். இவ்வாறு இவை எல்லாம் சத்தின் இருப்பேயாகும். வாச்சாரம்பணம் மாத்திரமாக இருப்பதால் விகாரங்களின் இருப்பை உத்பத்திக்கு முன் சத்தாகவே இருந்தது என்பது சரியானதே.

 । ननु निरवयवं सत् , ‘निष्कलं निष्क्रियं शान्तं निरवद्यं निरञ्जनं’ (श्वे. उ. ६ । १९) ‘दिव्यो ह्यमूर्तः पुरुषः सबाह्याभ्यन्तरो ह्यजः’ (मु. उ. २ । १ । २) इत्यादिश्रुतिभ्यः ; निरवयवस्य सतः कथं विकारसंस्थानमुपपद्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் சத் நிரவயவம். “निष्कलं निष्क्रियं शान्तं निरवद्यं निरनम्” (நிஷ்கலம் நிஷ்கிரியம் சாந்தம் நிரவத்யம் நிரஞ்சனம்) என்றும் “दिव्यो ह्यमूर्तः पुरुषः सबाह्याभ्यन्तरो ह्यजः” (திவ்யோஹ்ய மூர்த்த: புருஷ: சபாஹ்யாப்யந்தரோ ஹ்யஜ:) என்று சுருதிகளால் கூறப்பட்ட நிரவயவமான சத்திற்கு விகாரத்தின் இருப்பு எவ்வாறு சம்பவிக்கின்றது?

नैष दोषः, रज्ज्वाद्यवयवेभ्यः सर्पादिसंस्थानवत् बुद्धिपरिकल्पितेभ्यः सदवयवेभ्यः विकारसंस्थानोपपत्तेः । ‘वाचारम्भणं विकारो नामधेयं मृत्तिकेत्येव सत्यम्’ (छा. उ. ६ । १ । ४) एवं सदेव सत्यम् — इति श्रुतेः । एकमेवाद्वितीयं परमार्थतः इदम्बुद्धिकालेऽपि ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன்எனில் கயிறு முதலிய ஆகாரங்களில் பாம்பு முதலியவை இருப்பது (தோன்றுவது) போல் புத்தியினால் கல்பிக்கப்பட்டதால் சத் அவயங்களின் விகாரம் உண்டாகிறது. “वाचारम्भणं विकारो नामधेयं मृत्तिकेत्येव सत्यम्” (வாச்சாரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம் மிருத்திகேத்யேவ சத்யம்) இவ்வாறு “सदेव सत्यम्” (சதேவ சத்யம் = சத்தே சத்யம்) என்பது சுருதிப்பிரமாணம் ஆகும். இந்த (इदं) என்ற புத்தி காலத்திலும் உண்மையில் “एकमेवाद्वितीयम्” (ஏகமேவாத்விதீயம் - ஏகமாகவே அத்வீதயம்) ஆகும்.

तत् सत् ऐक्षत ईक्षां दर्शनं कृतवत् । अतश्च न प्रधानं साङ्ख्यपरिकल्पितं जगत्कारणम् , प्रधानस्याचेतनत्वाभ्युपगमात् । इदं तु सत् चेतनम् , ईक्षितृत्वात् । तत्कथमैक्षतेति, आह — बहु प्रभूतं स्यां भवेयं प्रजायेय प्रकर्षेणोत्पद्येय, यथा मृद्घटाद्याकारेण यथा वा रज्ज्वादि सर्पाद्याकारेण बुद्धिपरिकल्पितेन ।

அனுவாதம் - அந்த சத் ஈக்ஷணம் செய்தது அதாவது தர்சனம் செய்தது. ஆகையால் பிரதானம் அசேதனமாய் இருப்பதாலும் சத்சேதனம் ஈக்ஷணம் செய்வதாலும் சாங்கியர்கள் கல்பிக்கும் பிரதானம் ஜகத் காரணமாகாது. அது எவ்வாறு? அதற்கு கூறப்படுகிறது - அநேகமாக ஆவேனாக. “प्रजायेय” (பிரஜாயேய) மிகச் சிறப்பாக உத்பன்னம் ஆவேனாக என்று. எவ்வாறு மண், கடம் முதலான ஆகாரமாயிற்றோ, அவ்வாறே புத்தியின் கல்பனையினால் ரஜ்ஜு முதலியவைகள் சர்ப்பம் முதலிய ஆகாரமாக உத்பன்னமாகிறதோ அவ்வாறு ஆகும்.

असदेव तर्हि सर्वम् , यद्गृह्यते रज्जुरिव सर्पाद्याकारेण ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் எது ரஜ்ஜுபோல் சர்ப்பம் முதலிய ஆகாரமாக கிரஹிக்கப்படுகிறதோ அவை எல்லாம் அசத்தாகும்.

न, सत एव द्वैतभेदेन अन्यथागृह्यमाणत्वात् न असत्त्वं कस्यचित्क्वचिदिति ब्रूमः । यथा सतोऽन्यद्वस्त्वन्तरं परिकल्प्य पुनस्तस्यैव प्रागुत्पत्तेः प्रध्वंसाच्चोर्ध्वम् असत्त्वं ब्रुवते तार्किकाः, न तथा अस्माभिः कदाचित्क्वचिदपि सतोऽन्यदभिधानमभिधेयं वा वस्तु परिकल्प्यते । सदेव तु सर्वमभिधानमभिधीयते च यदन्यबुद्ध्या, यथा रज्जुरेव सर्पबुद्ध्या सर्प इत्यभिधीयते, यथा वा पिण्डघटादि मृदोऽन्यबुद्ध्या पिण्डघटादिशब्देनाभिधीयते लोके । रज्जुविवेकदर्शिनां तु सर्पाभिधानबुद्धी निवर्तेते, यथा च मृद्विवेकदर्शिनां घटादिशब्दबुद्धी, तद्वत् सद्विवेकदर्शिनामन्यविकारशब्दबुद्धी निवर्तेते — ‘यतो वाचो निवर्तन्ते । अप्राप्य मनसा सह’ (तै. उ. २ । ९ । १) इति, ‘अनिरुक्तेऽनिलयने’ (तै. उ. २ । ७ । १) इत्यादिश्रुतिभ्यः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. சத்தே த்வைத பேதத்தால் வேறாக கிரஹிக்கப்படுவதால் அசத்துவம் என்பது எந்த ஒரு பதார்தத்திற்கும் ஒரு நாளும் அசத் என்பது கிடையாது. எவ்வாறு சத்தைக் தவிர வேறு வஸ்துவை கல்பித்து மறுபடியும் அதையே உத்பத்திக்கு முன் நாசமடைந்து அதன்பின் அதற்கு அசத்தை தார்க்கிகர்கள் கூறுவது போல் அவ்வாறு நாம் ஒருபொழுதும், ஒரு சிறிதும் சத்தைக்காட்டிலும் வேறான நாமத்திற்கு விஷயமாகும் எந்த பொருளையும் கல்பிக்கவில்லை. எல்லா நாமங்களும் வேறு என்ற புத்தியினால் உண்டாகும் அவை எல்லா பதார்த்தங்களும் நம்மால் கல்பிக்கப்படவில்லை. எல்லா நாமங்களும் வேறு புத்தியினால் கூறப்படுகிறதே தவிர அவை எல்லாம் சத்தேயாகும். உலகில் எவ்வாறு ரஜ்ஜீவே சர்பபுத்தியால் சர்ப்பம் எனப்படுகிறதோ எவ்வாறு பிண்டம் கடம் முதலியவைகள் மண்ணின் வேறு புத்தியால் பிண்டம் கடம் முதலிய சப்தங்களால் கூறுகிறோமோ அவ்வாறு ஆகும். ரஜ்ஜீவின் விவேக தர்சனத்தால் சர்ப்பம் முதலிய புத்தி நீங்குகிறதோ, மேலும் மண்ணின் விவேக தர்சனத்தால் கடம் முதலிய சப்த புத்தி நிவர்த்தியாகிறதோ அவ்வாறு ஆகும். “यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह” (யதோவாசோ நிவர்தந்தே அப்ராப்ய மனசா சஹ) என்றும் “अनिरुक्तेऽनिलयने” (அநிருக்த்தே அநிலயனே) என்பது முதலிய சுருதிகள் பிரமாணங்களாகும்.

एवमीक्षित्वा तत् तेजः असृजत तेजः सृष्टवत् ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு ஈக்ஷணை செய்து அது தேஜஸ்ஸை சிருஷ்டித்தது.

ननु ‘तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशः सम्भूतः’ (तै. उ. २ । १ । १) इति श्रुत्यन्तरे आकाशाद्वायुः ततस्तृतीयं तेजः श्रुतम् , इह कथं प्राथम्येन तस्मादेव तेजः सृज्यते तत एव च आकाशमिति विरुद्धम् ?

அனுவாதம் - சங்கை - “तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशः सम्भूतः” (தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மன ஆகாச: சம்பூத:) என்பது சுருதி ஆனால் இங்கு எவ்வாறு முதலில் அதிலிருந்து தேஜஸ் சிருஷ்டிக்கப்பட்டது. மேலும் அதிலிருந்து ஆகாசம் சிருஷ்டிக்கப்பட்டது என்றும் ஏன் இவ்வாறு விருத்தமாகக் கூறப்படுகிறது.

नैष दोषः, आकाशवायुसर्गानन्तरं तत्सत् तेजोऽसृजतेति कल्पनोपपत्तेः । अथवा अविवक्षितः इह सृष्टिक्रमः ; सत्कार्यमिदं सर्वम् , अतः सदेकमेवाद्वितीयमित्येतद्विवक्षितम् , मृदादिदृष्टान्तात् । अथवा त्रिवृत्करणस्य विवक्षितत्वात् तेजोबन्नानामेव सृष्टिमाचष्टे । तेज इति प्रसिद्धं लोके दग्धृ पक्तृ प्रकाशकं रोहितं चेति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன் எனில் ஆகாசம் வாயு ஆகியவற்றிக்குப்பின் தேஜஸ் சிருஷ்டிக்கப்பட்டது என்ற கல்பனை ஏற்படுகிறது. அல்லது இங்கு சிருஷ்டிக்கிரமம் கூறவிரும்பவில்லை எனலாம். எல்லாம் சத்காரியமே ஆகையால் மண் முதலிய திருஷ்டாந்தங்களால் சத் ஒன்றே அத்விதீயம் என்று விளக்கப்பட்டது. அல்லது த்ரிவித்கரணத்தை விளக்குவதால் தேஜஸ், ஜலம், அன்னம் ஆகியவையே சிருஷ்டி என்று கூறப்படுகிறது. உலகில் தேஜஸ் என்பது எரிக்கக் கூடியது, சமைக்கக்கூடியது (பக்குவப்படுத்தக் கூடியது) பிரகாசமானது, செந்நிறமானது என்பது பிரசித்தமாகும்.

तत् सत्सृष्टं तेजः ऐक्षत तेजोरूपसंस्थितं सत् ऐक्षतेत्यर्थः । बहु स्यां प्रजायेयेति पूर्ववत् । तत् अपोऽसृजत आपः द्रवाः स्निग्धाः स्यन्दिन्यः शुक्लाश्चेति प्रसिद्धा लोके । यस्मात्तेजसः कार्यभूता आपः, तस्माद्यत्र क्वच देशे काले वा शोचति सन्तप्यते स्वेदते प्रस्विद्यते वा पुरुषः तेजस एव तत् तदा आपः अधिजायन्ते ॥

அனுவாதம் - அந்த சத் சிருஷ்டித்த தேஜஸ் ஈக்ஷணம் செய்தது அதாவது அந்த தேஜஸ்ஸில் இருக்கும் சத் ஈக்ஷணம் செய்தது என்பது பொருள், அநேகமாக ஆவேனாக என்பது எல்லாம் முன்போல். அது ஜலத்தை சிருஷ்டித்தது. உலகில் ஜலமானது திரவதன்மை, ஒட்டும் தன்மை, ஓடும் தன்மை, வெண்மை ஆகியவைகள் பிரசித்தம். எதனால் தேஜஸ்ஸின் ஜலம் காரியரூபமோ அதனால் எங்கு எப்பொழுது சோகத்தால் தபிக்கின்றனரோ அப்பொழுது வேர்வை உண்டாகிறது அப்பொழுது தேஜஸ்ஸிலிருந்து அல்லவா ஜலம் உண்டாகிறது.

ता आप ऐक्षन्त पूर्ववदेव अबाकारसंस्थितं सदैक्षतेत्यर्थः । बह्वयः प्रभूताः स्याम भवेम प्रजायेमहि उत्पद्येमहीति । ता अन्नमसृजन्त पृथिवीलक्षणम् । पार्थिवं हि अन्नम् ; यस्मादप्कार्यमन्नम् , तस्मात् यत्र क्व च वर्षति देशे तत् तत्रैव भूयिष्ठं प्रभूतमन्नं भवति । अतः अद्भ्य एव तदन्नाद्यमधिजायते । ता अन्नमसृजन्तेति पृथिव्युक्ता पूर्वम् , इह तु दृष्टान्ते अन्नं च तदाद्यं चेति विशेषणात् व्रीहियवाद्या उच्यन्ते । अन्नं च गुरु स्थिरं धारणं कृष्णं च रूपतः प्रसिद्धम् ॥

அனுவாதம் - அந்த ஜலம் ஈக்ஷணம் செய்தது அதாவது முன்போலவே ஜல ரூபத்தில் இருக்கும் சத் ஈக்ஷணம் செய்தது என்பது பொருள். அநேகமாக ஆவேனாக மேலும் மிகவும் சிறப்பாக உத்பன்னமாவேனாக என்று அது பிருதிவீரூப லக்ஷணமுடைய அன்னத்தை சிருஷ்டித்தது. பிருதிவியின் விகாரமே அன்னம். ஆகையால் எந்த தேசத்தில் மழை பெய்கிறதோ அங்குதான் அதிகமாக அன்னம் உண்டாகிறது. ஆகையால் அந்த ஜலத்தினால்தான் நாம் சாப்பிடத்தகுந்த அன்னம் உண்டாகிறது. அது அன்னத்தை சிருஷ்டித்தது என்று கூறி முன்பே ச்ருதியானது “अन्न” (அன்ன) சப்தத்தால் பிருத்வீயை கூறி ஜல திருஷ்டாந்தத்தில் அது அன்னம் என்றும் அன்னாத்யம் (சாப்பிடக்கூடிய அன்னம்) என்ற விசேஷணம் இருப்பதால் ஆத்ய (आद्य) சப்தத்தால் நெல் பார்லி முதலியவை கூறப்படுகின்றன. அன்னம் என்பது கனமானதும், ஸ்திரமானதும், தரிப்பதும், கருமையானதுமான ரூபம் உடையது என்பது பிரசித்தமாகும்.

ननु तेजःप्रभृतिषु ईक्षणं न गम्यते, हिंसादिप्रतिषेधाभावात् त्रासादिकार्यानुपलम्भाच्च ; तत्र कथं तत्तेज ऐक्षतेत्यादि ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் தேஜஸ் முதலியவைகளில் ஹிம்சை முதலியவை நீக்கப்படாததாலும், பயம் முதலிய காரியம் காணப்படாததாலும் ஈக்ஷணம் காணப்படவில்லையே. அங்கு அந்த தேஜஸ் ஈக்ஷணம் செய்கிறது என்பது முதலியவை எவ்வாறு? ஆகும்.

नैष दोषः । ईक्षितृकारणपरिणामत्वात्तेजःप्रभृतीनां सत एव ईक्षितुः नियतक्रमविशिष्टकार्योत्पादकत्वाच्च तेजःप्रभृति ईक्षते इव ईक्षते इत्युच्यते भूतम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறான தோஷம் இல்லை, ஏன்எனில் தேஜஸ் முதலியவைகளை ஈக்ஷணம் செய்யும் காரணத்தின் பரிணாமம் ஆகும். ஈக்ஷணம் செய்யும் சத்தே நியதகிரமமாக கர்மத்துடன் கூடி காரியத்தை உண்டுபண்ணுவதால் தேஜஸ் முதலிய பூதங்கள் ஈக்ஷணை செய்வது போல் ஈக்ஷணை செய்கின்றது என்று கூறப்படுகிறது.

ननु सतोऽप्युपचरितमेव ईक्षितृत्वम् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் சத்தின் ஈக்ஷணமும் உபசாரமே ஆகும்.

न । सदीक्षणस्य केवलशब्दगम्यत्वात् न शक्यमुपचरितं कल्पयितुम् । तेजःप्रभृतीनां त्वनुमीयते मुख्येक्षणाभाव इति युक्तमुपचरितं कल्पयितुम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. சத்தின் ஈக்ஷணம் சப்த மாத்திரத்தால் அறியப்படுவதால் உபசாரமாக என்று கல்பிக்க முடியாது. தேஜஸ் முதலியவைகளுக்கு முக்கிய ஈக்ஷணம் இல்லாததால் அனுமானம் செய்யப்படுகிறது என்று உபசாரத்தைக் கல்பிப்பது பொருத்தமேயாகும்.

ननु सतोऽपि मृद्वत्कारणत्वादचेतनत्वं शक्यमनुमातुम् । अतः प्रधानस्यैवाचेतनस्य सतश्चेतनार्थत्वात् नियतकालक्रमविशिष्टकार्योत्पादकत्वाच्च ऐक्षत इव ऐक्षतेति शक्यमनुमातुम् उपचरितमेव ईक्षणम् । दृष्टश्च लोके अचेतने चेतनवदुपचारः, यथा कूलं पिपतिषतीति तद्वत् सतोऽपि स्यात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் சத்தாக இருந்தாலும் மண்போல காரணமாக இருப்பதால் அசேதனம் என்று அனுமானம் செய்யமுடியும். ஆகையால் அசேதன பிரதானமான சத்தின் சேதனமானது, நியதகாலக் கிரமத்துடன் கூடிய காரியத்தை உண்டுபண்ணுவதால் ஈக்ஷணை செய்வது போல் ஈக்ஷண செய்கிறது என்று ஈக்ஷணம் உபசாரம் என்பதை அனுமானம் செய்யமுடியும். எவ்வாறு உலகில் கரைவிழுகிறது என்பது போல் சத்தின் ஈக்ஷணமும் உபசாரமாக ஆகும்.

न, ‘तत्सत्यं स आत्मा’ (छा. उ. ६ । १४ । ३) इति तस्मिन्नात्मोपदेशात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு ஆகமுடியாது. ஏன்எனில் “அது சத்யம் அது ஆத்மா” என்று கூறி அதில் ஆத்மதத்துவத்தின் உபதேசம் செய்யப்பட்டுள்ளது.

आत्मोपदेशोऽप्युपचरित इति चेत्— यथा ममात्मा भद्रसेन इति सर्वार्थकारिण्यनात्मनि आत्मोपचारः — तद्वत् ;

அனுவாதம் - சங்கை - எவ்வாறு பத்ரசேனன் என்னுடைய ஆத்மா என்று இந்த வாக்கியத்தால் தன்னுடைய எல்லா காரியங்களையும் செய்யும் தானாக இல்லாதவன் இடத்தில் (அநாத்மாவில்) தான் (ஆத்மா) என்று உபசாரமாக கூறுகின்றானோ அவ்வாறு ஆத்ம உபதேசமும் உபசாரம் என்று கருதலாமே?

न, सदस्मीति सत्सत्याभिसन्धस्य ‘तस्य तावदेव चिरम्’ (छा. उ. ६ । १४ । २) इति मोक्षोपदेशात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு கூறுவது சரியல்ல அந்த சத் நானே என்று சத்தில் திட அபிநிவேஷம் செய்பவனுக்காக “तस्य तावदेव चिरम्” (தஸ்ய தாவதேவ சிரம்=அவன் விடுபடும்வரை காத்திருந்து அதன்பின் அவன் கைவல்ய பதத்தை அடைகின்றான்) என்று மோக்ஷம் உபதேசிக்கப்பட்டுள்ளது.

सोऽप्युपचार इति चेत्— प्रधानात्माभिसन्धस्य मोक्षसामीप्यं वर्तत इति मोक्षोपदेशोऽप्युपचरित एव, यथा लोके ग्रामं गन्तुं प्रस्थितः प्राप्तवानहं ग्राममिति ब्रूयात्त्वगपेक्षया — तद्वत् ;

அனுவாதம் - சங்கை - அதுவும் உபசாரமே எனில்? எவ்வாறு உலகில் கிராமத்திற்கு செல்லும் புருஷன் தான் வேகமாக வருவதை அபேக்ஷித்து நான் கிராமத்தை அடைந்துவிட்டேன் என்று கூறுவதுபோல் பிரதானத்தில் ஆத்ம புத்தி செய்பவனுக்கு மோக்ஷத்தின் சமீபமாய் இருப்பதின் காரணமாக இந்த மோக்ஷத்தின் உபதேசமும் உபசாரமாகுமே எனில்?

न, येन विज्ञातेनाविज्ञातं विज्ञातं भवतीत्युपक्रमात् । सति एकस्मिन्विज्ञाते सर्वं विज्ञातं भवति, तदनन्यत्वात् सर्वस्याद्वितीयवचनाच्च । न च अन्यद्विज्ञातव्यमवशिष्टं श्रावितं श्रुत्या अनुमेयं वा लिङ्गतः अस्ति, येन मोक्षोपदेश उपचरितः स्यात् । सर्वस्य च प्रपाठकार्थस्य उपचरितत्वपरिकल्पनायां वृथा श्रमः परिकल्पयितुः स्यात् , पुरुषार्थसाधनविज्ञानस्य तर्केणैवाधिगतत्वात्तस्य । तस्माद्वेदप्रामाण्यात् न युक्तः श्रुतार्थपरित्यागः । अतः चेतनावत्कारणं जगत इति सिद्धम् ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் அறிந்தால் அறியாதது அறிந்ததாகிறதோ என்று இவ்வாறு ஆரம்பிக்கப்படுகிறது. எந்த ஒன்றேயான சத்தை அறிந்தால் எல்லாம் அறிந்ததாக ஆகிறது. ஏன்எனில் அதைத்தவிர இரண்டாவது வஸ்து அற்று அதுவே எல்லாமாயும் அத்விதீயம் என்ற வசனத்தால் கூறப்படுகிறது. அதைத்தவிர வேறு எந்த ஒரு வஸ்துவும் அறியவேண்டியதில்லை என்று சுருதியினால் கேட்டிருக்கிறோம். மேலும் அதற்கான ஒரு அறிகுறியினாலும் அதை அனுமானம் செய்யமுடியாது. ஆகையால் இந்த மோக்ஷ உபதேசத்தை உபசாரமாக கூறப்பட்டது என்று கருதப்படுகிறது. எல்லா படித்தவற்றின் அர்த்தமும் உபசாரம் என்று கல்பிக்கும்பொழுது நாம் படித்த பகுதியின் அர்த்தத்தை உபசாரமாக கல்பிப்பது கல்பிக்கின்றவனுடைய சிரமமானது வீணேயாகும். ஏன் எனில் அவனுக்கு சித்தாந்தத்தை அனுசரித்த புருஷார்த்த சாதனமான விக்ஞானம் தர்கத்தாலேயே சித்திக்கின்றது. ஆகையால் வேதத்தின் பிரமாணமாக ஆவதால் சுருதி பிரசித்த அர்த்தத்தை விடுவது சரியல்ல. ஆகையால் ஜகத்திற்குக் காரணம் சேதனம் போன்றது என்பது சித்திக்கின்றது.

तेषां जीवाविष्टानां खलु एषां पक्ष्यादीनां भूतानाम् , एषामिति प्रत्यक्षनिर्देशात् , न तु तेजःप्रभृतीनाम् , तेषां त्रिवृत्करणस्य वक्ष्यमाणत्वात् ; असति त्रिवृत्करणे प्रत्यक्षनिर्देशानुपपत्तिः । देवताशब्दप्रयोगाच्च तेजःप्रभृतिषु — ‘इमास्तिस्रो देवताः’ इति । तस्मात् तेषां खल्वेषां भूतानां पक्षिपशुस्थावरादीनां त्रीण्येव नातिरिक्तानि बीजानि कारणानि भवन्ति ।

அனுவாதம் - அந்த ஜீவனுடன் கூடிய இந்த பக்ஷி முதலிய பிராணிகள் - இதில் “एषाम्” (இந்த) என்பது பிரத்யக்ஷமாய் இருப்பதைத் தெரிவிக்கிறது. ஆகையால் அந்த தேஜஸ் முதலியவைகளின் த்ரிவித்கரணத்தை இனிக் கூறப்போவதால் அது பிரத்யக்ஷம் இல்லை. ஏன்எனில் த்ரிவித்கரணம் செய்யவில்லையெனில் அதை பிரத்யக்ஷமாக கரணம் வர்ணிக்க முடியாது. மேலும் தேஜஸ் முதலியவைகளுக்கு இந்த மூன்று தேவதைகள் என்று இருப்பதால் தேவதா சப்த பிரயோகம் காணப்படுகிறது. ஆகையால் அந்த எந்த எந்த பிராணிகளாகிய பக்ஷி பசு ஸ்தாவரம் முதலியவைகளுக்கு மூன்று பீஜங்களே காரணங்களாகும். அதைத்தவிர வேறு காரணங்கள் இல்லை.

कानि तानीति, उच्यन्ते — आण्डजम् अण्डाज्जातमण्डजम् अण्डजमेव आण्डजं पक्ष्यादि । पक्षिसर्पादिभ्यो हि पक्षिसर्पादयो जायमाना दृश्यन्ते । तेन पक्षी पक्षिणां बीजं सर्पः सर्पाणां बीजं तथा अन्यदप्यण्डाज्जातं तज्जातीयानां बीजमित्यर्थः ।

அனுவாதம் - அவை எவை? என்பது கூறப்படுகிறது - ஆண்டஜம் - (முட்டையிலிருந்து) அண்டத்திலிருந்து உண்டாவது அண்டஜம். அண்டஜம் என்பது பக்ஷி முதலியவைகள். பறவை பாம்பு முதலியவைகளில் இருந்து பறவை பாம்பு முதலியவை உண்டாகின்றன என்பது காணப்படுகிறது. ஆகையால் பறவை பறவைகளின் பீஜமாகவும், பாம்பு பாம்புகளின் பீஜமாகவும், அவ்வாறே மற்ற அண்டங்களில் (முட்டைகளில்) இருந்து உண்டானவைகள் அதன் அதன் ஜாதிகளுக்கு பீஜமாகும் என்பது பொருள்.

ननु अण्डाज्जातम् अण्डजमुच्यते, अतोऽण्डमेव बीजमिति युक्तम् ; कथमण्डजं बीजमुच्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் அண்டத்திலிருந்து (முட்டையில் இருந்து) உண்டாவது அண்டஜம். ஆகையால் அண்டமே பீஜம் என்பது பொருந்தும். எவ்வாறு அண்டஜம் (முட்டையில் இருந்து உண்டானது) பீஜமாகும்?

सत्यमेवं स्यात् , यदि त्वदिच्छातन्त्रा श्रुतिः स्यात् ; स्वतन्त्रा तु श्रुतिः, यत आह अण्डजाद्येव बीजं न अण्डादीति । दृश्यते च अण्डजाद्यभावे तज्जातीयसन्तत्यभावः, न अण्डाद्यभावे । अतः अण्डजादीन्येव बीजानि अण्डजादीनाम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - சுருதி உன்னுடைய இச்சைக்கு அதீனமாக இருந்தால் நீ கூறுவது உண்மையே. ஆனால் சுருதியே ஸ்வதந்திரமானது. ஆகையால் அண்டஜங்கள் (முட்டையில் இருந்து உண்டானவைகளே) பீஜமாகும். அண்டம் (முட்டை) அல்ல. அண்டத்தில் உண்டானவைகள் இல்லையெனில் அதன் ஜாதியின் சந்ததி இல்லாமல் ஆகிவிடும். ஆனால் அண்டம் இல்லாவிடில் அவ்வாறு அல்ல. ஆகையால் அண்ட ஜாதிகளுக்கு அண்டஜங்களே பீஜமாகும்.

तथा जीवाज्जातं जीवजं जरायुजमित्येतत्पुरुषपश्वादि । उद्भिज्जम् उद्भिनत्तीत्युद्भित् स्थावरं ततो जातमुद्भिज्जम् , धाना वा उद्भित् ततो जायत इत्युद्भिज्जं स्थावरबीजं स्थावराणां बीजमित्यर्थः । स्वेदजसंशोकजयोरण्डजोद्भिज्जयोरेव यथासम्भवमन्तर्भावः । एवं हि अवधारणं त्रीण्येव बीजानीत्युपपन्नं भवति ॥

அனுவாதம் - அவ்வாறே ஜீவனிடத்திலிருந்து உண்டாவது ஜீவ பீஜம் அதாவது ஜராயுஜம் என்பது புருஷன் பசு முதலானவைகள். “उिजम्” உத்பீஜம் என்பது மேல்நோக்கி பிளந்து உண்டாவது அது ஸ்தாவரம் ஆகும். அதிலிருந்து மேல் கிழம்பி உண்டாவது. தானியங்கள். அதிலிருந்து மேல் கிழம்பி உண்டாவது உத்பிஜம் ஸ்தாவரத்தின் பீஜமாகும். அதாவது ஸ்தாவரங்களின் பீஜமாகும் என்பது பொருள். வேர்வையினால் உண்டாவதும், உஷ்ணத்தினால் உண்டாகும் ஜீவன்கள் எவ்வாறு சம்பவிக்கின்றதோ அண்டஜத்திலோ அல்லது உத்பிஜத்திலோ அந்தர்பாவம் ஆகிறது. (அடங்குகிறது). இவ்வாறு மூன்று பீஜங்களே என்று நிச்சயிக்கப்படுகிறது.

सेयं प्रकृता सदाख्या तेजोबन्नयोनिः देवता उक्ता ऐक्षत ईक्षितवती यथापूर्वं बहु स्यामिति । तदेव बहुभवनं प्रयोजनं नाद्यापि निर्वृत्तम् इत्यतः ईक्षां पुनः कृतवती बहुभवनमेव प्रयोजनमुररीकृत्य ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த சத் எனப்படும் தேஜஸ், ஜலம், அன்னயோனீ ரூபமான தேவதைகள் முன்பு எவ்வாறு ஈக்ஷணை செய்ததோ அதாவது அநேகமாக ஆவேனாக என்று அவ்வாறு ஈக்ஷணை செய்தது. அந்த அநேகமாக ஆகும் பிரயோஜனம் இன்று வரை பூர்த்தியாகவில்லை என்பதற்காக மறுபடியும் நான் அநேகமாக ஆவேனாக என்ற பிரயோஜனத்தை மனதில்கொண்டு ஈக்ஷணை செய்தது.

कथम् ? हन्त इदानीमहमिमाः यथोक्ताः तेजआद्याः तिस्रो देवताः अनेन जीवेनेति स्वबुद्धिस्थं पूर्वसृष्ट्यनुभूतप्राणधारणम् आत्मानमेव स्मरन्ती आह— अनेन जीवेन आत्मनेति । प्राणधारणकर्त्रा आत्मनेति वचनात् स्वात्मनोऽव्यतिरिक्तेन चैतन्यस्वरूपतया अविशिष्टेनेत्येतद्दर्शयति । अनुप्रविश्य तेजोबन्नभूतमात्रासंसर्गेण लब्धविशेषविज्ञाना सती नाम च रूपं च नामरूपे व्याकरवाणि विस्पष्टमाकरवाणि, असौनामायम् इदंरूप इति व्याकुर्यामित्यर्थः ॥

அனுவாதம் - அது எவ்வாறு ஈக்ஷணம் செய்கிறது? இப்பொழுது நான் இதற்கு முன் கூறப்பட்ட தேஜஸ் முதலிய மூன்று தேவதைகளில் இந்த ஜீவரூபமாய் என்று கூறி சுருதி முந்திய சிருஷ்டியில் தொடர்ந்து இருந்த பிராணனை தரித்த ஆத்மாவை ஸ்மரித்துக்கொண்டே கூறுகிறது. இந்த பிராண ஆத்மாரூபமாக அதாவது பிராணனை தரிக்கும் ஆத்மாவின் மூலமாய் என்று கூறி சருதியானது இதைத் தெரிவிக்கின்றது. அதாவது தன்னுடைய ஆத்மாவைக் காட்டிலும் அபின்னமான அதாவது தேஜஸ், அப் (ஜலம்), அன்னம் ஆகிய பூதங்கள் மாத்திரத்தின் சம்சர்க்கத்தால் (சேர்க்கையால்) எவ்வளவு விசேஷ விக்ஞானம் அடைகிறோமோ அவ்வாறு ஆகி நான் நாம ரூபம் - நாம ரூபங்களை வெளிப்படுத்துவேனாக. எது இந்த நாமம் உடையது மேலும் இது இந்த ரூபம் உடையது என்று வெளிப்படுத்துவேன் என்பது பொருள்.

ननु न युक्तमिदम् — असंसारिण्याः सर्वज्ञायाः देवतायाः बुद्धिपूर्वकमनेकशतसहस्रानर्थाश्रयं देहमनुप्रविश्य दुःखमनुभविष्यामीति सङ्कल्पनम् , अनुप्रवेशश्च स्वातन्त्र्ये सति ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் ஸ்வதந்திரமாக இருக்கும் சர்வக்ஞ தேவதைக்கு புத்தி பூர்வகமாக நூ று ஆயிரக்கணக்கான அநர்த்தங்களை ஆஸ்ரயித்திருக்கும் தேஹத்தில் பிரவேசித்து துக்கம் அநுபவிப்பேன் என்ற சங்கல்பமும், அதில் பிரவேசிப்பேன் என்பதும் பொருந்தாது.

सत्यमेवं न युक्तं स्यात् — यदि स्वेनैवाविकृतेन रूपेणानुप्रविशेयं दुःखमनुभवेयमिति च सङ्कल्पितवती ; न त्वेवम् । कथं तर्हि ? अनेन जीवेन आत्मना अनुप्रविश्य इति वचनात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - நீ கூறுவது (சத்யம்) உண்மைதான். ஆனால் தன்னுடைய ஸ்வரூபத்தை விடாமல் பிரவேசித்து துக்கம் அனுபவிப்பேன் என்றும் சங்கல்பித்தது என்பது பொருந்தாது. அவ்வாறு அல்ல. ஆனால் எவ்வாறு? இந்த ஜீவாத்ம ரூபத்துடன் பிரவேசித்தது என்ற வசனத்தால் சித்திக்கிறது. “जीवेनात्मनानुप्रविश्य” (ஜீவனாத்மானானு பிரவிச்ய்) என்ற வசனத்தால்.

जीवो हि नाम देवताया आभासमात्रम् , बुद्ध्यादि भूतमात्रासंसर्गजनितः — आदर्शे इव प्रविष्टः पुरुषप्रतिबिम्बः, जलादिष्विव च सूर्यादीनाम् । अचिन्त्यानन्तशक्तिमत्या देवतायाः बुद्ध्यादिसम्बन्धः चैतन्याभासः देवतास्वरूपविवेकाग्रहणनिमित्तः सुखी दुःखी मूढ इत्याद्यनेकविकल्पप्रत्ययहेतुः ।

அனுவாதம் - தேவதையின் ஆபாச மாத்திரமே ஜீவன். கண்ணாடியில் பிரவேசித்த புருஷனின் பிம்பம் போன்றும், ஜலம் முதலியவைகளில் தோன்றும் சூரியன் முதலியவைகளைப் போன்றும் புத்தி முதலியவற்றின் சம்பந்த ரூப சைதன்ய ஆபாச தேவதா ரூபத்தை பிரித்து அறியாததினால் சுகி, துக்கி, மூடன் என்று அநேக விகல்பங்கள் தோன்றுவதற்கு ஹேதுவாகிறது.

छायामात्रेण जीवरूपेणानुप्रविष्टत्वात् देवता न दैहिकैः स्वतः सुखदुःखादिभिः सम्बध्यते — यथा पुरुषादित्यादयः आदर्शोदकादिषु च्छायामात्रेणानुप्रविष्टाः आदर्शोदकादिदोषैर्न सम्बध्यन्ते — तद्वद्देवतापि । ‘सूर्यो यथा सर्वलोकस्य चक्षुर्न लिप्यते चाक्षुषैर्बाह्यदोषैः । एकस्तथा सर्वभूतान्तरात्मा न लिप्यते लोकदुःखेन बाह्यः’ (क. उ. १ । ३ । १) ‘आकाशवत्सर्वगतश्च नित्यः’ (शत. ब्रा. १० । ६ । ३ । २) इति हि काठके ; ‘ध्यायतीव लेलायतीव’ (बृ. उ. ४ । ३ । ७) इति च वाजसनेयके ।

அனுவாதம் - சாயைமாத்திர ஜீவரூபமாக பிரவேசித்ததினால் தேவதா தானாக சுக துக்கங்களுடன் சம்பந்தப்படவில்லை. எவ்வாறு புருஷஆதித்யன் முதலியவை கண்ணாடி ஜலம் முதலியவைகளில் சாயாமாத்திரமாக பிரவேசித்து கண்ணாடி ஜலம் முதலியவைகளின் தோஷங்களால் சம்பந்தப்படவில்லையோ தேவதையும் சம்பந்தப்படாமல் இருக்கிறது. “सूर्यो यथा सर्वलोकस्य चक्षुर्न लिप्यते चाक्षुषैर्बाह्यदोषैः। एकस्तथा सर्वभूतान्तरात्मंा न लिप्यते लोकदुःखेन बाह्यः” (சூர்யோ யதா சர்வலோகஸ்ய சக்ஷுர்ந லிப்யதே சாக்ஷுஷை:பாஹ்யதோஷ: ஏகஸ்ததா சர்வபூதாந்தராத்மா ந லிப்யதே லோகதுக்கேன பாஹ்ய:), “आकाशवत्सर्वगत नित्यः” (ஆகாசவத்சர்வகத: நித்ய:) என்பது காடகம். “ध्यायतीव लेलायतीव” (த்யாயதீவ லேலாயதீவ) என்பது பிரஹதாரண்ய உபநிஷத்திலும் விளக்கப்பட்டுள்ளது.

ननु च्छायामात्रश्चेज्जीवः मृषैव प्राप्तः, तथा परलोकेहलोकादि च तस्य ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஜீவன் சாயா மாத்திரமாக இருப்பதால் மித்யா என்பது சித்திக்கின்றது. அவ்வாறானால் அவனுடைய பரலோகம், இந்த லோகம் முதலியவைகளும் மித்யாவாகுமே?

नैष दोषः, सदात्मना सत्यत्वाभ्युपगमात् । सर्वं च नामरूपादि सदात्मनैव सत्यं विकारजातम् , स्वतस्त्वनृतमेव, ‘वाचारम्भणं विकारो नामधेयम्’ (छा. उ. ६ । १ । ४) इत्युक्तत्वात् । तथा जीवोऽपीति । यक्षानुरूपो हि बलिरिति न्यायप्रसिद्धिः । अतः सदात्मना सर्वव्यवहाराणां सर्वविकाराणां च सत्यत्वं सतोऽन्यत्वे च अनृतत्वमिति न कश्चिद्दोषः तार्किकैरिहानुवक्तुं शक्यः, यथा इतरेतरविरुद्धद्वैतवादाः स्वबुद्धिविकल्पमात्रा अतत्त्वनिष्ठा इति शक्यं वक्तुम् ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - சத்ஆத்மாவினால் சத்யத்துவம் அடைந்ததால் இந்த தோஷம் இல்லை. எல்லா நாமரூபங்கள் முதலிய விகாரத்தால் உண்டானவைகள் சத்ஆத்மாவினாலேயே அவைகள் சத்யம் (அவைகளின் இருப்பு). உண்மையில் அவைகள் சுயமாகவே மித்யை ஆகும். ஏன்எனில் “वाचारम्भणं विकारो नामधेयम्” (வாச்சாரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம்) என்று கூறப்பட்டுள்ளதால். அவ்வாறே ஜீவனும் ஆகும். எவ்வாறு யக்ஷணோ அதற்கு தகுந்த பலி என்ற நியாயம் பிரசித்தமாகும். ஆகையால் சத்ஆத்மாவினால் எல்லா வியவஹாரங்களுக்கும் எல்லா விகாரங்களுக்கும் சத்யத்துவம். சத்தைவிட வேறாக இருந்தால் அது மித்யாத்துவம் ஆகும் என்பதில் தார்க்கிகர்களால் எந்த ஒரு தோஷத்தையும் காணமுடியாது. எவ்வாறு ஒருவர் மற்றவருக்கு விருத்தமான துவைதவாதிள் சுய புத்தியினால் விகல்ப மாத்திரமாய் இருப்பவர்கள் தத்துவநிஷ்டை அல்லாதவர்கள் என்று கூறமுடியும்.

सैवं तिस्रो देवताः अनुप्रविश्य स्वात्मावस्थे बीजभूते अव्याकृते नामरूपे व्याकरवाणीति ईक्षित्वा

அனுவாதம் - அது இவ்வாறு இந்த மூன்று தேவதைகளில் பிரவேசித்து தன் சொரூபத்தில் இருக்கும் பீஜரூபமான அவ்யாகிருதமான நாமரூபங்களை வெளிப்படுத்துவேன் என்று ஈக்ஷணை செய்தது -

तासां च तिसृणां देवतानामेकैकां त्रिवृतं त्रिवृतं करवाणि — एकैकस्यास्त्रिवृत्करणे एकैकस्याः प्राधान्यं द्वयोर्द्वयोर्गुणभावः ; अन्यथा हि रज्ज्वा इव एकमेव त्रिवृत्करणं स्यात् , न तु तिसृणां पृथक्पृथक्त्रिवृत्करणमिति । एवं हि तेजोबन्नानां पृथङ्नामप्रत्ययलाभः स्यात् — तेज इदम् इमा आपः अन्नमिदम् इति च । सति च पृथङ्नामप्रत्ययलाभे देवतानां सम्यग्व्यवहारस्य प्रसिद्धिः प्रयोजनं स्यात् ।

அனுவாதம் - அந்த மூன்று தேவதைகளையும் ஒவ்வொன்றாக த்ரிவிருதம் த்ரிவிருதம் செய்வேன். ஒவ்வொரு தேவதையையும் திரிவிருத்கரணம் செய்யும்பொழுது ஒவ்வொன்றையும் பிரதானமாகி மற்ற இரண்டை கெளணமாக செய்யவேண்டும். அவ்வாறு இல்லையெனில் எல்லாம் ஒன்றாய் இருந்தால் கயிறுபோல் திரிவிர்த்கரணம் ஆகும். மேலும் ஒவ்வொன்றும் தனித்தனியாக திரிவிர்த்கரணம் செய்யப்பட முடியாது. இவ்வாறு தேஜஸ் அப் அன்னம் இவைகளுக்கு தனித்தனியாக அறிய முடியாததாகிறது. இது தேஜஸ், இது ஜலம் (அப்), இது அன்னம் என்று அறியமுடிகிறது, இதனால் தனியாக நாமத்தின் அறிவு ஏற்பட்டவுடன் தேவதைகள் நன்றாக வியவஹாரத்தின் பிரயோஜனம் சித்திக்கின்றது.

एवमीक्षित्वा सेयं देवता इमास्तिस्रो देवताः अनेनैव यथोक्तेनैव जीवेन सूर्यबिम्बवदन्तः प्रविश्य वैराजं पिण्डं प्रथमं देवादीनां च पिण्डाननुप्रविश्य यथासङ्कल्पमेव नामरूपे व्याकरोत् — असौनामा अयम् इदंरूप इति ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு ஈக்ஷணம் செய்து தேவதை இந்த மூன்று தேவதைகளில் முன்பு கூறியவாறு ஜீவரூபத்தால் சூரிய பிம்பத்தைப்போல் முதலில் விராட் பிண்டத்தில் பிரவேசித்து அதன்பின் தேவதைகளின் பிண்டத்தில் தன்னுடைய சங்கல்பத்தின் அனுசாரமாக நாமரூபங்களாக வெளிப்பட்டது. இந்த பெயருடையது (நாமம் உடையது) இந்த ரூபம் உடையது என்று வெளிப்பட்டது.

तासां च देवतानां गुणप्रधानभावेन त्रिवृतं त्रिवृतम् एकैकामकरोत् कृतवती देवता । तिष्ठतु तावद्देवतादिपिण्डानां नामरूपाभ्यां व्याकृतानां तेजोबन्नमयत्वेन त्रिधात्वम् , यथा तु बहिरिमाः पिण्डेभ्यस्तिस्रो देवतात्त्रिवृदेकैका भवति तन्मे मम निगदतः विजानीहि विस्पष्टम् अवधारय उदाहरणतः ॥

அனுவாதம் - அந்த தேவதை அந்த தேவதைகளின் கெளணம், பிரதான பாவத்தால் ஒவ்வொன்றாக திரிவிருத் (மூன்றாக) செய்தது. இப்பொழுது நாம ரூபங்களாக வெளிப்பட்ட தேவதை பிண்டங்கள் தேஜஸ், ஜலம், அன்னமாக தனித்தனியாக ஆயின. இந்த பிண்டங்களுக்கு வெளியிலும் இந்த மூன்று தேவதைகளும் எவ்வாறு தனித்தனியாக த்ரிவிருத் (மூன்றாக) ஆனது என்பது எனக்கு விளக்கமாக அறியச்செய்யுங்கள்.

यत्तद्देवतानां त्रिवृत्करणमुक्तम् तस्यैवोदाहरणमुच्यते — उदाहरणं नाम एकदेशप्रसिद्ध्या अशेषप्रसिद्ध्यर्थमुदाह्रियत इति । तदेतदाह —

அனுவாதம் - அ.கை - எந்த அந்த தேவதைகளின் த்ரிவிருத்கரணம் கூறப்பட்டதோ அதற்கு உதாரணம் கூறப்படுகிறது - உதாரணம் என்றால் ஏகதேசமாக உள்ளது முழுமையாய் அறிவதற்காக கூறப்படுகிறது. அந்த உதாரணத்தை ச்ருதி கூறுகிறது.

यदग्नेः त्रिवृत्कृतस्य रोहितं रूपं प्रसिद्धं लोके, तत् अत्रिवृत्कृतस्य तेजसो रूपमिति विद्धि । तथा यच्छुक्लं रूपमग्नेरेव तदपामत्रिवृत्कृतानाम् ; यत्कृष्णं तस्यैवाग्नेः रूपम् तदन्नस्य पृथिव्याः अत्रिवृत्कृतायाः इति विद्धि ।

அனுவாதம் - அந்த த்ரிவிருத்கரண அக்னியின் செம்மைநிறம் உலகில் பிரசித்தமானதோ அது திரிவிருத்கர்ணம் செய்யப்படாத தேஜஸ்ஸின் ரூபம் என்று அறி. அவ்வாறே எது வெண்மையான ரூபமோ அது அக்னியின் திரிவிருத்கர்ணம் செய்யப்படாத ஜலத்தின் ரூபம். அவ்வாறே எது அக்னியில் கருமையான ரூபமோ அது திரிவிருத்காணம் செய்யப்படாத பிருதிவியின் ரூபம் என்று அறி.

तत्रैवं सति रूपत्रयव्यतिरेकेण अग्निरिति यन्मन्यसे त्वम् , तस्याग्नेरग्नित्वमिदानीम् अपागात् अपगतम् । प्राग्रूपत्रयविवेकविज्ञानात् या अग्निबुद्धिरासीत् ते, सा अग्निबुद्धिरपगता अग्निशब्दश्चेत्यर्थः — यथा दृश्यमानरक्तोपधानसंयुक्तः स्फटिको गृह्यमाणः पद्मरागोऽयमितिशब्दबुद्ध्योः प्रयोजको भवति प्रागुपधानस्फटिकयोर्विवेकविज्ञानात् , तद्विवेकविज्ञाने तु पद्मरागशब्दबुद्धी निवर्तेते तद्विवेकविज्ञातुः — तद्वत् ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது இந்த மூன்று ரூபங்களைக்காட்டிலும் அக்னி வேறு என்று நினைத்தால் நீ அந்த அக்னியின் அக்னித்துவம் இப்பொழுது இல்லாமல் போய்விடும். மூன்று ரூபங்களின் விவேகஞானத்திற்கு முன் உனக்கு எந்த அக்னிபுத்தி இருந்ததோ அந்த அக்னிபுத்தியும், அக்னிசப்தமும் நீங்கிவிடும் என்பதுபொருள். எவ்வாறு காணப்படுகின்ற சிகப்பு நிறத்தை உபாதானத்துடன் கூடிய ஸ்படிகத்தை இது பத்மராகம் என்று சப்தத்தாலும் புத்தியினாலும் தூண்டப்பட்டு கிரஹிக்கப்படுகிறது. முன்பு இருந்த ஸ்படிகத்திற்கும் உபாதான ஸ்படிகத்திற்கும் உள்ள விவேகஞானம் ஏற்பட்டபின் அந்த விவேகஞானத்தால் பத்மராக புத்தி நீங்கி அதன் விவேகஞானம் ஏற்படுகிறதோ அதுபோல் ஆகும்.

ननु किमत्र बुद्धिशब्दकल्पनया क्रियते, प्राग्रूपत्रयविवेककरणादग्निरेवासीत् , तदग्नेरग्नित्वं रोहितादिरूपविवेककरणादपागादिति युक्तम् — यथा तन्त्वपकर्षणे पटाभावः ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் என்ன இங்கு அக்னிபுத்தி, அக்னிசப்த கல்பனையினால் உண்டானதா. மூன்றுரூபங்களின் விவேகம் செய்யப்படுவதற்கு முன் அக்னியாகவே இருந்தது. அந்த அக்னியின் அக்னித்தன்மையாகிய சிகப்பு முதலிய ரூபங்களின் விவேகத்தால் நிவிர்த்தி ஆகிறது என்பதே பொருந்தும். எவ்வாறு நூ ல் நீக்கியபின் படம் (வஸ்திரம்) இல்லாமல் போவது போல்.

नैवम् , बुद्धिशब्दमात्रमेव हि अग्निः ; यत आह वाचारम्भणमग्निर्नाम विकारो नामधेयं नाममात्रमित्यर्थः । अतः अग्निबुद्धिरपि मृषैव । किं तर्हि तत्र सत्यम् ? त्रीणि रूपाणीत्येव सत्यम् , नाणुमात्रमपि रूपत्रयव्यतिरेकेण सत्यमस्तीत्यवधारणार्थः ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் அக்னிபுத்தி அக்னி சப்தமாத்திரமே அக்னி. எதனால் சுருதி கூறுகிறதோ- அக்னி என்பது வாச்சாரம்பணம்விகாரம்நாமதேயம் (वाचारम्भणंविकारोनामधेयम्) = வாக்கினால் ஆரம்பம் ஆகும் விகாரமே நாமதேயமாகும்) என்று. ஆகையால் நாம மாத்திரமேயாகும். ஆகையால் அக்னிபுத்தியும் மித்தையே. அவ்வாறானால் அங்கு எது சத்யம்? அந்த மூன்றுரூபங்களே சத்யம். அந்த மூன்றுரூபங்களைக்காட்டிலும் வேறானதற்கு அனுமாத்திரமும் சத்தியம் இல்லை என்று நிச்சயம் செய்வதற்காக

तथा

அனுவாதம் - அவ்வாறே.

यदादित्यस्य यच्चन्द्रमसो यद्विद्युत इत्यादि समानम् ।

அனுவாதம் - எது ஆதித்யனுடையதோ, எது சந்திரனுடையதோ, எது மின்னலினுடையதோ இவையெல்லாம் சமானமாகும்.

ननु ‘यथा तु खलु सोम्येमास्तिस्रो देवतास्त्रिवृत्त्रिवृदेकैका भवति तन्मे विजानीहि’ (छा. उ. ६ । ४ । ४) इत्युक्त्वा तेजस एव चतुर्भिरप्युदाहरणैः अग्न्यादिभिः त्रिवृत्करणं दर्शितम् , न अबन्नयोरुदाहरणं दर्शितं त्रिवृत्करणे ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் ஹே செளம்யனே! எவ்வாறு இந்த மூன்று தேவதைகளை ஒன்று ஒன்றாக செய்து ஒவ்வொன்றும் த்ரிவிருத்கரணமோ அது என் மூலமாக அறி என்று கூறி அக்னி முதலிய நான்கு உதாரணங்களால் தேஜஸ்ஸின் த்ரிவிருத்கரணம் தெரிவிக்கப்பட்டது. த்ரிவிருத்கர்ணத்தில் அப் (ஜலம்) மற்றும் அன்னத்தின் உதாஹரணம் தெரிவிக்கவில்லை.

नैष दोषः अबन्नविषयाण्यप्युदाहरणानि एवमेव च द्रष्टव्यानीति मन्यते श्रुतिः । तेजस उदाहरणमुपलक्षणार्थम् , रूपवत्त्वात्स्पष्टार्थत्वोपपत्तेश्च । गन्धरसयोरनुदाहरणं त्रयाणामसम्भवात् । न हि गन्धरसौ तेजसि स्तः । स्पर्शशब्दयोरनुदाहरणं विभागेन दर्शयितुमशक्यत्वात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஜலம் அன்ன விஷயங்களையும் இவ்விதமாகவே உதாஹரணங்களை சுருதி கருதுகிறது. தேஜஸ் உதாஹரணம் உபலக்ஷணார்த்தமாகும். ரூபமாய் இருப்பதால் ஸ்பஷ்டமாக அறியப்படுகிறது. ஆகையால் வாசனை ருசி இவைகளின் உதாஹரணம் அந்த மூன்றிற்கும் அளிக்கப்படவில்லை. இந்த மூன்றிற்கும் அவ்வாறு ஏற்படுவது சம்பவிக்காது. அவ்வாறு (மூன்று விதமாக) ஸ்பர்சமும். (மூன்று விதமாக) சப்தமும் தனித்தனியாக பிரித்துக் காணமுடியாது. ஆகையால் அவற்றின் உதாஹரணம் அளிக்கப்படவில்லை.

यदि सर्वं जगत् त्रिवृत्कृतमिति अग्न्यादिवत् त्रीणि रूपाणीत्येव सत्यम् , अग्नेरग्नित्ववत् अपागाज्जगतो जगत्त्वम् । तथा अन्नस्याप्यप्शुङ्गत्वात् आप इत्येव सत्यं वाचारम्भणमात्रमन्नम् । तथा अपामपि तेजःशुङ्गत्वात् वाचारम्भणत्वं तेज इत्येव सत्यम् । तेजसोऽपिसच्छुङ्गत्वात् वाचारम्भणत्वं सदित्येव सत्यम् इत्येषोऽर्थो विवक्षितः ।

அனுவாதம் - ஜகத் முழுவதும் திரிவிருத்கரணம் செய்யப்பட்டு அக்னி முதலியவைகளைப்போல் மூன்று ரூபங்களே சத்யம். அக்னியின் அக்னித்துவம் போன்று ஜகத்தின் ஜகத்தன்மை நிவிர்த்தியாகிறது. அவ்வாறே அன்னம் ஜலத்தின் காரியம் ஆகையால் ஜலமே சத்தியம். அன்னம் கேவல வாச்சாரம்பண மாத்திரமே ஆகும். அவ்வாறே ஜலம் தேஜஸ்ஸின் காரியம் ஆவதால் வாசாரம்பணத்துவம். தேஜஸ்ஸே சத்தியம். தேஜஸ்ஸீ ம் சத்தின் காரியமானதால் தேஜஸ் வாசாரம்பணத்துவமாகும். சத்தே சத்தியம் என்ற விஷயம் விளக்கப்பட்டது.

ननु वाय्वन्तरिक्षे तु अत्रिवृत्कृते तेजःप्रभृतिष्वनन्तर्भूतत्वात् अवशिष्येते, एवं गन्धरसशब्दस्पर्शाश्चावशिष्टा इति कथं सता विज्ञातेन सर्वमन्यदविज्ञातं विज्ञातं भवेत् ? तद्विज्ञाने वा प्रकारान्तरं वाच्यम् ;

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் வாயு அந்திரக்ஷம் ஆகியவை தேஜஸ் முதலியவைகளில் அந்தர்கதம் ஆகாததால் த்ரிவிருத்கரணம் ஆகாமல் இருக்கின்றன. அவ்வாறே கந்தம், ரசம் சப்தம், ஸ்பர்சம் இவைகளும் அதில் அடங்காமல் இருக்கின்றன என்பதால் எவ்வாறு சத்தை அறிந்தால் மற்ற எல்லா அறியப்படாதவைகளும் அறிந்ததாக ஆகும்? அல்லது அதை அறிவதற்கு சுருதி வேறு பிரகாரமாக கூறவேண்டியதாகும்.

नैष दोषः, रूपवद्द्रव्ये सर्वस्य दर्शनात् । कथम् ? तेजसि तावद्रूपवति शब्दस्पर्शयोरप्युपलम्भात् वाय्वन्तरिक्षयोः तत्र स्पर्शशब्दगुणवतोः सद्भावो अनुमीयते । तथा अबन्नयोः रूपवतो रसगन्धान्तर्भाव इति । रूपवतां त्रयाणां तेजोबन्नानां त्रिवृत्करणप्रदर्शनेन सर्वं तदन्तर्भूतं सद्विकारत्वात् त्रीण्येव रूपाणि विज्ञातं मन्यते श्रुतिः । न हि मूर्तं रूपवद्द्रव्यं प्रत्याख्याय वाय्वाकाशयोः तद्गुणयोर्गन्धरसयोर्वा ग्रहणमस्ति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - ரூபம் போன்று திரவியத்திலும் எல்லா குணங்களும் காணப்படுவதால் இந்த தோஷம் இல்லை. எவ்வாறு? ரூபமுடைய தேஜஸ்ஸில் சப்த ஸ்பர்சங்களிலும் அறியப்படுவதால் வாயு அந்தரிக்ஷங்களுக்கும் அங்கு ஸ்பர்ச சப்த குணமுடையவற்றிற்கு சத்பாவம் அனுமானம் செய்யப்படுகிறது. அவ்வாறே ரூபமுடைய ஜலம் அன்னங்களில் ரசம், கந்தம் அந்தர்பாவமாக உள்ளது. ரூபங்களான தேஜஸ், ஜலம், அன்னம் ஆகிய மூன்றின் திரிவிருத்கரணம் தெரிவித்து சுருதியானது அவைகளின் அந்தர்கதமான எல்லாவற்றின் சாரமும் “சத்தின்” காரியமாவதால் அவைகளின் ரூபமே சத்யம் என்று அறியவேண்டும். ரூபமுடைய மூர்த்த பதார்த்தங்களை நீக்கி வாயு ஆகாயம் அவ்வாறே அவற்றின் குணம் அவ்வாறே கந்தம் மேலும் ரசம் இவைகளைக் கிரஹிக்க முடியாது.

अथवा रूपवतामपि त्रिवृत्करणं प्रदर्शनार्थमेव मन्यते श्रुतिः । यथा तु त्रिवृत्कृते त्रीणि रूपाणीत्येव सत्यम् , तथा पञ्चीकरणेऽपि समानो न्याय इत्यतः सर्वस्य सद्विकारत्वात् सता विज्ञातेन सर्वमिदं विज्ञातं स्यात् सदेकमेवाद्वितीयं सत्यमिति सिद्धमेव भवति । तदेकस्मिन्सति विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं भवतीति सूक्तम् ॥

அனுவாதம் - அல்லது ரூபமுடையவற்றின் த்ரிவிருத் கரணத்தைத் தெரிவிப்பதற்காகவே என்று சுருதி கருதுகிறது. எவ்வாறு திரிவிருத்கரணத்தில் மூன்று ரூபங்களே சத்யமோ அவ்வாறே பஞ்சீகரணத்திலும் சமானமான நியமமே என்பதால் எல்லாம் சத்தின் விகாரமாவதால் சத்தை அறிவதால் இவை எல்லாம் அறியப்பட்டதாகின்றது. சத் ஒன்றே அத்விதீயம், சத்யம் என்று சித்திக்கின்றது. அந்த ஒன்றை அறிந்தால் இவை எல்லாம் அறியப்பட்டதாகிறது என்று கூறுவது சரியானதே.

एतत् विद्वांसः विदितवन्तः पूर्वे अतिक्रान्ताः महाशालाः महाश्रोत्रियाः आहुः ह स्म वै किल । किमुक्तवन्त इति, आह — न नः अस्माकं कुले अद्य इदानीं यथोक्तविज्ञानवतां कश्चन कश्चिदपि अश्रुतममतमविज्ञातम् उदाहरिष्यति नोदाहरिष्यति, सर्वं विज्ञातमेव अस्मत्कुलीनानां सद्विज्ञानवत्त्वात् इत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - இந்த த்ரிவிருத்கரணத்தை அறிந்த முன்னோர்களான மஹா கிரஹஸ்தர்கள் அவ்வாறே மஹா ச்ரோத்திரியர்கள் இவ்வாறு கூறுகின்றனர்- எவ்வாறு? இவ்வாறு கூறுகின்றனர்- எங்களுடைய குலத்தில் இன்றளவும் முன்பு கூறப்பட்ட த்ரிவிருத்கரணத்தை அறிந்தவர்கள் எவர் ஒருவரும் நான் அஸ்ருதம் (நான் கேட்கவில்லை), நான் சிந்திக்கவில்லை, நான் அறியவில்லை என்று கூறமாட்டார்கள். எங்கள் குலத்தில் உள்ளவர்கள் சத் (உண்மை) அறிந்தவர்கள் ஆனதால் எல்லாம் அறிந்தவர்கள் என்பது அபிப்பிராயம்.

ते पुनः कथं सर्वं विज्ञातवन्त इति, आह — एभ्यः त्रिभ्यः रोहितादिरूपेभ्यः त्रिवृत्कृतेभ्यः विज्ञातेभ्यः सर्वमप्यन्यच्छिष्टमेवमेवेति विदाञ्चक्रुः विज्ञातवन्तः यस्मात् , तस्मात्सर्वज्ञा एव सद्विज्ञानात् ते आसुरित्यर्थः । अथवा एभ्यो विदाञ्चक्रुरिति अग्न्यादिभ्यो दृष्टान्तेभ्यो विज्ञातेभ्यः सर्वमन्यद्विदाञ्चक्रुरित्येतत् ॥

அனுவாதம் - மேலும் அவர்கள் எவ்வாறு எல்லாவற்றையும் அறிந்தார்கள்? அதற்கு கூறப்படுகிறது - இந்த மூன்று செம்மை ரூபம் முதலியவற்றின் த்ரிவிருத்கரணத்தின் ஞானத்தால் மீதம் இல்லாமல் அறிந்துகொண்டார்களோ அதனால் அவர்கள் சர்வக்ஞர்களே. ஏன்எனில் அவர்கள் சத்தை அறிந்து இருந்தால் அவ்வாறு ஆனார்கள். அல்லது “एभ्यो विदाक्रुः” (ஏப்ய: விதாஞ்சக்ரு = இவைகளினால் அறிந்துகொண்டார்கள்) என்பதின் தாத்பர்யம் என்னவெனில் அக்னி முதலிய திருஷ்டாந்தங்களால் அறிந்தவர்கள் மற்ற எல்லாவற்றையும் அறிந்தவர்களாகின்றனர் என்பதாகும்.

कथम् ?

அனுவாதம் - எவ்வாறு? -

यदन्यद्रूपेण सन्दिह्यमाने कपोतादिरूपे रोहितमिव यद्गृह्यमाणमभूत् तेषां पूर्वेषां ब्रह्मविदाम् , तत्तेजसो रूपमिति विदाञ्चक्रुः । तथा यच्छुक्लमिवाभूद्गृह्यमाणं तदपां रूपम् , यत्कृष्णमिव । गृह्यमाणं तदन्नस्येति विदाञ्चक्रुः ।

அனுவாதம் - எது வேறு ரூபமாய் சரியாக அறிய முடியாமல் புறா போன்ற ரூபங்களில் செம்மைபோல் எது கிரஹிக்கப்பட்டதாக இருக்கும்பொழுது முன்னோர்களான பிரஹ்ம வேத்தாக்கள் மூலமாய் எந்த அந்த செம்மை கிரஹிக்கப்படுகிறதோ அது தேஜஸ்ஸின் ரூபம் என்று அவர்கள் அறிகிறார்கள். அவ்வாறே எது வெண்மைபோல் தோன்றுகிறதோ அதை கிரஹித்த ரூபம் ஜலமாகும். எது கருமைபோல் கிரஹிக்கப்பட்டதோ அது அன்னத்தினுடையது என்று அறிகின்றனர். இவ்வாறு கடின லக்ஷியமாயும், அறியப்பட்டதாயும் இருப்பதால் விசேஷரூபமாக கிரஹிக்க முடியாதது எதுவோ அதுவும் இந்த மூன்று தேவதைகளின் சமூகம் என்று அவர்கள் அறிகின்றனர்.

एवमेवात्यन्तदुर्लक्ष्यं यत् उ अपि अविज्ञातमिव विशेषतो अगृह्यमाणमभूत् तदप्येतासामेव तिसृणां देवतानां समासः समुदाय इति विदाञ्चक्रुः । एवं तावद्बाह्यं वस्त्वग्न्यादिवद्विज्ञातम् , तथेदानीं यथा तु खलु हे सोम्य इमाः यथोक्तास्तिस्रो देवताः पुरुषं शिरःपाण्यादिलक्षणं कार्यकारणसङ्घातं प्राप्य पुरुषेणोपयुज्यमानाः त्रिवृत्त्रिवृदेकैका भवति, तत् आध्यात्मिकं विजानीहि निगदतः इत्युक्त्वा आह ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு இவ்வளவு வஸ்து அக்னி முதலியவைகளைப் போல் அறியப்படுகிறதோ அவ்வாறு இப்பொழுது ஹே சோம்ய! எவ்வாறு கூறப்பட்டதோ அந்த மூன்று தேவதைகள் தலை, கைகள் முதலிய லக்ஷணங்களான காரிய கரண சங்காதமான புருஷனை அடைந்து புருஷனால் பிரேரணை செய்யப்பட்டதாய் திரிவிருத்கரணமாய் ஒவ்வொன்றாக ஆயிற்று. அதை என்னிடமிருந்து அறிந்துகொள் என்று கூறி மேலும் கூறினார்.

अन्नम् अशितं भुक्तं त्रेधा विधीयते जाठरेणाग्निना पच्यमानं त्रिधा विभज्यते । कथम् ? तस्यान्नस्य त्रिधा विधीयमानस्य यः स्थविष्ठः स्थूलतमो धातुः स्थूलतमं वस्तु विभक्तस्य स्थूलांशः, तत्पुरीषं भवति ; यो मध्यमांशः धातुरन्नस्य, तद्रसादिक्रमेण परिणम्य मांसं भवति ; यः अणिष्ठः अणुतमो धातुः, स ऊर्ध्वं हृदयं प्राप्य सूक्ष्मासु हिताख्यासु नाडीषु अनुप्रविश्य वागादिकरणसङ्घातस्य स्थितिमुत्पादयन् मनो भवति । मनोरूपेण विपरिणमन् मनस उपचयं करोति ।

அனுவாதம் - உண்ணப்பட்ட உணவு (அன்னம்) மூன்றாக பிரிகிறது. அதாவது ஜாடராக்னியினால் செரிக்கப்பட்டு மூன்றாக பிரிகிறது. எவ்வாறு? மூன்றாக பிரிக்கப்பட்ட அன்னத்தின் ஸ்தூல பாகம் அதாவது மிகவும் ஸ்தூலமான வஸ்து அதாவது பிரிக்கப்பட்டதின் ஸ்தூலாம்சம் மலமாகிறது. எந்த அன்னத்தின் மத்யம அம்ச வஸ்து உள்ளதோ அது ரசம் முதலிய கிரமமாக பரிணமித்து மாம்சம் ஆகிறது. எந்த அன்னத்தின் மிக சூக்ஷ்மமான வஸ்து உள்ளதோ அது மேல் எழும்பி ஹிருதயத்தை அடைந்து சூக்ஷ்மமாய் உள்ள ஹிதா என்னும் நாடிகளில் பிரவேசித்து வாக் முதலிய கரண சங்காதத்தின் ஸ்திதியை அடைந்து மனம் ஆகிறது. மனோரூபமாக பரிணமித்து மனதை ஆற்றல் உடையதாகக் செய்கிறது.

ततश्च अन्नोपचितत्वात् मनसः भौतिकत्वमेव न वैशेषिकतन्त्रोक्तलक्षणं नित्यं निरवयवं चेति गृह्यते । यदपि मनोऽस्य दैवं चक्षुरिति वक्ष्यति तदपि न नित्यत्वापेक्षया ; किं तर्हि, सूक्ष्मव्यवहितविप्रकृष्टादिसर्वेन्द्रियविषयव्यापारकत्वापेक्षया । यच्चान्येन्द्रियविषयापेक्षया नित्यत्वम् , तदप्यापेक्षिकमेवेति वक्ष्यामः, ‘सत् . . . एकमेवाद्वितीयम्’ इति श्रुतेः ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் அன்னத்தால் ஆற்றல் பெற்றதால் மனது பெளதிகமே ஆகும். வைசேஷிக தந்திரத்தில் கூறப்பட்ட லக்ஷணங்களான நித்யம், நிரவயவம் என்பது கிரஹிக்கப்படவில்லை. “मनोऽस्य दैवं चक्षुः” (மனோஅஸ்ய தைவம் சக்ஷீ:) என்று இனிக்கூறப்போவதும் நித்யத்தை அபேக்ஷித்து அல்ல. ஆனால் எந்த திருஷ்டியில்? கூறப்பட்ட சூக்ஷ்ம, வியவஹித மேலும் தூரமாய் உள்ளது என்பது முதலிய எல்லா விதமாகவும் இந்திரியங்களின் விஷயங்களில் வியாபகமாக இருப்பதை அபேக்ஷித்து கூறப்படுகிறது. எதானது மற்ற இந்திரிய விஷயங்களை அபேக்ஷித்து நித்யத்துவமோ அதுவும் அபேக்ஷிக நித்யத்துவமாகும். அதுவும் அபேக்ஷிகமே என்று இனிக்கூறப்போகிறோம். “सत् एकमेवाद्वितीयम्” (சத் ஏகமேவாஅத்விதீயம்) என்பது சுருதியாகும்.

तथा

அனுவாதம் - அ.கை - அவ்வாறே -

आपः पीताः त्रेधा विधीयन्ते । तासां यः स्थविष्ठो धातुः, तन्मूत्रं भवति, यो मध्यमः, तल्लोहितं भवति ; योऽणिष्ठः, स प्राणो भवति । वक्ष्यति हि — ‘आपोमयः प्राणो नपिबतो विच्छेत्स्यते’ (छा. उ. ६ । ७ । १) इति ॥

அனுவாதம் - பருகிய ஜலம் மூன்று பாகங்களாக பிரிகின்றது. அவைகளில் எந்த பாகம் ஸ்தூலமானதோ (வஸ்து) அது சிறுநீர் ஆகிறது. எந்த மத்யபாகம் உள்ளதோ அது ரக்தமாகிறது. எந்த மிகவும் சூக்ஷ்மமான பாகமோ அது பிராணன் ஆகிறது. இனி சுருதி கூறப்போகிறது “आपोमयः प्राणो न पिबतो विच्छेत्स्यते” (ஆபோமய ப்ராணோ ந பிபதோ விச்சேத்ஸ்யதே) என்று.

तथा

அனுவாதம் - அ.கை - அவ்வாறே-

तेजः अशितं तैलघृतादि भक्षितं त्रेधा विधीयते । तस्य यः स्थविष्ठो धातुः तदस्थि भवति ; यो मध्यमः, स मज्जा अस्थ्यन्तर्गतः स्नेहः ; योऽणिष्ठः सा वाक् । तैलघृतादिभक्षणाद्धि वाग्विशदा भाषणे समर्था भवतीति प्रसिद्धं लोके ॥

அனுவாதம் - உண்ணப்பட்ட தைலம் நெய் முதலியவைகள் மூன்று பாகங்களாக பிரிகின்றன. அதில் எந்த ஸ்தூலபாக வஸ்துவோ அது எலும்பாக ஆகிறது. எந்த மத்யபாகமோ அது மஜ்ஜை ஆகிறது. மஜ்ஜை என்பது எலும்பினுள் இருக்கும் நெகிழ்ந்த வஸ்துவாகும். எந்த மிகவும் சூக்ஷ்மமான பாகமோ அது வாக் ஆகும். எண்ணை நெய் முதலியவைகளை உண்பதால் வாக் சாமர்த்தியம் உண்டாகும் என்பது உலகில் பிரசித்தமாகும்.

यत एवम् ,

அனுவாதம் - அ.கை - எதனால் இவ்வாறோ -

अन्नमयं हि सोम्य मनः आपोमयः प्राणः तेजोमयी वाक् ।

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! மனம் அன்னமயம், ஜலம் பிராணமயம், வாக் தேஜோமயம்.

ननु केवलान्नभक्षिण आखुप्रभृतयो वाग्मिनः प्राणवन्तश्च, तथा अब्मात्रभक्ष्याः सामुद्रा मीनमकरप्रभृतयो मनस्विनो वाग्मिनश्च, तथा स्नेहपानामपि प्राणवत्त्वं मनस्वित्वं च अनुमेयम् ; यदि सन्ति, तत्र कथमन्नमयं हि सोम्य मन इत्याद्युच्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் அன்னத்தை மட்டுமே உண்ணும் எலி முதலியவை வாக் உடையதாய் பிராணன் உள்ளதாயும் காணப்படுகிறது. அவ்வாறே சமுத்திரத்தில் வாழ்பவை ஜலத்தை மாத்திரம் சாப்பிட்டுக்கொண்டு இருக்கும் மீன், மகரம் முதலியவைகளும் மனதும், வாக்கும் உடையதாய் இருக்கின்றன. அவ்வாறே நெய் முதலியவைகளை மாத்திரம் உண்டுகொண்டிருப்பவையும் பிராணத்துவமும், மனம் உடையதாயும் அனுமானம் செய்ய முடிகிறது. இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது ஹே சோம்ய! மனம், அன்னமயம் முதலியவை என்று எவ்வாறு கூறமுடிகிறது?

नैष दोषः, सर्वस्य त्रिवृत्कृतत्वात्सर्वत्र सर्वोपपत्तेः । न हि अत्रिवृत्कृतमन्नमश्नाति कश्चित् , आपो वा अत्रिवृत्कृताः पीयन्ते, तेजो वा अत्रिवृत्कृतमश्नाति कश्चित् इत्यन्नादानामाखुप्रभृतीनां वाग्मित्वं प्राणवत्त्वं च इत्याद्यविरुद्धम् ।

அனுவாதம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன் எனில் எல்லாம் த்ரிவிருத்கரணம் செய்யப்பட்டுள்ளதால் எல்லாவற்றிக்கும் சம்பவிக்கும். ஒருவரும் த்ரிவிருத் ஆகாத அன்னத்தை உண்ணுவது இல்லை. த்ரிவிருத் ஆகாத ஜலத்தைப் பருகுவது இல்லை. அவ்வாறே த்ரிவிருத் ஆகாத தேஜஸ்ஸை ஒருவரும் உண்ணுவது இல்லை. ஆகையால் அன்னம் முதலியவைகளை உண்ணும் எலி முதலியவைகளுக்கு வாக்குடன் கூடி இருப்பது மேலும் பிராணனுடன் கூடி இருப்பது என்பது முதலியவை பொருத்தமற்றதாக ஆகாது.

इत्येवं प्रत्यायितः श्वेतकेतुराह — भूय एव पुनरेव मा मां भगवान् अन्नमयं हि सोम्य मन इत्यादि विज्ञापयतु दृष्टान्तेनावगमयतु, नाद्यापि मम अस्मिन्नर्थे सम्यङ्निश्चयो जातः । यस्मात्तेजोबन्नमयत्वेनाविशिष्टे देहे एकस्मिन्नुपयुज्यमानान्यन्नाप्स्नेहजातानि अणिष्ठधातुरूपेण मनःप्राणवाच उपचिन्वन्ति स्वजात्यनतिक्रमेणेति दुर्विज्ञेयमित्यभिप्रायः ; अतो भूय एवेत्याद्याह ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு அறிந்த ஸ்வேதகேது கூறினார் - ஹே பகவானே! ’अन्नमयं हि सोम्य मनः’ (அன்னம் ஹி சோம்ய மன:) முதலியவைகளை எனக்கு மறுபடியும் திருஷ்டாந்த மூலமாக நன்றாக புரியும்படி செய்யுங்கள். இந்த விஷயத்தில் இதுவரை எனக்கு நிச்சய அறிவு ஏற்படவில்லை. ஏன்எனில் தேஜஸ், ஜலம் அன்னமய ரூபமாக ஒரே தேஹத்தில் இருந்துகொண்டு எந்த ஒரு தனித்தன்மை (விசேஷதா) இல்லாமலும் ஒரே தேஹத்தில் உபயோகமாகின்ற அன்னம், ஜலம், நெகிழ்வது, (ஸ்நேகத்தன்மை) முதலியவை தன்னுடைய ஜாதியைத் தாண்டாமல் சூக்ஷ்மமான ரூபத்தால் மனம் பிராணன் மற்றும் வாக் இவைகளைப் போக்ஷிக்கின்றது. இதை அறிவது மிகக்கடினம் என்பது அவனுடைய அபிப்பிராயம், இதனால் ‘भूय एव’ (பூய ஏவ) (மறுபடியும்) என்று கூறினான்.

तमेवमुक्तवन्तं तथास्तु सोम्येति ह उवाच पिता शृण्वत्र दृष्टान्तं यथैतदुपपद्यते यत्पृच्छसि ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறியவனிடம் பிதாவானவர் கூறினார் - ஹே சோம்ய! அவ்வாறே ஆகட்டும். நீ எதைக் கேட்டாயோ எவ்வாறு இவ்விதம் ஏற்படும் என்று. அதற்கான திருஷ்டாந்தத்தைக் கேள்.

दध्नः सोम्य मथ्यमानस्य योऽणिमा अणुभावः स ऊर्ध्वः समुदीषति सम्भूयोर्ध्वं नवनीतभावेन गच्छति, तत्सर्पिर्भवति ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! கடைந்த தயிரில் எந்த மிகவும் சூக்ஷ்மமான பாகமோ அது மேல் கிழம்புகிறது. அது மேலே வந்து வெண்ணையாகிறது. அது நெய்யாக ஆகிறது.

यथा अयं दृष्ठान्तः,

அனுவாதம் - எவ்வாறு திருஷ்டாந்தமோ -

एवमेव खलु सोम्य अन्नस्य ओदनादेः अश्यमानस्य भुज्यमानस्य औदर्येणाग्निना वायुसहितेन खजेनेव मथ्यमानस्य योऽणिमा स ऊर्ध्वः समुदीषति ; तन्मनो भवति, मनोवयवैः सह सम्भूय मन उपचिनोतीत्येतत् ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! இவ்வாறு உண்ணப்பட்ட அன்னம் வாயுவுடன் கூடிய ஜாடராக்னி என்னும் மத்தினால் கடைந்ததால் உண்டான எந்த சூக்ஷ்மமான பாகமோ அது மேல்கிளம்பி வருவது மனம் ஆகிறது. மனதின் அவயவங்களுடன் சேர்ந்து மனதை ஆற்றல் உடையதாகச் செய்கிறது.

तथा

அனுவாதம் - அ.கை - அவ்வாறே-

अपां सोम्य पीयमानानां यो अणिमा, स ऊर्ध्वः समुदीषति, स प्राणो भवतीति ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! பருகிய ஜலத்தின் எந்த சூக்ஷ்ம பாகமோ அது மேலேகிளம்புகிறது. அது பிராணன் ஆகிறது என்று கூறினார்

एवमेव खलु

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறே-

सोम्य तेजसोऽश्यमानस्य योऽणिमा स ऊर्ध्वः समुदीषति सा वाग्भवति ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! உண்ணப்பட்ட தேஜஸ்ஸின் எந்த சூக்ஷ்மமான பாகமோ அது மேலே கிளம்புகிறதோ அது வாக் ஆகும்.

अन्नमयं हि सोम्य मनः आपोमयः प्राणः तेजोमयी वाक् इति युक्तमेव मयोक्तमित्यभिप्रायः । अतः अप्तेजसोरस्त्वेतत्सर्वमेवम् । मनस्त्वन्नमयमित्यत्र नैकान्तेन मम निश्चयो जातः । अतः भूय एव मा भगवान् मनसोऽन्नमयत्वं दृष्टान्तेन विज्ञापयत्विति । तथा सोम्येति ह उवाच पिता ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! மனம் அன்னமயம், பிராணன் ஜலமயம், வாக் தேஜோமயம் ஆகும். என்னுடைய இந்த அபிப்பிராயம் சரியானதே. (இதற்கு ச்வேதகேது கூறினான்-) ஆகையால் நீங்கள் கூறியவாறு ஜலத்திற்கும், தேஜஸ்ஸீ க்கும் உள்ள விஷயத்தில் எல்லாம் இவ்வாறு இருக்கலாம். ஆனால் எனக்கு மனம் அன்னமயம் என்பதில் இதுவரை எனக்கு நிச்சயமான அறிவு ஏற்படவில்லை. ஆகையால் ஹே பகவானே! மறுபடியும் மனதின் அன்னமயத்துவத்தை திருஷ்டாந்த மூலமாக எனக்கு அறிவுரச் செய்யுங்கள். அதற்கு பிதா கூறினார் ஹே சோம்ய! அவ்வாறே ஆகட்டும் என்று.

अन्नस्य भुक्तस्य यो अणिष्ठो धातुः, स मनसि शक्तिमधात् । सा अन्नोपचिता मनसः शक्तिः षोडशधा प्रविभज्य पुरुषस्य कलात्वेन निर्दिदिक्षिता । तया मनस्यन्नोपचितया शक्त्या षोडशधा प्रविभक्तया संयुक्तः तद्वन्कार्यकारणसङ्घातलक्षणो जीवविशिष्टः पुरुषः षोडशकल उच्यते ; यस्यां सत्यां द्रष्टा श्रोता मन्ता बोद्धा कर्ता विज्ञाता सर्वक्रियासमर्थः पुरुषो भवति ; हीयमानायां च यस्यां सामर्थ्यहानिः । वक्ष्यति च ‘अथान्नस्यायी द्रष्टा’ (छा. उ. ७ । ९ । १) इत्यादि । सर्वस्य कार्यकारणस्य सामर्थ्यं मनःकृतमेव । मानसेन हि बलेन सम्पन्ना बलिनो दृश्यन्ते लोके ध्यानाहाराश्च केचित् , अन्नस्य सर्वात्मकत्वात् । अतः अन्नकृतं मानसं वीर्यम्

அனுவாதம் - அ.கை - உண்ணப்பட்ட அன்னத்தின் எந்த சூக்ஷ்மபாகமோ அது மனதில் சக்தியாக ஆகிறது. அன்னத்தால் சம்பாதிக்கப்பட்ட மனதின் சக்தி பதினாறு பாகங்களாக பிரிக்கப்பட்டு புருஷனுடைய கலை ரூபமாக நிச்சயம் (நிர்தேசம்) செய்வது இஷ்டமாகும். அந்த மனதின் அன்னத்தால் சம்பாதிக்கப்பட்ட சக்தியினால் பதினாறு பாகங்களாக பிரிக்கப்பட்ட சக்தியுடன் கூடிய காரியகரண சங்காத லக்ஷணமுடைய ஜீவனுடன் கூடிய புருஷன் (ஷோடசகலா) பதினாறு கலைகள் உடையவன் எனப்படுகிறது. எந்த சக்தி இருப்பதால் திருஷ்டா, ஸ்ரோத்தா, மந்த்தா, போத்தா (¤ÉÉärùÉ) கர்த்தா, விக்ஞாதா அவ்வாறே எல்லா கிரியைகளுக்கும் சாமர்த்தியம் (ஆற்றல்) புருஷனுக்கு ஏற்படுகிறது. எது க்ஷீணமானால் (நாசமடைந்தால்) அதன் சக்தியும் க்ஷீணமாகும். இதையே சுருதி கூறப்போகிறது - “अथान्नस्यायै द्रष्टा” (அதான்னஸ்- யாயை த்ரஷ்டா) என்பது முதலியவை. எல்லா காரிய கரணங்களின் சாமர்த்தியமும் (சக்தியும்) மனதினால் செய்யப்பட்டதே. உலகில் மனதின் பலம் உடையவன் பலவானாகவும், அவ்வாறே சிலர் ஆஹாரத்திலேயே தியானம் உடையவர்களாகவும் இருப்பது காணப்படுகிறது. அன்னம் சர்வாத்ம ரூபமாய் இருக்கிறது. ஆகையால் மானசீக பலம் அன்னத்தால் அடையப்படுகிறது.

षोडश कलाः यस्य पुरुषस्य सोऽयं षोडशकलः पुरुषः । एतच्चेत्प्रत्यक्षीकर्तुमिच्छसि, पञ्चदशसङ्ख्याकान्यहानि माशीः अशनं माकार्षीः, कामम् इच्छातः अपः पिब, यस्मात् नपिबतः अपः ते प्राणो विच्छेत्स्यते विच्छेदमापत्स्यते, यस्मादापोमयः अब्विकारः प्राण इत्यवोचाम । न हि कार्यं स्वकारणोपष्टम्भमन्तरेण अविभ्रंशमानं स्थातुमुत्सहते ॥

அனுவாதம் - எந்த புருஷனுக்கு பதினாறு கலைகள் இருக்கின்றதோ அந்த இவன் ஷோடசகல புருஷன். இதைப் பிரத்யக்ஷமாக அறியவேண்டும் என்றால் பதினைந்து நாட்கள் போஜனம் செய்யாமல் எவ்வளவு பிரியமோ அவ்வளவு நீர் அருந்தவேண்டும். ஏன்எனில் நீர் அருந்தவில்லையெனில் உன்னுடைய பிராணன் நாசம் அடைந்துவிடும். ஏன்எனில் ஜலமயமான ஜலத்தின் விகாரமாகும் பிராணன் என்று முன்பே கூறினோம், காரியமானது தன்னுடைய காரணத்தை ஆஸ்ரயிக்காமல் இருக்கமுடியாது.

स ह एवं श्रुत्वा मनसः अन्नमयत्वं प्रत्यक्षीकर्तुमिच्छन् पञ्चदशाहानि न आश अशनं न कृतवान् । अथ षोडशेऽहनि ह एवं पितरमुपससाद उपगतवान् उपगम्य च उवाच — किं ब्रवीमि भो इति । इतर आह — ऋचः सोम्य यजूंषि सामान्यधीष्वेति । एवमुक्तः पित्रा आह — न वै मा माम् ऋगादीनि प्रतिभान्ति मम मनसि न दृश्यन्त इत्यर्थः हे भो भगवन्निति ॥

அனுவாதம் - அவன் இவ்வாறு கேட்டு மனதின் அன்னமயத்தை பிரத்யக்ஷமாக (நன்றாக) அறிவதற்கு விரும்பி பதினைந்து தினங்கள் சாப்பிடாமல் இருந்தான். அதன்பின் பதினாறாவது நாள் அவனுடைய தந்தையிடம் வந்தான். வந்து இவ்வாறு கூறினான்- நான் என்ன சொல்லவேண்டும் என்று, அதற்கு மற்றவர் (பிதா) கூறினார் - சோம்ய! ரிக், யஜுர், சாமத்தை ஓது என்றார். இவ்வாறு பிதாவால் கூறப்பட்டதற்கு கூறினார். ஹே பகவானே! ரிக் முதலியவைகள் என் மனதில் தோன்றவில்லை என்று.

एवमुक्तवन्तं पिता आह — शृणु तत्र कारणम् , येन ते तानि ऋगादीनि न प्रतिभान्तीति ;

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறியவனிடம் பிதா கூறினார் - அதன் காரணத்தைக் கேள் - எதனால் உனக்கு அந்த ரிக் முதலியவைகள் ஞாபகத்திற்கு வரவில்லை என்று -

तं ह उवाच — यथा लोके हे सोम्य महतः महत्परिमाणस्य अभ्याहितस्य उपचितस्य इन्धनैः अग्नेः एकोऽङ्गारः खद्योतमात्रः खद्योतपरिमाणः शान्तस्य परिशिष्टः अवशिष्टः स्यात् भवेत् , तेनाङ्गारेण ततोऽपि तत्परिमाणात् ईषदपि न बहु दहेत् , एवमेव खलु सोम्य ते तव अन्नोपचितानां षोडशानां कलानामेका कला अवयवः अतिशिष्टा अवशिष्टा स्यात् , तया त्वं खद्योतमात्राङ्गारतुल्यया एतर्हि इदानीं वेदान् नानुभवसि न प्रतिपद्यसे, श्रुत्वा च मे मम वाचम् अथ अशेषं विज्ञास्यसि अशान भुङ्क्ष्व तावत् ॥

அனுவாதம் - அவனிடம் ஆருணி கூறினார் - ஹே சோம்ய! உலகில் எவ்வாறு அக்னி மிகப்பெரிதாகி எரிந்து சாந்தமாகி சிறிய மின்மினிப்பூச்சி அளவில் சாந்தமாக மாறிய சிறிய கனல் அதைவிடப் பெரியதை எவ்வாறு சிறிதளவும் தஹிக்காது. அவ்வறே சோம்ய! அன்னத்தால் சேகரிக்கப்பட்ட பதினாறு கலைகளில் ஒரு கலை மாத்திரமே மீதமாக உள்ளது. அதைவைத்து நீ சிறிய மின்னல் பூச்சிபோல் அளவு உள்ள அக்னியை ஒத்து இருப்பதால் இப்பொழுது உன்னால் வேதங்களை ஞாபகப்படுத்த முடியாது. ஆகையால் நீ போஜனம் செய்தபின் என்னுடைய வசனத்தைக் கேட்டு நீ எல்லாவற்றையும் அறிந்து கொள்வாயாக.

स ह तथैव आश भुक्तवान् । अथ अनन्तरं ह एवं पितरं शुश्रूषुः उपससाद । तं ह उपगतं पुत्रं यत्किञ्च ऋगादिषु पप्रच्छ ग्रन्थरूपमर्थजातं वा पिता । स श्वेतकेतुः सर्वं ह तत्प्रतिपेदे ऋगाद्यर्थतो ग्रन्थतश्च ॥

அனுவாதம் - அவ்வாறே அவன் போஜனம் செய்தான். அதன்பின் அவன் தந்தையிடம் கேட்பதற்கு விரும்பினவனாய் அவரிடம் வந்தான். தன்னிடம் வந்த புத்திரனிடம் பிதா என்ன உனக்கு ரிக் முதலியவைகளின் கிரந்தத்தையும் அதன் அர்த்தத்தையும் அறிவாயா? என்று கேட்டார். அந்த ச்வேதகேது அந்த எல்லா ரிக் முதலிய கிரந்தங்களும் அவைகளின் அர்த்தமும் இப்பொழுது அறிகிறேன் என்றான்.

तं ह उवाच पुनः पिता — यथा सोम्य महतः अभ्याहितस्येत्यादि समानम् , एकमङ्गारं शान्तस्याग्नेः खद्योतमात्रं परिशिष्टं तं तृणैश्चूर्णैश्च उपसमाधाय प्राज्वलयेत् वर्धयेत् । तेनेद्धेन अङ्गारेण ततोऽपि पूर्वपरिमाणात् बहु दहेत् ॥

அனுவாதம் - மறுபடியும் தந்தை அவனிடம் கூறினார் - ஹே சோம்ய! எவ்வாறு “மிக அதிகமாக எரியும் அக்னி” என்பது முதலியவை முன்பு கூறியதுபோல் ஆகும். சாந்தமான அக்னியின் சிறிய மின்மினி பூச்சி போன்ற சிறிதளவு மிச்சமான ஒரு கனல் அந்த புல்லிறகு முதலியவைகளை அடைந்து எரிந்து பெரிதாகிறதோ அது அந்த எரியும் தணலினால் தன்னுடைய முழு அளவை அபேக்ஷித்து மிக அதிகமாக தக்ஷிக்கும்.

एवं सोम्य ते षोडशानामन्नकलानां सामर्थ्यरूपाणाम् एका कला अतिशिष्टा अभूत् अतिशिष्टा आसीत् , पञ्चदशाहान्यभुक्तवतः एकैकेनाह्ना एकैका कला चन्द्रमस इव अपरपक्षे क्षीणा, सा अतिशिष्टा कला तव अन्नेन भुक्तेनोपसमाहिता वर्धिता उपचिता प्राज्वाली, दैर्घ्यं छान्दसम् , प्रज्वलिता वर्धितेत्यर्थः । प्राज्वालिदिति पाठान्तरम् , तदा तेनोपसमाहिता स्वयं प्रज्वलितवतीत्यर्थः । तया वर्धितया एतर्हि इदानीं वेदाननुभवसि उपलभसे ।

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! அந்த பதினாறு கலைகளின் ஆற்றலுடைய ரூபங்களில் ஒரு கலை மீதம் இருந்தது. பதினைந்து தினங்கள் சாப்பிடாததால் ஒவ்வொரு கலையாக சந்திரனின் இறங்குமுக பக்ஷம்போல் க்ஷீணமடைந்தது. மீதம் இருந்த இந்த கலை சாப்பிட்ட அன்னத்தால் விருத்தி அடைந்தது. இங்கு “प्रज्वाली” (பிரஜ்வாலீ) என்றால் வளரச்செய்தது என்று பொருள். இங்கு “प्रज्वाली” தீர்கசந்தஸ் ஆகும். “प्रज्वालीत्” (ப்ராஜ்வாலீத்) என்று வேறு விதமாகவும் கூறப்படுகிறது. அப்பொழுது அது விருத்தியாகும்பொழுது ஸ்வயமாகவே பிரஜ்வலிக்கிறது என்பது பொருள். ஆனால் அவைகளால் ஆற்றல் வளர்ந்து இப்பொழுது உனக்கு வேதங்களின் ஞாபகம் வருகிறது.

एवं व्यावृत्त्यनुवृत्तिभ्यामन्नमयत्वं मनसः सिद्धमिति उपसंहरति — अन्नमयं हि सोम्य मन इत्यादि । यथा एतन्मनसोऽन्नमयत्वं तव सिद्धम् , तथा आपोमयः प्राणः तेजोमयी वाक् इत्येतदपि सिद्धमेवेत्यभिप्रायः । तदेतद्ध अस्य पितुरुक्तं मनआदीनामन्नादिमयत्वं विजज्ञौ विज्ञातवान् श्वेतकेतुः । द्विरभ्यासः त्रिवृत्करणप्रकरणसमाप्त्यर्थः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு வியாவிருத்த அனுவிருத்திகளால் மனதின் அன்னமயத்துவம் சித்திக்கிறது. என்று முடிக்கிறார் - “अन्नमयं हि सोम्य मन” (அன்னமயம் ஹி சோம்ய மன) என்பது முதலியவைகளால். அவ்வாறே உன்னுடைய மனதிற்கு அன்னமயத்துவம் சித்திக்கிறது. அவ்வாறே பிராணனுக்கு ஜலமயத்துவம் சித்திக்கிறது. வாக்கிற்கும் தேஜோமயம் சித்திக்கிறது என்பது அபிப்பிராயம், அந்த இந்த பிதாவினால் கூறப்பட்ட மனம் முதலியவைகளின் அன்ன முதலிய மயத்துவத்தை ச்வேதகேது அறிந்து கொண்டான். இருமுறை கூறியது த்ருவிர்த்கரண பிரகரணத்தின் சமாப்திக்காக ஆகும்.

यस्मिन्मनसि जीवेनात्मनानुप्रविष्टा परा देवता — आदर्शे इव पुरुषः प्रतिबिम्बेन जलादिष्विव च सूर्यादयः प्रतिबिम्बैः, तन्मनः अन्नमयं तेजोमयाभ्यां वाक्प्राणाभ्यां सङ्गतमधिगतम् । यन्मयो यत्स्थश्च जीवो मननदर्शनश्रवणादिव्यवहाराय कल्पते तदुपरमे च स्वं देवतारूपमेव प्रतिपद्यते ।

அனுவாதம் - அ.கை - கண்ணாடியில் புருஷனின் பிரதிபிம்பம் போன்றும், ஜலம் முதலியவைகளில் சூரியன் முதலியவைகளின் பிரதிபிம்பங்கள் போன்றும் இந்த மனதில் பரதேவதா ஜீவாத்ம ரூபமாக பிரவேசித்து அந்த அன்னமயமான மனது, தேஜஸ், மனோமயமான வாக், ஜலமயமான பிராணன் ஆக இருப்பது தெரிகின்றது. எதில் இருக்கும் இந்த மனோமயமான ஜீவன் மனனம் (சிந்திப்பது) தர்சனம், சிரவணம் (காண்பது, கேட்பது) முதலிய வியவஹாரங்கள் கல்பிக்கப்படுவதும், அவைகள் நிவர்த்தியாவதும் தன் தேவதா ஸ்வரூபமே என்று அறியப்படுகிறது.

तदुक्तं श्रुत्यन्तरे — ‘ध्यायतीव लेलायतीव’ ‘सधीः स्वप्नो भूत्वेमं लोकमतिक्रामति’ (बृ. मा. ४ । १ । ७) ‘स वा अयमात्मा ब्रह्म विज्ञानमयो मनोमयः’ (बृ. उ. ४ । ४ । ५), (बृ. मा. ४ । २ । ६) इत्यादि, ‘स्वप्नेन शारीरम्’ (बृ. उ. ४ । ३ । ११) इत्यादि, ‘प्राणन्नेव प्राणो नाम भवति’ (बृ. उ. १ । ४ । ७) इत्यादि च ।

அனுவாதம் - வேறு ச்ருதிகளிலும் இந்த விஷயத்தைக் குறிந்து கூறப்பட்டுள்ளது - ध्यायतीव लेलायतीव सधीः स्वप्नो भूत्वेमं लोकमतिक्रामति” (த்யாயதீவ லேலாயதீவ சதீ: ஸ்வப்னே பூத்வேமம் லோகமதிக்ராமதி), “स्वप्नेन शारीरम्” (ஸ்வப்னேன சாரீரம்) முதலியவைகள் “प्राणन्नेव प्राणो नाम भवति” (ப்ராணன்னேவ ப்ராணோ நாம பவதி) என்பது முதலியவைகளும்.

तस्यास्य मनस्थस्य मनआख्यां गतस्य मनउपशमद्वारेणेन्द्रियविषयेभ्यो निवृत्तस्य यस्यां परस्यां देवतायां स्वात्मभूतायां यदवस्थानम् , तत् , पुत्राय आचिख्यासुः

அனுவாதம் - அந்த இந்த மனதில் இருக்கும் அதாவது மனம் எனப்படுவதால் அடையப்பட்டதும், மனதின் நிவிர்த்தியினால் இந்திரியங்களின் விஷயங்களில் இருந்து விடுபட்டு தன் ஸ்வரூப பூதமான பரதேவதையின் இடத்தில் நிலைபெற்று இருத்தலை தன்னுடைய புத்திரனுக்கு தெரிவிப்பதற்கு விரும்பி விளக்குகிறார்.

उद्दालको ह किल आरुणिः श्वेतकेतुं पुत्रमुवाच उक्तवान् — स्वप्नान्तं स्वप्नमध्यम् स्वप्न इति दर्शनवृत्तेः स्वप्नस्याख्या, तस्य मध्यं स्वप्नान्तं सुषुप्तमित्येतत् ; अथवा स्वप्नान्तं स्वप्नसतत्त्वमित्यर्थः । तत्राप्यर्थात्सुषुप्तमेव भवति, ‘स्वमपीतो भवति’ इति वचनात् ; न हि अन्यत्र सुषुप्तात् स्वमपीतिं जीवस्य इच्छन्ति ब्रह्मविदः ।

அனுவாதம் - உத்தாலகர் எனப்படும் ஆருணி தன்னுடைய புத்திரனாகிய ச்வேதகேதுவிடம் கூறினார் - ஸ்வப்னத்தின் மத்யம், “ஸ்வப்னம்” என்று (வாசனாரூப) தர்சனத்தின் விருத்தி ஸ்வப்னத்தின் பெயராகும். அதன் மத்யத்தை ஸ்வப்னாந்தம் அதாவது சுக்ஷுப்த்தி எனப்படுகிறது. அல்லது ஸ்வப்னாந்தம் என்பது ஸ்வப்னாந்தத்தின் தத்துவம் என்பது பொருள். “स्वपपीतो भवति” (ஸ்வமபீதோ பவதி = தன்னை அடைகின்றான்) என்ற ஸ்ருதி வாக்கியத்தால் அங்கு “அபி” (अपि) என்ற அர்த்தத்தினால் சுக்ஷுப்தியே ஆகிறது. பிரஹ்ம வேத்தாக்கள் சுக்ஷுப்தி அவஸ்தையைத் தவிர்த்து வேறு தசையில் ஜீவனின் ஸ்வரூப பிராப்த்தியை ஏற்றுக்கொள்ள இச்சிப்பது இல்லை.

तत्र हि आदर्शापनयने पुरुषप्रतिबिम्बः आदर्शगतः यथा स्वमेव पुरुषमपीतो भवति, एवं मन आद्युपरमे चैतन्यप्रतिबिम्बरूपेण जीवेन आत्मना मनसि प्रविष्टा नामरूपव्याकरणाय परा देवता सा स्वमेव आत्मानं प्रतिपद्यते जीवरूपतां मनआख्यां हित्वा । अतः सुषुप्त एव स्वप्नान्तशब्दवाच्य इत्यवगम्यते ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு கண்ணாடியை நீக்கியபின் கண்ணாடியில் தோன்றிய பிரதிபிம்பம் எவ்வாறு தானாகவே புருஷனை அடைகிறதோ அவ்வாறு மனம் முதலியவை அடங்கிய உடன் சைதன்ய பிரதிபிம்ப ரூப ஜீவாத்மாவாய் பிரவேசித்த அந்த பராதேவதா மனம் எனப்படும். ஜீவரூபத்தை விட்டு தானாகவே தன்னை (ஆத்மாவை) அடைகிறது. ஆகையால் சுக்ஷுப்தியே சுவப்னாந்த சப்த வாச்சியம் என்று அறியப்படுகிறது.

यत्र तु सुप्तः स्वप्नान्पश्यति तत्स्वाप्नं दर्शनं सुखदुःखसंयुक्तमिति पुण्यापुण्यकार्यम् । पुण्यापुण्ययोर्हि सुखदुःखारम्भकत्वं प्रसिद्धम् । पुण्यापुण्ययोश्चाविद्याकामोपष्टम्भेनैव सुखदुःखदर्शनकार्यारम्भकत्वमुपपद्यते नान्यथेत्यविद्याकामकर्मभिः संसारहेतुभिः संयुक्त एव स्वप्ने इति न स्वमपीतो भवति । ‘अनन्वागतं पुण्येनानन्वागतं पापेन तीर्णो हि तदा सर्वान् शोकान् हृदयस्य भवति’ (बृ. उ. ४ । ३ । २२) ‘तद्वा अस्यैतदतिच्छन्दा’ (बृ. उ. ४ । ३ । २१) ‘एष परम आनन्दः’ (बृ. उ. ४ । ३ । ३३) इत्यादिश्रुतिभ्यः । सुषुप्त एव स्वं देवतारूपं जीवत्वविनिर्मुक्तं दर्शयिष्यामीत्याह — स्वप्नान्तं मे मम निगदतो हे सोम्य विजानीहि विस्पष्टमवधारयेत्यर्थः ।

அனுவாதம் - ஆனால் எப்பொழுது தூங்குபவன் ஸ்வப்னத்தைக் காண்கின்றானோ அந்த ஸ்வப்ன தர்சனம் சுக துக்கத்துடன் கூடி இருப்பதால் அது புண்ய பாப காரியம் ஆகும். புண்யபாபங்களினால் அல்லவா சுகதுக்கம் ஆரம்பிக்கின்றது என்பது பிரசித்தமானதாகும். புண்ய பாபங்களினால் எந்த சுக துக்கங்களும் அநேக தர்சன ரூப காரியங்களும் ஆரம்பத்திற்கு உள்ளாகிறது அது அவித்யா காமங்களின் ஆஸ்ரயத்தால் சம்பவிக்கின்றன. வேறு எவ்விதமாகவும் அல்ல. ஆகையால் ஸ்வப்னத்தில் தோன்றும் சம்சாரத்திற்கு காரண ரூபமான அவித்யா, காம கர்மங்கள் இவைகளால் கூடியதாக இருக்கின்றது. ஆகையால் அந்த அவஸ்தையில் ஸ்வஸ்வரூபத்தை அடைவதில்லை. “अनन्वागतं पुण्येनानन्वागतं पापेन तीर्णो हि तदा सर्वाञ्छोकान्ह्य्दयस्य भवति” (அநன்வாகதம் புண்யேனானன்வாகதம் பாபேன தீர்ணோ ஹிததா சர்வான்ச்சோகான்ஹ்ருதயஸ்ய பவதி) “तद्वा अस्यैतदतिच्छन्दाः” (தத்வா அஸ்யைதததிச்சந்தா:) “एष परम आनन्दः” (ஏஷ பரம ஆனந்த:) முதலிய சுருதிகளில் சித்திக்கின்றது. சுஷுப்தியே ஜீவத்துவத்திலிருந்து விடுபட்ட தன் (स्वं) தேவதா ரூபத்தை உனக்குத் தெரிவிக்கிறேன் என்று கூறினார் - ஹே சோம்ய! நான் செல்வதிலிருந்து நீ சுக்ஷுப்தி அவஸ்தையை விசேஷரூபமாக அறிந்துகொள். அதாவது தெளிவாக அறிந்துகொள்.

कदा स्वप्नान्तो भवतीति, उच्यते — यत्र यस्मिन्काले एतन्नाम भवति पुरुषस्य स्वप्स्यतः । प्रसिद्धं हि लोके स्वपितीति । गौणं चेदं नामेत्याह — यदा स्वपितीत्युच्यते पुरुषः, तदा तस्मिन्काले सता सच्छब्दवाच्यया प्रकृतया देवतया सम्पन्नो भवति सङ्गतः एकीभूतो भवति । मनसि प्रविष्टं मनआदिसंसर्गकृतं जीवरूपं परित्यज्य स्वं सद्रूपं यत्परमार्थसत्यम् अपीतः अपिगतः भवति । अतः तस्मात् स्वपितीत्येनमाचक्षते लौकिकाः । स्वमात्मानं हि यस्मादपीतो भवति ; गुणनामप्रसिद्धितोऽपि स्वात्मप्राप्तिर्गम्यते इत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - எப்பொழுது ஸ்வப்னாந்தம் (சுக்ஷுப்தி) ஏற்படுகிறது? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - எப்பொழுது புருஷன் தூங்குகின்றானோ அப்பொழுது இந்த ஸ்வபதி என்ற (நாமம்) ஏற்படுவது உலகில் பிரசித்தமாகும். இந்த நாமம் கெளணம் அதாவது குணசம்பந்தமுடைய நாமம் என்பது குறித்து கூறுகின்றார் - எப்பொழுது புருஷன் தூங்குகின்றான் (स्वपिति- ஸ்வபிதி) என்று கூறப்படுகிறதோ அப்பொழுது அவன் பிரகரணத்தால் பிராப்தமான சத் சப்த வாச்சிய தேவதையை உடையவனாகி ஏகீ பூதமாகின்றான். (ஐக்யத்தை அடைகின்றான்). மனதில் புகுந்த மனம் முதலிய சம்சர்க்கத்தால் ஆன ஜீவரூபத்தை விட்டு தன் சத்ஸ்வரூபம் எதுவோ அந்த பரமார்த்த சத்யத்தை அடைந்ததாக ஆகிறது. ஆகையால் உலகத்தோர் புருஷனை உறங்குகிறான் அதாவது “स्वपिति” (ஸ்வபதி) என்று கூறுகின்றனர். எதனால் அது “अपीतः” (அபீத:) ஸ்வாத்மாவை அடைகிறது. என்பதாகும். கெளணநாமாவாக இருந்தாலும் தன் ஆத்மாவை அடைகிறது என்று அறிகிறோம் என்பது அபிப்பிராயம்.

कथं पुनर्लौकिकानां प्रसिद्धा स्वात्मसम्पत्तिः ? जाग्रच्छ्रमनिमित्तोद्भवत्वात्स्वापस्य इत्याहुः — जागरिते हि पुण्यापुण्यनिमित्तसुखदुःखाद्यनेकायासानुभवाच्छ्रान्तो भवति ; ततश्च आयस्तानां करणानामनेकव्यापारनिमित्तग्लानानां स्वव्यापारेभ्य उपरमो भवति । श्रुतेश्च ‘श्राम्यत्येव वाक् श्राम्यति चक्षुः’ (बृ. उ. १ । ५ । २१) इत्येवमादि । तथा च ‘गृहीता वाक् गृहीतं चक्षुः गृहीतं श्रोत्रं गृहीतं मनः’ (बृ. उ. २ । १ । १७) इत्येवमादीनि करणानि प्राणग्रस्तानि ; प्राण एकः अश्रान्तः देहे कुलाये यो जागर्ति, तदा जीवः श्रमापनुत्तये स्वं देवतारूपमात्मानं प्रतिपद्यते । नान्यत्र स्वरूपावस्थानाच्छ्रमापनोदः स्यादिति युक्ता प्रसिद्धिर्लौकिकानाम् — स्वं ह्यपीतो भवतीति । दृश्यते हि लोके ज्वरादिरोगग्रस्तानां तद्विनिर्मोके स्वात्मस्थानां विश्रमणम् , तद्वदिहापि स्यादिति युक्तम् । ‘तद्यथा श्येनो वा सुपर्णो वा विपरिपत्य श्रान्तः’ (बृ. उ. ४ । ३ । १९) इत्यादिश्रुतेश्च ॥

அனுவாதம் - மறுபடியும் எவ்வாறு உலகோர்களுக்கு ஸ்வாத்ம சம்பத்தி (ஸ்வாத்மாவை அடைவது) பிரசித்தமாகிறது? ஜாக்ரத்தின் சிரமத்தின் காரணமாக உண்டாகிறது நித்திரை என்று கூறப்படுகிறது. ஜாக்ரத்தில் அல்லவா புண்ய, பாப நிமித்தத்தால் சுக துக்க முதலிய அநேக ஆயாசங்களை அனுபவிப்பதால் (சிரமம்) களைப்பு ஏற்படுகிறது. அதனால் பீடிக்கப்பட்டு அநேக பிரகாரமாக வியாபார (செயல்கள்) நிமித்தத்தால் சோர்வு அடைந்த இந்திரியங்கள் தங்கள் செயல்களிலிருந்து நிவிர்த்தி ஆகிறது. சுருதியிலும் “श्राम्यत्येव वाक् श्राम्यति चक्षुः” (ஸ்ராம்யத்யேவ வாக் ச்ராம்யதி சக்ஷீ:) இவை முதலியவைகளால் காணப்படுகிறது. அவ்வாறே “गृहीता वाग् गृहीतं चक्षुर्गृहीतं श्रोत्रं गृहीतं मनः” (க்ருஹீதா வாக் க்ருஹீதம் சஹீக்ருக்ஷுதம் ச்ரோத்ரம், க்ருஹீதம் மன:) இவைகளால் இந்த கரணங்கள் பிராணனால் கிரஹிக்கப்படுகிறது என்று அறிகிறோம். பிராணன் ஒன்றே களைப்பு அடையாமல் சரீரத்தில் முழித்திருக்கின்றது. அப்பொழுது ஜீவனின் களைப்பு நீங்குவதற்காக தன்னுடைய ஸ்வாபாவிகமான தேவதா ரூபத்தை அடைகிறது. ஏன் எனில் தன் ஸ்வரூபத்தில் நிலைபெறாமல் வேறு ஒன்றினாலும் சிரமத்தைப் போக்கமுடியாது. ஆகையால் அந்த சமயத்தில் தன்னுடைய ஸ்வரூபத்தை அடைகின்றான் என்பது உலகத்தோருடைய பிரசித்தி சரியானதே. உலகில் ஜ்வரம் முதலிய நோய்களால் பீடிக்கப்பட்டவர்கள் அதிலிருந்து விடுபட்டு ஸ்வஸ்தமானபின் விச்ராமம் கொள்வதைக் காண்கிறோம். ஆகையால் அவ்வாறே இங்கும் அறிந்துகொள்ள முடியும். ஆகையால் இந்த பிரசித்தமானது சரியேயாகும். “तद्यथा श्येनो वा सुपर्णो वा विपरिपत्य श्रान्तः” (தத்யதா ச்யேனோ வா சுபர்ணோ வா விபரிபத்ய ச்ராந்த:) முதலிய சுருதிகளால் சித்தமாகின்றது.

तत्रायं दृष्टान्तः यथोक्तेऽर्थे —

அனுவாதம் - அ.கை - மேலே கூறப்பட்ட அர்த்தத்தில் இந்த திருஷ்டாந்தம் -

स यथा शकुनिः पक्षी शकुनिघातकस्य हस्तगतेन सूत्रेण प्रबद्धः पाशितः दिशं दिशं बन्धनमोक्षार्थी सन् प्रतिदिशं पतित्वा अन्यत्र बन्धनात् आयतनम् आश्रयं विश्रणाय अलब्ध्वा अप्राप्य बन्धनमेवोपश्रयते । एवमेव यथा अयं दृष्टान्तः खलु हे सोम्य तन्मनः तत्प्रकृतं षोडशकलमन्नोपचितं मनो निर्धारितम् , तत्प्रविष्टः तत्स्थः तदुपलक्षितो जीवः तन्मन इति निर्दिश्यते — मञ्चाक्रोशनवत् । स मनआख्योपाधिः जीवः अविद्याकामकर्मोपदिष्टां दिशं दिशं सुखदुःखादिलक्षणां जाग्रत्स्वप्नयोः पतित्वा गत्वा अनुभूयेत्यर्थः, अन्यत्र सदाख्यात् स्वात्मनः आयतनं विश्रमणस्थानमलब्ध्वा प्राणमेव, प्राणेन सर्वकार्यकरणाश्रयेणोपलक्षिता प्राण इत्युच्यते सदाख्या परा देवता, ‘प्राणस्य प्राणम्’ (बृ. उ. ४ । ४ । १८) ‘प्राणशरीरो भारूपः’ (छा. उ. ३ । १४ । २) इत्यादिश्रुतेः । अतः तां देवतां प्राणं प्राणाख्यामेव उपश्रयते । प्राणो बन्धनं यस्य मनसः तत्प्राणबन्धनं हि यस्मात् सोम्य मनः प्राणोपलक्षितदेवताश्रयम् , मन इति तदुपलक्षितो जीव इति ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு சகுணிபக்ஷி அதாவது பிடிப்பட்ட சகுனி பக்ஷி கையில் இருக்கும் கயிற்றால் கட்டப்பட்டு அதிலிருந்து விடுபட அங்கும் இங்கும் பறந்து அலைந்து ஒய்வு அடைவதற்காக தான் கட்டுப்பட்ட இடத்தைத் தவிர வேறு ஆஸ்ரயத்தை அடையமுடியாமல் திரும்பவும் பந்தப்பட்ட இடத்திற்கே திரும்புகிறது. எவ்வாறு இந்த திருஷ்டாந்தமோ அவ்வாறே- ஹே சோம்ய! அந்த மனம் அந்த ஷோடசகலை அன்னத்தால் அடையப்பட்ட மனம் விளக்கப்பட்டது. அதில் பிரவேசித்து அதில் நிலைத்து அதன் மூலமாக உபலக்ஷிக்கப்பட்ட ஜீவன் “तन्मनः” (தன்மன: அந்தமனம்) என்று கூறி விளக்கப்பட்டது. காட்டில் கூவுகிறது என்பதுபோல் அந்தமனம் எனப்படும் உபாதியுடன் கூடி ஜீவன் அவித்யா காம கர்மங்களால் வழி காட்டப்பட்டு எங்கும் சுகதுக்க முதலிய லக்ஷணங்களுடைய ஜாக்ரத் சொப்பனங்களில் சென்று அனுபவிக்கிறது என்பது பொருள். “சத்” எனப்படும் ஸ்வாத்மாவான ஆயதனம் (இருப்பிடம்) ஆகிய ஓய்வு எடுக்கக்கூடிய (விச்ராமம்) இடம் கிடைக்காமல் பிராணனையே அடைகிறது. பிராணன் என்பது எல்லா காரியகரண ஆஸ்ரயத்தை உபலக்ஷிக்கும் பிராணன் ஆகும். அந்த உபலக்ஷித பிராணனே சத் எனப்படும் பராதேவதா ஆகும். “प्राणस्य प्राणम्” (ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்) “प्राणशरीरो भारूपः” (ப்ராண சரீரோ பாரூப:) முதலிய சுருதி சித்தம் ஆகையால் அந்த தேவதையாகிய பிராணனை, அதாவது பிராணன் எனப்படுவதை ஆஸ்ரயிக்கின்றது. பிராண பந்தனம் எதற்கோ அந்த மனம் பிராணபந்தனம். மனம் என்னும் அதை உபலக்ஷித ஜீவன் ஹே சோம்ய! எதனால் எனில் மனம் பிராண உபலக்ஷித தேவதையை ஆஸ்ரயிக்கின்றது.

एवं स्वपितिनामप्रसिद्धिद्वारेण यज्जीवस्य सत्यस्वरूपं जगतो मूलम् , तत्पुत्रस्य दर्शयित्वा आह अन्नादिकार्यकारणपरम्परयापि जगतो मूलं सद्दिदर्शयिषुः —

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு “स्वपिति” (ஸ்வபிதி) என்ற பிரசித்தமான நாமாவினால் ஜகத்தின் மூலம் எதுவோ அது ஜீவனுடைய சத்திய ஸ்வரூபம் ஜகத்தின் மூலம் என்பதை அந்த புத்திரனுக்கு தெரிவித்து இவ்வாறு கூறுகிறார் -அன்னம் முதலிய காரியகரண பரம்பரையினாலும் ஜகத்தின் மூலமான சத்தை அறியச்செய்வதற்கு விரும்பி கூறுகிறார்.

अशनापिपासे अशितुमिच्छा अशना, सन् यलोपेन, पातुमिच्छा पिपासा ते अशनापिपासे अशनापिपासयोः सतत्त्वं विजानीहीत्येतत् । यत्र यस्मिन्काले एतन्नाम पुरुषो भवति । किं तत् ? अशिशिषति अशितुमिच्छतीति । तदा तस्य पुरुषस्य किंनिमित्तं नाम भवतीति, आह — यत्तत्पुरुषेण अशितमन्नं कठिनं पीता आपो नयन्ते द्रवीकृत्य रसादिभावेन विपरिणमयन्ते, तदा भुक्तमन्नं जीर्यति । अथ च भवत्यस्य नाम अशिशिषतीति गौणम् । जीर्णे हि अन्ने अशितुमिच्छति सर्वो हि जन्तुः ।

அனுவாதம் - “अशनापिपासे” (அசனாபிபாசே) பக்ஷணம் செய்வதில் இச்சை “अशना” (அசனா) என்பதில் “या” (யா) என்பதை விட்டுவிட்டு “अशना” (அசனா) என்பதாகும். பருகுவதில் உள்ள இச்சை “पिपासा” (பிபாசா) என்பது ஆகும். அந்த அசனாபிபாசாவினால் அந்த அசனாபிபாசங்களின் தத்துவத்துடன் அறிந்துகொள் என்பது ஆகும். எப்பொழுது அந்த புருஷன் இந்த பெயர் உடையவனாகின்றானோ? எந்த நாமம் உடையவனாக? “अशिशिषति” (அசிசிஷதி) அதாவது சாப்பிடுவதற்கு இச்சை ஏற்படுதல். அப்பொழுது இந்த புருஷனுக்கு எந்த காரணத்தால் இந்த நாமம் ஏற்படுகிறது? அதற்கு கூறுகிறார் - எது அந்த புருஷனால் உண்ணப்பட்ட கடினமான அன்னத்தை பருகிய ஜலம் கரைத்து நெகிழச்செய்து ரச முதலிய பாவங்களாக பரிணாமத்தை அடையச் செய்கிறது. அப்போது சாப்பிட்ட அன்னம் ஜீரணமாகிறது. அதன்பின் அதற்கு “अशिशिषति” (அசிசிஷதி) என்ற பெயர் ஏற்படுகிறது. ஏன்எனில் எல்லா ஜீவன்களுக்கும் உண்ணப்பட்ட அன்னம் ஜீரணம் ஆனபின்பே சாப்பிடவேண்டும் என்ற இச்சை உண்டாகிறது.

तत्र अपामशितनेतृत्वात् अशनाया इति नाम प्रसिद्धमित्येतस्मिन्नर्थे । तथा गोनायः गां नयतीति गोनायः इत्युच्यते गोपालः, यथा अश्वान्नयतीत्यश्वनायः अश्वपाल इत्युच्यते, पुरुषनायः पुरुषान्नयतीति राजा सेनापतिर्वा, एवं तत् तदा अप आचक्षते लौकिकाः अशनायेति विसर्जनीयलोपेन ।

அனுவாதம் - போஜனம் செய்த அன்னத்தை எடுத்துச் செல்வதால் ஜலத்தை “अशनाया” (அசனாயா) என்ற பெயர் பிரசித்தமாகும். எவ்வாறு பசுவை நடத்திச் செல்பவனை “गोनाय” (கோனாய) गोपालः (கோபால:) என்றும், குதிரையை நடத்திச்செல்பவனை “अश्वपालः” (அச்வபாலன்) என்றும், மனிதர்களை நடத்திச்செல்பவனை ராஜா என்றும் சேனாதிபதி என்றும் அழைக்கப்படுகின்றனவோ அவ்வாறே லெளகிகர்கள் அந்த ஜலத்தை “अशनाय” (அசனாய) என்று விசர்கத்தை விட்டுவிட்டு கூறுகின்றனர்.

तत्रैवं सति अद्भिः रसादिभावेन नीतेन अशितेनान्नेन निष्पादितमिदं शरीरं वटकणिकायामिव शुङ्गः अङ्कुर उत्पतितः उद्गतः ; तमिमं शुङ्गं कार्यं शरीराख्यं वटादिशुङ्गवदुत्पतितं हे सोम्य विजानीहि । किं तत्र विज्ञेयमिति, उच्यते — शृणु इदं शुङ्गवत्कार्यत्वात् शरीरं नामूलं मूलरहितं भविष्यति

அனுவாதம் - இவ்வாறு ஆகும்பொழுது ஜலத்தினால் ரசம் முதலிய பாவத்தை அடைந்த அன்னத்தின் மூலமாக அடையப்பட்ட இந்த சரீரரூப முளை ஆலம் விதையினால் உண்டாகும் முளைபோல் உத்பன்னமாகிறது. ஹே சோம்ய! ஆலம் முதலிய முளைகள் போல் உத்பன்னமான இந்த சரீரம் என்னும் முளை என்ற காரியத்தை அறிவாயாக. அதில் என்ன அறியவேண்டும்? என்பது கூறப்படுகிறது -கேள். இந்த முளைக்கு சமானமான காரிய ரூபமாய் இருப்பதால் இதற்குக் காரணம் இல்லை என்பது சித்திக்காது. (சம்பவிக்காது).

इत्युक्तः आह श्वेतकेतुः ॥ यद्येवं समूलमिदं शरीरं वटादिशुङ्गवत् , तस्य अस्य शरीरस्य क्व मूलं स्यात् भवेत् इत्येवं पृष्टः आह पिता —

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு (ஆருணியினால்) கூறப்பட்ட ச்வேதகேது கூறினான் - இந்த மூலத்துடன் கூடிய சரீரம் ஆலமுளைபோல் இந்த சரீரத்திற்கு எது அதற்கு மூலம் என்று கேட்டவனுக்கு பிதா இவ்வாறு கூறினார் -

तस्य क्व मूलं स्यात् अन्यत्रान्नादन्नं मूलमित्यभिप्रायः । कथम् ? अशितं हि अन्नमद्भिर्द्रवीकृतं जाठरेणाग्निना पच्यमानं रसभावेन परिणमते । रसाच्छोणितं शोणितान्मांसं मांसान्मेदो मेदसोऽस्थीन्यस्थिभ्यो मज्जा मज्जायाः शुक्रम् । तथा योषिद्भुक्तं च अन्नं रसादिक्रमेणैवं परिणतं लोहितं भवति । ताभ्यां शुक्रशोणिताभ्यामन्नकार्याभ्यां संयुक्ताभ्यामन्नेन एवं प्रत्यहं भुज्यमानेन आपूर्यमाणाभ्यां कुड्यमिव मृत्पिण्डैः प्रत्यहमुपचीयमानः अन्नमूलः देहशुङ्गः परिनिष्पन्न इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - அன்னத்தைத் தவிர்த்து அதற்கு எதுதான் மூலமாகும்? அன்னம் மூலம் என்பது அபிப்பிராயம். எவ்வாறு? நாம் சாப்பிட்ட அன்னம் ஜலத்தால் நெகிழச் செய்யப்பட்டு ஜாடாராக்னியினால் பக்குவப்படுத்தப்பட்டு (ஜீர்ணம் செய்யப்பட்டு) ரச பாவமாக பரிணாமம் அடைகிறது. அந்த ரசத்திலிருந்து ரத்தம், ரத்தத்திலிருந்து மாமிசம், மாமிசத்திலிருந்து கொழுப்பு, கொழுப்பிலிருந்து எலும்பு, எலும்புகளில் இருந்து மஜ்ஜை, மஜ்ஜையிலிருந்து சுக்ரம் (வீர்யம்) உண்டாகிறது. அவ்வாறே ஸ்திரீயினால் உண்ணப்பட்ட அன்னம் ரச முதலிய கிரமமாக பரிணாமத்தை அடைந்து லோஹிதம் (சோணிதம் ரஜம்) ஆகிறது. அந்த சுக்ரம் (வீர்யம்) சோணிதங்களால் அன்ன காரியங்களால் சேர்த்து அவ்வாறே பிரதிதினமும் நாம் சாப்பிடும் அன்னத்தால் விருத்தி அடைந்த வீர்யம், ரஜஸ் ஆகிய இவ்விரண்டினால் மிருத் பிண்டத்தால் ஆன குடில்கள்போல் தினமும் விருத்தி அடையச்செய்யும் அன்னத்தை மூலமாக உடைய தேஹரூப முளை உண்டாகிறது என்பது இதன் தாத்பர்யமாகும்.

यत्तु देहशुङ्गस्य मूलमन्नं निर्दिष्टम् , तदपि देहवद्विनाशोत्पत्तिमत्त्वात् कस्माच्चिन्मूलादुत्पतितं शुङ्ग एवेति कृत्वा आह — यथा देहशुङ्गः अन्नमूलः एवमेव खलु सोम्य अन्नेन शुङ्गेन कार्यभूतेन अपो मूलमन्नस्य शुङ्गस्यान्विच्छ प्रतिपद्यस्व । अपामपि विनाशोत्पत्तिमत्त्वात् शुङ्गत्वमेवेति अद्भिः सोम्य शुङ्गेन कार्येण कारणं तेजो मूलमन्विच्छ । तेजसोऽपि विनाशोत्पत्तिमत्त्वात् शुङ्गत्वमिति तेजसा सोम्य शुङ्गेन सन्मूलम् एकमेवाद्वितीयं परमार्थसत्यम् ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு தேஹமாகிய அங்குரத்தின் மூலம் அன்னம் என்பது கூறப்பட்டது. அதுவும் தேகம்போல் விநாசம் உத்பத்தி உடையதாய் இருப்பதால் அது எந்த சித் மூலத்திலிருந்து முளை உண்டானது என்பதால் இவ்வாறு கூறுகிறார் - ஹே சோம்ய! எவ்வாறு தேஹமாகிய முளைக்கு அன்னம் மூலம் ஆகிறது. அவ்வாறே ஜலத்தின் காரிய ரூபமாகிய அன்னம் ஆகிய முளையினால் அன்னம் என்னும் முளையின் மூலத்தை தேடி அடை. ஜலமும் விநாசம் உத்பத்தி உடையதால் முளையேயாகும் என்று ஜலமாகிய காரியம் என்னும் முளையினால் காரணம் தேஜஸ் என்று கண்டுபிடித்து அறிவாயாக தேஜஸும் விநாசம் உத்பத்தி உடையதால் முளைத்தன்மை உள்ளது என்று ஹே சோம்ய! தேஜஸ் என்னும் முளையினால் “சத்” ஒன்றே அத்விதீயம் பரமார்த்த சத்யம் மூலம் என்று அறி. “सत् - एकमेवाद्वितीयं परमार्थ सत्यम्” (சத் = ஏகமேவா அத்விதீயம் பரமார்த்த சத்யம்) மூலம் என்று அறி.

यस्मिन्सर्वमिदं वाचारम्भणं विकारो नामधेयमनृतं रज्ज्वामिव सर्पादिविकल्पजातमध्यस्तमविद्यया, तदस्य जगतो मूलम् ; अतः सन्मूलाः सत्कारणाः हे सोम्य इमाः स्थावरजङ्गमलक्षणाः सर्वाः प्रजाः । न केवलं सन्मूला एव, इदानीमपि स्थितिकाले सदायतनाः सदाश्रया एव । न हि मृदमनाश्रित्य घटादेः सत्त्वं स्थितिर्वा अस्ति । अतः मृद्वत्सन्मूलत्वात्प्रजानां सत् आयतनं यासां ताः सदायतनाः प्रजाः । अन्ते च सत्प्रतिष्ठाः सदेव प्रतिष्ठा लयः समाप्तिः अवसानं परिशेषः यासां ताः सत्प्रतिष्ठाः ॥

அனுவாதம் - எதில் இந்த வாக்கினால் ஆரம்பமான எல்லா விகாரங்களான நாமதேயங்கள் ரஜ்ஜுவில் சர்ப்பம் முதலிய விகல்பங்கள் உண்டாவது போல் அவித்யையினால் அத்தியாசம் செய்யப்பட்ட இந்த ஜகத்தின் மூலமாகும். ஆகையால் சத் காரணமாவதால் அவைகளின் மூலம் “சத்” ஆகும். ஹே சோம்ய! ஆகையால் ஸ்தாவர ஜங்கம லக்ஷணங்களுடைய எல்லா பிரஜைகளுக்கும் சத் மூலமாக மட்டும் அல்ல ஸ்திதி காலத்திலும் சத்தே ஆயதனம் அதாவது சத்தே ஆஸ்ரயமாகும். எவ்வாறு கடம் முதலியவைகள் மண்ணை ஆஸ்ரயிக்காவிடில் கடம் முதலியவைகளுக்கு சத் இல்லை. அதாவது அதன் இருப்பு இல்லை. ஆகையால் மண்போல் “சத்” பிரஜைகளுக்கு மூலமாய் இருப்பதால் சத் ஆயதனம் எவற்றிற்கோ அந்த பிரஜைகள் சத் ஆயதனர்கள் (சத்தை ஆஸ்ரயித்தவர்கள்) முடிவில் சத்திலேயே நிலைபெறுகிறார்கள் (பிரதிஷ்டை ஆகின்றனர்). சத்தே பிரதிஷ்டா, லயம், முடிவு அதாவது அதன் முடிவானது என்னவெனில் பிரஜைகள் சத் பிரதிஷ்டர்கள் ஆவர்.

अथ इदानीमप्शुङ्गद्वारेण सतो मूलस्यानुगमः कार्य इत्याह — यत्र यस्मिन्काले एतन्नाम पिपासति पातुमिच्छतीति पुरुषो भवति । अशिशिषतीतिवत् इदमपि गौणमेव नाम भवति । द्रवीकृतस्याशितस्यान्नस्य नेत्र्यः आपः अन्नशुङ्गं देहं क्लेदयन्त्यः शिथिलीकुर्युः अब्बाहुल्यात् यदि तेजसा न शोष्यन्ते । नितरां च तेजसा शोष्यमाणास्वप्सु देहभावेन परिणममानासु पातुमिच्छा पुरुषस्य जायते ; तदा पुरुषः पिपासति नाम ;

அனுவாதம் - இப்பொழுது - இந்த சமயத்தில் ஜலரூப முளையின் வாயிலாக சத்ரூப மூலத்தை அறிந்துகொள்ள வேண்டும் என்பதற்காக கூறப்படுகிறது - எப்பொழுது இந்த நாமம் “पिपासति” (பிபாசதி) பருக இச்சை என்பது புருஷனுக்கு ஏற்படுகிறது: “अशिशिषतीतिवत्” (அசிசிஷதி) (பசி ஏற்படுகிறது என்பதுபோல்) என்பதுபோல் இதுவும் கெளண பெயராகும். உண்ணப்பட்ட அன்னத்தை நெகிழச்செய்து எடுத்துச்செல்லும் ஜலம் அன்னத்தின் முளையான தேகத்தை தேஜஸால் வரண்டுபோகச் செய்யாவிடில் ஜலத்தின் மிகுதியால் சிதிலம் (நாசம்) அடையும். எப்பொழுதும் தேஜஸால் ஜலம் வரண்டுபோகச் செய்யப்பட்ட தேஹ பாவமாக உள்ளதால் புருஷனுக்கு ஜலம் பருகவேண்டும் என்னும் இச்சை உண்டாகிறது. அந்த சமயத்தில் புருஷன் “पिपासति” (பிபாசதி) என்ற பெயர் உடையவனாக ஆகின்றான்.

तदेतदाह — तेज एव तत् तदा पीतमबादि शोषयत् देहगतलोहितप्राणभावेन नयते परिणमयति । तद्यथा गोनाय इत्यादि समानम् ; एवं तत्तेज आचष्टे लोकः — उदन्येति उदकं नयतीत्युदन्यम् , उदन्येति च्छान्दसं तत्रापि पूर्ववत् । अपामपि एतदेव शरीराख्यं शुङ्गं नान्यदित्येवमादि समानमन्यत् ॥

அனுவாதம் - அந்த விஷயத்தையே சுருதி இவ்வாறு கூறுகிறது- எப்பொழுது பருகப்பட்ட ஜலம் முதலியவைகளை தேஜஸ் வற்றச்செய்து தேஹத்தில் ரத்தம் அவ்வாறே பிராண பாவத்தை அடையச்செய்கிறது. அதாவது அதனால் ரத்தம் அவ்வாறே பிராண ரூபமாக பரிணாமம் அடையச் செய்கிறது அது எவ்வாறு “गोनाय” (கோநாய-கோபாலன்) முதலியவைகளுக்கு சமானமான அந்த தேஜஸ் உலகில் “उदन्या” (உதன்யா) என்று கூறப்படுகிறது. ஜலத்தை எடுத்துத் செல்வதால் “उदन्यम्” (உதன்யம்) எனப்படுகிறது. உதன்யா என்பது சந்தஸ். இதுவும் முன்போல் ஆகும். ஜலமும் இந்த சரீரம் என்னும் முளையாகும். அதைவிட வேறாக இல்லை. இவைகளின் மீதம் உள்ள அர்த்தம் முன்போல் ஆகும்.

सामर्थ्यात् तेजसोऽप्येतदेव शरीराख्यं शुङ्गम् । अतः अप्शुङ्गेन देहेन आपो मूलं गम्यते । अद्भिः शुङ्गेन तेजो मूलं गम्यते । तेजसा शुङ्गेन सन्मूलं गम्यते पूर्ववत् । एवं हि तेजोबन्नमयस्य देहशुङ्गस्य वाचारम्भणमात्रस्य अन्नादिपरम्परया परमार्थसत्यं सन्मूलमभयमसन्त्रासं निरायासं सन्मूलमन्विच्छेति पुत्रं गमयित्वा अशिशिषति पिपासतीति नामप्रसिद्धिद्वारेण यदन्यत् इह अस्मिन्प्रकरणे तेजोबन्नानां पुरुषेणोपयुज्यमानानां कार्यकरणसङ्घातस्य देहशुङ्गस्य स्वजात्यसाङ्कर्येणोपचयकरत्वं वक्तव्यं प्राप्तम् , तदिहोक्तमेव द्रष्टव्यमिति पूर्वोक्तं व्यपदिशति —

அனுவாதம் - த்ரிவிருத் கரணத்தின் ஆற்றலால் தேஜஸிற்கும் சரீரம் என்னும் முளை (காரிய)மாகும். ஆகையால் (அப்) ஜலத்தின் காரிய பூதமான தேஹத்தின் மூலமாக அதன் மூலமாகிய ஜலத்தின் ஞானம் ஏற்படுகிறது. ஜலரூப காரியத்தால் அதன் மூலமான தேஜஸ்ஸை அறியமுடிகிறது. அவ்வாறே தேஜஸ்ரூப காரியத்தால் அதன் மூலமாகிய சத்தின் ஞானம் உண்டாகிறது. இவை எல்லாம் முன்போல் என்று அறிந்துகொள்ள வேண்டும். இவ்வாறு தேஜஸ், ஜலம், அன்னம் இவைகளின் விகாரமான வாசாரம்பண மாத்திரமான தேஹரூப காரியத்தின் பரமார்த்த சத்யம், பயமற்றதன்மை, குறையற்ற, ஆயாசமற்ற சத்ரூப மூலத்தை அன்னம் முதலியவைகளின் பரம்பரையால் (கிரமமாக) அறியவேண்டும் என்று இவ்வாறு புத்திரனுக்கு அறிவுருத்தி அதன்பின் “अशिशिषति” (அசிசிஷதி) “पिपासति” (பிபாசதி) என்ற நாமங்களின் பிரசித்தியினால் இந்த விஷயத்தில் (பிரகரணத்தில்) புருஷன் மூலமாக உபயோகங்களால் அறியப்படும். தேஜஸ், ஜலம் மேலும் அன்னம் இவைகள் தன்னுடைய ஜாதியை விடாமல் காரிய கரண சங்காத ரூபமான இந்த சரீரமாகிய முளையை போஷிப்பதுக்குறித்து சொல்ல வேண்டியது முன்பே கூறப்பட்டதோ அவ்வாறு அறிய வேண்டும் என்பதற்காக முன்பே ஆருணியின் பிரசங்கத்தால் விளக்கப்பட்டது.

यथा तु खलु येन प्रकारेण इमाः तेजोबन्नाख्याः तिस्रः देवताः पुरुषं प्राप्य त्रिवृत्त्रिवृदेकैका भवति, तदुक्तं पुरस्तादेव भवति ‘अन्नमशितं त्रेधा विधीयते’ (छा. उ. ६ । ५ । १) इत्यादि तत्रैवोक्तम् । अन्नादीनामशितानां ये मध्यमा धातवः, ते साप्तधातुकं शरीरमुपचिन्वन्तीत्युक्तम् — मांसं भवति लोहितं भवति मज्जा भवति अस्थि भवतीति । ये त्वणिष्ठा धातवः मनः प्राणं वाचं देहस्यान्तःकरणसङ्घातमुपचिन्वन्तीति च उक्तम् — तन्मनो भवति स प्राणो भवति स वाग्भवतीति ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு அதாவது எந்த பிரகாரமாக இந்த தேஜஸ், ஜலம், அன்னம் எனப்படும் மூன்று தேவதைகள் புருஷனை அடைந்து ஒவ்வொன்றும் த்ருவிருத் த்ரிவிருத் ஆகின்றதோ அது முன்பே கூறப்பட்டது. நாம் சாப்பிட்ட அன்னம் மூன்று பாகங்களாக ஆகின்றது என்பதும் கூறப்பட்டது. நாம் சாப்பிட்ட அன்னம் முதலியவைகள் எந்த மத்யமான தாதுக்களோ அந்த ஏழு தாதுக்கள் சரீரத்தைப் போஷிக்கின்றது என்று கூறப்பட்டது. அவை மாம்சமாகிறது, ரக்தமாகிறது, கொழுப்பாகிறது, எலும்பாகிறது என்பது முதலியவைகளால். எந்த சூக்ஷ்மமான தாதுக்களோ அவை மனம், பிராணன், வாக், தேஹத்தின் அந்தக்கரண சங்காதத்தை போக்ஷிக்கின்றது என்று கூறப்பட்டது. அது மனம் ஆகிறது அது பிராணன் ஆகிறது, அது வாக் ஆகிறது என்று.

सोऽयं प्राणकरणसङ्घातः देहे विशीर्णे देहान्तरं जीवाधिष्ठितः येन क्रमेण पूर्वदेहात्प्रच्युतः गच्छति, तदाह — अस्य हे सोम्य पुरुषस्य प्रयतः म्रियमाणस्य वाक् मनसि सम्पद्यते मनस्युपसंह्रियते । अथ तदाहुः ज्ञातयो न वदतीति । मनःपूर्वको हि वाग्व्यापारः, ‘यद्वै मनसा ध्यायति तद्वाचा वदति’ ( ? ) इति श्रुतेः ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த பிராணன் கரணங்களுடன் கூடிய தேஹம் நாசம் அடையும்பொழுது ஜீவனில் நிலைபெற்றவை எவ்வாறு முந்திய தேஹத்திலிருந்து வேறு தேஹத்திற்கு நழுவி செல்கிறது என்பதை அவனுக்குக் கூறுகிறார்- ஹே சோம்ய! புருஷன் மரணம் அடையும்பொழுது வாக் மனதை அடைகிறது. அதாவது மனதில் லயமாகின்றது. அப்பொழுது சொந்தபந்தங்கள் பேசவில்லை என்று கூறுவர். மனதினால் அல்லவா வாக்கின் வியாபாரம் “यद्वै मनसा ध्यायति तद्वाचा वदति” (யத்வை மனசா த்யாயதி தத் வாச்சாவததி) (எதை மனதினால் நினைக்கின்றனரோ அதை வாக்கால் கூறுகின்றனர்) என்பது சுருதி வாக்கியம்.

वाच्युपसंहृतायां मनसि मननव्यापारेण केवलेन वर्तते । मनोऽपि यदा उपसंह्रियते, तदा मनः प्राणे सम्पन्नं भवति — सुषुप्तकाले इव ; तदा पार्श्वस्था ज्ञातयः न विजानातीत्याहुः । प्राणश्च तदोर्ध्वोच्छ्वासी स्वात्मन्युपसंहृतबाह्यकरणः संवर्गविद्यायां दर्शनात् हस्तपादादीन्विक्षिपन् मर्मस्थानानि निकृन्तन्निव उत्सृजन् क्रमेणोपसंहृतः तेजसि सम्पद्यते ; तदाहुः ज्ञातयो न चलतीति । मृतः नेति वा विचिकित्सन्तः देहमालभमानाः उष्णं च उपलभमानाः देहः उष्णः जीवतीति यदा तदप्यौष्ण्यलिङ्गं तेज उपसंह्रियते, तदा तत्तेजः परस्यां देवतायां प्रशाम्यति ।

அனுவாதம் - வாக் மனதில் லயமானபின் மனம் தான் மட்டுமே சிந்திக்கும் செயலை செய்கிறது. மனமும் லயமானபின் மனம் பிராணனில் சுஷுப்தி போல் லயமாகிறது. அப்பொழுது அருகில் இருக்கும் சொந்தக்காரர்கள் ஒன்றும் தெரியவில்லை என்கின்றனர். அப்பொழுது எவருடைய வெளி இந்திரியங்கள் தன்னில் லயமாகின்றதோ அப்பொழுது அந்த பிராணன் மேல்நோக்கி செல்கிறது என்று சம்வர்க வித்தையில் காணப்படுவதால் கை கால்கள் முதலியவைகளை விடுத்து மர்மஸ்தானங்கள் சோதித்து வெளியேறுவதற்காக கிரமமாக அடங்கி தேஜஸ்ஸில் லயமாகின்றது. அப்பொழுது அருகில் இருப்பவர்கள் அசைவு அற்று இருக்கிறது என்று கூறுவார்கள். இறந்துவிட்டானா இல்லையா? என்று அறிவதற்கு அருகில் சென்று தொட்டுப்பார்த்து உஷ்ணமாக இருந்தால் இப்பொழுது தேஹத்தில் உஷ்ணம் காணப்படுவதால் அவன் ஜீவிக்கிறான் என்று கூறுவர். எப்பொழுது உஷ்ணத்தன்மை எதன் லிங்கமோ அந்த தேஜஸும் லயமாகிறதோ, அப்பொழுது அந்த தேஜஸ் பரதேவதையினிடத்தில் உபசாந்தி ஆகிறது.

तदैवं क्रमेणोपसंहृते स्वमूलं प्राप्ते च मनसि तत्स्थो जीवोऽपि सुषुप्तकालवत् निमित्तोपसंहारादुपसंह्रियमाणः सन् सत्याभिसन्धिपूर्वकं चेदुपसंह्रियते सदेव सम्पद्यते न पुनर्देहान्तराय सुषुप्तादिवोत्तिष्ठति, यथा लोके सभये देशे वर्तमानः कथञ्चिदिवाभयं देशं प्राप्तः — तद्वत् । इतरस्तु अनात्मज्ञः तस्मादेव मूलात् सुषुप्तादिवोत्थाय मृत्वा पुनर्देहजालमाविशति यस्मान्मूलादुत्थाय देहमाविशति जीवः ॥

அனுவாதம் - அப்பொழுது இவ்வாறு கிரமமாக லயமான மனம் தனது மூல பூதமான பரதேவதையை அடைந்து அதில் இருக்கும் ஜீவனும் சுஷுப்தி காலம் போல் தன் நிமித்தம் (மனம்) லயமானவுடன் அவனும் லயமாகி சத்யானு ஸந்தானமாக லயம் அடைகின்றான். அதாவது சத்தை அடைகின்றான். தூங்கி எழுந்தவன்போல் மறுபடியும் வேறு தேஹத்தை அடையமாட்டான். எவ்வாறு உலகில் பஸ்முள்ள தேசத்தில் வசிப்பவன் எவ்விதத்திலாவது பயமற்ற தேசத்தை அடைவது போல் ஆகும். தூங்குபவன் விழிப்பு அடைவதுபோல் அக்ஞானி மூலத்திலிருந்து எழுந்து மரித்து மறுபடியும் தேஹத்தை அடைகிறது. மறுபடியும் எழுந்து மரித்து தேஹம் என்னும் வலையில் ஜீவன் வீழ்கிறான்.

स यः सदाख्यः एषः उक्तः अणिमा अणुभावः जगतो मूलम् ऐतदात्म्यम् एतत्सदात्मा यस्य सर्वस्य तत् एतदात्म तस्य भावः ऐतदात्म्यम् । एतेन सदाख्येन आत्मना आत्मवत् सर्वमिदं जगत् । चान्योऽस्त्यस्यात्मासंसारी, ‘नान्यदतोऽस्ति द्रष्टृ नान्यदतोऽस्ति श्रोतृ’ (बृ. उ. ३ । ८ । ११) इत्यादिश्रुत्यन्तरात् ।

அனுவாதம் - எது சத் எனப்படுகிறதோ அந்த அணுபாவம் (அதி சூக்ஷ்மமான பாவம்) ஜகத்திற்கு மூலமாகும். இது ஆத்மீயம். இது சதாத்மா, இந்த எல்லாவற்றிக்கும் இதுவே ஆத்மீயபாவம். இந்த சத் எனப்படுவது எல்லா ஜகத்தின் ஆத்மா ஆகிறது. இந்த ஆத்மாவிற்கு வேறு எந்த ஒரு ஆத்மாவோ சம்சாரியோ கிடையாது. “नान्यदतोऽस्ति द्रष्टु नान्यदतोऽस्ति श्रोतृ” (நான்யததோஅஸ்தி த்ருஷ்ட்டு நானயததோஅஸ்தி ஸ்ரோத்ரு) என்று வேறு சுருதியும் பிரமாணம் ஆகிறது.

येन च आत्मना आत्मवत्सर्वमिदं जगत् , तदेव सदाख्यं कारणं सत्यं परमार्थसत् । अतः स एव आत्मा जगतः प्रत्यक्स्वरूपं सतत्त्वं याथात्म्यम् , आत्मशब्दस्य निरुपपदस्य प्रत्यगात्मनि गवादिशब्दवत् निरूढत्वात् । अतः तत् सत् त्वमसीति हे श्वेतकेतो

அனுவாதம் - எந்த ஆத்மாவினால் இந்த ஜகத் முழுவதும் ஆத்மா ஆகிறதோ அதற்கு சத் எனப்படும் காரணத்தால் சத்தியம் அதாவது பரமார்த்த சத்யமாகும். ஆகையால் அந்த ஆத்மாவே ஜகத்தின் பிரத்யக் ஸ்வரூபம் சத்துவத்துடன் கூடியது அதாவது யாதாத்மியம் (அதன் ஸ்வரூபம் எதுவோ அதுவேயாகும்). பசு முதலிய சப்தங்களைப்போல் ஆத்ம சப்தத்திற்கு வேறு சார்ந்த சப்தம் (பதம்) இல்லாததால் ஆத்ம சப்தமானது பிரத்யக் ஆத்மாவில் ரூபமாகும். ஆகையால் ஹே ச்வேதகேது! அந்த சத் நீ (तत्त्वमसि) = தத்துவமஸி - அதுவாய் நீ இருக்கிறாய்)யாக இருக்கிறாய்.

इत्येवं प्रत्यायितः पुत्रः आह — भूय एव मा भगवान् विज्ञापयतु, यद्भवदुक्तं तत् सन्दिग्धं मम — अहन्यहनि सर्वाः प्रजाः सुषुप्तौ सत् सम्पद्यन्ते इत्येतत् , येन सत् सम्पद्य न विदुः सत्सम्पन्ना वयमिति । अतः दृष्टान्तेन मां प्रत्याययत्वित्यर्थः । एवमुक्तः तथा अस्तु सोम्य इति ह उवाच पिता ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு புரிய வைக்கப்பட்ட புத்திரன் இவ்வாறு கூறினான் - ஹே பகவானே நீங்கள் கூறப்பட்டதில் எனக்கு இந்த சந்தோஹம் உள்ளது. ஆகையால் எனக்குக் கற்றுக்கொடுங்கள். ஒவ்வொறு நாளும் தூங்கும் (சுஷுப்தியில்) பொழுதும் சத்தை அடைகிறோம் என்று நாம் அறிவதில்லை. ஆகையால் திருஷ்டாந்தத்தால் எனக்கு புரியச்செய்யுங்கள். இவ்வாறு கூறவும் பிதா - சோம்ய! அவ்வாறே ஆகட்டும் என்று கூறினார்.

यत्पृच्छसि — अहन्यहनि सत्सम्पद्य न विदुः सत्सम्पन्नाः स्म इति, तत्कस्मादिति — अत्र शृणु दृष्टान्तम्

அனுவாதம் - அ.கை - நீ எதைக் கேட்கிறாயோ அதாவது ஹே சோம்ய! தினமும் சத்யத்தை அடைந்தும் நாம் “சத்”தை அடைந்தவர்களாக இருக்கின்றோம் என்று ஏன் அறிவதில்லை என்பதை திருஷ்டாந்த மூலமாகக் கேள் -

— यथा लोके हे सोम्य मधुकृतः मधु कुर्वन्तीति मधुकृतः मधुकरमक्षिकाः मधु निस्तिष्ठन्ति मधु निष्पादयन्ति तत्पराः सन्तः । कथम् ? नानात्ययानां नानागतीनां नानादिक्कानां वृक्षाणां रसान् समवहारं समाहृत्य एकताम् एकभावं मधुत्वेन रसान् गमयन्ति मधुत्वमापादयन्ति ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! எவ்வாறு உலகில் தேனீக்கள் (मधुकृतः- मधुकुर्वन्तीति मधुकृतः) மதுகுர்வந்தீ இதி = மதுவை (தேனை) சேகரிப்பதால் மது கிருத: (தேனீ). தேன் ஈ அதிலேயே ஈடுபாட்டுடன் மதுவை சேகரிக்கின்றன. எவ்வாறு? வெவ்வேறு இடத்திலிருந்தும், வெவ்வேறு திசையில் இருக்கும் அநேக விதமான மரங்களில் இருந்து அதன் சாரத்தை சேகரித்து அதை தேன் ரூபமாய் ஒன்றாகச் செய்கிறது. அதாவது தேனை அடையச்செய்கிறது.

ते रसाः यथा मधुत्वेनैकतां गताः तत्र मधुनि विवेकं न लभन्ते ; कथम् ? अमुष्याहमाम्रस्य पनसस्य वा वृक्षस्य रसोऽस्मीति — यथा हि लोके बहूनां चेतनावतां समेतानां प्राणिनां विवेकलाभो भवति अमुष्याहं पुत्रः अमुष्याहं नप्तास्मीति ; ते च लब्धविवेकाः सन्तः न सङ्कीर्यन्ते ; न तथा इह अनेकप्रकारवृक्षरसानामपि मधुराम्लतिक्तकटुकादीनां मधुत्वेन एकतां गतानां मधुरादिभावेन विवेको गृह्यत इत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு அந்த ரசங்கள் தேனாக ஒன்றாக ஆயிற்றோ அப்பொழுது தனித்தனியாக இவ்வாறு இருக்கிறது என்று பிரித்து அறியமுடியாது. எவ்வாறு? இது மாம்பழ அல்லது பலாமரத்தின் ரசம் என்று எவ்வாறு உலகில் அநேக மனிதர்கள் ஒன்றாக சேர்ந்து இருக்கும்பொழுது நான் இவருடைய புத்திரன், நான் இவருடைய பேரன் என்ற விவேகம் இருப்பதால் அவர்கள் ஒன்றாக கலந்து விடுவதில்லை. ஆனால் அவ்வாறு இங்கு மது ரூபமாக கலந்து ஒன்றான மதுவை அநேக விருக்ஷங்களின் ரசம் இது தித்திப்பு, புளிப்பு, கருப்பு, காரம் என்ற ரூபமாக பிரித்து அறியமுடியாது என்பது அபிப்பிராயம்.

यथा अयं दृष्टान्तः, इत्येवमेव खलु सोम्य इमाः सर्वाः प्रजाः अहन्यहनि सति सम्पद्य सुषुप्तिकाले मरणप्रलययोश्च न विदुः न विजानीयुः — सति सम्पद्यामहे इति सम्पन्ना इति वा ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! எவ்வாறு இந்த திருஷ்டாந்தமோ அவ்வாறே இந்த எல்லா பிரஜைகளும் ஒவ்வொருநாளும் சுழுத்தி காலத்திலும், மரண பிரளய காலத்திலும் சத்தை அடைந்து அதை அறிவதில்லை. அதாவது சத்தை அடைந்து இருக்கின்றனர் அல்லது அதுவாகவே ஆகின்றனர் என்பதாகும்.

यस्माच्च एवमात्मनः सद्रूपतामज्ञात्वैव सत्सम्पद्यन्ते, अतः -

அனுவாதம் - அ.கை - ஏன்எனில் இவ்வாறு தன்னுடைய சத்ரூபத்தை அறியாமலேயே சத்தை அடைகிறான் ஆகையால் -

ते इह लोके यत्कर्मनिमित्तां यां यां जातिं प्रतिपन्ना आसुः व्याघ्रादीनाम् — व्याघ्रोऽहं सिंहोहऽमित्येवम् , ते तत्कर्मज्ञानवासनाङ्किताः सन्तः सत्प्रविष्टा अपि तद्भावेनैव पुनराभवन्ति पुनः सत आगत्य व्याघ्रो वा सिंहो वा वृको वा वराहो वा कीटो वा पतङ्गो वा दंशो वा मशको वा यद्यत्पूर्वमिह लोके भवन्ति बभूवुरित्यर्थः, तदेव पुनरागत्य भवन्ति । युगसहस्रकोट्यन्तरितापि संसारिणः जन्तोः या पुरा भाविता वासना, सा न नश्यतीत्यर्थः । ‘यथाप्रज्ञं हि सम्भवाः’ (ऐ. आ. २ । ३ । २) इति श्रुत्यन्तरात् ॥

அனுவாதம் - அவர்கள் இந்த லோகத்தில் எந்த எந்த கர்மங்களின் நிமித்தமாக எந்த எந்த ஜாதிகளாக நான் புலி, நான் சிங்கம் என்று இவ்வாறு அபினிவேசத்தை அடைந்து அவர்கள் அந்த கர்மஞானம் வாசனைகளுடன் இருந்துகொண்டு சத்தில் பிரவேசித்து இருந்தாலும் அந்த பாவனையினால் மறுபடியும் உண்டாகின்றன. அதாவது மறுபடியும் சத்திலிருந்து வெளியே வந்து புலியாகவோ, சிம்மமாகவோ, ஓநாயாகவோ, வராகமாகவோ, புழுவாகவோ, வண்டாகவோ, வெட்டுக்கிளியாகவோ, கொசுவாகவோ மறுபடியும் இந்த லோகத்தில் உண்டாகின்றன. அதுவே மறுபடியும் சகஸ்ரகோடி யுகங்களின் உள்ளே வீழ்ந்தாலும் சம்சாரிகளாகிய பிரஜைகள் முந்தி ஏற்பட்ட வாசனைகள் உண்டாகின்றன. நசிப்பது இல்லை என்பது பொருள். “यथाप्रज्ञं हि सम्भवाः” (யதாபிரக்ஞம் ஹி சம்பவா:) என்ற சுருதியினாலும் சித்திக்கின்றது.

ताः प्रजाः यस्मिन्प्रविश्य पुनराविर्भवन्ति, ये तु इतोऽन्ये सत्सत्यात्माभिसन्धाः यमणुभावं यदात्मानं प्रविश्य नावर्तन्ते,

அனுவாதம் - அ.கை - அந்த பிரஜைகள் எதில் பிரவேசித்து மறுபடியும் தோன்றுகின்றனரோ அவர்களை விட வேறானவர்கள் “சத்” சத்யாத்மாவிலேயே மிகவும் ஈடுபாடு உடையவர்கள் அந்த அனுபாவத்தை அதாவது சத் ஆத்மாவிலேயே பிரவேசித்து திரும்புவதில்லை.

स य एषोऽणिमेत्यादि व्याख्यातम् । यथा लोके स्वकीये गृहे सुप्तः उत्थाय ग्रामान्तरं गतः जानाति स्वगृहादागतोऽस्मीति, एवं सत आगतोऽस्मीति च जन्तूनां कस्माद्विज्ञानं न भवतीति भूय एव मा भगवान्विज्ञापयतु इत्युक्तः तथा सोम्येति ह उवाच पिता ॥

அனுவாதம் - எந்த அந்த இந்த அணிமா முதலியவை முன்பே வியாக்யானம் செய்யப்பட்டது. அவ்வாறே உலகில் தன்னுடைய வீட்டில் தூங்கி எழுந்து வேறு கிராமத்திற்கு சென்றவனுக்கு என் வீட்டிலிருந்து வந்திருக்கின்றேன் என்று அறிவது போல் சத்தில் இருந்து வந்திருக்கிறேன் என்று ஜீவன்கள் எதனால் அறிவதில்லை என்பதை ஹே பகவானே! எனக்கு மறுபடியும் நான் அறியும்படி செய்யுங்கள் என்றதற்கு பிதாவானவர் ஹே சோம்ய! அவ்வாறே என்று கூறினார்.

शृणु तत्र दृष्टान्तम् — यथा

அனுவாதம் - அ,கை - இந்த விஷயத்தில் திருஷ்டாந்தத்தைக் கேள்-

सोम्य इमा नद्यः गङ्गाद्याः पुरस्तात् पूर्वां दिशं प्रति प्राच्यः प्रागञ्चनाः स्यन्दन्ते स्रवन्ती । पश्चात् प्रतीची दिशं प्रति सिन्ध्वाद्याः प्रतीचीम् अञ्जन्ति गच्छन्तीति प्रतीच्यः, ताः समुद्रादम्भोनिधेः जलधरैराक्षिप्ताः पुनर्वृष्टिरूपेण पतिताः गङ्गादिनदीरूपिण्यः पुनः समुद्रम् अम्भोनिधिमेव अपियन्ति स समुद्र एव भवति । ता नद्यः यथा तत्र समुद्रे समुद्रात्मना एकतां गताः न विदुः न जानन्ति — इयं गङ्गां अहमस्मि इयं यमुना अहमस्मीति च ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! எந்த கங்கை முதலானவை கிழக்கு நோக்கி பாய்ந்து கிழக்கு திசையில் பிரவஹிக்கிறதோ, அவ்வாறே சிந்து முதலியவை மேற்கு நோக்கி பிரவஹிக்கின்றன. ஆகையால் அது மேற்கு திசை நோக்கி பாய்வது ஆகும். அவை சமுத்திரத்தில் கலந்து மேகம் மூலமாக இழுக்கப்பட்டு மறுபடியும் மழைரூபமாக வர்ஷித்து கங்கை முதலிய ரூபமாக மாறி மறுபடியும் சமுத்திரத்தில் கலந்துவிடுகிறது. இவ்வாறு அது சமுத்திரத்துடன் ஒன்றாகிவிடுகிறது. அந்த நதிகள் நான் அந்த கங்கை, நான் அந்த யமுனை என்று அறிவதில்லை.

एवमेव खलु सोम्य इमाः सर्वाः प्रजाः यस्मात् सति सम्पद्य न विदुः, तस्मात्सत आगम्य विदुः — सत आगच्छामहे आगता इति वा । त इह व्याघ्र इत्यादि समानमन्यत् । दृष्टं लोके जले वीचीतरङ्गफेनबुद्बुदादय उत्थिताः पुनस्तद्भावं गता विनष्टा इति । जीवास्तु तत्कारणभावं प्रत्यहं गच्छन्तोऽपि सुषुप्ते मरणप्रलययोश्च न विनश्यन्तीत्येतत् , भूय एव मा भगवान्विज्ञापयतु दृष्टान्तेन । तथा सोम्येति ह उवाच पिता ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! சரி, அவ்வாறே கூறுகிறேன் - எல்லா ஜீவன்களும் எந்த சத்தை அடைந்து அதை அறியவில்லையோ அவ்வாறே சத்திலிருந்து திரும்பிவந்தும் சத்திலிருந்து வந்தோம் என்று அறிவதில்லை. இங்கு அந்த புலி முதலியவைகளுக்கும் சமானம். உலகில் ஜலத்தில் தோன்றிய வீச்சு, அலை, நுரை திவலை இவைகள் மறுபடியும் ஜலரூபமாகி நஷ்டமாகின்றன. ஆனால் ஜீவர்களோ ஒவ்வொரு நாளும் சுஷுப்தி சமயத்திலும் அவ்வாறே மரண பிரளய காலங்களிலும் அந்த காரண பாவத்தை அடைந்தும் நாசமடைவதில்லை என்பதை. ஹே பகவானே! எனக்கு திருஷ்டாந்தம் மூலமாக மறுபடியும் அறியச்செய்யுங்கள் என்று கூறியதற்கு அவனுடைய பிதா கூறினார். சோம்ய! சரி, அவ்வாறே ஆகட்டும் என்றார்.

शृणु दृष्टान्तम् — अस्य

அனுவாதம் - அ.கை - இந்த (விஷயத்தில்) திருஷ்டாந்தத்தை கேள் -

हे सोम्य महतः अनेकशाखादियुक्तस्य वृक्षस्य, अस्येत्यग्रतः स्थितं वृक्षं दर्शयन् आह — यदि यः कश्चित् अस्य मूले अभ्याहन्यात् , परश्वादिना सकृद्घातमात्रेण न शुष्यतीति जीवन्नेव भवति, तदा, तस्य रसः स्रवेत् । तथा यो मध्ये अभ्याहन्यात् जीवन्स्रवेत् , तथा योऽग्रे अभ्याहन्यात् जीवन्स्रवेत् । स एष वृक्षः इदानीं जीवेन आत्मना अनुप्रभूतः अनुव्याप्तः पेपीयमानः अत्यर्थं पिबन् उदकं भौमांश्च रसान् मूलैर्गृह्णन् मोदमानः हर्षं प्राप्नुवन् तिष्ठति ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! (என்று அழைத்து) முன்னால் இருக்கும் மரத்தைக்காட்டி இவ்வாறு கூறினார் - இந்த அநேக கிளைகளுடன் கூடிய இந்த பெரிய மரத்தின் அடிப்பாகத்தை ஒருவன் கோடாலி முதலியவைகளால் ஒரு தடவை வெட்டினாலும் அது காய்ந்து விடாமல் ஜீவித்துக்கொண்டு இருக்கும் அதிலிருந்து ரசம் வெளிப்படும் (ஒழுகிக்கொண்டு இருக்கும்). அவ்வாறே ஒருவன் மத்யபாகத்தை வெட்டினாலும் ஜீவித்துக் கொண்டு ரசத்தை வெளியேறச் செய்கின்றது. அவ்வாறே மேல் பாகத்தை வெட்டினாலும் ஜீவிக்கின்றது. ரசம் வழிகின்றது. இப்பொழுது இந்த ஜீவனுள்ள மரம் ஆத்மாவினால் அனுசரித்து ஜலத்தை பருகிக்கொண்டு தன்னுடைய வேரினால் பிருதிவியின் ரசத்தை கிரஹித்துக்கொண்டு மகிழ்ச்சியாக இருக்கின்றது.

तस्यास्य यदेकां शाखां रोगग्रस्ताम् आहतां वा जीवः जहाति उपसंहरति शाखायां विप्रसृतमात्मांशम् , अथ सा शुष्यति । वाङ्मनःप्राणकरणग्रामानुप्रविष्टो हि जीव इति तदुपसंहारे उपसंह्रियते । जीवेन च प्राणयुक्तेन अशितं पीतं च रसतां गतं जीवच्छरीरं वृक्षं च वर्धयत् रसरूपेण जीवस्य सद्भावे लिङ्गं भवति । अशितपीताभ्यां हि देहे जीवस्तिष्ठति । ते च अशितपीते जीवकर्मानुसारिणी इति तस्यैकाङ्गवैकल्यनिमित्तं कर्म यदोपस्थितं भवति, तदा जीवः एकां शाखां जहाति शाखाय आत्मानमुपसंहरति ; अथ तदा सा शाखा शुष्यति ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த மரத்தின் கிளை நோயினாலோ, வெட்டப்பட்டதாலோ அந்த கிளையில் வியாபித்திருந்த ஜீவாம்சம் நீங்கினால் அது உலர்ந்துவிடும். வாக் மனது பிராணன் இவைகளில் ஊடுருவிய ஜீவன் நீங்கினதும் அவைகளும் நீங்கிவிடுகின்றன. பிராணனுடன் கூடிய ஜீவனால் அருந்தப்பட்ட பருகப்பட்டதால் ரசத்தை அடைந்தால் ஜீவனுடன் கூடிய சரீரம் மற்றும் மரம் இவைகள் ரச ரூபத்தால் விருத்தி அடைவது ஜீவனின் இருப்பிற்கு லிங்கமாகின்றது. அவை அருந்திய பருகியது ஆகியவை ஜீவனின் கர்மானுசாரமாவதால் அருந்துதல் பருகுதல் ஆகியவற்றால் தேஹத்தில் ஜீவன் இருக்கின்றது. அதில் ஒரு அங்கத்தின் குறைவுக்கான நிமித்த கர்மா இருக்கும்பொழுது ஜீவன் ஒரு சாகையை (கிளையை, அங்கத்தை) இழக்கிறது. ஒரு கிளையில் தன்னை உபசம்ஹாரம் (லயம்) செய்கிறது. அப்பொழுது அந்த கிளை காய்ந்துவிடுகிறது. (உலந்துவிடுகிறது)

जीवस्थितिनिमित्तो रसः जीवकर्माक्षिप्तः जीवोपसंहारे न तिष्ठति । रसापगमे च शाखा शोषमुपैति । तथा सर्वं वृक्षमेव यदा अयं जहाति तदा सर्वोऽपि वृक्षः शुष्यति । वृक्षस्य रसस्रवणशोषणादिलिङ्गात् जीववत्त्वं दृष्टान्तश्रुतेश्च चेतनावन्तः स्थावरा इति बौद्धकाणादमतमचेतनाः स्थावरा इत्येतदसारमिति दर्शितं भवति ॥

அனுவாதம் - ஜீவனின் கர்மானுசாரத்தால் அடையப்பட்டதும் ஜீவனின் இருப்பிற்குக் காரணமான ரசமானது ஜீவன் இல்லாமல் இருப்பது இல்லை. ரசம் இல்லாவிடில் கிளையானது உலர்ந்துவிடுகிறது. அவ்வாறே மரம் முழுவதும் சாரம் (ஜீவன்) இல்லாவிடில் மரம் முழுவதும் உலர்ந்துவிடுகிறது. மரத்தின் ரசவடிதலும், உலர்வதும் ஆகிய லிங்கங்களால் ஜீவத்வம் திருஷ்டாந்தத்தாலும் ச்ருதியினாலும் ஸ்தாவரங்களுக்கு உண்டு என்பது நிச்சயமாகின்றது என்பதால் பெளத்தர் கணாதர்களுடைய மதப்படி ஸ்தாவரங்கள் அசேதனமானவைகள் என்பது சாரமற்றது என்று தெரிவிக்கப்படுகிறது.

यथा अस्मिन्वृक्षदृष्टान्ते दर्शितम् — जीवेन युक्तः वृक्षः अशुष्कः रसपानादियुक्तः जीवतीत्युच्यते, तदपेतश्च म्रियत इत्युच्यते ;

அனுவாதம் - எவ்வாறு இந்த மர திருஷ்டாந்தத்தால் காண்பிக்கப்பட்ட ஜீவனுடன் கூடிய மரம் ரசம், பானம் முதலியவைகளுடன் கூடியிருப்பதால் உலர்ந்துபோகாமல் ஜீவிக்கின்றது என்று கூறப்படுகிறது. அது இல்லையெனில் மரணம் அடைகிறது என்று கூறப்படுகிறது-.

एवमेव खलु सोम्य विद्धीति ह उवाच — जीवापेतं जीववियुक्तं वाव किल इदं शरीरं म्रियते न जीवो म्रियत इति । कार्यशेषे च सुप्तोत्थितस्य मम इदं कार्यशेषम् अपरिसमाप्तमिति स्मृत्वा समापनदर्शनात् । जातमात्राणां च जन्तूनां स्तन्याभिलाषभयादिदर्शनाच्च अतीतजन्मान्तरानुभूतस्तन्यपानदुःखानुभवस्मृतिर्गम्यते । अग्निहोत्रादीनां च वैदिकानां कर्मणामर्थवत्त्वात् न जीवो म्रियत इति । स य एषोऽणिमेत्यादि समानम् ।

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! இவ்வாறு நீ அறிந்தது ஜீவன் (அபேதம்) அற்றது அதாவது ஜீவன் விடுபடுவதே (வெளியேறுவதே) சரீரம் மரணமடைகிறது. ஆனால் ஜீவன் மரணமடைவதில்லை என்று கூறினார். காரியம் மீதம் இருக்கும்பொழுது தூக்கத்திலிருந்து விழித்தபின் என்னுடைய செய்ய வேண்டிய காரியம் பாக்கி உள்ளது என்று நினைவு கூர்ந்து அதை முடிப்பதைக் காண்கின்றோம். பிறந்த உடனேயே ஸ்தனபானம் செய்வதற்கு விரும்புவது, பயம் முதலியவை ஏற்படுவதுவும் பூர்வஜன்மத்தில் அனுபவித்த ஸ்தனபானம் அவ்வாறே பயம் முதலியவைகளின் ஸ்மிருதிஞானம் (ஸ்மரணம் - நினைவு) ஏற்படுகிறது. இதைத்தவிர அக்னி ஹோத்திரம் முதலிய வைதிக கர்மங்கள் ஸ்வார்த்தமாக (தன் பொருட்டு) இருப்பதால் ஜீவன் மரிப்பதில்லை. “स य एषोऽणिमा” (ச ய ஏஷோ அணிமா) இவை முதலியவைகளின் அர்த்தம் சமானமாகும்.

कथं पुनरिदमत्यन्तस्थूलं पृथिव्यादि नामरूपवज्जगत् अत्यन्तसूक्ष्मात्सद्रूपान्नामरूपरहितात्सतो जायते, इति एतद्दृष्टान्तेन भूय एव मा भगवान्विज्ञापयतु इति । तथा सोम्येति ह उवाच पिता ॥

அனுவாதம் - ஆனால் எவ்வாறு மறுபடியும் இந்த முற்றிலும் ஸ்தூலமான பிருதிவீ முதலியவைகள், நாமரூப ஜகத் மிகவும் சூக்ஷ்மமான சத் ரூபத்திலிருந்தும் நாமரூபம் அற்றதான சத்திலிருந்து உண்டாயின என்பதை திருஷ்டாந்த மூலமாக ஹே பகவானே! எனக்கு மறுபடியும் உபதேசம் செய்யுங்கள் என்று கூற அப்பொழுது பிதா - ஹே செளம்ய! அவ்வாறே என்று கூறினார்.

यदि एतत्प्रत्यक्षीकर्तुमिच्छसि

அனுவாதம் - அ.கை - இந்த விஷயத்தை பிரத்யக்ஷம் செய்ய விரும்பியதால் -

अतोऽस्मान्महतः न्यग्रोधात् फलमेकमाहर — इत्युक्तः तथा चकार सः ; इदं भगव उपहृतं फलमिति दर्शितवन्तं प्रति आह — फलं भिन्द्धीति । भिन्नमित्याह इतरः । तमाह पिता — किमत्र पश्यसीति ; उक्तः आह — अण्व्यः अणुतरा इव इमाः धानाः बीजानि पश्यामि भगव इति । आसां धानानामेकां धानाम् अङ्ग हे वत्स भिन्द्घि, इत्युक्तः आह — भिन्ना भगव इति । यदि भिन्ना धाना तस्यां भिन्नायां किं पश्यसि, इत्युक्तः आह — न किञ्चन पश्यामि भगव इति ॥

அனுவாதம் - அதற்கு அவர் (பிதா) அந்த பெரிய ஆலமரத்திலிருந்து ஒரு பழத்தைக் கொண்டு வா என்றார். அவ்வாறு கூறியபின் அவ்வாறே என்று, பகவானே அந்த பழத்தைக் கொண்டு வந்துவிட்டேன் என்று இவ்வாறு காண்பித்தவனிடம் (ஆருணி) கூறினார். இந்த பலத்தை வெட்டு என்றார். இதற்கு ச்வேதகேது கூறினான் வெட்டிவிட்டேன் என்று. அதற்கு பிதாவானவர் வினாவினார் அதில் என்ன பார்த்தாய் என்று? இவ்வாறு கேட்டதற்கு ச்வேதகேது கூறினான் - பகவானே அதனுள் அணுவுக்கு அணுவான விதைகளைப் பார்க்கிறேன் என்று. ஹே வத்ஸ! அந்த விதைகளில் ஒரு விதையை உடை என்றார். அதற்கு அவன் பகவானே! உடைத்துவிட்டேன் என்றான். அந்த உடைக்கப்பட்ட விதையில் என்ன பார்க்கிறாய் என்று கேட்டார். பகவானே நான் ஒன்றையும் காணவில்லை என்றான்.

तं पुत्रं ह उवाच — वटधानायां भिन्नायां यं वटबीजाणिमानं हे सोम्य एतं न निभालयसे न पश्यसि, तथा अप्येतस्य वै किल सोम्य एष महान्यग्रोधः बीजस्य अणिम्नः सूक्ष्मस्य अदृश्यमानस्य कार्यभूतः स्थूलशाखास्कन्धफलपलाशवान् तिष्ठति उत्पन्नः सन् , उत्तिष्ठतीति वा, उच्छब्दोऽध्याहार्यः । अतः श्रद्धत्स्व सोम्य सत एव अणिम्नः स्थूलं नामरूपादिमत्कार्यं जगदुत्पन्नमिति ।

அனுவாதம் - அந்த புத்திரனிடம் கூறினார் - ஹே சோம்ய! ஆலம் விதையை உடைத்து அந்த ஆலம் விதையில் உள்ள அணிமாவை (அதாவது மிகவும் அறியாத வகையில் இருக்கும் சூக்ஷ்மமானதை) உன்னால் பார்க்க முடியாது. ஆனாலும் ஹே சோம்ய! அந்தப் பெரிய ஆலமரத்தின் விதையில் உள்ள அணிமாவினுடைய சூக்ஷ்மமான காணமுடியாததின் காரியரூபங்களான தூலமான கிளைகள், மரத்தின் நடுப்பகுதி, பழங்கள், இலைகள் ஆகியவைகளுடன் மிகப்பெரிய ஆலமரமாக வெளிப்படுகிறது. இங்கு “उत्” (உத்) என்ற சப்தம் நாம் அத்யாஹாரம் செய்யவேண்டும். ஆகையால் ஹே சோம்ய! சத்தாகிய அணிமாவிலிருந்தே இந்த நாமரூபங்கள் முதலியவைகளுடன் கூடிய காரியமாகிய ஜகத் உண்டாகிறது என்று சிரத்தை கொள்ள வேண்டும். (நம்பிக்கைகொள்ள வேண்டும்).

यद्यपि न्यायागमाभ्यां निर्धारितोऽर्थः तथैवेत्यवगम्यते, तथापि अत्यन्तसूक्ष्मेष्वर्थेषु बाह्यविषयासक्तमनसः स्वभावप्रवृत्तस्यासत्यां गुरुतरायां श्रद्धायां दुरवगमत्वं स्यादित्याह — श्रद्धत्स्वेति । श्रद्धायां तु सत्यां मनसः समाधानं बुभुत्सितेऽर्थे भवेत् , ततश्च तदर्थावगतिः, ‘अन्यत्रमना अभूवम्’ (बृ. उ. १ । ५ । ३) इत्यादिश्रुतेः ॥

அனுவாதம் - நியாய ஆகம சாஸ்திரங்களில் நிச்சயம் செய்யப்பட்ட அர்த்தம் இதுவே என்று அறிகிறோம். அவ்வாறு ஆனாலும் மிகவும் சூக்ஷ்மமான விஷயத்தில் பாஹ்ய விஷயங்களில் பற்று உள்ள மனம் ஸ்வபாவமாகவே சித்திப்பதால் மிக திடமான சிரத்தை இல்லாவிடின் அறிவதற்கு மிகக்கடினம் என்பதால் சிரத்தை செய் (சிரத்தையுடன் கேள்) என்பது ஆகும். சிரத்தை இருந்தால் தான் மனதிற்கு சமாதானம் ஏற்படும். மேலும் அந்த விஷயத்தின் ஞானம் உண்டாகும். “अन्यत्रमना अभूवम्” (அன்யத்ரமனா அபூவம்”) என்று வேறு சுருதியிலும் சித்திக்கின்றது.

स य इत्याद्युक्तार्थम् । यदि तत्सज्जगतो मूलम् , कस्मान्नोपलभ्यत इत्येतद्दृष्टान्तेन मा भगवान्भूय एव विज्ञापयत्विति । तथा सोम्येति ह उवाच पिता ॥

அனுவாதம் - “अन्यत्रमना अभूवम्” (ச ய:) என்பது முதலிய சுருதியின் அர்த்தம் முன்பே கூறப்பட்டது. அந்த சத் ஜகத்தின் காரணமானாலும் ஏன் அறியமுடிவதில்லை என்பதை திருஷ்டாந்த மூலமாக எனக்கு மறுபடியும் அறியும்படி செய்யுங்கள் என்பதாகும் என்றதற்கு ஹே சோம்ய! அவ்வாறே என்று பிதா கூறினார்.

विद्यमानमपि वस्तु नोपलभ्यते, प्रकारान्तरेण तु उपलभ्यत इति शृणु अत्र दृष्टान्तम् — यदि च इममर्थं प्रत्यक्षीकर्तुमिच्छसि,

அனுவாதம் - அ. கை. -(சில) வஸ்துக்கள் இருந்தாலும் நமக்கு அறியமுடிவதில்லை. வேறு பிரகாரமாக அறியமுடியும் என்பதை திருஷ்டாந்தத்தால் கூறுகிறேன். கேள். இந்த விஷயத்தை பிரத்யக்ஷமாக அறிய விரும்புவதால் -

पिण्डरूपं लवणम् एतद्घटादौ उदके अवधाय प्रक्षिप्य अथ मा मां श्वः प्रातः उपसीदथाः उपगच्छेथाः इति । स ह पित्रोक्तमर्थं प्रत्यक्षीकर्तुमिच्छन् तथा चकार । तं ह उवाच परेद्युः प्रातः — यल्लवणं दोषा रात्रौ उदके अवाधाः निक्षिप्तवानसि अङ्ग हे वत्स तदाहर — इत्युक्तः तल्लवणमाजिहीर्षुः ह किल अवमृश्य उदके न विवेद न विज्ञातवान् । यथा तल्लवणं विद्यमानमेव सत् अप्सु लीनं संश्लिष्टमभूत् ॥

அனுவாதம் - அந்த கட்டி ரூபமான உப்பு குடம் முதலியவைகளில் உள்ள ஜலத்தில் போட்டபின் நாளை காலையில் நீ என்னிடம் வா என்றார். தன்னுடைய தந்தை கூறிய விஷயத்தை பிரத்யக்ஷமாய் அறிவதில் இச்சை கொண்டு அவ்வாறே செய்தான். மறுநாள் காலையில் அவனிடம் கூறினார் - ஹே வத்ச! நீ இரவில் எந்த உப்பை ஜலத்தில் போட்டாயோ அதை எடுத்து வா என்றார். இவ்வாறு அவர் கூறியபின் அந்த உப்பை எடுப்பதற்கு விரும்பி அந்த ஜலத்தில் தேடினான். ஆனால் கிடைக்கவில்லை. ஏன் எனில் அந்த உப்பு இருந்தாலும் அது ஜலத்தில் கலந்து ஒன்றாகிவிட்டது.

यथा विलीनं लवणं न वेत्थ, तथापि तच्चक्षुषा स्पर्शनेन च पिण्डरूपं लवणमगृह्यमाणं विद्यत एव अप्सु, उपलभ्यते च उपायान्तरेण — इत्येतत् पुत्रं प्रत्याययितुमिच्छन् आह — अङ्ग अस्योदकस्य अन्तात् उपरि गृहीत्वा आचाम — इत्युक्त्वा पुत्रं तथाकृतवन्तमुवाच — कथमिति ; इतर आह — लवणं स्वादुत इति । तथा मध्यादुदकस्य गृहीत्वा आचाम इति, कथमिति, लवणमिति । तथान्तात् अधोदेशात् गृहीत्वा आचाम इति, कथमिति, लवणमिति ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு ஜலத்தில் கலந்துவிட்ட உப்பை அறியமுடியாது. அந்த கட்டி ரூபமான உப்பை கண்களினாலோ, ஸ்பர்சத்தாலோ அறிய முடியவில்லையானாலும் அது ஜலத்தில் இருக்கின்றது. வேறு உபாயத்தால் அறியமுடியும் என்பதை - தன்னுடைய புத்திரனுக்கு ஞானம் உண்டாக்குவதற்கு இச்சித்து இவ்வாறு கூறினார் - ஜலத்தின் மேல் பாகத்தை எடுத்து ருசித்துப்பார் என்றதற்கு புத்திரன் அவ்வாறு செய்தான். அவனிடம் வினாவினார் எவ்வாறு இருக்கிறது? என்று. அதற்கு அவன் கூறினான் உப்பாக இருக்கிறது என்று. அவ்வாறே மத்தியில் உள்ள ஜலத்தை ருசித்துப்பார் என்று. அவ்வாறே செய்தான். அதற்கு அவர் எவ்வாறு இருக்கிறது என்றார்? அதற்கு உப்பாக இருக்கிறது என்று. மறுபடியும் அடியில் உள்ள ஜலத்தை ருசித்துப்பார் என்று. அவ்வாறே செய்தான். அதன்பின் பிதா கேட்டார் எவ்வாறு இருக்கிறது என்று? அதற்கு அவன் உப்பாக இருக்கிறது என்றான்.

यद्येवम् , अभिप्रास्य परित्यज्य एतदुदकम् आचम्य अथ मोपसीदथाः इति ; तद्ध तथा चकार लवणं परित्यज्य पितृसमीपमाजगामेत्यर्थः इदं वचनं ब्रुवन् — तल्लवणं तस्मिन्नेवोदके यन्मया रात्रौ क्षिप्तं शश्वन्नित्यं संवर्तते विद्यमानमेव सत् सम्यग्वर्तते ।

அனுவாதம் - (பிதா) இவ்வாறு உள்ளதால் ஜலத்தை கொட்டிவிட்டு ஆசமனம் செய்தபின் என்னிடம் வா என்றார். அவன் அவ்வாறே செய்தான். உப்பு ஜலத்தை விட்டுவிட்டு பிதாவினிடம் வந்தான் என்பது பொருள். இவ்வாறு கூறினான் - இரவில் எந்த உப்பை ஜலத்தில் நான் போட்டேனோ அது நிச்சயமாக எப்பொழுதும். நித்தியமாக இருக்கிறது. நல்லவிதமாக அது இருக்கிறது.

इति एवमुक्तवन्तं तं ह उवाच पिता — यथेदं लवणं दर्शनस्पर्शनाभ्यां पूर्वं गृहीतं पुनरुदके विलीनं ताभ्यामगृह्यमाणमपि विद्यत एव उपायान्तरेण जिह्वयोपलभ्यमानत्वात् — एवमेव अत्रैव अस्मिन्नेव तेजोबन्नादिकार्ये शुङ्गे देहे, वाव किलेत्याचार्योपदेशस्मरणप्रदर्शनार्थौ, सत् तेजोबन्नादिशुङ्गकारणं वटबीजाणिमवद्विद्यमानमेव इन्द्रियैर्नोपलभसे न निभालयसे । यथा अत्रैवोदके दर्शनस्पर्शनाभ्यामनुपलभ्यमानं लवणं विद्यमानमेव जिह्वया उपलब्धवानसि — एवमेवात्रैव किल विद्यमानं सत् जगन्मूलम् उपायान्तरेण लवणाणिमवत् उपलप्स्यस इति वाक्यशेषः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறியவனிடம் அவனுடைய தந்தை கூறினார் - எவ்வாறு இந்த உப்பு பார்வை (தர்சனம்), ஸ்பர்சத்தால் முன்பு அறிந்தாலும் ஜலத்தில் கலந்தபின் அவைகளால் அறிய முடியாவிட்டாலும் வேறு உபாயமாகிய நாக்கினால் அறியமுடிகிறது. அவ்வாறே இங்கும் இந்த தேஜஸ் ஜலம் அன்னம் முதலிய காரியமான தேஹத்தை “वाव” (வாவ) “किल” (கில) இந்த இரண்டின் நிபாதத்தால் ஆசார்யரின் உபதேசத்தை ஞாபகபடுத்துவதற்காக - தேஜஸ், அப் (ஜலம்) அன்னம் முதலிய தேஹத்தின் காரணம் ஆலவிதையில் உள்ள மிக சூக்ஷ்மமான (அணிமாவாக)தாக இருப்பதுபோல் இருப்பதால் இந்திரியங்களால் அறியமுடியாது அதாவது காணமுடியாது. எவ்வாறு ஜலத்தில் கலந்த உப்பை தர்சனத்தாலோ ஸ்பர்சத்தாலோ அறியமுடியாவிடினும் நாக்கினால் அறியமுடிவது போல் இந்த ஜகத்தின் இருப்பிற்கு மூலகாரணமான சத்தும் உப்பின் அணிமாவிற்கு சமானமாக வேறு உபாயத்தால் அடையவேண்டும். (அறியவேண்டும்) என்பது வாக்கிய சேஷமாகும்.

स य इत्यादि समानम् । यद्येवं लवणाणिमवदिन्द्रियैरनुपलभ्यमानमपि जगन्मूलं सत् उपायान्तरेण उपलब्धुं शक्यते, यदुपलम्भात्कृतार्थः स्याम् अनुपलम्भाच्चाकृतार्थः स्यामहम् , तस्यैवोपलब्धौ क उपायः इत्येतत् भूय एव मा भगवान् विज्ञापयतु दृष्टान्तेन । तथा सोम्य इति ह उवाच ॥

அனுவாதம் - “स” (ச) “य” (ய) முதலியவைகளின் ச்ருதி அர்த்தம் முன்போல். இந்த லவணத்தின் அணிமாவிற்கு சமானமாக இந்திரியங்களால் அறியமுடியாவிட்டாலும் இந்த ஜகத்தின் மூலமான சத்தை வேறு உபாயத்தால் அறியமுடியும். எதை அடைவதால் (அறிவதால்) நான் கிருதார்த்தனாவேனோ, எதை அடையாததால் (அறியாததால்) கிருதார்த்தன் ஆகமாட்டேனோ அதை அடைவதற்கான உபாயத்தை ஹே பகவானே! தாங்கள் எனக்கு திருஷ்டாந்தம் மூலமாக அறியச்செய்யுங்கள் என்று கூறியதற்கு (ஆருணி) ஹே சோம்ய! அவ்வாறே ஆகட்டும் என்று கூறினார்.

यथा लोके हे सोम्य पुरुषं यं कञ्चित् गन्धारेभ्यो जनपदेभ्यः अभिनद्धाक्षं बद्धचक्षुषम् आनीय द्रव्यहर्ता तस्करः तमभिनद्धाक्षमेव बद्धहस्तम् अरण्ये ततोऽप्यतिजने अतिगतजने अत्यन्तविगतजने देशे विसृजेत् , स तत्र दिग्भ्रमोपेतः यथा प्राङ्वा प्रागञ्चनः प्राह्मुखो वेत्यर्थः, तथोदङ्वा अधराङ्वा प्रत्यङ्वा प्रध्मायीत शब्दं कुर्यात् विक्रोशेत् — अभिनद्धाक्षोऽहं गन्धारेभ्यस्तस्करेणानीतोऽभिनद्धाक्ष एव विसृष्ट इति ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! எவ்வாறு உலகில் செல்வத்தை அபஹரிக்கும் திருடன் ஒரு புருஷனை கண்களைக் கட்டி கந்தார நகரத்திலிருந்து ஜனங்கள் அற்றவனத்தில் அதாவது முற்றிலும் ஜனங்கள் இல்லாத இடத்திற்கு கொண்டு வந்து கண்கள் மற்றும் கைகளை கட்டிவிட்டு சென்றதால் அவனுக்கு எது கிழக்கு, வடக்கு, தெற்கு, மேற்கு என்று தெரியாமல் பயத்தால் சப்தமிட்டான். என்னை கந்தார தேசத்திலிருந்து கண்களைக் கட்டி அந்த திருடன் இங்கு கொண்டுவந்து விட்டுவிட்டான், இங்கு கொண்டுவந்து விட்டுவிட்டான் என்று கதறினான்.

एवं विक्रोशतः

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு கதறியவன் -

तस्य यथाभिनहनं यथा बन्धनं प्रमुच्य मुक्त्वा कारुणिकः कश्चित् एतां दिशमुत्तरतः गन्धाराः एतां दिशं व्रज — इति प्रब्रूयात् । स एवं कारुणिकेन बन्धनान्मोक्षितः ग्रामात् ग्रामान्तरं पृच्छन् पण्डितः उपदेशवान् मेधावी परोपदिष्टग्रामप्रवेशमार्गावधारणसमर्थः सन् गन्धारानेवोपसम्पद्येत । नेतरो मूढमतिः देशान्तरदर्शनतृड्वा ।

அனுவாதம் - அந்த புருஷனுடைய கண் கட்டை நீக்கி கருணை உடைய ஒருவர் இந்த உத்தர (வடக்கு) திசையில் உள்ள கந்தார தேசத்திற்கு இந்த திசையில் செல் என்று கூறவும் இவ்வாறு அந்த கருணை உடையவரால் கண் கட்டு நீக்கப்பட்டவர் ஒவ்வொரு கிராமத்திற்கும் சென்று அந்த பண்டிதன் உபதேசிக்கப்பட்ட மேதாவீ மற்றவரால் உபதேசிக்கப்பட்டவாறு சென்றுகேட்டு அறிந்துகொள்ள சாமர்த்தியமுடையவர் கந்தார தேசத்தையே அடையமுடியும். மற்ற மூடபுத்தி உடையவனாலும், வேறு தேசத்தை அறிய விரும்புபவனாலும் அடையமுடியாது.

यथा अयं दृष्टान्तः वर्णितः — स्वविषयेभ्यो गन्धारेभ्यः पुरुषः तस्करैरभिनद्धाक्षः अविवेकः दिङ्मूढः अशनायापिपासादिमान् व्याघ्रतस्कराद्यनेकभयानर्थव्रातयुतमरण्यं प्रवेशितः दुःखार्तः विक्रोशन् बन्धनेभ्यो मुमुक्षुस्तिष्ठति, स कथञ्चिदेव कारुणिकेन केनचिन्मोक्षितः स्वदेशान्गन्धारानेवापन्नः निर्वृतः सुख्यभूत् —

அனுவாதம் - இவ்வாறு திருஷ்டாந்தம் விளக்கப்படுகிறது -தன் தேசமாகிய கந்தார தேசத்திலிருந்து திருடர்களால் கண்கள் கட்டப்பட்டு அழைத்து வந்ததால் எந்த திசை என்று விவேகமற்று அவ்வாறே பசி தாகத்தாலும், புலி, திருடர் முதலியவைகளால் கூடிய பயத்தாலும். அநர்த்தங்கள் நிறைந்த வனத்தில் பிரவேசித்த புருஷன் துக்கத்தால் பீடிக்கப்பட்டு கிலேசமடைந்த பந்தத்திலிருந்து விடுபட இச்சை உள்ளவன் ஏதோ ஒரு கிருபை உடையவரால் பந்தத்திலிருந்து (கண் கட்டிலிருந்து) விடுபட்டபின் எவ்விதமாகவாவது தன்னுடைய தேசமாகிய கந்தார தேசத்தை அடைந்து சுகமுடையவனாகின்றான் அதாவது கிருதார்த்தனாகின்றான்.

एवमेव सतः जगदात्मस्वरूपात्तेजोबन्नादिमयं देहारण्यं वातपित्तकफरुधिरमेदोमांसास्थिमज्जाशुक्रकृमिमूत्रपुरीषवत् शीतोष्णाद्यनेकद्वन्द्वदुःखवच्च इदं मोहपटाभिनद्धाक्षः भार्यापुत्रमित्रपशुबन्ध्वादिदृष्टादृष्टानेकविषयतृष्णापाशितः पुण्यापुण्यादितस्करैः प्रवेशितः अहममुष्य पुत्रः, ममैते बान्धवाः, सुख्यहं दुःखी मूढः पण्डितो धार्मिको बन्धुमान् जातः मृतो जीर्णः पापी, पुत्रो मे मृतः, धनं मे नष्टम् , हा हतोऽस्मि, कथं जीविष्यामि, का मे गतिः, किं मे त्राणम् — इत्येवमनेकशतसहस्रानर्थजालवान् विक्रोशन् कथञ्चिदेव पुण्यातिशयात्परमकारुणिकं कञ्चित्सद्ब्रह्मात्मविदं विमुक्तबन्धनं ब्रह्मिष्ठं यदा आसादयति, तेन च ब्रह्मविदा कारुण्यात् दर्शितसंसारविषयदोषदर्शनमार्गः विरक्तः संसारविषयेभ्यः — नासि त्वं संसारी अमुष्य पुत्रत्वादिधर्मवान् , किं तर्हि, सत् यत्तत्त्वमसि —इत्यविद्यामोहपटाभिनहनान्मोक्षितः गन्धारपुरुषवच्च स्वं सदात्मानम् उपसम्पद्य सुखी निर्वृतः स्यादित्येतमेवार्थमाह — आचार्यवान्पुरुषो वेदेति ।

அனுவாதம் - அவ்வாறே ஜகத்தின் ஆத்மஸ்வரூப சத்திலிருந்து தேஜஸ், ஜலம், அன்னமயமான தேஹ ரூபவனத்தில் எந்த ஒரு வாதம், பித்தம், கபம், ரத்தம், கொழுப்பு, மாமிசம், எலும்பு, மஜ்ஜை, வீர்யம், கிருமி, சிறுநீரினால் நிறம்பி, அவ்வாறே சீதோஷ்ண முதலிய அநேக துவந்தங்களான சுகம், துக்கம், போன்று மோக்ஷ ரூபமான (வஸ்திரத்தால்) துணியால் கட்டப்பட்ட கண்களை உடையவனாகி, அவ்வாறே ஸ்திரீ, புத்திரன், நண்பன், பசு, பந்துக்கள் முதலிய திருஷ்ட விஷயங்களும், அவ்வாறே அதிருஷ்டங்களான அநேக விஷயங்களில் உள்ள ஆசைகளால் கட்டப்பட்டு புண்ய பாபரூப திருடர்களால் இவைகளில் பிரவேசிக்க செய்யப்பட்டு நான் இன்னாருடைய புத்திரன், இவர்கள் என்னுடைய சொந்தக்காரர்கள், நான் சுகி, நான் துக்கி, மூடன், பண்டிதன், நான் தார்மிகன் அல்லது பந்துக்களை உடையவன், நான் பிறந்திருக்கிறேன், நான் மரணமடைவேன், நான் கிழட்டுத் தன்மையினால் பீடிக்கப்பட்டவன், நான் பாபி, என் மகன் இறந்துவிட்டான், தனம் நஷ்டமாகிவிட்டது, ஹா! நான் கஷ்டப்படுகிறேன், நான் எவ்வாறு ஜீவிப்பேன், என்னுடைய கதி என்னவாகும்? நான் எவ்வாறு காப்பாற்றப்படுவேன்? என்று இவ்வாறு அநேக நூ ற்றுக்கணக்கான, ஆயிரக்கணக்கான விஷயங்களான வலையில் கட்டுபட்டிகிருக்கின்றேன் என்று கதறிக்கொண்டு இருக்கும்பொழுது தன்னுடைய புண்யத்தின் மிருதியால் ஏதாவது ஒரு விதத்தில் ஏதோ ஒரு மிகுந்த கருணை உடைய சத் பிரஹ்மாத்தக்ஞனும் பந்தத்திலிருந்து விடுபட்டவனுமான பிரஹ்மநிஷ்ட மஹா புருஷனை அடைந்து அந்த பிரஹ்ம வேத்தாவின் தயையினால் சம்சார விஷயத்தில் உள்ள தோஷங்களை எடுத்து காண்பித்ததால் அந்த சம்சாரத்தில் விரக்தி ஏற்படுகிறது. அவ்வாறே நான் சம்சாரி அல்ல, நான் புத்திரன் முதலிய தர்மம் உடையவனல்ல. ஆனால் நான் யார்? - எது சத் தத்துவமோ அது நீ என்று இவ்வாறு உபதேசம் செய்யப்பட்டதால் அவித்யா மயமான மோஹ ரூப துணியினால் கட்டப்பட்ட கட்டு அவிழந்து காந்தார தேசத்துப் புருஷனைப் (போன்று) போல் தன்னுடைய சத் ஆத்மாவை அடைந்து சுகமாயும், சாந்தமாயும் ஆகின்றான். இந்த விஷயத்தை (ஆருணி) “आचार्यवान् पुरुषो वेद” (ஆச்சாரியவான் புருஷோ வேத) என்ற இந்த வாக்கியத்தால் கூறினார்.

तस्यास्य एवमाचार्यवतो मुक्ताविद्याभिनहनस्य तावदेव तावानेव कालः चिरं क्षेपः सदात्मस्वरूपसम्पत्तेरिति वाक्यशेषः । कियान्कालश्चिरमिति, उच्यते — यावन्न विमोक्ष्ये न विमोक्ष्यते इत्येतत्पुरुषव्यत्ययेन, सामर्थ्यात् ; येन कर्मणा शरीरमारब्धं तस्योपभोगेन क्षयात् देहपातो यावदित्यर्थः । अथ तदैव सत् सम्पत्स्ये सम्पत्स्यते इति पूर्ववत् । न हि देहमोक्षस्य सत्सम्पत्तेश्च कालभेदोऽस्ति येन अथ - शब्दः आनन्तर्यार्थः स्यात् ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு ஆச்சாரியனையுடையவனும், அவித்யாரூப பந்தத்திலிருந்து விடுபட்டவனுமான புருஷனுடைய சதாத்மஸ்வரூப பிராப்த்திக்கு இவ்வளவு காலம் ஷேபம் செய்யவேண்டும். எவ்வளவு காலம்? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - புருஷனுடைய சாமர்த்தியத்தால் (பிரயத்தனத்தால்) எதுவரை விடுபடவில்லையோ அது வரையிலும் ஆகும். எந்த கர்மத்தால் சரீரம் ஆரம்பிக்கப்பட்டதோ அந்த கர்மத்தை அனுபவித்தபின் தேஹம்விழும் சமயம் சத்தை அடைகிறது. ஆகையால் “सम्पत्स्ये” (சம்பத்ஸ்யே) என்ற இடத்தில் “सम्पत्स्यते” (சம்பத்யஸ்யதே) என்று முன்புபோல் செய்ய வேண்டும். தேஹம் விழுவதற்கும், சத் சம்பத் அதாவது சத்தை அடைவதற்கும் காலபேதம் இல்லை. ஏன் எனில் இங்கு “अथ” (அத - பின்னர்) என்ற அர்த்தத்தில் அல்ல. அதாவது அதே சமயத்தில் என்பதாகும்.

ननु यथा सद्विज्ञानानन्तरमेव देहपातः सत्सम्पत्तिश्च न भवति कर्मशेषवशात् , तथा अप्रवृत्तफलानि प्राग्ज्ञानोत्पत्तेर्जन्मान्तरसञ्चितान्यपि कर्माणि सन्तीति तत्फलोपभोगार्थं पतिते अस्मिञ्शरीरान्तरमारब्धव्यम् । उत्पन्ने च ज्ञाने यावज्जीवं विहितानि प्रतिषिद्धानि वा कर्माणि करोत्येवेति तत्फलोपभोगार्थं च अवश्यं शरीरान्तरमारब्धव्यम् , ततश्च कर्माणि ततः शरीरान्तरम् इति ज्ञानानर्थक्यम् , कर्मणां फलवत्त्वात् ।

அனுவாதம் - ஆனால் எவ்வாறு பிராரப்த கர்மம் மீதி இருப்பதால் சத் விக்ஞானத்திற்கு பின்னும் தேஹத்தின் அழிவோ, சத்தின் அடைவோ ஏற்படாதோ அவ்வாறே ஞான உத்பத்திக்கு முன்பும் ஆரம்பிக்கப்பட்ட பலன்களும், ஜன்மாந்தரத்தில் செய்த சஞ்சித கர்மங்களும் இருப்பதால் அந்த பலன்களை அனுபவிப்பதற்காக இந்த சரீரம் வீழ்ந்தாலும் இந்த சரீரத்தைவிட வேறு சரீரத்தை ஆரம்பிக்க வேண்டும். ஞானம் உண்டான பின்னரும் ஜீவம் உள்ள வரையிலும் விஹித, நிஷித்த கர்மாக்களை செய்து கொண்டு இருப்பதால் அதை அனுபவிப்பதற்காக அவசியம் வேறு சரீரம் ஆரம்பிக்கவேண்டும். அந்த கர்மங்களினால் வேறு சரீரம் அவசியம் சரீரம் ஆரம்பிக்கின்றது என்பதால் கர்மங்களின் பலனாக இருப்பதால் ஞானம் வியர்த்தமாகும் (பிரயோஜனமற்றதாகும்).

अथ ज्ञानवतः क्षीयन्ते कर्माणि, तदा ज्ञानप्राप्तिसमकालमेव ज्ञानस्य सत्सम्पत्तिहेतुत्वान्मोक्षः स्यादिति शरीरपातः स्यात् । तथा च आचार्याभावः इति आचार्यवान्पुरुषो वेद इत्यनुपपत्तिः । ज्ञानान्मोक्षाभावप्रसङ्गश्च देशान्तरप्राप्त्युपायज्ञानवदनैकान्तिकफलत्वं वा ज्ञानस्य ।

அனுவாதம் - பூர்வ - எப்பொழுது ஞானியினுடைய கர்மங்கள் க்ஷீணமாகின்றதோ அப்பொழுது ஞானம் அடைந்த சமகாலத்திலேயே ஞானம் சத்தின் பிராப்த்திக்குக் காரணமாவதால் மோஷம் ஏற்படுகிறது. அதே சமயத்தில் சரீரமும் வீழ்கிறது. அவ்வாறே ஆச்சாரியன் இல்லாமல் போகலாம். ஆகையால் ஆச்சாரியன் உடைய புருஷனுக்கே ஞானம் என்ற வாக்கியம் தள்ளத்தக்கதாக ஆகலாம். அவ்வாறே ஞானத்தினால் மோக்ஷப் பிராப்த்தியும் இல்லை என்று ஆகும். அல்லது வேறு தேசத்தை அடைவதற்கான சாதனத்தின் ஞானத்தைப்போல் ஞானத்திற்கும் அநேக விபரீத பலன்களும் சித்திக்கலாம்.

न, कर्मणां प्रवृत्ताप्रवृत्तफलवत्त्वविशेषोपपत्तेः । यदुक्तम् अप्रवृत्तफलानां कर्मणां ध्रुवफलवत्त्वाद्ब्रह्मविदः शरीरे पतिते शरीरान्तरमारब्धव्यम् अप्रवृत्तकर्मफलोपभोगार्थमिति, एतदसत् । विदुषः ‘तस्य तावदेव चिरम्’ इति श्रुतेः प्रामाण्यात् ।

அனுவாதம் - ஸித்தாந்தீ - இவ்வாறு கூறுவது சரியல்ல. ஏன்எனில் கர்மங்களின் பிரவிருத்தியின் பலத்திற்கும், பிரவிருத்தி அற்றதின் பலத்திற்கும் விசேஷத்தன்மை உள்ளது. ஆகையால் நீ கூறும் கர்மத்திற்கேற்ற பலன் அளிக்காத கர்மமும் நிச்சயமாக பலன் அளிக்கக்கூடியது. ஆகையால் தேஹம் வீழ்ந்தபின்னும் பலம் அளிக்காத கர்மத்தால் பலத்தை அனுபவிப்பதற்காக வேறு தேஹத்தை அடைவது நிச்சயம் என்று கூறியது சரியல்ல. ஏன் எனில் ஞானிக்கு “तस्य तावदेव चिरम्” (தஸ்ய தாவதேவ சிரம்) தேஹம் வீழ்வது வரையிலுமே தாமதம் என்ற சுருதி பிரமாணமாகின்றது.

ननु ‘पुण्यो वै पुण्येन कर्मणा भवति’ (बृ. उ. ३ । २ । १५) इत्यादिश्रुतेरपि प्रामाण्यमेव ।

அனுவாதம் - பூர்வ - ஆனால் “पुण्यो वै पुण्येन कर्मणा भवति” (புண்யோ வை புண்யேன கர்மணா பவதி) முதலிய ச்ருதி பிரமாணங்கள் உள்ளனவே.

सत्यमेवम् । तथापि प्रवृत्तफलानामप्रवृत्तफलानां च कर्मणां विशेषोऽस्ति । कथम् ? यानि प्रवृत्तफलानि कर्माणि यैर्विद्वच्छरीरमारब्धम् , तेषामुपभागेनैव क्षयः — यथा आरब्धवेगस्य लक्ष्यमुक्तेष्वादेः वेगक्षयादेव स्थितिः, न तु लक्ष्यवेधसमकालमेव प्रयोजनं नास्तीति — तद्वत् । अन्यानि तु अप्रवृत्तफलानि इह प्राग्ज्ञानोत्पत्तेरूर्ध्वं च कृतानि वा क्रियमाणानि वा अतीतजन्मान्तरकृतानि वा अप्रवृत्तफलानि ज्ञानेन दह्यन्ते प्रायश्चित्तेनेव ; ‘ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा’ (भ. गी. ४ । ३७) इति स्मृतेश्च । ‘क्षीयन्ते चास्य कर्माणि’ (मु. उ. २ । २ । ९) इति च आथर्वणे ।

அனுவாதம் - நீ கூறுவது உண்மையே. ஆனாலும் பலன் அளிக்க ஆரம்பித்ததும், பலன் அளிக்க ஆரம்பிக்காததற்கும் விசேஷத்தன்மை உள்ளது. எவ்வாறு? பலன் கொடுக்க ஆரம்பித்த எந்த கர்மங்களால் வித்வானுடைய சரீரம் ஆரம்பமானதோ அது பலபோகத்தின் மூலமாக க்ஷயமாகின்றது. எவ்வாறு எய்தப்பட்ட பாணத்தின் வேகம் ஆரம்பித்து லக்ஷ்யத்தை அடைந்து அந்த பாணத்தின் ஸ்திதி அதன் வேகம் க்ஷயமான பின்னும் இருக்கிறது. லக்ஷியத்தை துளைத்தபின் அதற்கு (முன்னேறி செல்வதற்கு) வேறு பிரயோஜனம் ஒன்றும் இல்லை என்பது இல்லை. அவ்வாறே இங்கும் அறிந்து கொள்ளவேண்டும். ஞானியின் மற்றபலனை அளிக்க ஆரம்பிக்காத கர்மங்கள் ஞானம் உண்டாவதற்கு முன் செய்த அல்லது அதற்குபின் செய்தவை அல்லது பூர்வ ஜன்மத்தில் செய்த பலனை அளிக்க ஆரம்பிக்காத கர்மங்கள் பிராயச்சித்தத்தால் பாபங்கள் நீங்குவது போல் ஞானாக்கினியினால் தஹிக்கப்படுகிறது (எரிக்கப்படுகிறது). “ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मासात्कुरुते तथा” (ஞானாக்னி: சர்வகர்மாணி பஸ்மசாத்குருதே ததா) என்ற ஸ்மிருதி பிரமாணமாகின்றது. “क्षीयन्ते चास्य कर्माणि” (க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி) என்று அதர்வண ஸ்ருதியிலும் கூறப்பட்டுள்ளது.

अतः ब्रह्मविदः जीवनादिप्रयोजनाभावेऽपि प्रवृत्तफलानां कर्मणामवश्यमेव फलोपभोगः स्यादिति मुक्तेषुवत् तस्य तावदेव चिरमिति युक्तमेवोक्तमिति यथोक्तदोषचोदनानुपपत्तिः । ज्ञानोत्पत्तेरूर्ध्वं च ब्रह्मविदः कर्माभावमवोचाम ‘ब्रह्मसंस्थोऽमृतत्वमेति’ (छा. उ. २ । २३ । १) इत्यत्र । तच्च स्मर्तुमर्हसि ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் பிரஹ்மஞானிக்கு ஜீவனம் முதலிய பிரயோஜனம் இல்லாவிடினும் பிராரப்த்த கர்மத்தின் பலத்தை அனுபவிக்கவேண்டியது இருப்பதால் விடுபட்ட அம்புபோல் “तस्य तावदेव चिरम्” (தஸ்ய தாவதேவ சிரம் = அதற்கு அதுவரையே தாமதம்) என்று பொருத்தமாக கூறியது மேலே கூறிய தோஷத்தில் சங்கை கொள்வது சரியல்ல. பிரஹ்மஞானிக்கு ஞானம் ஏற்பட்ட உடன் “ब्रह्मसंस्थोऽमृतत्वमेति” (பிரஹ்மசம்ஸ்தோऽம்ரு-தத்துவமேதி) என்ற வ்யாக்கியானத்தில் கர்மஅபாவத்தைக் கூறினோம். அதை இப்பொழுது ஸ்மரணம் செய்யவேண்டும். அதாவது ஞாபகப்படுத்திக் கொள்ளவேண்டும்.

स य इत्याद्युक्तार्थम् । आचार्यवान् विद्वान् येन क्रमेण सत् सम्पद्यते, तं क्रमं दृष्टान्तेन भूय एव मा भगवान्विज्ञापयत्विति । तथा सोम्य इति ह उवाच ॥

அனுவாதம் - “स य” (ச ய) என்பது முதலிய மந்திரத்தின் அர்த்தம் முன்பே கூறப்பட்டது. ஹே பகவானே! ஆச்சாரியரை உடைய வித்வான் எந்த கிரமத்தால் சத்தை அடைகிறானோ அந்த கிரமத்தை எனக்கு திருஷ்டாந்தம் மூலமாக எனக்கு மறுபடியும் அறியச்செய்யுங்கள் (உபதேசியுங்கள்) என்று ச்வேதகேது கூறியதற்கு ஆருணி கூறினார் - ஹே ஸொம்ய! நன்று அவ்வாறே ஆகட்டும் என்று.

पुरुषं हे सोम्य उत उपतापिनं ज्वराद्युपतापवन्तं ज्ञातयः बान्धवाः परिवार्य उपासते मुमूर्षुम् — जानासि मां तव पितरं पुत्रं भ्रातरं वा — इति पृच्छन्तः । तस्य मुमूर्षोः यावन्न वाङ्मनसि सम्पद्यते मनः प्राणे प्राणस्तेजसि तेजः परस्यां देवतायाम् इत्येतदुक्तार्थम् ॥

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய? ஜீவரம் முதலியவைகளால் பீடிக்கப்பட்டு மிகுந்த அவஸ்தைப்படுபவனைச் சுற்றி சொந்த பந்தங்கள் அந்த மூர்ச்சை அடைந்து இருப்பவனிடம் என்னை, உன்னுடைய தந்தையை, புத்திரன், சகோதரனையாவது தெரிகிறதா என கேட்கின்றனர். அந்த மூர்ச்சை அடைந்தவனுடைய வாக் மனதில், மனம், பிராணனில், பிராணன் தேஜஸ்ஸிலும், தேஜஸ் பரதேவதையில் லயம் அடையவில்லையோ அதுவரை அறிகிறான் என்பது எல்லாம் முன்பு கூறிய அர்த்தமேயாகும்.

संसारिणः यः मरणक्रमः स एवायं विदुषोऽपि सत्सम्पत्तिक्रम इत्येतदाह —

அனுவாதம் - அ.கை - சம்சாரியினுடைய மரணக்கிரமம் எதுவே அதுவே இந்த வித்வானுடைய சத் சம்பத்தி கிரமமாகும் என்பதைக் கூறுகிறார் -

परस्यां देवतायां तेजसि सम्पन्ने अथ न जानाति । अविद्वांस्तु सत उत्थाय प्राग्भावितं व्याघ्रादिभावं देवमनुष्यादिभावं वा विशति । विद्वांस्तु शास्त्राचार्योपदेशजनितज्ञानदीपप्रकाशितं सद्ब्रह्मात्मानं प्रविश्य न आवर्तते इत्येष सत्सम्पत्तिक्रमः ।

அனுவாதம் - பரதேவதையில் தேஜஸ் லயமானபின் அது அறிவதில்லை. அவித்வான்களோ சத்திலிருந்து வெளிவந்து (எழுந்து) முன்பு பாவித்தவாறு புலி முதலிய பாவம் அல்லது தேவர் மனுஷ்யர் முதலிய பாவங்களில் பிரவேசிக்கின்றனர். வித்வான்களோ எனில் சாஸ்த்திர ஆச்சாரிய உபதேசத்தால் உண்டான ஞான தீப பிரகாசத்தால் சத் பிரஹ்மாத்மாவில் பிரவேசித்து மறுபடியும் திரும்புவது இல்லை என்பது இந்த சத் சம்பத்தியின் கிரமமாகும். (சத்தை அடைவதற்கான கிரமமாகும்.)

अन्ये तु मूर्धन्यया नाड्या उत्क्रम्य आदित्यादिद्वारेण सद्गच्छन्तीत्याहुः ; तदसत् , देशकालनिमित्तफलाभिसन्धानेन गमनदर्शनात् । न हि सदात्मैकत्वदर्शिनः सत्याभिसन्धस्य देशकालनिमित्तफलाद्यनृताभिसन्धिरुपपद्यते, विरोधात् । अविद्याकामकर्मणां च गमननिमित्तानां सद्विज्ञानहुताशनविप्लुष्टत्वात् गमनानुपपत्तिरेव ; ‘पर्योप्तकामस्य कृतात्मनस्त्विहैव सर्वे प्रविलीयन्ति कामाः’ (मु. उ. ३ । २ । २) इत्याद्याथर्वणे नदीसमुद्रदृष्टान्तश्रुतेश्च ॥

அனுவாதம் - வேறு சில மதத்தவர்கள் சிரசில் உள்ள நாடிகளில் இருந்து வெளியேறி ஆதித்யன் முதலியவைகளின் மூலமாக சத்தை அடைகின்றனர் என்று கூறுவது சரியல்ல. ஏன்எனில் இவ்விதமாக செல்லுதல் தேச, கால நிமித்தத்தாலும் பலத்தின் அபிநிவேசத்தாலும் காணப்படுகிறது. சதாத்மா ஏகத்துவ தர்சிகள் (வித்வான்கள்) தேச, கால நிமித்தம், மேலும் பலன் முதலிய அசத் வஸ்துக்களில் அபிநிவேசம் ஏற்படுவது விரோதமாய் இருப்பதால் சம்பவிக்காது. கமன நிமித்தங்களான அவித்யா காம கர்மங்கள் சத் விக்ஞானமாகிய நெருப்பால் சாம்பலாக்கப்படுவதால் அதற்கு கமனக் கிரியைக் கிடையாது. “पर्याप्तकामस्य कृतात्मनस्त्विहैव सर्वे प्रविलीयन्ति कामाः” (பர்யாப்த்தகாமஸ்ய க்ருதாத்மனஸ்தித்வஹைவ சர்வே ப்ரவிலீயந்தி காமா:) என்று அதர்வண சுருதியில் கூறப்பட்டுள்ளது. அவ்வாறே நதி சமுத்திர திருஷ்டாந்தத்தால் ச்ருதியிலும் கூறப்பட்டுள்ளது.

स य इत्यादि समानम् । यदि मरिष्यतो मुमुक्षतश्च तुल्या सत्सम्पत्तिः, तत्र विद्वान् सत्सम्पन्नो नावर्तते, आवर्तते त्वविद्वान् — इत्यत्र कारणं दृष्टान्तेन भूय एव मा भगवान्विज्ञापयत्विति । तथा सोम्येति ह उवाच ॥

அனுவாதம் - (ச ய) முதலிய ச்ருதிகளின் அர்த்தம் முன்போல், மரணம் அடைபவனும், முமூக்ஷுவின் சத் சம்பத்தியும் ஒரே மாதிரி இருந்தாலும் வித்வான் சத்தை அடைந்தபின் திரும்பமாட்டான். ஆனால் அவித்வானோ திரும்புவான் என்பதின் காரணத்தை திருஷ்டாந்த மூலமாக ஹே பகவானே! எனக்கு மேலும் உபதேசியுங்கள் என்றான். அதற்கு ஆருணி- நன்று. அவ்வாறே ஆகட்டும் என்றார்.

शृणु — यथा

அனுவாதம் - அ.கை. - எவ்வாறு என்பதைக் கேட்பாயாக -

सोम्य पुरुषं चौर्यकर्मणि सन्दिह्यमानं निग्रहाय परीक्षणाय च उत अपि हस्तगृहीतं बद्धहस्तम् आनयन्ति राजपुरुषाः । किं कृतवानयमिति पृष्टाश्च आहुः — अपहार्षीद्धनमस्यायम् । ते च आहुः — किमपहरणमात्रेण बन्धनमर्हति, अन्यथा दत्तेऽपि धने बन्धनप्रसङ्गात् ; इत्युक्ताः पुनराहुः — स्तेयमकार्षीत् चौर्येण धनमपहार्षीदिति । तेष्वेवं वदत्सु इतरः अपह्नुते — नाहं तत्कर्तेति ।

அனுவாதம் - ஹே சோம்ய! எந்த புருஷனிடத்தில் திருடன் என்ற சந்தேஹம் ஏற்பட்டதோ அவனை ராஜாவின் சேவகர்கள் அவனை தண்டிக்கவோ அல்லது பரீக்ஷை செய்வதற்காகவோ கைகளைகட்டி அழைத்து வந்தார்கள். இவன் என்ன செய்தான்? இவ்வாறு கேட்டபொழுது அவர்கள் கூறினார்கள். இவன் ஒரு புருஷனுடைய தனத்தை கொண்டு வந்துவிட்டான். அப்பொழுது (நீதிபதி) கூறினார் - தனத்தைக் கொண்டு வந்ததாலேயே கையைக் கட்ட யோக்கியம் உள்ளதா? அல்லது வேறுவிதமாக தனத்தைத் தந்திருத்தாலும் அதைக்கொண்டு வருவதால் கையைக் கட்டுவதற்கு சரியென்று ஆகுமே என்று கூறியதற்கு அவர்கள் மறுபடியும் கூறினார்கள் - இவன் திருடன் அதாவது திருடி தனத்தைக் கொண்டு வந்துள்ளான் என்று. இவ்வாறு கூறியதற்கு அவன் நான் திருடுபவன் அல்ல என்று தன் செயலை மறுத்தான்.

ते च आहुः — सन्दिह्यमानं स्तेयमकार्षीः त्वमस्य धनस्येति । तस्मिंश्च अपह्नुवाने आहुः — परशुमस्मै तपतेति शोधयत्वात्मानमिति । स यदि तस्य स्तैन्यस्य कर्ता भवति बहिश्चापह्नुते, स एवंभूतः तत एवानृतमन्यथाभूतं सन्तमन्यथात्मानं कुरुते । स तथा अनृताभिसन्धोऽनृतेनात्मानमन्तर्धाय व्यवहितं कृत्वा परशुं तप्तं मोहात्प्रतिगृह्णाति, स दह्यते, अथ हन्यते राजपुरुषैः स्वकृतेनानृताभिसन्धिदोषेण ॥

அனுவாதம் - அப்பொழுது அவர்கள் சந்தேஹத்திற்கு உரிய புருஷனிடம் இவ்வாறு நீ நிச்சயமாக தனத்தைத் திருடியவனே என்று கூறியபின் அவன் மறுத்ததற்கு அப்படியானால் இந்த சூடான (பழுக்கக் காச்சிய) கோடாரியைப் பிடித்து உன் தோஷமற்ற தன்மையை நிரூபி என்றனர். இவ்வாறு திருடுபவன் திருடவில்லையென்றால் அந்த சூடான கோடாரியை பிடித்தால் பொசுக்காது. திருடியிருந்தால் பொசுக்கும். அவ்வாறு இருக்கும்பொழுது அவன் கை பொசிக்கினால் அவன் திருடன் என்று ராஜசேவகர்கள் அவனை தண்டிப்பார்கள்.

अथ यदि तस्य कर्मणः अकर्ता भवति, तत एव सत्यमात्मानं कुरुते । स सत्येन तया स्तैन्याकर्तृतया आत्मानमन्तर्धाय परशुं तप्तं प्रतिगृह्णाति । स सत्याभिसन्धः सन् न दह्यते सत्यव्यवधानात् , अथ मुच्यते च मृषाभियोक्तृभ्यः । तप्तपरशुहस्ततलसंयोगस्य तुल्यत्वेऽपि स्तेयकर्त्रकर्त्रोरनृताभिसन्धो दह्यते न तु सत्याभिसन्धः ॥

அனுவாதம் - இந்த கர்மத்தை (திருட்டுச் செயலை) செய்யவில்லையெனில் இதன் மூலமாக தன்னுடைய சத்தியத்தன்மையை சாதிக்கமுடியும். அவன் சத்யமானவனாதலால் திருடவில்லை என்பதனால் அவன் அந்த பழுக்கக் காய்ச்சிய கோடாலியைப் பிடித்தான். அவன் சத்யவான் ஆனதால் சத்யத்தை நிரூபிப்பதற்காக அவனுடைய கைகள் எரிக்கப்படவில்லை. ஆகையால் அவனிடம் பொய்யை கூறியவர்கள் அதை பொய் என்பதை விட்டுவிட்டார்கள். இவ்வாறு பழுக்கக் காய்ச்சிய கோடாலிக்கும் கைகளுக்கும் சம்பந்தம் என்பது சமானமாக இருந்தாலும் பொய் கூறுபவனை தஹிக்கின்றது. சத்யமாய் உள்ளவனை தஹிப்பதில்லை.

स यथा सत्याभिसन्धः तप्तपरशुग्रहणकर्मणि सत्यव्यवहितहस्ततलत्वात् नादाह्येत न दह्येतेत्येतत् , एवं सद्ब्रह्मसत्याभिसन्धेतरयोः शरीरपातकाले च तुल्यायां सत्सम्पत्तौ विद्वान् सत्सम्पद्य न पुनर्व्याघ्रदेवादिदेहग्रहणाय आवर्तते । अविद्वांस्तु विकारानृताभिसन्धः पुनर्व्याघ्रादिभावं देवतादिभावं वा यथाकर्म यथाश्रुतं प्रतिपद्यते ।

அனுவாதம் - அந்த சத்யத்துடன் கூடியவன் எவ்வாறு பழுக்கக் காய்ச்சிய கோடாலியை பிடிக்கும் செயலில் சத்யத்துடன் கூடிய கைகள் ஆனதால் அதை எரிப்பது இல்லை என்பதால் அது எரிக்கப்படவில்லை, அவ்வாறேசத் பிரஹ்ம சத்தியத்துடன் இருப்பவனும், அவ்வாறு இல்லாதவனும் சரீரம் விழும் சமயத்தில் சமமானாலும் சத்தியத்தை உடைய வித்வான் மறுபடியும் புலி தேவதை முதலிய சரீரங்களை கிரஹித்துக்கொண்டு சுழல்வது இல்லை. அவித்வான்கள் விகாரமித்யையுடன் கூடி இருப்பதால் மறுபடியும் புலி முதலிய ரூபங்களையும், தேவதை முதலிய ரூபங்களையும் கர்மத்திற்கும், ஞானத்திற்கும் தகுந்தவாறு ரூபங்களை அடைகின்றார்கள்.

यदात्माभिसन्ध्यनभिसन्धिकृते मोक्षबन्धने, यच्च मूलं जगतः, यदायतना यत्प्रतिष्ठाश्च सर्वाः प्रजाः, यदात्मकं च सर्वं यच्चाजममृतमभयं शिवमद्वितीयम् , तत्सत्यं स आत्मा तव, अतस्तत्त्वमसि श्वेतकेतो — इत्युक्तार्थमसकृद्वाक्यम् ।

அனுவாதம் - ஆத்மாவுடன் ஒன்றியும் ஆத்மாவுடன் ஒன்றாமலும் இருப்பதன் காரணமாக மோக்ஷம், பந்தம் ஏற்படுகிறது. எது இந்த ஜகத்தின் மூலமோ அது எல்லா பிரஜைகளும் எதை ஆச்ரயித்து அதிலேயே பிரதிஷ்டித்திருக்கின்றது (அதிலேயே நிலைபெற்றுள்ளது). எல்லா சம்சாரமும் எதன் ஸ்வரூபமோ அது அவ்வாறே அஜன்மா, அம்ருதம், அபயம், சிவம் மேலும் அது அத்விதீயமாகும். அதுவே சத்யம் அதுவே உன்னுடைய ஆத்மா. ஆகையால் ஹே ச்வேதகேதோ! அதுவே நீ. இவ்வாறு இந்த வாக்கியத்தின் அர்த்தத்தை அநேக தடவை கூறப்பட்டது.

कः पुनरसौ श्वेतकेतुः त्वंशब्दार्थः ? योऽहं श्वेतकेतुरुद्दालकस्य पुत्र इति वेद आत्मानमादेशं श्रुत्वा मत्वा विज्ञाय च, अश्रुतममतमविज्ञातं विज्ञातुं पितरं पप्रच्छ ‘कथं नु भगवः स आदेशो भवति’ (छा. उ. ६ । १ । ३) इति । स एषः अधिकृतः श्रोता मन्ता विज्ञाता तेजोबन्नमयं कार्यकरणसङ्घातं प्रविष्टा परैव देवता नामरूपव्याकरणाय — आदर्शे इव पुरुषः सूर्यादिरिव जलादौ प्रतिबिम्बरूपेण । स आत्मानं कार्यकरणेभ्यः प्रविभक्तं सद्रूपं सर्वात्मानं प्राक् पितुः श्रवणात् न विजज्ञौ । अथेदानीं पित्रा प्रतिबोधितः तत्त्वमसि इति दृष्टान्तैर्हेतुभिश्च तत् पितुरस्य ह किलोक्तं सदेवाहमस्मीति विजज्ञौ विज्ञातवान् । द्विर्वचनमध्यायपरिसमाप्त्यर्थम् ॥

அனுவாதம் - “त्वं” (துவம் - நீ) என்ற வாச்சிய சப்தமாகிய ச்வேதகேது யார்? (பதில்) நான் ச்வேதகேது உத்தாலகருடைய புத்திரன் என்று இவ்வாறு தன்னை அறிந்திருந்தான். (தன்னுடைய தந்தையின் அறிவுறையால் சிரவணம், மனனம், ஞானம் இவைகளை அடைந்து சிரவணம் செய்ய முடியாததும், நினைக்கமுடியாததும், அறியமுடியாததுமானதை அறிவதற்காக தந்தையிடம் இவ்வாறு கேட்டான் - பகவானே! இந்த ஆதேசம் (அறிவு ஸ்வரூபம்) எவ்வாறு உள்ளது? அந்த அதிகாரி ச்ரோதா, மந்தா, விக்ஞாதா (கண்ணாடியில் பிரதிபலிக்கும்) அதர்ச புருஷன் போலும், ஜலம் முதலியவைகளில் பிரதிபலிக்கும் சூரியன் முதலியவைகளைப்போலும் தேஜஸ், ஜலம், அன்னமயமான தேஹ இந்திரிய சங்காதம் நாம ரூபமாக வெளிப்படுவதற்காக பரதேவதை பிரவேசித்திருக்கின்றது. அந்த பிதாவின் உபதேசத்தைக் கேட்பதற்குமுன் தன்னுடைய தேஹம் இந்திரியங்களைக் காட்டிலும் வேறான சத்ரூப சர்வாத்மா இருக்கிறது என்று அறியாமல் இருந்தான். இப்பொழுது பிதாவால் திருஷ்டாந்த மூலமாகவும், ஹேதுக்களின் மூலமாகவும் “तत्त्वमसि” (அது நீயாய் இருக்கிறாய்) என்று அறிவுறுத்தப்பட்டபின் அவர் தந்தையினால் உபதேசிக்கப்பட்டு சத்தே நான் “सदेवाहमस्मि” என்று அறிந்தான். இங்கு இருமுறை கூறியது இந்த அத்யாயத்தின் பூர்த்திக்காக ஆகிறது.

किं पुनरत्र षष्ठे वाक्यप्रमाणेन जनितं फलमात्मनि ?

அனுவாதம் - பூர்வ - ஆனால் இந்த ஆறாவது அத்யாயத்தின் வாக்கியப் பிரமாணத்தால் ஆத்மாவில் பலன் உண்டாகவில்லையா?

कर्तृत्वभोक्तृत्वयोरधिकृतत्वविज्ञाननिवृत्तिः तस्य फलम् , यमवोचाम त्वंशब्दवाच्यमर्थं श्रोतुं मन्तुं च अधिकृतमविज्ञातविज्ञानफलार्थम् । प्राक्च एतस्माद्विज्ञानात् अहमेवं करिष्याम्यग्निहोत्रादीनि कर्माणि, अहमत्राधिकृतः, एषां च कर्मणां फलमिहामुत्र च भोक्ष्ये, कृतेषु वा कर्मसु कृतकर्तव्यः स्याम् — इत्येवं कर्तृत्वभोक्तृत्वयोरधिकृतोऽस्मीत्यात्मनि यद्विज्ञानमभूत् तस्य, यत्सज्जगतो मूलम् एकमेवाद्वितीयं तत्त्वमसीत्यनेन वाक्येन प्रतिबुद्धस्य निवर्तते, विरोधात् — न हि एकस्मिन्नद्वितीये आत्मनि अयमहमस्मीति विज्ञाते ममेदम् अन्यदनेन कर्तव्यम् इदं कृत्वा अस्य फलं भोक्ष्ये — इति वा भेदविज्ञानमुपपद्यते । तस्मात् सत्सत्याद्वितीयात्मविज्ञाने विकारानृतजीवात्मविज्ञानं निवर्तते इति युक्तम् ।

அனுவாதம் - ஸித்-தா-ந்தீ - அறியாததின் அறிவு ரூபமான (விக்ஞான ரூபமான) பவத்திற்காக சிரவணம், மனனம் செய்வதில் அதிகாரமுள்ளவனுக்கு “त्वम्” (துவம்) பத வாச்சியார்த்தம் நம்மால் வர்ணிக்கப்பட்டது. அதனால் தன்னில் ஆரோபிக்கப்பட்ட கர்த்ருத்வம் போக்த்ருத்வம் ஆகியவைகளின் நிவிர்த்தி அதிகாரமுள்ள விக்ஞானிக்கு ஏற்படுவதே பலன் ஆகும். அவ்வாறு விக்ஞானம் ஏற்படுவதற்குமுன் நான் அக்னிஹோத்திரம் முதலிய கர்மங்களை செய்வேன். நான் அதற்கு அதிகாரியாவேன். இவைகள் பலன் இகலோக பரலோகங்களில் அனுபவிப்பேன். மேலும் இந்த கர்மங்களை செய்வதால் கிருதகிருத்யன் ஆவேன் என்று இவ்வாறு நான் கர்த்திருத்வ, போக்திருத்வத்திற்கு அதிகாரி ஆவேன் என்று எவன் அந்த ஆத்மாவில் விக்ஞானம் உள்ளதோ ஒரே அத்விதீய சத்தே ஜகத்தின் மூலம் எதுவோ அதுவே நீ என்ற வாக்கியத்தின் மூலமாக பிரதிபந்தம் நிவிர்த்தி ஆகிறது. (இது முந்திய மித்யா ஞானத்திற்கு) விரோதமானது. ஒரே அத்விதீய ஆத்மாவின் விஷயத்தில் (அஹமஸ்மி, நானாய் இருக்கிறேன்) என்ற ஞானம் ஏற்பட்டவுடன் எனக்கு நான் செய்யவேண்டிய மற்ற காரியங்கள் உள்ளன. இந்த சாதனத்தால் செய்யவேண்டும். இதை செய்வதால் இகலோக பரலோக பலன்களை அனுபவிப்பேன் என்று இவ்வாறான பேத புத்தி சம்பவிக்காது. ஆகையால் சத்ரூப சத்ய அத்விதீய ஆத்மாவின் ஞானம் உண்டானவுடன் விகாரரூப மித்யா ஜீவாத்மபுத்தி நிவிர்த்தியாகிவிடும் என்று கூறுவது சரியானதே.

ननु ‘तत्त्वमसि’ इत्यत्र त्वंशब्दवाच्येऽर्थे सद्बुद्धिरादिश्यते — यथा आदित्यमनआदिषु ब्रह्मादिबुद्धिः, यथा च लोके प्रतिमादिषु विष्ण्वादिबुद्धिः, तद्वत् ; न तु सदेव त्वमिति ; यदि सदेव श्वेतकेतुः स्यात् , कथमात्मानं न विजानीयात् , येन तस्मै तत्त्वमसीत्युपदिश्यते ?

அனுவாதம் - பூர்வ - ஆனால் எவ்வாறு ஆதித்யன், மனம் முதலியவைகளில் பிரஹ்மா முதலிய புத்தி உள்ளதோ அவ்வாறே உலகில் பிரதிமை முதலியவைகளில் விஷ்ணு முதலிய புத்தி ஆரோபிக்கப்படுகின்றதோ அவ்வாறு “तत्त्वमसि” (தத்வமஸி) என்ற இந்த வாக்கியம் மூலமாக “त्वम्” (துவம்) சப்த வாச்சியார்த்தத்தில் சத்புத்தி ஆரோபிக்கப்பட்டுள்ளது. உண்மையில் “துவம்” அர்த்தம் சத் அல்ல. ச்வேதகேது சத்தாக இருந்தால் எதனால் அவன் அறியவில்லை. அதனால் அவனுக்கு “तत्त्वमसि” (தத்துவமஸி- அதுவே நீ) என்று உபதேசிக்கப்பட்டது.

न, आदित्यादिवाक्यवैलक्षण्यात् — ‘आदित्यो ब्रह्म’ (छा. उ. ३ । १९ । १) इत्यादौ इतिशब्दव्यवधानात् न साक्षाद्ब्रह्मत्वं गम्यते, रूपादिमत्त्वाच्च आदित्यादीनाम् । आकाशमनसोश्च इतिशब्दव्यवधानादेव अब्रह्मत्वम् । इह तु सत एवेह प्रवेशं दर्शयित्वा ‘तत्त्वमसि’ इति निरङ्कुशं सदात्मभावमुपदिशति ।

அனுவாதம் - ஸித்தாந்தீ - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் ஆதித்ய முதலிய வாக்கியங்களில் விலக்ஷணம் உள்ளது. ஆதித்யன் பிரஹ்ம என்று உபாசி என்பதில் “इति” (என்று = இதி) சப்தம் உபயோகப்படுத்தப்பட்டுள்ளதால் அதற்கு சாக்ஷாத் பிரஹ்மத்துவம் கிடையாது. இதைத்தவிர ஆதித்யன் முதலியவைகள் ரூபம் உடையதாவதாலும் அவ்வாறே ஆகாசம், மனம் இவைகளை “इति” (இதி, என்று) என்று உபயோகப்பட்டுள்ளதாலும் அவைகள் பிரஹ்மம் ஆகமுடியாது. இங்கேயோ சத்தின் பிரவேசித்ததை தெரிவித்து “तत्त्वमसि” (தத்துவமஸி) என்று தடையற்ற சதாத்ம பாவத்தை உபதேசிக்கின்றார்.

ननु पराक्रमादिगुणः सिंहोऽसि त्वम् इतिवत् तत्त्वमसीति स्यात् ।

அனுவாதம் - பூர்வ - எவ்வாறு பராக்கிரமம் முதலிய குணமுடைய “சிம்ஹம் நீ” என்று கூறுவது போல் “तत्त्वमसि” (தத்வமஸி) என்ற வாக்கியமும் ஆகுமே எனில்?

न, मृदादिवत् सदेकमेवाद्वितीयं सत्यम् इत्युपदेशात् । न च उपचारविज्ञानात् ‘तस्य तावदेव चिरम्’ (छा. उ. ६ । १४ । २) इति सत्सम्पत्तिरुपदिश्येत । मृषात्वादुपचारविज्ञानस्य — त्वमिन्द्रो यम इतिवत् ।

அனுவாதம் - ஸித்தாந்தீ - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் மண் முதலியவைகளைப் போல் ஒன்றே அத்விதீய சத்யம் என்று உபதேசம் செய்யப்பட்டுள்ளது. உபசார விக்ஞானத்தால் “तावदेव चिरम्” (தாவதேவ சிரம் = அதுவரையே தாமதம்) என்று இவ்வாறு சத்தின் பிராப்தியின் உபதேசம் செய்யப்படவில்லை. ஏன்எனில் நீ இந்திரன், யமன் முதலிய விக்ஞானங்களைப்போல் உபசார விக்ஞானமாய் இருந்தால் அது மித்யா ஆகும்.

नापि स्तुतिः, अनुपास्यत्वाच्छ्वेतकेतोः । नापि सत् श्वेतकेतुत्वोपदेशेन स्तूयेत — न हि राजा दासस्त्वमिति स्तुत्यः स्यात् । नापि सतः सर्वात्मन एकदेशनिरोधो युक्तः तत्त्वमसीतिदेशाधिपतेरिव ग्रामाध्यक्षस्त्वमिति । न च अन्या गतिरिह सदात्मत्वोपदेशात् अर्थान्तरभूता सम्भवति ।

அனுவாதம் - இதைத்தவிர ஸ்துதியும் பொருந்தாது. ஏன்எனில் ச்வேதகேது உபாசிக்க வேண்டிய வஸ்து அல்ல. சத்தானது ச்வேதகேதுத்துவத்தை உபாஸ்ய வஸ்துவாக ஸ்துதிக்கவில்லை. எவ்வாறு ராஜாவை சேவகன் என்று ஸ்துதிப்பது இல்லையோ, அவ்வாறே ராஜ்ய அதிபதியை கிராம அதிபதியாக ஸ்துதிப்பது இல்லையோ சத் என்னும் சர்வாத்மாவை தத்துவமஸி (அதுவே நீயாக இருக்கிறாய்) என்று (ச்வேதகேது ரூபமாக) ஏகதேசத்தில் அர்த்தம் கொள்வது பொருந்தாது. இதைத்தவிர சத்தின் ஆத்மத்துவ உபதேசத்தால் வேறுவிதமான அர்த்தமோ, வேறு கதியோ இந்த வாக்கியத்தில் சம்பவிக்காது.

ननु सदस्मीति बुद्धिमात्रमिह कर्तव्यतया चोद्यते न त्वज्ञातं सदसीति ज्ञाप्यत इति चेत् ।

அனுவாதம் - பூர்வ - இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது சத்தாக இருக்கின்றேன் என்ற புத்தியை மாத்திரம் கர்த்தவ்ய ரூபமாக (செய்யவேண்டிய ரூபமாக) உபதேசம் செய்யப்பட்டுள்ளது. “நீ’’ சத் ஆக இருக்கிறாய் என்று அறியாததின் ஞானத்தை உண்டாக்கவில்லை எனின்.

नन्वस्मिन्पक्षेऽपि ‘अश्रुतं श्रुतं भवति’ (छा. उ. ६ । १ । ३) इत्याद्यनुपपन्नम् ।

அனுவாதம் - ஸித்தாந்தீ - ஆனால் இந்த பக்ஷத்தை ஏற்றுக்கொண்டாலும் “अश्रुतं श्रुतं भवति” (அச்ருதம் ச்ருதம் பவதி) முதலியவைகளால் கூறப்பட்டதும் சரியல்ல என்று ஆகும்.

न, सदस्मीति बुद्धिविधेः स्तुत्यर्थत्वात् ।

அனுவாதம் - பூர்வ - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் “सदस्मि” (சத்அஸ்மி) என்ற புத்திரூப விதியானது ஸ்துதியின் பொருட்டாகும்.

न, ‘आचार्यवान्पुरुषो वेद । तस्य तावदेव चिरम्’ (छा. उ. ६ । १४ । २) इत्युपदेशात् । यदि हि सदस्मीति बुद्धिमात्रं कर्तव्यतया विधीयते न तु त्वंशब्दवाच्यस्य सद्रूपत्वमेव, तदा न आचार्यवान्वेद इति ज्ञानोपयोपदेशो वाच्यः स्यात् । यथा ‘अग्निहोत्रं जुहुयात्’ ( ? ) इत्येवमादिष्वर्थप्राप्तमेव आचार्यवत्त्वमिति, तद्वत् । ‘तस्य तावदेव चिरम्’ इति च क्षेपकरणं न युक्तं स्यात् , सदात्मतत्त्वे अविज्ञातेऽपि सकृद्बुद्धिमात्रकरणे मोक्षप्रसङ्गात् ।

அனுவாதம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் “आचार्यवान्पुरुषो वेद तस्य तावदेव चिरम्” (ஆச்சார்யவான்புருஷோ வேத தஸ்ய தாவதேவ சிரம்) = அதாவது ஆச்சாரியனை உடைய புருஷனுக்கே ஞானம் உண்டாகிறது. அதுவரையே தாமதம்) என்று உபதேசிக்கப்பட்டுள்ளது. “நான் சத்” என்று இவ்வாறு புத்தி அளவில் மாத்திரம் கர்த்தவ்யரூபமாக விதித்திருந்தால் “त्वम्” (துவம் = நீ) என்ற சப்தவாச்சியம் ஜீவனின் சத்ரூபத்தை உபதேசிக்கவில்லையெனில் “आचार्यवान् पुरुषो वेद” (ஆச்சாரியவான் புருஷோ வேத) என்று இவ்வாறு ஞானத்திற்கான உபாயத்தை உபதேசம் செய்திருக்க முடியாது. எவ்வாறு “அக்னிஹோத்திரம் செய்” முதலிய விதிகளிலும் ஆச்சாரியத்துவம் ஏற்படுகிறதோ அவ்வாறே இங்கும் அறிந்துகொள்ள வேண்டும். மேலும் எதுவரை தாமதமோ என்று கூறிக்கொண்டு காலக்ஷபேம் செய்வது சரியல்ல. ஏன்எனில் சத் ஆத்ம தத்துவத்தின் ஞானம் இல்லாவிடினும் ஒரு தடவை சத் புத்தி செய்வதாலேயே மோக்ஷம் என்று நிச்சயமாவதால் ஆகும்.

न च तत्त्वमसीत्युक्ते नाहं सदिति प्रमाणवाक्यमजनिता बुद्धिः निवर्तयितुं शक्या ; नोत्पन्नेति वा शक्यं वक्तुम् , सर्वोपनिषद्वाक्यानां तत्परतयैवोपक्षयात् । यथा अग्निहोत्रादिविधिजनिताग्निहोत्रादिकर्तव्यताबुद्धीनामतथार्थत्वमनुत्पन्नत्वं वा न शक्यते वक्तुम् — तद्वत् ।

அனுவாதம் - இதைத்தவிர எவ்வாறு அக்னிஹோத்திரம் முதலியவைகளால் உண்டான அக்னிஹோத்திரம் அவசியம் செய்ய வேண்டும் என்ற புத்திக்கு பொருந்தாததால் (அல்லது உண்டாகும் என்று கூறமுடியாததால்) இவ்வாறு “तत्त्वमसि” (தத்துவமஸி) என்று கூறியதும் “நான் சத்” என்று பிரமாணத்தால் உண்டான புத்தி நிவிர்த்தியாகாது. மேலும் இவ்வாறு கூறவும் முடியாது. ஏன்எனில் அது உத்பத்தியும் ஆகவில்லை. மேலும் அது உபநிஷத் வாக்கியங்களினால் அதன் பரமாக ஆவதே அதன் முடிவான அர்த்தமாகும்.

यत्तूक्तं सदात्मा सन् आत्मानं कथं न जानीयादिति, नासौ दोषः, कार्यकरणसङ्घातव्यतिरिक्तः अहं जीवः कर्ता भोक्तेत्यपि स्वभावतः प्राणिनां विज्ञानादर्शनात् । किमु तस्य सदात्मविज्ञानम् । कथमेवं व्यतिरिक्तविज्ञाने असति तेषां कर्तृत्वादिविज्ञानं सम्भवति दृश्यते च । तद्वत्तस्यापि देहादिष्वात्मबुद्धित्वात् न स्यात्सदात्मविज्ञानम् । तस्मात् विकारानृताधिकृतजीवात्मविज्ञाननिवर्तकमेव इदं वाक्यम् ‘तत्त्वमसि’ इति सिद्धमिति ॥

அனுவாதம் - மேலும் எது கூறப்பட்டதோ சதாத்மாவாக இருந்துகொண்டு ஆத்மாவை ஏன் அறியவில்லை என்று. அந்த தோஷம் இல்லை. ஏன்எனில் ஸ்வபாவமாகவே ஜீவன்களுக்கு இவ்வாறான புத்தி காணப்படவில்லை. ஆதலால் எவ்வாறு சதாத்ம விக்ஞானம் உண்டாகும். ஏன்எனில் காரியகரண சங்காதத்தைக்காட்டிலும் வேறானவன் நான், ஜீவன், கர்த்தா போக்த்தா என்ற புத்தி இருக்கும்பொழுது எவ்வாறு சத்தாத்மபுத்தி உண்டாகும். இதில் என்ன ஆச்சரியம் இருக்கிறது. இவ்வாறான ஸ்திதியில் எவ்வாறு சதாத்மபுத்தி உண்டாகும்? எதுவரை தேஹேந்திரியம் முதலியவைகளைக்காட்டிலும் வேறான புத்தி ஏற்படாதவரை கர்த்திருத்வ முதலிய புத்தி ஏற்படுவதும் எவ்வாறு சம்பவிக்கும் இந்த விஷயம் காணப்படுகிறது. அவ்வாறு இந்த தேஹாதிகளில் ஆத்மபுத்தி இருப்பதால் சதாத்ம புத்தி ஏற்படுவது இல்லை. ஆகையால் இந்த “तत्त्वमसि” (தத்வமஸி) என்ற இந்த வாக்கியம் விகாரரூப மித்யா தேஹம் முதலியவைகளில் வைத்த ஜீவாத்ம பாவத்தை நிவிர்த்தி செய்யக்கூடியதாகும்.

अधीहि अधीष्व भगवः भगवन्निति ह किल उपससाद । अधीहि भगव इति मन्‍त्रः । सनत्कुमारं योगीश्वरं ब्रह्मिष्ठं नारदः उपसन्नवान् । तं न्यायतः उपसन्नं ह उवाच — यदात्मविषये किञ्चिद्वेत्थ तेन तत्प्रख्यापनेन मामुपसीद इदमहं जाने इति, ततः अहं भवतः विज्ञानात् ते तुभ्यम् ऊर्ध्वं वक्ष्यामि, इत्युक्तवति स ह उवाच नारदः ॥

அனுவாதம் - ஹே பகவானே! எனக்கு உபதேசம் செய்யுங்கள் என்று கூறிக்கொண்டு நாரதர் யோகீச்வரரான பிரஹ்மநிஷ்டர் சனத்குமாரரிடம் சிஷ்யபாவத்துடன் அருகில் வந்தார். “अधीहि भगव” (அதீஹி பகவ:) எனக்கு உபதேசியுங்கள் என்பது குருவின் சமீபம் சிஷ்ய ரூபமாய் வருவதற்கான மந்திரம் ஆகும். தன் சமீபத்தில் நியமமாக வந்து அடைந்தவரிடம் கூறினார் - உனக்கு ஆத்ம விஷயத்தில் எவ்வளவு அறிந்திருக்கின்றாயோ அதை என்னிடம் நான் இவ்வாறு அறிந்திருக்கின்றேன் என்று என்னிடம் கூறு. நீ அறிந்ததைக்காட்டிலும் மேலானதை நான் உபதேசம் செய்கின்றேன் என்று சனத்குமாரர் கூறிய பின் நாரதர் இவ்வாறு கூறினார்.

ऋग्वेदं भगवः अध्येमि स्मरामि, ‘यद्वेत्थ’ इति विज्ञानस्य पृष्टत्वात् । तथा यजुर्वेदं सामवेदमाथर्वणं चतुर्थं वेदं वेदशब्दस्य प्रकृतत्वात् इतिहासपुराणं पञ्चमं वेदं वेदानां भारतपञ्चमानां वेदं व्याकरणमित्यर्थः । व्याकरणेन हि पदादिविभागशः ऋग्वेदादयो ज्ञायन्ते ; पित्र्यं श्राद्धकल्पम् ; राशिं गणितम् ; दैवम् उत्पातज्ञानम् ; निधिं महाकालादिनिधिशास्त्रम् ; वाकोवाक्यं तर्कशास्त्रम् ; एकायनं नीतिशास्त्रम् ; देवविद्यां निरुक्तम् ; ब्रह्मणः ऋग्यजुःसामाख्यस्य विद्यां ब्रह्मविद्यां शिक्षाकल्पच्छन्दश्चितयः ; भूतविद्यां भूततन्‍त्रम् ; क्षत्रविद्यां धनुर्वेदम् ; नक्षत्रविद्यां ज्यौतिषम् ; सर्पदेवजनविद्यां सर्पविद्यां गारुडं देवजनविद्यां गन्धयुक्तिनृत्यगीतवाद्यशिल्पादिविज्ञानानि ; एतत्सर्वं हे भगवः अध्येमि ॥

அனுவாதம் - நீ எதை அறிந்திருக்கின்றாயோ அதைக் கூறு என்றதால், ஹே பகவானே! நான் அத்யயனம் செய்த ரிக்வேதத்தின் ஸ்மரணம் உள்ளது. (ஞாபகம் உள்ளது) என்று கூறியதற்கான காரணம் எதை அறிந்திருக்கின்றாயோ அதைக்கூறு என்று விக்ஞான விஷயத்தில் பிரச்னம் செய்திருந்தார். அவ்வாறே யஜுர்வேதம், சாமவேதம், நான்காவதான அதர்வணவேதத்தை அறிவேன். “वेद” (வேத- அறிந்தேன்) என்ற சப்தத்தின் பிரயோகத்தால் ஏற்பட்டதின் காரணமாக இதிஹாசம், புராணரூப ஐந்தாவது வேதத்தையும் அறிந்திருக்கின்றேன். மஹாபாரதத்துடன் சேர்த்து ஐந்து வேதங்களின் (वेद) அறிவு என்றது வியாகரணம் ஆகும். ஏன்எனில் வியாகரணத்தின் மூலமாக பதம் முதலியவைகளின் விபாக பூர்வமாக ரிக்வேத முதலியவைகளின் ஞானம் உண்டாகிறது. பித்ரிய - சிராத்த கல்பம், ராசி - கணிதம், தைவ உத்பாத்த ஞானம், நிதி- மஹாகாலம் முதலிய நிதி சாஸ்த்திரம், வாக்கோ வாக்கியம்- தர்க்க சாஸ்த்திரம், ஏகாயன- நீதி சாஸ்திரம், தேவவித்யா- நிருக்தம், பிரஹ்மவித்யா- பிரஹ்மா என்பது ரிக், யஜுர், சாம என்னும் வேதங்களின் வித்யை ஆகிய சிக்ஷா, கல்பம், சந்தஸ், சித்தங்கள், பூதவித்யா- பூத சாஸ்திரம், க்ஷத்ரவித்யா - தனுர்வித்யை, நக்ஷத்திரானீரூபவித்யா - ஜ்யோதிஷம், சர்ப்ப, தேவ ஜனவித்யா- கந்த யுக்தி, நடனம், கானம், வாத்தியம் மேலும் சில்ப்பம் முதலிய விக்ஞானம் ஆகிய இவைகள் எல்லாவற்றையும் ஹே பகவானே! நான் அறிந்திருக்கின்றேன்.

सोऽहं भगवः एतत्सर्वं जानन्नपि मन्‍त्रविदेवास्मि शब्दार्थमात्रविज्ञानवानेवास्मीत्यर्थः । सर्वो हि शब्दः अभिधानमात्रम् अभिधानं च सर्वं मन्त्रेष्वन्तर्भवति । मन्‍त्रविदेवास्मि मन्‍त्रवित्कर्मविदित्यर्थः । ‘मन्त्रेषु कर्माणि’ (छा. उ. ७ । ४ । १) इति हि वक्ष्यति । न आत्मवित् न आत्मानं वेद्मि ।

அனுவாதம் - ஹே பகவானே! அது நான் (सोऽहं) என்பது எல்லாம் அறிந்து இருந்தும் மந்திரத்தை மாத்திரம் அறிந்தவனாக இருக்கின்றேன். அதாவது சப்தார்த்தத்தை மட்டும் அறிந்துள்ளேன் என்பது பொருள். எல்லா சப்தங்களும் நாமங்களே எல்லா நாமங்களும் மந்திரங்களில் அடங்கி உள்ளது. மந்திரங்களை அறிந்தவனாக உள்ளேன். மந்திரங்களை அறிந்தவன் (मन्त्रवित्) என்பது கர்மங்களை அறிந்தவன் (कर्मवित्) என்பது பொருள். “मन्त्रेषु कर्माणि” (மந்திரேஷு கர்மாணி) என்று கூறப்போகிறது. நான் ஆத்மாவை அறியவில்லை.

नन्वात्मापि मन्त्रैः प्रकाश्यत एवेति कथं मन्‍त्रविच्चेत् नात्मवित् ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் ஆத்மாவும் மந்திரங்களால் பிரகாசப்படுத்துவதால் எதற்காக மந்திரவித் (நாரதர்) ஆத்மாவை அறியவில்லை.

न, अभिधानाभिधेयभेदस्य विकारत्वात् । न च विकार आत्मेष्यते । नन्वात्माप्यात्मशब्देन अभिधीयते । न, ‘यतो वाचो निवर्तन्ते’ (तै. उ. २ । ९ । १), ‘यत्र नान्यत्पश्यति’ (छा. उ. ७ । २४ । १) इत्यादिश्रुतेः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் நாமம், நாமம் உடையது என்ற பேதம் எதற்கோ அதுவே விகாரம் ஆகும். இங்கு விகார ஆத்மாவை ஏற்றுக்கொள்ளவில்லை. ஆனாலும் ஆத்மாவும் ஆத்ம சப்தத்தால் கூறப்படுகிறதே எனில் அவ்வாறு அல்ல ஏன்எனில் “यतो वाचो निवर्तन्ते” (யதோ வாசோ நிவர்த்தந்தே) “यत्र नान्यत्पश्यति” (யத்ர நான்யத்பஷ்யதி) என்பது முதலிய ஸ்ருதிகளால் (அதனை வாக்கு எட்டாததும், காணமுடியாததுமாக) சித்திக்கிறது.

कथं तर्हि ‘आत्मैवाधस्तात्’ (छा. उ. ७ । २५ । २) ‘स आत्मा’ (छा. उ. ६ । १६ । १) इत्यादिशब्दाः आत्मानं प्रत्याययन्ति ?

அனுவாதம் - சங்கை- ஆனால் எவ்வாறு “आत्मैवाधस्तात्” “स आत्मा” (ஆத்மைவாதஸ்தாத், ச ஆத்மா) என்பது முதலிய சப்தங்களால் இவ்வாறு ஆத்மாவைக் கூறுகின்றனர்?

नैष दोषः । देहवति प्रत्यगात्मनि भेदविषये प्रयुज्यमानः शब्दः देहादीनामात्मत्वे प्रत्याख्यायमाने यत्परिशिष्टं सत् , अवाच्यमपि प्रत्याययति — यथा सराजिकायां दृश्यमानायां सेनायां छत्रध्वजपताकादिव्यवहिते अदृश्यमानेऽपि राजनि एष राजा दृश्यत इति भवति शब्दप्रयोगः ; तत्र कोऽसौ राजेति राजविशेषनिरूपणायां दृश्यमानेतरप्रत्याख्याने अन्यस्मिन्नदृश्यमानेऽपि राजनि राजप्रतीतिर्भवेत् —तद्वत् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இதில் எந்த ஒரு தோஷமும் இல்லை. பேத விஷயமான தேஹத்தை உடைய பிரத்யக் ஆத்மாவில் பிரயோகிக்கப்படும் சப்தம், தேஹம் முதலியவைகளின் ஆத்மத்துவம் இல்லையென்று ஆனதும் சத் மாத்திரமே மிஞ்சுகிறது. அது வாச்சியமாக இல்லாவிடினும் (லக்ஷணத்தினால்) அதன் ஞானம் உண்டாகிறது. எவ்வாறு ராஜாவுடன் காணப்படும் சேனையில் குடை, தண்டம் மேலும் கொடி முதலியவைகளின் கூட்டத்தால் ராஜாவைக் காணமுடியவில்லை. ஆயினும் அந்த ராஜாவைப் பார்க்கிறேன் என்று பிரயோகம் செய்யப்படுகிறது. இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது இதில் ராஜா யார் என்று கேள்வி எழும்புகின்றது. ராஜாவைப் பற்றி கூறுபவன் விசேஷமான லக்ஷணங்களுடன் கூடியவனை நிரூபணம் செய்தபின் மற்ற பார்க்கப்படுகின்ற புருஷர்களை தவிர்த்து அவர்களைவிட வேறான ராஜாவை நேராக காண முடியவில்லை ஆனாலும் ராஜாவின் ஞானம் ஏற்படுகிறது. (இவ்வாறு அநாத்மாவை நீக்கி ஆத்ம ஞானம் உண்டாகிறது.)

तस्मात्सोऽहं मन्‍त्रवित् कर्मविदेवास्मि, कर्मकार्यं च सर्वं विकार इति विकारज्ञ एवास्मि, न आत्मवित् न आत्मप्रकृतिस्वरूपज्ञ इत्यर्थः । अत एवोक्तम् ‘आचार्यवान्पुरुषो वेद’ (छा. उ. ६ । १४ । २) इति ; ‘यतो वाचो निवर्तन्ते’ (तै. उ. २ । ९ । १) इत्यादिश्रुतिभ्यश्च ।

அனுவாதம் - (நாரதர் கூறினார்-) ஆகையால் அந்த நான் “यतो वाचो निवर्तन्ते” மந்திரவித் அதாவது கர்ம வித்தாக இருக்கிறேன். கர்மம் காரியம் எல்லாம் விகாரமாக்கும் என்பதால் நான் விகாரக்ஞனாக (விகார ஞானமுடையவனாக) இருக்கிறேன். நான் ஆத்மாவை அறிந்தவன் அல்ல. ஆத்மரூப பிரக்ருதியின் (காரணத்தின்) ஸ்வரூபத்தை அறியாதவனாக இருக்கின்றேன் என்பது பொருள். ஆகையால் இவ்வாறு ஸ்ருதிகளில் இதற்கு பிரமாணங்கள் இருக்கின்றன. அதாவது “आचार्यवान्पुरुषो वेद” (ஆச்சாரியவான்புருஷோ வேத) என்றும், “यतो वाचो निवर्तन्ते” (யதோ வாசோ நிவர்தந்தே) என்றும் உள்ளன.

श्रुतमागमज्ञानमस्त्येव हि यस्मात् मे मम भगवद्दॄशेभ्यो युष्मत्सदृशेभ्यः तरति अतिक्रमति शोकं मनस्तापम् अकृतार्थबुद्धिताम् आत्मवित् इति ; अतः सोऽहमनात्मवित्त्वात् हे भगवः शोचामि अकृतार्थबुद्ध्या सन्तप्ये सर्वदा ; तं मा मां शोकस्य शोकसागरस्य पारम् अन्तं भगवान् तारयतु आत्मज्ञानोडुपेन कृतार्थबुद्धिमापादयतु अभयं गमयत्वित्यर्थः ।

அனுவாதம் - எதனால் தங்களைப் போன்றவர்களிடம் இருந்து சோகம் அதாவது மனதின் தாபம் என்னும் அக்ருதார்த்த புத்தியை ஆத்மவித்து கடக்கிறான் என்று எனக்கு ஆகமஞானம் உள்ளது. ஆனாலும் ஹே பகவானே! அந்த நான் அநாத்ம வித்தாய் இருப்பதால் சோகமுடையவனாய் அகிருதார்த்த புத்தியினால் எப்பொழுதும் அதனால் தாபித்துக்கொண்டு இருக்கும் என்னை ஹே பகவானே! சோகமாகிய கடலை கடப்பதற்கான ஆத்மஞானம் என்னும் ஓடத்தால் என்னை தாண்டச்செய்து காப்பாற்றுவீராக. கிருதார்த்த புத்தியை அடையச் செய்யுங்கள். அதாவது அபயத்தை அடையச் செய்யுங்கள்.

तम् एवमुक्तवन्तं ह उवाच — यद्वै किञ्च एतदध्यगीष्ठाः अधीतवानसि, अध्ययनेन तदर्थज्ञानमुपलक्ष्यते, ज्ञातवानसीत्येतत् , नामैवैतत् , ‘वाचारम्भणं विकारो नामधेयम्’ (छा. उ. ६ । १ । ४) इति श्रुतेः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறினவரிடம் (நாரதரிடம்) இவ்வாறு சனத்குமாரர் கூறினார்- நீர் எந்த அளவு அத்யயனம் செய்திருக்கிறீரோ அந்த அத்யயனத்தால் அதன் அர்த்த ஞானமும் உபலக்ஷிக்கப்படுகிறது. அதாவது நீர் எதுவரை அறிந்துள்ளீரோ அது நாமமேயாகும். ஏன்எனில் “वाचारम्भणं विकारो नामधेयम्” (வாசாரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம்) என்று சுருதி வாக்கியத்தால் அறிகிறோம்.

नाम वा ऋग्वेदो यजुर्वेद इत्यादि नामैवैतत् । नामोपास्स्व ब्रह्मेति ब्रह्मबुद्ध्या — यथा प्रतिमां विष्णुबुद्ध्या उपास्ते, तद्वत् ॥

அனுவாதம் - ரிக்வேதம் நாமமே. அவ்வாறே யஜுர்வேதம் முதலியவைகளும் இந்த நாமமே ஆகும். எவ்வாறு பிரதிமையில் விஷ்ணு புத்தியால் உபாசிக்கின்றோமோ அவ்வாறு பிரஹ்ம என்று பிரஹ்ம புத்தியால் நாமத்தை உபாசனை செய்.

स यस्तु नाम ब्रह्मेत्युपास्ते, तस्य यत्फलं भवति, तच्छृणु — यावन्नाम्नो गतं नाम्नो गोचरं तत्र तस्मिन् नामविषयेअस्य यथाकामचारः कामचरणं राज्ञ इव स्वविषये भवति । यो नाम ब्रह्मेत्युपास्ते इत्युपसंहारः । किमस्ति भगवः नाम्नो भूयः अधिकतरं यद्ब्रह्मदृष्ट्यर्हमन्यदित्यभिप्रायः । सनत्कुमार आह — नाम्नो वाव भूयः अस्त्येवेति । उक्तः आह — यद्यस्ति तन्मे भगवान्ब्रवीतु इति ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் நாமம் பிரஹ்மம் என்று உபாசிக்கின்றானே அவனுக்கு என்ன பலன் என்பதைக்கேள் - எதுவரை நாமத்தின் விஷயமாகிறதோ அதுவரை அந்த நாமத்தின் விஷயத்தில் எவ்வாறு ராஜா தன் விஷயத்தில் தான் நினைத்தபடி செயல்பட முடிகிறதோ அவ்வாறு நினைத்தபடி நடக்கும். எந்த நாமத்தை பிரஹ்மம் என்று உபாசனை செய் என்று உபசம்ஹாரம் செய்யப்படுகிறது. (முடிக்கப்படுகிறது). ஹே பகவானே! நாமத்தைக் காட்டிலும் மேலானது எது? அதாவது பிரஹ்ம திருஷ்டிக்கு யோக்யமான வேறு வஸ்து உள்ளதா? என்பது இதன் அபிப்பிராயம். சனத்குமாரர் கூறினார்- நாமத்தைக் காட்டிலும் மேலானது உள்ளது. இவ்வாறு கூறியபின் (நாரதர்) ஹே பகவானே! அவ்வாறு இருந்தால் அதை எனக்குக் கூறுங்கள்.

वाग्वाव । वागिति इन्द्रियं जिह्वामूलादिष्वष्टसु स्थानेषु स्थितं वर्णानामभिव्यञ्जकम् । वर्णाश्च नामेति नाम्नो वाग्भूयसीत्युच्यते । कार्याद्धि कारणं भूयो दृष्टं लोके — यथा पुत्रात्पिता, तद्वत् ।

அனுவாதம் - “वाग्वाव” (வாக்வாவ) - வாக் என்பது ஜிஹ்வா (நாக்கின்) மூலம் முதலிய எட்டு ஸ்தானங்களில் இருக்கும் வர்ணங்களே (எழத்துக்களே) நாமம் ஆகும். இதனால் வாக்கே நாமத்தைக்காட்டிலும் மேலானது என்று கூறப்படுகிறது. வர்ணமே நாமம் ஆவதால் நாமத்தைவிட வாக் மேலானது என்று கூறப்படுகிறது. உலகில் புத்திரனைவிட பிதா மேலானவனாகக் காணப்படுவதுபோல் காரியத்தினால் காரணம் மேலானது என்று அறியப்படுகிறது.

कथं च वाङ्नाम्नो भूयसीति, आह — वाग्वा ऋग्वेदं विज्ञापयति — अयम् ऋग्वेद इति । तथा यजुर्वेदमित्यादि समानम् । हृदयज्ञं हृदयप्रियम् ; तद्विपरीतमहृदयज्ञम् । यत् यदि वाङ् नाभविष्यत् धर्मादि न व्यज्ञापयिष्यत् , वागभावे अध्ययनाभावः अध्ययनाभावे तदर्थश्रवणाभावः तच्छ्रवणाभावे धर्मादि न व्यज्ञापयिष्यत् न विज्ञातमभविष्यदित्यर्थः । तस्मात् वागेवैतत् शब्दोच्चारणेन सर्वं विज्ञापयति । अतः भूयसी वाङ्नाम्नः । तस्माद्वाचं ब्रह्मेत्युपास्स्व ॥

அனுவாதம் - வாக் நாமத்தைவிட எவ்வாறு மேன்மையானது? அதற்கு கூறப்படுகிறது - இது ரிக்வேதம் என்று வாக் ரிக்வேதத்தை தெரிவிக்கின்றது. அவ்வாறே யஜுர்வேதம் முதலியவைகளையும் தெரிவிக்கின்றது. “ह्य्दयज्ञं” (ஹ்ருதயக்ஞம்) என்பது ஹிருதயத்தின் பிரியம். அதைவிட விபரீதமானது அஹ்ருதயக்ஞம். வாக் இல்லையெனில் தர்மங்கள் முதலிய விஷயங்களை அறியமுடியாது. வாக் இல்லாவிடில் அத்யயனம் செய்யமுடியாது. அத்யயனம் இல்லாததால் அதன் அர்த்தத்தின் சிரவணமும் இல்லாததால் தர்மம் முதலியவைகளின் ஞானமும் உண்டாகாது. ஆகையால் வாக்கினால் சப்தம் உச்சாரணை செய்யப்படுவதால் எல்லாம் அறியமுடிகிறது. ஆகையால் வாக்கே சிரேஷ்டமானது (மேன்மையானது). ஆகையால் வாக்கை பிரஹ்மம் என்று உபாசனை செய்.

मनः मनस्यनविशिष्टमन्तःकरणं वाचः भूयः । तद्धि मनस्यनव्यापारवत् वाचं वक्तव्ये प्रेरयति । तेन वाक् मनस्यन्तर्भवति । यच्च यस्मिन्नन्तर्भवति तत्तस्य व्यापकत्वात् ततो भूयो भवति । यथा वै लोके द्वे वा आमलके फले द्वे वा कोले बदरफले द्वौ वा अक्षौ विभीतकफले मुष्टिरनुभवति मुष्टिस्ते फले व्याप्नोति मुष्टौ हि ते अन्तर्भवतः, एवं वाचं च नाम च आमलकादिवत् मनोऽनुभवति ।

அனுவாதம் - மனம் - மனன சக்தியுடன் கூடிய அந்தக்கரணம் வாக்கைக்காட்டிலும் சிறந்தது. அது மனன வியாபாரத்துடன் கூடிய மனமே வாக்கை கூற(பேச) வேண்டிய விஷயத்தில் பிரேரணை செய்கிறது. ஆகையால் வாக் மனதில் அந்தர்கதமாக உள்ளது. (அடங்கிஉள்ளது) மேலும் எதனுள் அந்தர்கதமாக உள்ளதோ அதை அபேக்ஷித்து அது வியாபகமாக இருப்பதால் அதைவிட சிறந்ததாக ஆகிறது. உலகில் எவ்வாறு இரண்டு நெல்லிக்கனி இரண்டு திராக்ஷை, இரண்டு பதரிபழம் கை முஷ்ட்டியில் வியாபித்திருக்கிறதோ ஆகையால் அது அந்தர்கதமாகிறது. இவ்வாறு நெல்லிக்கனி முதலியவைகளைப் போல் வாக்கு, நாமம் ஆகிய இரண்டும் மனதில் அடங்கியுள்ளது அதாவது மனது அவைகளை அனுபவிக்கின்றது.

स यदा पुरुषः यस्मिन्काले मनसा अन्तःकरणेन मनस्यति, मनस्यनं विवक्षाबुद्धिः, कथं मन्त्रान् अधीयीय उच्चारयेयम् — इत्येवं विवक्षां कृत्वा अथाधीते । तथा कर्माणि कुर्वीयेति चिकीर्षाबुद्धिं कृत्वा अथ कुरुते । पुत्रांश्च पशूंश्च इच्छेयेति प्राप्तीच्छां कृत्वा तत्प्राप्त्युपायानुष्ठानेन अथेच्छते, पुत्रादीन्प्राप्नोतीत्यर्थः । तथा इमं च लोकम् अमुं च उपायेन इच्छेयेति तत्प्राप्त्युपायानुष्ठानेन अथेच्छते प्राप्नोति ।

அனுவாதம் - அந்த புருஷன் எப்பொழுது மனம் அதாவது மனம் அத்யயனம் செய்ய விரும்புகிறதோ அது எவ்வாறு? மந்திரங்களை அத்யயனம் செய்து உச்சரிக்கின்றேன் என்று விரும்பி அத்யயனம் செய்கிறது. அவ்வாறே கர்மங்களை செய்கின்றேன் என்ற புத்தியை செய்து கர்மம் செய்து புத்திரன் மேலும் பசுக்களை விரும்பி அதை அடைய வேண்டியதற்கான கர்மங்களை செய்து விரும்பியவாறு புத்ரன் முதலியவைகளை அடைகிறான் என்பது பொருள். அவ்வாறே இந்த லோகத்தையும், அந்த மேல் லோகத்தையும் விரும்பி அவைகளின் பிராப்த்திக்கான உபாய அனுஷ்டானத்தால் விரும்பியதை அடைகின்றான்.

मनो हि आत्मा, आत्मनः कर्तृत्वं भोक्तृत्वं च सति मनसि नान्यथेति मनो हि आत्मेत्युच्यते । मनो हि लोकः, सत्येव हि मनसि लोको भवति तत्प्राप्त्युपायानुष्ठानं च इति मनो हि लोकः यस्मात् , तस्मान्मनो हि ब्रह्म । यत एवं तस्मान्मन उपास्स्वेति ॥

அனுவாதம் - மனமே ஆத்மா. ஏன்எனில் மனம் இருப்பதால் தான் ஆத்மாவிற்கு கர்த்ருத்தவம், போக்த்ருத்துவம் சித்திக்கிறது. வேறு வகையால் அல்ல. இதனால் மனமே ஆத்மா எனப்படுகிறது. மனமே லோகம். ஏன் எனில் மனம் இருப்பதால் தான் லோகம் இருக்கிறது. அதனை அடைவதற்கான உபாயமும் அனுஷ்டிக்கப்படுகிறது. இவ்வாறு இருப்பதால் மனமே லோகம். ஆகையால் மனமே பிரஹ்மம். இவ்வாறு இருப்பதால் மனதை பிரஹ்மம் என்று உபாசனை செய் என்பதாகும்.

सङ्कल्पो वाव मनसो भूयान् । सङ्कल्पोऽपि मनस्यनवत् अन्तःकरणवृत्तिः, कर्तव्याकर्तव्यविषयविभागेन समर्थनम् । विभागेन हि समर्थिते विषये चिकीर्षाबुद्धिः मनस्यनानन्तरं भवति । कथम् ? यदा वै सङ्कल्पयते कर्तव्यादिविषयान्विभजते — इदं कर्तुं युक्तम् इदं कर्तुमयुक्तमिति, अथ मनस्यति मन्त्रानधीयीयेत्यादि । अथ अनन्तरं वाचम् ईरयति मन्त्राद्युच्चारणे । तां च वाचम् उ नाम्नि नामोच्चारणनिमित्तं विवक्षां कृत्वा ईरयति । नाम्नि नामसामान्ये मन्त्राः शब्दविशेषाः सन्तः एकं भवन्ति अन्तर्भवन्तीत्यर्थः । सामान्ये हि विशेषः अन्तर्भवति ।

அனுவாதம் - சங்கல்பமே மனதைவிட சிறந்தது. சங்கல்பமும் நினைப்பது போன்று அந்தக்கரண விருத்தியாகும். எது செய்யவேண்டும். எது செய்யக்கூடாது என்ற விஷயத்தை பிரித்து அறியும் சாமர்த்தியம் உடையது. அதை பிரித்து அளித்த விஷயத்தில் செய்யவேண்டும். என்பதில் இச்சை உள்ள புத்தியால் நினைக்கப்படுகிறது. அது எவ்வாறு? எப்பொழுது சங்கல்பிக்கின்றானோ அதாவது இதை செய்ய விரும்புகிறேன் என்று கர்த்தவ்ய விஷயங்களை பிரிக்கின்றானோ அப்பொழுது இவ்வாறு நினைக்கின்றான்- நான் மந்திரங்களை அத்யயனம் செய்வேன் என்று அதன்பின் மந்திரங்களை உச்சரிப்பதற்கு வாக்கை பிரேரணை செய்கிறது. மேலும் அந்த வாக்கின் நாமத்தில் அதாவது நாமத்தை உச்சரிப்பதற்கான நிமித்தமானதை இச்சித்து நாமத்தில் பிரேரணை செய்கின்றது. அவ்வாறே நாமரூப சாமான்ய மந்திரத்தில் எந்த விசேஷ ரூப சப்தமுள்ளதோ அது ஒன்றாகிவிடுகிறது. அதாவது அதில் அந்தர்பாவமாகிறது. ஏன்எனில் சாமான்யத்தில் விசேஷம் அந்தர்பாவத்தை அடைகிறது.

मन्त्रेषु कर्माण्येकं भवन्ति । मन्‍त्रप्रकाशितानि कर्माणि क्रियन्ते, न अमन्‍त्रकमस्ति कर्म । यद्धि मन्‍त्रप्रकाशनेन लब्धसत्ताकं सत् कर्म, ब्राह्मणेनेदं कर्तव्यम् अस्मै फलायेति विधीयते, याप्युत्पत्तिर्ब्राह्मणेषु कर्मणां दृश्यते, सापि मन्त्रेषु लब्धसत्ताकानामेव कर्मणां स्पष्टीकरणम् । न हि मन्त्राप्रकाशितं कर्म किञ्चित् ब्राह्मणे उत्पन्नं दृश्यते । त्रयीविहितं कर्मेति प्रसिद्धं लोके ; त्रयीशब्दश्च ऋग्यजुःसामसमाख्या । मन्त्रेषु कर्माणि कवयो यान्यपश्यन् — इति च आथर्वणे । तस्माद्युक्तं मन्त्रेषु कर्माण्येकं भवन्तीति ॥

அனுவாதம் - மந்திரங்களில் கர்மங்கள் ஒரே ரூபமாகிறது. மந்திரங்களினால் பிரகாசப்படுத்தப்பட்டு கர்மங்கள் செய்யப்படுகின்றன. மந்திரங்கள் அற்ற கர்மங்கள் இல்லை. மந்திரத்தினால் பிரகாசப்படுத்தப்பட்ட சத் கர்மத்தால் அடைந்த சத்ததாவை (நன்மையை) அடையச்செய்யும் சத்கர்மாக்களை ஸ்பஷ்டமாக உத்பத்தி பிராஹ்மணங்களினால் தெளிவுபடுத்தப்படுகிறது. மந்திரங்களால் பிரகாசம் படுத்தப்படாத கர்மங்கள் பிராஹ்மண பாகங்களில் உண்டாவது காணப்படவில்லை. உலகில் त्रयीविहितंकर्मा” (த்ரயீவிஹிதம்கர்மா) என்பது பிரசித்தமாகும். த்ரயீ என்பது ரிக், யஜுர், சாமாவைக் குறிப்பதாகும். “मन्त्रेषु कर्माणि कवयो यान्यपश्यन्” (மந்த்ரேஷு கர்மாணி கவயோ யான்யபச்யன்) என்று அதர்வண உபநிஷத்தில் கூறப்பட்டுள்ளது. ஆகையால் மந்திரங்களில் கர்மா ஏக ரூபமாகிறது. (ஒன்றாகிறது) என்பது சரியானதே (பொருத்தமே) ஆகும்.

तानि ह वा एतानि मनआदीनि सङ्कल्पैकायनानि सङ्कल्पः एको अयनं गमनं प्रलयः येषां तानि सङ्कल्पैकायनानि, सङ्कल्पात्मकानि उत्पत्तौ, सङ्कल्पे प्रतिष्ठितानि स्थितौ । समक्लृपतां सङ्कल्पं कृतवत्याविव हि द्यौश्च पृथिवी च द्यावापृथिवी, द्यावापृथिव्यौ निश्चले लक्ष्येते । तथा समकल्पेतां वायुश्चाकाशं च एतावपि सङ्कल्पं कृतवन्ताविव । तथा समकल्पन्त आपश्च तेजश्च, स्वेन रूपेण निश्चलानि लक्ष्यन्ते ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த மனம் முதலியவைகளுக்கு சங்கல்பமே ஒரே அடையவேண்டிய இடம். அதாவது சங்கல்பம் என்னும் ஒரே அடையவேண்டிய ஸ்தானம் லயமாகும் ஸ்தானம் எவைகளுக்கோ அவைகள் சங்கல்பத்திற்கான ஒரே அடையவேண்டிய ஸ்தானம். எது உத்பத்தி சமயத்தில் சங்கல்பமயமாய் உள்ளவை ஸ்திதி சமயத்தில் சங்கல்பத்தில் நிலைபெற்றுள்ளது. மேல் உலகமும் பிருதிவியும் மனதால் சங்கல்பித்தது. ஏன்எனில் மேல் உலகம், பிருதிவீ இரண்டும் சலனமற்று காணப்படுகின்றன. அவ்வாறே வாயு ஆகாசம் இரண்டும் மனதால் சங்கல்பித்தன. இவ்வாறு ஜலமும் தேஜஸ்ஸும் சங்கல்பித்தன. ஏன்எனில் ஸ்வரூபத்தால் சலனமற்ற தன்மையை தெரிவிக்கின்றன.

यतस्तेषां द्यावापृथिव्यादीनां सङ्‍क्लृप्त्यै सङ्कल्पनिमित्तं वर्षं सङ्कल्पते समर्थीभवति । तथा वर्षस्य सङ्‍क्लृप्त्यै सङ्कल्पनिमित्तम् अन्नं सङ्कल्पते । वृष्टेर्हि अन्नं भवति । अन्नस्य सङ्‍क्लृप्त्यै प्राणाः सङ्कल्पन्ते । अन्नमया हि प्राणाः अन्नोपष्ठम्भकाः । ‘अन्नं दाम’ (बृ. उ. २ । २ । १) इति हि श्रुतिः ।

அனுவாதம் - அந்த த்யுலோகம் பிருதிவீ முதலியவைகளின் சங்கல்பத்தினால் மழை உண்டாகிறது. அவ்வாறே மழையின் சங்கல்ப நிமித்தத்தால் அன்னம் உண்டாகிறது. மழையினால் அல்லவா அன்னம் உண்டாகிறது. அன்னத்தின் சங்கல்பத்தால் பிராணன் உண்டாகிறது. அன்னமயமே பிராணன் அது அன்னத்தை ஆஸ்ரயித்து இருக்கின்றது. “अन्नं दाम” (அன்னம் தாம) என்று ஸ்ருதி கூறுகிறது.

तेषां सङ्‍क्लृत्यै मन्त्राः सङ्कल्पन्ते । प्राणवान्हि मन्त्रानधीते नाबलः । मन्त्राणां हि सङ्‍क्लृप्त्यै कर्माण्यग्निहोत्रादीनि सङ्कल्पन्ते अनुष्ठीयमानानि मन्‍त्रप्रकाशितानि समर्थीभवन्ति फलाय । ततो लोकः फलं सङ्कल्पते कर्मकर्तृसमवायितया समर्थीभवतीत्यर्थः । लोकस्य सङ्‍क्लृत्यै सर्वं जगत् सङ्कल्पते स्वरूपावैकल्याय । एतद्धीदं सर्वं जगत् यत्फलावसानं तत्सर्वं सङ्कल्पमूलम् । अतः विशिष्टः स एष सङ्कल्पः । अतः सङ्कल्पमुपास्स्व — इत्युक्त्वा फलमाह तदुपासकस्य ॥

அனுவாதம் - அவைகளில் சங்கல்பத்திற்காக மந்திரங்கள் சங்கல்பிக்கப்படுகின்றன. (உண்டாகின்றன.) ஏன்எனில் பிராணன் உடையவனே (பலவானே) மந்திரங்களை ஓதமுடியும். பலம் அற்றவர்களால் ஓதமுடியாது. மந்திரங்களின் சங்கல்பத்தினால் (ஓதுவதினால்) அக்னிஹோத்திரம் முதலிய கர்மங்கள் உண்டாகின்றன. ஏன்எனில் மந்திரங்கள் மூலமாக வெளிப்படுத்தப்பட்ட கர்மத்தை அனுஷ்டித்தபின் அது பலனை தருவதற்கு சமர்த்தமுடையதாக ஆகிறது. அவைகளால் லோகங்கள் இவைகளின் சங்கல்பத்தால் இந்த உலகம் முழுவதும் ஸ்வரூபத்தை வெளிப்படுத்த முடிகிறது. இந்த ஜகத் முழுவதின் பலத்திற்கும் சங்கல்பமே மூலகாரணம். ஆகையால் அந்த சங்கல்பமே மிகவும் சிறந்தது. ஆகையால் சங்கல்பத்தை உபாசனை செய் என்று கூறி அந்த உபாசகனுடைய பலத்தைக் கூறுகின்றனர்.

स यः सङ्कल्पं ब्रह्मेति ब्रह्मबुद्ध्या उपास्ते, सङ्‍क्लृप्तान्वै धात्रा अस्येमे लोकाः फलमिति क्लृप्तान् समर्थितान् सङ्कल्पितान् स विद्वान् ध्रुवान् नित्यान् अत्यन्ताध्रुवापेक्षया, ध्रुवश्च स्वयम् , लोकिनो हि अध्रुवत्वे लोके ध्रुवक्लृप्तिर्व्यर्थेति ध्रुवः सन् प्रतिष्ठितानुपकरणसम्पन्नानित्यर्थः, पशुपुत्रादिभिः प्रतितिष्ठतीति दर्शनात् , स्वयं च प्रतिष्ठितः आत्मीयोपकरणसम्पन्नः अव्यथमानात् अमित्रादित्रासरहितान् अव्यथमानश्च स्वयम् अभिसिध्यति अभिप्राप्नोतीत्यर्थः । यावत्सङ्कल्पस्य गतं सङ्कल्पगोचरः तत्रास्य यथाकामचारो भवति, आत्मनः सङ्कल्पस्य, न तु सर्वेषां सङ्कल्पस्येति, उत्तरफलविरोधात् । यः सङ्कल्पं ब्रह्मेत्युपास्ते इत्यादि पूर्ववत् ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் சங்கல்பத்தை பிரஹ்மம் என்று பிரஹ்மபுத்தியால் உபாசிக்கின்றானோ அவன் சங்கல்பித்தவற்றை பலனை அளிக்கும் தாதா (கடவுளால்) இந்த லோகங்களின் பலன்கள் நினைத்தவைகள் எல்லாம் சங்கல்பம் செய்த வித்வான் தான் சங்கல்பித்தவாறு அழிவற்ற நிச்சயமான, மற்ற அழிவுரும் லோகங்களைப் போல் அல்லாமல் ஸ்திரமான லோகங்களை தானாகவே அடைவான். ஏன்எனில் உலகினர் ஸ்திரமற்றவர்களாய் இருப்பதால் இதில் ஸ்திரத்தன்மையைக் கல்பிப்பது வியர்த்தமாகும். ஆகையால் ஸ்திரமாக நிலைபெற்று அதாவது சாமக்கிரியைகளுடன் உடையதாகிறது என்பது பொருள். ஏன்எனில் அந்த பசு, புத்திரர்கள் முதலியவைகளில் நிலைபெறுகின்றனர் என்பது காணப்படுகிறது. தானே பிரதிஷ்டையாகி தன்னுடைய உபகரணங்களை அடைந்து அவ்வாறே மனக்கஷ்டங்களான எதிரி முதலியவைகளில் பயமற்று லோகங்களின் தான் மனக்கஷ்டங்களை அடைவதில்லை “अभिसिध्यति” (அபிசித்யதி) அதாவது எல்லா வகையாலும் அடைகின்றனர் என்பது இதன் பொருள். எதுவரை சங்கல்பத்தின் எல்லை உள்ளதோ அதாவது சங்கல்பித்த விஷயம் உள்ளதோ அதுவரை அதன் நினைத்த கதி (அயனம்)யை அடைகின்றான். அவனுடைய கதி எதுவரை சங்கல்பித்தானோ அதுவரையிலுமே. ஆனால் எல்லா சங்கல்ப கதிகளையும் அடைவதில்லை. ஏன்எனில் இனி கூறப்போகும் பலத்திற்கு விரோதமாகும். “यः सल्पं ब्रह्मेत्युपास्ते” (ய: சங்கல்பம் பிரஹ்மமே த்யுபாஸ்தே) என்பது முதலிய மந்திரங்கள் முன்போல் ஆகும்.

चित्तं वाव सङ्कल्पाद्भूयः । चित्तं चेतयितृत्वं प्राप्तकालानुरूपबोधवत्त्वम् अतीतानागतविषयप्रयोजननिरूपणसामर्थ्यं च, तत्सङ्कल्पादपि भूयः । कथम् ? यदा वै प्राप्तं वस्तु इदमेवं प्राप्तमिति चेतयते, तदा तदादानाय वा अपोहाय वा अथ सङ्कल्पयते अथ मनस्यतीत्यादि पूर्ववत् ॥

அனுவாதம் - சித்தமே (புரிந்து) அறிந்துகொள்ளும் தன்மையே சங்கல்பத்தைக் காட்டிலும் சிறந்தது. சித்தம் என்பது அறிவது அதாவது அடைந்த சமயத்திற்கு தகுந்தவாறு அறிவு உண்டாதல். அவ்வாறே சென்றகால வருங்கால விஷயங்களின் பிரயோஜனங்களை நிரூபிப்பதில் சாமர்த்தியமுடையது. ஆகையால் சங்கல்பத்தைக் காட்டிலும் சிறந்தது. எவ்வாறு? எப்பொழுது அடையப்பட்ட வஸ்துவை இவ்வாறு இந்த வஸ்து அடையப்பட்டது. என்று அறிவுடையதாகிறது. அதை ஏற்றுக்கொள்வதற்கோ அதை விடுவதற்கோ அதன்பின் சங்கல்பம் செய்கிறது. அதன்பின் அது நினைக்கிறது என்பது முதலியவை முன்போல் ஆகும்.

तानि सङ्कल्पादीनि कर्मफलान्तानि चित्तैकायनानि चित्तात्मानि चित्तोत्पत्तीनि चित्ते प्रतिष्ठितानि चित्तस्थितानीत्यपि पूर्ववत् । किञ्च चित्तस्य माहात्म्यम् । यस्माच्चित्तं सङ्कल्पादिमूलम् , तस्मात् यद्यपि बहुवित् बहुशास्त्रादिपरिज्ञानवान्सन् अचित्तो भवति प्राप्तादिचेतयितृत्वसामर्थ्यविरहितो भवति, तं निपुणाः लौकिकाः नायमस्ति विद्यमानोऽप्यसत्सम एवेति एनमाहुः ।

அனுவாதம் - சங்கல்பம் முதலியவைகளில் இருந்து ஆரம்பித்து கர்மபலன்கள் வரை அவை எல்லாம் சித்ரூபத்தை லயஸ்தானமாக உடையவை. சித்மயம் அதாவது சித்தத்திலிருந்து உண்டானவை. சித்தத்திலேயே நிலைபெறுகிறது. சித்தத்திலேயே இருப்பவையாகும். இவ்வாறு முன்போல் அறிந்துகொள்ள வேண்டும். மேலும் சித்தத்தின் மஹிமை இவ்வாறு ஆகும் - எதனால் சித்தம் சங்கல்பங்கள் முதலியவைகளுக்கு மூலமாக (காரணமாக) இருந்தாலும் மிகுந்த சாஸ்திரங்களை அறிந்தவனாக இருந்தாலும் சித்த மற்றவனாகின்றான். ஏன்எனில் அவன் அடைந்த விஷயங்களைக் குறித்து யதார்த்த (உண்மை) ஸ்வரூபத்தை அறிவதற்கான சாமர்த்தியம் அற்றவனாய் இருப்பதால் நிபுண லெளகிக புருஷர்கள் அவனுடைய விஷயத்தில் ஒன்றும் இல்லை. மேலும் அவ்வாறு இருந்தாலும் அவன் அசத்திற்கு சமானமே என்று கூறுவர்.

यच्चायं किञ्चित् शास्त्रादि वेद श्रुतवान् तदाप्यस्य वृथैवेति कथयन्ति । कस्मात् ? यद्ययं विद्वान्स्यात् इत्थमेवमचित्तो न स्यात् , तस्मादस्य श्रुतमप्यश्रुतमेवेत्याहुरित्यर्थः । अथ अल्पविदपि यदि चित्तवान्भवति तस्मा एतस्मै तदुक्तार्थग्रहणायैव उत अपि शुश्रूषन्ते श्रोतुमिच्छन्ति तस्माच्च । चित्तं ह्येवैषां सङ्कल्पादीनाम् एकायनमित्यादि पूर्ववत् ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறோ அவ்வாறே சிறிது சாஸ்திரங்கள் முதலியவைகளை அறிந்து அல்லது சிரவணம் செய்து இருந்தாலும் வியர்த்தம் (பிரயோஜனம் அற்றது) என்று கூறுகின்றனர். எதனால்? எவன் இந்த வித்வானாக ஆகின்றானோ அவன் அசித்தனாக (மூடனாக) ஆகமாட்டான். ஆகையால் இதன் தாத்பர்யம் என்னவெனில் இவன் சிரவணம் செய்திருந்தாலும் சிரவணம் அற்றவனே என்று இவ்வாறு கூறுகின்றனர். அவன் அல்பஞானம் உடையவனாலும் அவன் சித்தம் உடையவனாகின்றான். ஆகையால் அவன் அர்த்தங்களை கிரஹிப்பதற்காக சிரவணம் செய்ய இச்சிக்கின்றனர் என்று கூறுகின்றனர். ஆகையால் சித்தமே இந்த சங்கல்பம் முதலியவைகளுக்கு ஒரே அயனமாகும் என்பது முதலியவை முன்போல் அறிந்துகொள்ள வேண்டும்.

चितान् उपचितान्बुद्धिमद्गुणैः स चित्तोपासकः ध्रुवानित्यादि च उक्तार्थम् ॥

அனுவாதம் - சித்தம் என்பது புத்தியுடன் கூடிய குணங்களால் சம்பாதிக்கப்பட்ட (ध्रूवलोका) அழிவற்ற லோகங்களை அடைந்து அந்த சித்த உபாசகன் அழிவற்ற வனாகின்றான் - என்பது முதலியவை முன்பு கூறப்பட்ட விஷயமேயாகும்.

ध्यानं वाव चित्ताद्भूयः । ध्यानं नाम शास्त्रोक्तदेवताद्यालम्बनेष्वचलः भिन्नजातीयैरनन्तरितः प्रत्ययसन्तानः, एकाग्रतेति यमाहुः । दृश्यते च ध्यानस्य माहात्म्यं फलतः । कथम् ? यथा योगी ध्यायन्निश्चलो भवति ध्यानफललाभे, एवं ध्यायतीव निश्चला दृश्यते पृथिवी । ध्यायतीवान्तरिक्षमित्यादि समानमन्यत् । देवाश्च मनुष्याश्च देवमनुष्याः मनुष्या एव वा देवसमाः देवमनुष्याः शमादिगुणसम्पन्नाः मनुष्याः देवस्वरूपं न जहतीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - தியானம் சித்தத்தைக் காட்டிலும் சிறந்தது. சாஸ்த்திரத்தில் கூறப்பட்ட தேவதை முதலிய ஆலம்பனங்களில் விஜாதீய விருத்திகளால் தடைபடாமல் ஒரே விருத்தியின் பிரவாஹரூபம் தியானம் எனப்படுகிறது. இது ஏகாக்ரம் என்று கூறப்படுகிறது. பலத்தினால் தியானத்தின் மஹிமை அறியப்படுகிறது. எவ்வாறு? எவ்வாறு தியானித்து யோகி தியானத்தின் பலத்தை அடைந்து சலனமற்றவனாக ஆகின்றான். அவ்வாறே பிருதிவீ தியானிப்பது போல் சலனமற்று காணப்படுகிறது. அந்தரிக்ஷம் முதலியவைகளும் தியானிப்பது போன்று உள்ளன. மற்றவைகளும் இவ்வாறே என்று அறியவேண்டும். தேவர்களும் மனிதர்களும் என்பது தேவ மனிதர்கள். அவர்கள் மனிதர்களே. தேவர்களுக்கு சமானமானதால் தேவ மனிதர்கள். சமம் (शमम्) முதலிய குணங்கள் உடைய மனிதர்கள் தேவஸ்வரூபத்தை விடுவதில்லை (தியாகம் செய்வதில்லை) என்பது பொருள்.

यस्मादेवं विशिष्टं ध्यानम् , तस्मात् य इह लोके मनुष्याणामेव धनैर्विद्यया गुणैर्वा महत्तां महत्त्वं प्राप्नुवन्ति धनादिमहत्त्वहेतुं लभन्त इत्यर्थः । ध्यानापादांशा इव ध्यानस्य आपादनम् आपादः ध्यानफललाभ इत्येतत् , तस्यांशः अवयवः कला काचिद्ध्यानफललाभकलावन्त इवैवेत्यर्थः । ते भवन्ति निश्चला इव लक्ष्यन्ते न क्षुद्रा इव ।

அனுவாதம் - எதனால் இவ்வாறு தியானம் சிறப்பானதோ அதனால் இந்த உலகில் மனிதர்களே தனங்களாலும், வித்யையினாலும், குணங்களாலும் மேலானதை (மஹத்தானதை) அடைகின்றனர். தனம் முதலிய மஹத்துவத்தை அடைவதற்கான ஹேதுவை அடைகின்றனர் என்பது பொருள். தியானத்தின் ஒரு அம்சம் போல் தியானத்தில் ஒரு அம்சத்தின் பலனை அடைகின்றனர். அந்த அம்சத்தின் அதாவது அவயவத்தின் கலா எதுவோ அது தியான பலனை அடைகிறது என்பது இதன் பொருள். அவர்கள் அதை உடையவர்களாகின்றனர். அவர்கள் கலா அற்றவர்கள் போன்று காணப்பட்டாலும் அவர்கள் கீழான புருஷர்களைப்போல் அல்ல.

अथा ये पुनरल्पाः क्षुद्राः किञ्चिदपि धनादिमहत्त्वैकदेशमप्राप्ताः ते पूर्वोक्तविपरीताः कलहिनः कलहशीलाः पिशुनाः परदोषोद्भासकाः उपवादिनः परदोषं सामीप्ययुक्तमेव वदितुं शीलं येषां ते उपवादिनश्च भवन्ति ।

அனுவாதம் - மேலும் எவர் அல்ப - கீழான அதாவது தனம் முதலிய மஹத்துவத்தில் ஒரு அம்சமும் அடையாதவர்களாய் இருக்கும் அந்த மேலே கூறப்பட்ட மனிதர்களைக்காட்டிலும் வேறுபட்டவர்கள். அவர்கள் கலகம் செய்பவர்களாயும் மற்றவர்களின் தோஷங்களை வெளிப்படுத்துபவர்களாயும், பொய் பேசுபவர்களாயும், மற்றவர்களின் தோஷங்களை அவர்கள் சமீபத்திலேயே கூறும் ஸ்வபாவம் உடையவர்கள் ஆவர்.

अथ ये महत्त्वं प्राप्ताः धनादिनिमित्तं ते अन्यान्प्रति प्रभवन्तीति प्रभवः विद्याचार्यराजेश्वरादयो ध्यानापादांशा इवेत्याद्युक्तार्थम् । अतः दृश्यते ध्यानस्य महत्त्वं फलतः ; अतः भूयश्चित्तात् ; अतस्तदुपास्स्व इत्याद्युक्तार्थम् ॥

அனுவாதம் - மேலும் எவர்கள் தனம் முதலியவைகளால் மஹத்துவத்தை அடைந்ததின் காரணமாக மற்றவர்களைக் காட்டிலும் பிரபு ஆகின்றனர். பிரபு என்பது வித்யை, ஆச்சாரியர், ராஜேஷ்வரீ முதலியவர்களின் தியானத்தின் அம்சம் என்பது முன்பு கூறப்பட்ட விஷயமேயாகும். ஆகையால் பலத்தினாலும் தியானத்தின் மஹத்துவம் (அறியப்படுகிறது) காணப்படுகிறது. ஆகையால் சித்தத்தைவிட மிகச்சிறந்தது த்யானம், ஆகையால் தியானத்தை உபாசனை செய்யவேண்டும் என்பதை முன்போல் அறிந்துகொள்ள வேண்டும்.

विज्ञानं वाव ध्यानाद्भूयः । विज्ञानं शास्त्रार्थविषयं ज्ञानं तस्य ध्यानकारणत्वात् ध्यानाद्भूयस्त्वम् । कथं च तस्य भूयस्त्वमिति, आह — विज्ञानेन वै ऋग्वेदं विजानाति अयमृग्वेद इति प्रमाणतया यस्यार्थज्ञानं ध्यानकारणम् । तथा यजुर्वेदमित्यादि । किञ्च पश्वादींश्च धर्माधर्मौ शास्त्रसिद्धौ साध्वसाधुनी लोकतः स्मार्ते वा दृष्टविषयं च सर्वं विज्ञानेनैव विजानातीत्यर्थः । तस्माद्युक्तं ध्यानाद्विज्ञानस्य भूयस्त्वम् । अतो विज्ञानमुपास्स्वेति ॥

அனுவாதம் - விக்ஞானம் தியானத்தைக் காட்டிலும் ஸ்ரேஷ்டமானது. விக்ஞானம் சாஸ்த்திரார்த்த விஷயத்தின் ஞானமாகும். அது தியானத்திற்குக் காரணமாவதால் தியானத்தைக்காட்டிலும் சிறந்தது ஆகும். எவ்வாறு அதற்கு சிறப்புத்தன்மை என்பது கூறப்படுகிறது. விக்ஞானத்தால் ரிக்வேதத்தை இது ரிக்வேதம் என்று பிரமாணரூபமாக அறியப்படுகிறது. இதன் அர்த்தக்ஞானம் தியானத்திற்குக் காரணமாகும். அவ்வாறே யஜுர்வேதம் முதலியவைகளையும் அறியவேண்டும். மேலும் பசு முதலியவைகளும், தர்மம், அதர்மம், சாஸ்திரத்தில் இருக்கும் தர்மம், அதர்மம், லோக திருஷ்டியில் அல்லது ஸ்மிருதிகளினால் நிர்ணயம் செய்யப்பட்ட சுபம் அசுபம் இவ்வாறு எல்லா அதிருஷ்ட விஷயங்களையும் விக்ஞானத்தினாலேயே அறியப்படுகிறது என்பது இதன் தாத்பர்யம். ஆகையால் தியானத்தைக்காட்டிலும் விக்ஞானம் சிறந்தது என்பது சரியானதே ஆகும். ஆகையால் விக்ஞானத்தை உபாசனை செய்வாயாக.

शृणु उपासनफलं विज्ञानवतः । विज्ञानं येषु लोकेषु तान्विज्ञानवतो लोकान् ज्ञानवतश्च अभिसिध्यति अभिप्राप्नोति । विज्ञानं शास्त्रार्थविषयं ज्ञानम् , अन्यविषयं नैपुण्यम् , तद्वद्भिर्युक्तांल्लोकान्प्राप्नोतीत्यर्थः । यावद्विज्ञानस्येत्यादि पूर्ववत् ॥

அனுவாதம் - விக்ஞானம் உடையவனின் பலத்தைக் கேள் -விக்ஞானம் உடையவர்கள் எந்த லோகங்களில் விக்ஞானமுள்ள அந்த லோகங்களையும் அவ்வாறே ஞானமுடையவர்களின் லோகங்களையும் அடைவர். விக்ஞானம் சாஸ்த்திரார்த்த விஷயமாகும். ஞானமானது மற்ற விஷயங்களில் உள்ள நிபுணத்தன்மையாகும். இந்த லக்ஷணம் உடைவர்களின் லோகத்தை அடைகின்றனர் என்பது தாத்பர்யம். “எதுவரை விக்ஞானம் உடையவன் கதியோ” என்பது முதலியவற்றின் பொருள் முன்போல் ஆகும்.

बलं वाव विज्ञानाद्भूयः । बलमित्यन्नोपयोगजनितं मनसो विज्ञेये प्रतिभानसामर्थ्यम् । अनशनादृगादीनि ‘न वै मा प्रतिभान्ति भो’ (छा. उ. ६ । ७ । २) इति श्रुतेः । शरीरेऽपि तदेवोत्थानादिसामर्थ्यं यस्माद्विज्ञानवतां शतमप्येकः प्राणी बलवानाकम्पयते यथा हस्ती मत्तो मनुष्याणां शतं समुदितमपि ।

அனுவாதம் - பலமே விக்ஞானத்தைவிட ஸ்ரேஷ்டமானது. அன்னத்தின் உபயோகத்தால் அடையப்பட்ட மனதிற்கு அறிய வேண்டிய விஷயத்தை புரிந்து கொள்வதற்கான சாமர்த்தியமே பலம். சாப்பிடவில்லை எனில் “ऋगादीनि न वै मा प्रतिभान्ति भोः” (ரிகாதீனி ந வை மா பிரதிபாந்த்தி போ:) என்பது சுருதி வாக்கியம்! சரீரத்திற்கும் எழுதல் முதலியவைகளின் சாமர்த்தியமும் அதுவே. ஏன்எனில் நூ று விக்ஞானவான்களையும் ஒரே பலவானாகிய புருஷன் நடுங்கச் செய்கிறான். எவ்வாரு எனில் நூ று மனிதர்கள் சேர்ந்து இருந்தாலும் ஒரு மதம் பிடித்த யானையைப் போல் ஆகும்.

यस्मादेवमन्नाद्युपयोगनिमित्तं बलम् , तस्मात्स पुरुषः यदा बली बलेन तद्वान्भवति अथोत्थाता उत्थानस्य कर्ता उत्तिष्ठंश्च गुरूणामाचार्यस्य च परिचरिता परिचरणस्य शुश्रूषायाः कर्ता भवति परिचरन् उपसत्ता तेषां समीपगोऽन्तरङ्गः प्रियो भवतीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - எதனால் இவ்வாறு அன்னம் முதலியவைகளில் உபயோகத்தின் காரணத்தால் அந்த புருஷன் எப்பொழுது பலத்துடன் கூடியவன் ஆகின்றானோ அப்பொழுது அவன் எழுந்திருத்தல் முதலியவைகளை செய்பவனாகின்றான். எழுந்திருத்தலை செய்பவனாகி குருவினிடத்தும், ஆச்சாரியர் இடத்தும் சேவை செய்து அதாவது சுச்ரூஷை செய்கின்றான். சேவை செய்து அவர் சமீபத்தை அடைந்து அவரின் மிக நெருங்கிய பிரியம் உடையவனாகின்றான்.

उपसीदंश्च सामीप्यं गच्छन् एकाग्रतया आचार्यस्यान्यस्य च उपदेष्टुः गुरोर्द्रष्टा भवति । ततस्तदुक्तस्य श्रोता भवति । तत इदमेभिरुक्तम् एवमुपपद्यत इत्युपपत्तितो मन्ता भवति ; मन्वानश्च बोद्धा भवति एवमेवेदमिति । तत एवं निश्चित्य तदुक्तार्थस्य कर्ता अनुष्ठाता भवति विज्ञाता अनुष्ठानफलस्यानुभविता भवतीत्यर्थः । किञ्च बलस्य माहात्म्यम् — बलेन वै पृथिवी तिष्ठतीत्यादि ऋज्वर्थम् ॥

அனுவாதம் - உபசீத (उपसीदन्) என்பது அருகில் சென்று ஏகாக்ர சித்தத்துடன் ஆச்சாரியரிடமோ அல்லது வேறு ஒரு உபதேசம் செய்யும் குருவை தர்சனம் செய்வதாகும். அவர் கூறுவதை சிரவணம் செய்பவன் ஆகின்றான். அதன்பின் அவர் கூறியதை எவ்வாறு அடைவது என்று யுக்தி பூர்வகமாக மனனம் செய்பவனாகின்றான். அவ்வாறு மனனம் செய்து இந்த விஷயம் இவ்வாறு என்று அறிந்து கொள்கின்றான். அதனால் இவ்வாறு நிச்சயம்செய்து அந்த கூறப்பட்ட விஷயத்தை கர்த்தா அதாவது அனுஷ்டிப்பவனாகின்றான். அவ்வாறே விக்ஞாதா அனுஷ்டானத்தின் பலத்தை அனுபவிப்பவனாகின்றான் என்பது இதன் தாத்பர்யம். மேலும் பலத்தின் மஹிமையால் இவ்வாறு பலத்தினால் பிருதிவீ நிலைத்திருக்கிறது. இவை முதலிய மற்ற விஷயங்களும் எளிமையானவைகளே.

अन्नं वाव बलाद्भूयः, बलहेतुत्वात् । कथमन्नस्य बलहेतुत्वमिति, उच्यते — यस्माद्बलकारणमन्नम् , तस्मात् यद्यपि कश्चिद्दश रात्रीर्नाश्नीयात् , सोऽन्नोपयोगनिमित्तस्य बलस्य हान्या म्रियते ; यद्यु ह जीवेत् — दृश्यन्ते हि मासमप्यनश्नन्तो जीवन्तः — अथवा स जीवन्नपि अद्रष्टा भवति गुरोरपि, तत एव अश्रोतेत्यादि पूर्वविपरीतं सर्वं भवति ।

அனுவாதம் - பலத்திற்குக் காரணமாவதால் அன்னம் பலத்தைவிட சிறந்தது. எவ்வாறு அன்னத்திற்கு பலத்திற்கான காரணமாகிறது? கூறப்படுகிறது- எதனால் பலத்திற்குக் காரணம் அன்னமோ அதனால் ஒருவன் பத்து இரவுகளுடன் கூடி தினங்களில் சாப்பிடாமல் இருந்தால் அன்னத்தின் உபயோக நிமித்தத்தால் உண்டான பலம் நீங்கி இறந்துவிடுவான். அவ்வாறு இறக்கவில்லையாயினும் அவன் ஜீவித்திருந்தாலும் ஒரு மாதம் பசியுடன் இருந்தாலும் அவன் ஜீவிப்பதைக் காண்கிறோம். அவன் ஜீவத்துக்கொண்டிருந்தாலும் குருவை தரிசிக்க முடியாது. அவ்வாறே சிரவணம் செய்ய முடியாது. இவைகளைப் போல் மற்ற எல்லாவற்றையும் முன்பைவிட விபரீதமாகக் காணப்படுகின்றன.

अथ यदा बहून्यहान्यनशितः दर्शनादिक्रियास्वसमर्थः सन् अन्नस्यायी, आगमनम् आयः अन्नस्य प्राप्तिरित्यर्थः, सः यस्य विद्यते सोऽन्नस्यायी । आयै इत्येतद्वर्णव्यत्ययेन । अथ अन्नस्याया इत्यपि पाठे एवमेवार्थः, द्रष्टेत्यादिकार्यश्रवणात् । दृश्यते हि अन्नोपयोगे दर्शनादिसामर्थ्यम् , न तदप्राप्तौ ; अतोऽन्नमुपास्स्वेति ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் எப்பொழுது அநேக தினங்கள் போஜனம் செய்யாமல் இருந்தால் தர்சனம் முதலிய கிரியைகள் செய்வதற்கு சாமர்த்தியம் இல்லாத சமயத்தில் அன்னத்தின் “आयै” (ஆயை) அதாவது வருவதின் பெயர் “आय” (ஆய) ஆகும். அது அன்னத்தின் பிராப்தியாகும். (अन्नस्यप्राप्ति). அதுவே “अन्नस्यायी” அன்னஸ்யாயீ - அன்னத்தின் அடைவு) என்று கூறப்படுகிறது. சுருதியில் “आयै” (ஆயை) என்ற பதமானது ஆயீ என்று எழுத்துக்களின் மாறுபாடு ஆகும். அவ்வாறே “अन्नस्याया” (அன்னஸ்யாயா) என்பதையும் இவ்வாறே அறிந்துகொள்ள வேண்டும். ஏன்எனில் சுருதி த்ருஷ்டா முதலிய சாமர்த்தியம் அன்னத்தின் உபயோகத்தால் காணப்படுகிறது. அது அடையப்படவில்லையெனில் சாமர்த்தியம் அற்றதாகும். அன்னத்தை உபாசனை செய்.

फलं च अन्नवतः प्रभूतान्नान्वै स लोकान् पानवतः प्रभूतोदकांश्च अन्नपानयोर्नित्यसम्बन्धात् लोकानभिसिध्यति । समानमन्यत् ॥

அனுவாதம் - அந்த அன்னம் உடையதின் பலன் - அதிகமான அன்னம் உடைய, அதிகமான அருந்துவதற்கான ஜலம் உடைய லோகங்களே அடைவான். ஏன்எனில் நித்யமாக அன்னத்தினதும் ஜலத்தினதுமான சம்பந்தம் உள்ளது. மற்றவை முன்போல்.

आपो वाव अन्नाद्भूयस्य अन्नकारणत्वात् । यस्मादेवं तस्मात् यदा यस्मिन्काले सुवृष्टिः सस्यहिता शोभना वृष्टिः न भवति, तदा व्याधीयन्ते प्राणा दुःखिनो भवन्ति । किंनिमित्तमिति, आह — अन्नमस्मिन्संवत्सरे नः कनीयः अल्पतरं भविष्यतीति ।

அனுவாதம் - ஜலம் அன்னத்திற்கு காரணமாவதால் ஜலமே அன்னத்தைக்காட்டிலும் சிறந்தது. எதனால் இவ்வாறு அதனால் எப்பொழுது நல்லமழை அதாவது ஸ்தாவரங்களுக்கு நன்மை அளிக்கக்கூடிய மழை பெய்யவில்லையெனில் அப்பொழுது (பிராணன்கள்) ஜீவர்கள் துக்கத்தை அடைகின்றனர். எதற்காக? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - இந்த வருடம் நமக்கு அன்னம் மிகக்குறைவாகவே கிடைக்கும் என்று. ஆகையால் -

अथ पुनर्यदा सुवृष्टिर्भवति, तदा आनन्दिनः सुखिनः हृष्टाः प्राणाः प्राणिनः भवन्ति अन्नं बहु प्रभूतं भविष्यतीति । अप्सम्भवत्वान्मूर्तस्य अन्नस्य आप एवेमा मूर्ताः मूर्तभेदाकारपरिणता इति मूर्ताः — येयं पृथिवी यदन्तंरिक्षमित्यादि । आप एवेमा मूर्ताः ; अतः अप उपास्स्वेति ॥

அனுவாதம் - மேலும் எப்பொழுது நல்லமழை உண்டாகிறதோ அப்பொழுது பிராணிகள் சுகமடைந்து சந்தோஷம் அடைகிறார்கள். ஏன்எனில் மிகுந்த அன்னம் உண்டாகும் என்று. மேலும் மூர்த்தமானது அன்னத்தினாலும் ஜலத்தாலும் உண்டாகிறது. ஆகையால் அந்த மூர்த்தம் அதாவது அந்த மூர்த்தி பலவித ஆகாரமாக பரிணாமம் ஆவதால் அந்த மூர்த்தமே பிருதீவி அந்தரிக்ஷம் என்பன முதலிய மூர்த்தமாக உள்ளவைகள் ஜலமே ஆகும். ஆகையால் நீ அந்த ஜலத்தை உபாசனைசெய்.

फलम् — स यः अपो ब्रह्मेत्युपास्ते आप्नोति सर्वान्कामान् काम्यान्मूर्तिमतो विषयानित्यर्थः । अप्सम्भवत्वाच्च तृप्तेरम्बूपासनात्तृप्तिमांश्च भवति । समानमन्यत् ॥

அனுவாதம் - பலம் - அதாவது எவன் “ஜலம் பிரஹ்மம்” என்று உபாசிக்கின்றானோ அவன் எல்லா காமனைகளையும் அதாவது பிரியப்பட்ட வஸ்து அதாவது உருவமுள்ள விஷயங்களை அடைகின்றான். அவ்வாறே திருப்தி ஜலத்தினால் உண்டானதால் ஜலத்தை உபாசித்து திருப்தி அடைகின்றான். மற்றவை முன்போல்

तेजो वाव अद्भ्यो भूयः, तेजसोऽप्कारणत्वात् । कथमप्कारणत्वमिति, आह — यस्मादब्योनिस्तेजः, तस्मात् तद्वा एतत्तेजो वायुमागृह्य अवष्टभ्य स्वात्मना निश्चलीकृत्य वायुम् आकाशमभितपति आकाशमभिव्याप्नुवत्तपति यदा, तदा आहुर्लौकिकाः — निशोचति सन्तपति सामान्येन जगत् , नितपति देहान् , अतो वर्षिष्यति वै इति । प्रसिद्धं हि लोके कारणमभ्युद्यतं दृष्टवतः कार्यं भविष्यतीति विज्ञानम् । तेज एव तत्पूर्वमात्मानमुद्भूतं दर्शयित्वा अथ अनन्तरम् अपः सृजते, अतः अप्स्रष्टृत्वाद्भूयोऽद्भ्यस्तेजः ।

அனுவாதம் - தேஜஸ் ஜலத்திற்குக் காரணமாவதால் ஜலத்தைக்காட்டிலும் சிறந்தது. எவ்வாறு ஜலத்திற்குக் காரணமாகிறது? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - ஏன்எனில் தேஜஸ் ஜலத்திற்குக் காரணம் ஆகையால் எப்பொழுது தேஜஸ் வாயுவை கிரஹித்து அதாவது அதை ஆஸ்ரயிக்கச்செய்து அதன் காரணமாக வாயுவை அசைவற்றதாகச் செய்து ஆகாயத்தை சூடாக்குகிறது. அதாவது எல்லா பக்கங்களிலும் வியாபித்து சூடாகச் செய்கிறது. அப்பொழுது உலகில் உள்ள புருஷர்கள் ஜகத் சாமான்ய ரூபமாக தபிக்கின்றது. தேஹம் மிகவும் சூடாக இருக்கிறது. ஆகையால் மழைபெய்யும் என்கின்றனர். காரணம் வெளிப்படையாக அறிந்தவனுக்கு காரியம் நிச்சயம் உண்டாகும் என்ற அறிவு ஏற்படுவது உலகில் பிரசித்தமாகும். தேஜஸ் முதலில் தான் உண்டானதைத் தெரிவித்து அதன்பின் ஜலத்தை உண்டாக்கி அளிக்கிறது. இவ்வாறு ஜலத்தின் சிருஷ்டாவாக தேஜஸ் இருப்பதால் ஜலத்தைக் காட்டிலும் சிறந்தது ஆகும்.

किञ्चान्यत् , तदेतत्तेज एव स्तनयित्नुरूपेण वर्षहेतुर्भवति । कथम् ? ऊर्ध्वाभिश्च ऊर्ध्वगाभिः विद्युद्भिः तिरश्चीभिश्च तिर्यग्गताभिश्च सह आह्रादाः स्तनयनशब्दाश्चरन्ति । तस्मात्तद्दर्शनादाहुर्लौकिकाः — विद्योतते स्तनयति, वर्षिष्यति वै इत्याद्युक्तार्थम् । अतस्तेज उपास्स्वेति ॥

அனுவாதம் - மேலும் வேறு வகையாகவும் இந்த தேஜஸ் மின்னல் ரூபமாய் மழைக்குக் காரணமாகிறது. எவ்வாறு? மேல் நோக்கி அல்லது குறுக்கே செல்லும் மின்னலுடன் “கட கட” சப்தத்துடன் கூடிய இடியும் உண்டாகிறது. ஆகையால் அதைப் பார்த்த உலகோர் மின்னல் மின்னுகிறது. இடி இடிக்கிறது, மழை பெய்கிறது என்று கூறுகின்றனர் என்பது மேலே கூறியவாறே ஆகும். ஆகையால் தேஜஸ்ஸை உபாசனை செய்வாயாக.

तस्य तेजस उपासनफलम् — तेजस्वी वै भवति । तेजस्वत एव च लोकान्भास्वतः प्रकाशवतः अपहततमस्कान् बाह्याध्यात्मिकाज्ञानाद्यपनीततमस्कान् अभिसिध्यति । ऋज्वर्थमन्यत् ॥

அனுவாதம் - அந்த தேஜஸ் உபாசனையின் பலன் - நிச்சயமாக தேஜஸ்வீ ஆகின்றான். அவ்வாறே எந்த தேஜஸ்வீ உடைய லோகம் உள்ளதோ அதில் ஒளி பொருந்தி பிரகாசமுடையவன் ஆகின்றான். மேலும் வெளியில் உள்ள தமஸ் (இரவு) அவ்வாறே ஆத்யாத்மிகமான தமஸ் (அக்ஞானம்) முதலிய இருள் அற்ற லோகங்களை அடைகின்றான். மற்ற எல்லாவற்றின் அர்த்தமும் சுலபமானதே ஆகும்.

आकाशो वाव तेजसो भूयान् , वायुसहितस्य तेजसः कारणत्वाद्व्योम्नः । ‘वायुमागृह्य’ (छा. उ. ७ । ११ । १) इति तेजसा सहोक्तः वायुरिति पृथगिह नोक्तस्तेजसः । कारणं हि लोके कार्याद्भूयो दृष्टम् — यथा घटादिभ्यो मृत् , तथा आकाशो वायुसहितस्य तेजसः कारणमिति ततो भूयान् । कथम् ? आकाशे वै सूर्याचन्द्रमसावुभौ तेजोरूपौ विद्युन्नक्षत्राण्यग्निश्च तेजोरूपाण्याकाशेऽन्तः । यच्च यस्यान्तर्वर्ति तदल्पम् , भूय इतरत् ।

அனுவாதம் - வாயுவுடன் கூடிய தேஜஸ்ஸிற்கு ஆகாசம் காரணம் ஆவதால் ஆகாசம் தேஜஸ்ஸைக் காட்டிலும் சிறந்தது. வாயுவை கிரஹித்துக் கொண்டு என்பதால் தேஜஸ்ஸுடன் வாயு சேர்ந்து இருக்கிறது என்று கூறப்பட்டது. இங்கு தேஜஸ் தனியாகக் குறிப்பிடபடவில்லை. காரணம் காரியத்தைக் காட்டிலும் மேலானது என்பது உலகில் காணப்படுகிறது. எவ்வாறு கடம் முதலியவைகளைக் காட்டிலும் மண் ச்ரேஷ்டமானதோ அவ்வாறே ஆகாசம் வாயுவுடன் சேர்ந்த தேஜஸ்ஸைக் காட்டிலும் மேலானது. எவ்வாறு? ஆகாசத்தில் அல்லவா தேஜஸ் ரூபங்களான சூரியன், சந்திரன் அவ்வாறே மின்னல் நக்ஷத்திரம், அக்னி முதலான தேஜோரோபங்கள் அக்னியில் அடங்கி உள்ளன. எது எதில் அடங்கி உள்ளதோ அதைவிட பெரியது மற்றது. (அதாவது எதில் அடங்கியுள்ளதோ அதுவாகும்.)

किञ्च आकाशेन आह्वयति च अन्यमन्यः ; आहूतश्चेतरः आकाशेन शृणोति ; अन्योक्तं च शब्दम् अन्यः प्रतिशृणोति ; आकाशे रमते क्रीडत्यन्योन्यं सर्वः ; तथा च रमते च आकाशे बन्ध्वादिवियोगे ; आकाशे जायते, न मूर्तेनावष्टब्धे । तथा आकाशमभि लक्ष्य अङ्कुरादि जायते, न प्रतिलोमम् । अतः आकाशमुपास्स्व ॥

அனுவாதம் - இதைத்தவிர மேலும் ஆகாசத்தால் ஒருவன் மற்றொருவனை அழைக்கின்றான். இதன் மூலமாக அழைக்கப்பட்டதை அறிந்து ஆகாசத்தினால் மற்றவன் கேட்கின்றான். ஒருவர் கூறி சப்தத்தை ஆகாயத்தால் மற்ற புருஷன் கேட்கின்றேன். உலகில் எல்லோரும் ஆகாயத்தில் அல்லவா ஒருவர் மற்றொருவருடன் இனிமையுடன் செயல்படுகின்றனர். ஸ்திரீ முதலியவர்களின் நஷ்டத்தால் இனிமையை இழக்கின்றனர். எங்கு மூர்த்த பதார்த்தங்களால் தடுக்கப்படாத ஆகாசத்தில் ஜீவர்கள் உண்டாகின்றனர். அவ்வாறே ஆகாசத்தை லக்ஷ்யித்து அங்குரம் (முளைகள்) உத்பத்தி ஆகின்றன. மாறுபட்ட திசையில் அல்ல. ஆகையால் ஆகாசத்தை உபாசனை செய்வாயாக.

फलं शृणु — आकाशवतो वै विस्तारयुक्तान्स विद्वांल्लोकान्प्रकाशवतः, प्रकाशाकाशयोर्नित्यसम्बन्धात्प्रकाशवतश्च लोकानसम्बाधान् सम्बाधनं सम्बाधः सम्बाधोऽन्योन्यपीडा तद्रहितानसम्बाधान् उरुगायवतः विस्तीर्णगतीन्विस्तीर्णप्रचारांल्लोकान् अभिसिध्यति । यावदाकाशस्येत्याद्युक्तार्थम् ॥

அனுவாதம் - அதன் பலத்தைக் கேள் - அந்த வித்வான் ஆகாசம் உடையவனாய் விஸ்தாரமான லோகங்களை அவ்வாறே பிரகாசமுடைய அதாவது பிரகாசத்திற்கும் ஆகாசத்திற்கும் நித்ய சம்பந்தமுள்ளது. ஆகையால் பிரகாசமுடைய லோகங்களை அதாவது “असम्बाधान्” (அசம்பாதான்) சம்பாதம் என்றால் பாதிக்கக்கூடியது மேலும் பாதிக்கக்கூடியது ஒன்றை ஒன்று பரஸ்பரம் பாதிக்கும் தன்மை உடையது. அது அற்றது அசம்பாதம் சம்பாதமற்ற மேலும் விஸ்தீரனமான கதியுடையது அதாவது விஸ்தாரமாக விரிந்து இருக்கும் லோகங்களை அடைவான். “எது வரை ஆகாச கதியுள்ளதோ” முதலியவை முன்போல் அர்த்தம் செய்துகொள்ள வேண்டும்.

स्मरो वाव आकाशाद्भूयः, स्मरणं स्मरोऽन्तःकरणधर्मः, स आकाशाद्भूयानिति द्रष्टव्यं लिङ्गव्यत्ययेन । स्मर्तुः स्मरणे हि सति आकाशादि सर्वमर्थवत् , स्मरणवतो भोग्यत्वात् । असति तु स्मरणे सदप्यसदेव, सत्त्वकार्याभावात् । नापि सत्त्वं स्मृत्यभावे शक्यमाकाशादीनामवगन्तुमित्यतः स्मरणस्य आकाशाद्भूयस्त्वम् ।

அனுவாதம் - ஸ்மரணமே ஆகாயத்தைவிட மேலானது. ஸ்மரணம் என்பது ஸ்மர: (நினைவு) என்ற பெயருடைய அந்தக்கரண தர்மம். அது ஆகாசத்தைக் காட்டிலும் மேலானது என்று (भूयः பூய: நபும்சகலிங்கம்) (स्मरः ஸ்மர: என்பது புல்லிங்கம்) லிங்கத்தை தவிர்த்து அர்த்தம் செய்துகொள்ள வேண்டும். ஸ்மரணம் செய்பவனுடைய ஸ்மரணத்தினால் (நினைவால்) ஆகாயம் முதலியவை எல்லாம் அர்த்தமுடையதாகிறது. ஏன்எனில் ஸ்மரணம் உடையனுக்கே அந்த போகியம் உள்ளது. ஸ்மரணம் இல்லாவிடில் சத்தும் அசத்தேயாகும். ஏன்எனில் சத்தின் காரியம் இல்லாததால் ஆகும். ஸ்மிருதி இல்லையெனில் ஆகாசம் முதலியவைகளில் சத் (இருக்கிறது) என்ற ஞானம் உண்டாகாது. ஆகையால் ஸ்மரணமே ஆகாயத்தைவிட மேலானது.

दृश्यते हि लोके स्मरणस्य भूयस्त्वं यस्मात् , तस्माद्यद्यपि समुदिता बहव एकस्मिन्नासीरन् उपविशेयुः, ते तत्र आसीनाः अन्योन्यभाषितमपि न स्मरन्तश्चेत्स्युः, नैव ते कञ्चन शब्दं शृणुयुः ; तथा न मन्वीरन् , मन्तव्यं चेत्स्मरेयुः तदा मन्वीरन् , स्मृत्यभावान्न मन्वीरन् ; तथा न विजानीरन् । यदा वाव ते स्मरेयुर्मन्तव्यं विज्ञाताव्यं श्रोतव्यं च, अथ शृणुयुः अथ मन्वीरन् अथ विजानीरन् । तथा स्मरेण वै — मम पुत्रा एते — इति पुत्रान्विजानाति, स्मरेण पशून् । अतो भूयस्त्वात्स्मरमुपास्स्वेति ।

அனுவாதம் - எதனால் உலகில் ஸ்மரணத்திற்கே சிறப்புத் தன்மைக் காணப்படுகிறதோ அதனால் பலர் ஒன்றுகூடி ஒரு இடத்தில் உட்கார்ந்து ஒருவருக்கொருவர் சம்பாஷித்துக் கொண்டிருந்தாலும் அவர்களுக்கு ஸ்மரணம் (நினைவு) இல்லையெனில் அந்த சப்தத்தைக் கேட்கமாட்டார்கள். அவ்வறே மனனம் செய்ய (சிந்திக்க) மாட்டார்கள். அவர்கள் மனனம் செய்யவேண்டிய விஷயத்தை ஸ்மரித்தால் மனனம் செய்யமுடியும். ஆகையால் ஸ்மிருதி இல்லாத காரணத்தால் மனனம் செய்யமுடியாது. அறிந்துகொள்ளவும் முடியாது. எப்பொழுது மனனம் செய்ய வேண்டியது, அறிய வேண்டியது, கேட்கப்படவேண்டிய விஷயங்களை ஸ்மரிக்கும்பொழுது கேட்க முடிகிறது, மனனம் செய்ய முடிகிறது, அறிய முடிகிறது, இந்த ஸ்மரணத்தினால் புத்திரர்களை அறிகிறோம். பசுக்களை அறிகிறோம். ஆகையால் மிகவும் சிரேஷ்டமானதால் நீ ஸ்மரணத்தை உபாசனை செய்வாயாக.

उक्तार्थमन्यत् ॥

அனுவாதம் - மற்றவை முன்போல் ஆகும்.

आशा वाव स्मराद्भूयसी, आशा अप्राप्तवस्त्वाकाङ्क्षा, आशा तृष्णा काम इति यामाहुः पर्यायैः ; सा च स्मराद्भूयसी ।

அனுவாதம் - ஆசையே ஸ்மரணத்தைக் காட்டிலும் சிறந்தது. ஆசை என்றால் அடையப்படாத வஸ்துவில் உள்ள இச்சையாகும். ஆசை, பேராசை, காமம் என்று பரியாய பதங்களால் (ஒத்த பதங்களால்) கூறப்படுகிறதோ அது ஸ்மரணத்தைக் காட்டிலும் சிறந்தது.

कथम् ? आशया हि अन्तःकरणस्थया स्मरति स्मर्तव्यम् । आशाविषयरूपं स्मरन् असौ स्मरो भवति । अतः आशेद्धः आशया अभिवर्धितः स्मरभूतः स्मरन् ऋगादीन्मन्त्रानधीते ; अधीत्य च तदर्थं ब्राह्मणेभ्यो विधींश्च श्रुत्वा कर्माणि कुरुते तत्फलाशयैव ; पुत्रांश्च पशूंश्च कर्मफलभूतान् इच्छते अभिवाञ्छति ; आशयैव तत्साधनान्यनुतिष्ठति । इमं च लोकम् आशेद्ध एव स्मरन् लोकसङ्ग्रहहेतुभिरिच्छते । अमुं च लोकम् आशेद्धः स्मरन् तत्साधनानुष्ठानेन इच्छते । अतः आशारशनावबद्धं स्मराकाशादिनामपर्यन्तं जगच्चक्रीभूतं प्रतिप्राणि । अतः आशायाः स्मरादपि भूयस्त्वमित्यत आशामुपास्स्व ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு? அந்தக்கரணத்தில் இருக்கும் ஆசையினால் புருஷன் ஸ்மரிக்க வேண்டிய விஷயத்தை ஸ்மரிக்கின்றான். ஆசையின் விஷய ரூபத்தை ஸ்மரிப்பதால் ஸ்மிருதியை (ஞாபகத்தை) அடைகின்றான். ஆகையால் ஆசையினால் தூண்டப்பட்டு ஆசை விருத்தி அடைந்து ஸ்மிருதி பூதமான அது ஞாபகப்படுத்தி (ஸ்மரித்து) ரிக் முதலியவைகளை அத்யயனம் செய்கிறான். அவ்வாறே அதை அத்யயனம் செய்தபின் பிராஹ்மணர் வாக்கால் அவற்றின் அர்தத்தையும் விதியையும் சிரவணம் செய்கிறான். அவ்வாறே கர்மத்தின் பல ரூபமான புத்திரன் மேலும் பசுக்கள் இவைகளை இச்சிக்கின்றான். இவ்வாறு ஆசையினால் அதற்கான சாதனங்களை அனுஷ்டிக்கின்றான். ஆசையினால் தூண்டப்பட்டு இந்த லோகத்தை அடையும் ஹேதுக்களால் இந்த லோகத்தை ஸ்மரிக்கின்றான். அவ்வாறே ஆசையினால் தூண்டப்பட்டு அந்த பரலோகத்தை அடைவதற்கான சாதனங்களை அனுஷ்டிப்பதற்கு இச்சை செய்கின்றான். இவ்வாறு ஒவ்வொரு பிராணியும் ஆசை ரூபமான கயிற்றால் கட்டுண்ட காரணத்தால் ஸ்மரணம் அவ்வாறே ஆகாசத்திலிருந்து நாமரூபம் வரையில் உள்ள ஜகத்ரூப சக்ரம் உண்டாக்கப்பட்டது. ஆகையால் ஸ்மரணத்தைக் காட்டிலும் ஆசை மேலானது என்பதால் ஆசையை உபாசனை செய்.

यस्त्वाशां ब्रह्मेत्युपास्ते शृणु तस्य फलम् — आशया सदोपासितया अस्योपासकस्य सर्वे कामाः समृध्यन्ति समृद्धिं गच्छन्ति । अमोघा ह अस्य आशिषः प्रार्थनाः सर्वाः भवन्ति ; यत्प्रार्थितं सर्वं तदवश्यं भवतीत्यर्थः । यावदाशाया गतमित्यादि पूर्ववत् ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் ஆசையை பிரஹ்மம் என்று உபாசிக்கின்றானோ அவனுடைய பலனைக்கேள் - ஆசையை எப்பொழுதும் உபாசனை செய்து கொண்டிருக்கும் உபாசகனுடைய எல்லா காமனைகளும் அதிகமாக அடைவர். அவனுடைய எல்லா ஆசைகளும், பிரார்த்தனைகளும் அமோகமாக சித்திக்கின்றன. எது பிரார்த்தனை செய்யப்பட்டதோ அது அவசியம் கிடைக்கும் என்பது பொருள். “எதுவரை ஆசையின் கதியோ” என்பவை எல்லாம் முன்போல் ஆகும்.

नामोपक्रममाशान्तं कार्यकारणत्वेन निमित्तनैमित्तिकत्वेन च उत्तरोत्तरभूयस्तया अवस्थितं स्मृतिनिमित्तसद्भावमाशारशनापशैर्विपाशितं सर्वं सर्वतो बिसमिव तन्तुभिर्यस्मिन्प्राणे समर्पितम् , येन च सर्वतो व्यापिना अन्तर्बहिर्गतेन सूत्रे मणिगणा इव सूत्रेण ग्रथितं विधृतं च, स एष

அனுவாதம் - நாமத்தில் ஆரம்பித்து ஆசை வரையிலும் எந்த காரிய காரணத்துவமும் அவ்வாறே நிமித்த நைமித்திக்கத்துவ ரூபத்தாலும் ஒன்றைக் காட்டிலும் ஒன்று சிறப்பு உள்ளதாக இருக்கிறது. அவ்வாறே எதன் சத்பாவரூபம் ஸ்மிருதியின் நிமித்த ரூபமாக சித்திகின்றதோ அது ஆசை ரூபமான வலைகளால் சூழப்பட்ட தாமரையின் தண்டுபோல் எல்லா பக்கமும் பரந்து இந்த ஜகத் முழுவதும் உள்ளும் வெளியும் வியாபித்து நூ லில் கோர்க்கப்பட்ட மணிகளுக்கு சமமாக எல்லாம் (பிராணனில்) கட்டுப்பட்டு விசேஷமாக ஆசையைக் காட்டிலும் பிராணன் விசேஷமாக விளங்குகிறது. என்பது -

प्राणो वा आशाया भूयान् । कथमस्य भूयस्त्वमिति, आह दृष्टान्तेन समर्थयन् तद्भूयस्त्वम् — यथा वै लोके रथचक्रस्य अराः रथनाभौ समर्पिताः सम्प्रोताः सम्प्रवेशिता इत्येतत् , एवमस्मिंल्लिङ्गसङ्घातरूपे प्राणे प्रज्ञात्मनि दैहिके मुख्ये — यस्मिन्परा देवता नामरूपव्याकरणाय आदर्शादौ प्रतिबिम्बवज्जीवेन आत्मना अनुप्रविष्टा ; यश्च महाराजस्येव सर्वाधिकारीश्वरस्य, ‘कस्मिन्न्वहमुत्क्रान्त उत्क्रान्तो भविष्यामि कस्मिन्वा प्रतिष्ठिते प्रतिष्ठास्यामीति स प्राणमसृजत’ (प्र. उ. ६ । ३) (प्र. उ. ६ । ४) इति श्रुतेः ; यस्तु च्छायेवानुगत ईश्वरम् , ‘तद्यथा रथस्यारेषु नेमिरर्पितो नाभावरा अर्पिता एवमेवैता भूतमात्राः प्रज्ञामात्रास्वर्पिताः प्रज्ञामात्राः प्राणेऽर्पिताः स एष प्राण एव प्रज्ञात्मा’ (कौ. उ. ३ । ९) इति कौषीतकिनाम् — अत एवमस्मिन्प्राणे सर्वं यथोक्तं समर्पितम् ।

அனுவாதம் - பிராணனே ஆசையைக் காட்டிலும் மிகச் சிறந்தது. அதற்கு எவ்வாறு மேன்மைத் தன்மை? அதற்கு திருஷ்டாந்த மூலமாக அதனுடைய சிறப்புத் தன்மையைக் கூறுகிறார்- எவ்வாறு உலகில் ரதத்தின் சக்கரங்களின் நாபியில் பிரவேசிக்கச்செய்து ஆரக்கால்கள் பொருத்தப்படுகிறதோ அவ்வாறு இந்த லிங்க தேஹத்துடன் கூடிய இந்தப் பிராணன் பிரக்ஞா ஆத்மாவில் அதாவது தேஹத்தின் முக்யப்பிராணனில் பரதேவதை நாமரூபமாக வெளிப்படுவதற்காக கண்ணாடி முதலியவைகளில் உள்ள பிரதிபிம்பம் போல் ஜீவரூபமாக பிரவேசிக்கிறது. மஹாராஜா சர்வாதிகாரியாக இருப்பதுபோல் ஈஸ்வரன் சர்வாதிகாரி ஆவான். “कस्मिन्न्वहमुत्क्रान्त उत्क्रान्तो भविष्यामि कस्मिन्वा प्रतिष्द्भिते प्रतिष्द्भास्यामीति स प्राणमसृजत” (கஸ்மின்னவ ஹமுத்க்ராந்த உத்க்ராந்த்தோ பவிஷ்யாமி கஸ்மின்வா பிரதிஷ்டிதே பிரதிஷ்டாஸ்யாமீதி ச ப்ராணமஸ்ருஜத”) என்பது சுருதிவாக்யம், எதானது நிழல்போல் ஈஸ்வரனிடத்தில் அனுகதமாய் உள்ளது. “तद्यथा रथस्यारेषु नेमिरर्पितो नाभावरा अर्पिता एवमेवैता भूतमात्राः प्रज्ञामात्रास्वर्पिताः प्रज्ञामात्राः प्राणेऽर्पिताः स एष प्राण एव प्रज्ञात्मा” (தத்யதா ரதஸ்யாரேஷு நேமிரர்பிதோ நாபாவரா அர்பிதா ஏவமேவைதா பூதமாத்ரா: பிக்ஞாமாத்ராஸ்வர்பிதா: பிரக்ஞமாத்ரா: பிராணே அர்பிதா: ச ஏஷ பிராண ஏவ ப்ரக்ஞாத்மா) என்பது கெளஷீதகீ பிராஹ்மண வாக்கியம். ஆகையால் இந்த பிராணனில் மேலே கூறப்பட்டவை எல்லாம் அடங்கி உள்ளது. (சமர்பிக்கப்பட்டுள்ளது).

अतः स एष प्राणोऽपरतन्त्राः प्राणेन स्वशक्त्यैव याति, नान्यकृतं गमनादिक्रियास्वस्य सामर्थ्यमित्यर्थः । सर्वं क्रियाकारकफलभेदजातं प्राण एव, न प्राणाद्बहिर्भूतमस्तीति प्रकरणार्थः । प्राणः प्राणं ददाति । यद्ददाति तत्स्वात्मभूतमेव । यस्मै ददाति तदपि प्राणायैव । अतः पित्राद्याख्योऽपि प्राण एव ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் பிராணன் பரதந்திரம் அல்ல. பிராணன் தன் சக்தியினாலேயே செல்கிறது. மற்றவைகளால் அல்ல. செல்லுதல் முதலிய கிரியைகள் தன் சாமர்த்தியத்தினாலேயேயாகும் என்பது பொருள். எல்லா கிரியா காரக பலங்களாகிய பேதங்கள் பிராணனாலேயே ஏற்பட்டது பிராணனைக் காட்டிலும் வேறு ஒன்றும் இல்லை என்பது பிரகரண அர்த்தமாகும். பிராணன் பிராணனை அளிக்கிறது. எது அளிக்கிறதோ அது தன் ஸ்வரூபமேயாகும். எவருக்கு அளிக்கிறதோ அதுவும் பிராணனே ஆகையால் பிதா முதலிய பெயர் உடையவை எல்லாம் பிராணனே ஆகும்.

कथं पित्रादिशब्दानां प्रसिद्धार्थोत्सर्गेण प्राणविषयत्वमिति, उच्यते — सति प्राणे पित्रादिषु पित्रादिशब्दप्रयोगात् तदुत्क्रान्तौ च प्रयोगाभावात् । कथं तदिति, आह —

அனுவாதம் - அ.கை - பிதா முதலிய சப்தங்களின் பிரசித்தமான அர்த்தங்களை ஏற்றுக்கொள்ளாமல் பிராண விஷயத்துவம் என்று எவ்வாறு கூறப்படுகிறது? பிராணன் இருந்தால் தான் பிதா முதலியவைகளின் பிதா முதலிய சப்த பிரயோகம் செய்யப்படுகிறது. அது வெளியேறிவிட்டால் (உத்கிரமணம் செய்து விட்டால்) இந்த பிரயோகம் இல்லாததாக ஆகும். அது எவ்வாறு? அதற்குக் கூறப்படுகிறது.

स यः कश्चित्पित्रादीनामन्यतमं यदि तं भृशमिव तदननुरूपमिव किञ्चिद्वचनं त्वङ्कारादियुक्तं प्रत्याह, तदैनं पार्श्वस्था आहुः विवेकिनः — धिक्त्वा अस्तु धिगस्तु त्वामित्येवम् । पितृहां वै त्वं पितुर्हन्तेत्यादि ॥

அனுவாதம் - எவன் ஒருவன் பிதா முதலியவர்களை மற்றவர்களிடம், அவர்களிடம் கூறக்கூடாத அரே, தூ இவைகளுடன் கூடி வசனங்களைக் கூறினால் அவர்கள் பக்கத்தில் உள்ள விவேகிகள் அவனை நிந்தை செய்து நீ பிதாவைக் கொன்றவன் என்பது முதலியவைகளைக் கூறுவார்கள். நீ பிதாவைக் கொன்றவன் என்பது முதலியவைகளைக் கூறுவர்.

अथ एनानेव उत्क्रान्तप्राणान् त्यक्तदेहनाथान् यद्यपि शूलेन समासं समस्य व्यतिषन्दहेत् व्यत्यस्य सन्दहेत् , एवमप्यतिक्रूरं कर्म समासव्यत्यासादिप्रकारेण दहनलक्षणं तद्देहसम्बद्धमेव कुर्वाणं नैवैनं ब्रूयुः पितृहेत्यादि । तस्मादन्वयव्यतिरेकाभ्यामवगम्यते एतत्पित्राद्याख्योऽपि प्राण एवेति ॥

அனுவாதம் - ஆனால் அவர்களிடம் இருந்து பிராணன் வெளியோரியபின் அதாவது தேஹத்தைவிட்டபின் அவர்களை சூலத்தால் ஒரே வெட்டால் வெட்டி சின்னாபின்னம் செய்தாலும் அந்த தேஹ சம்மந்தமானவைகளை சேர்த்து, பிரித்து எரித்தல் முதலிய மிகக் குரூரமான கர்மாவை செய்தாலும் நீ பிதாவைக் கொன்றவன் என்பது முதலியவைகளைக் கூறுவதில்லை. ஆகையால் அன்வய வியதிரேக மூலமாக அறியப்படுகிறது. அந்த பிதா முதலிய நாமங்களும் பிராணனேயாகும்.

तस्मात् प्राणो ह्येवैतानि पित्रादीनि सर्वाणि भवति चलानि स्थिराणि च । स वा एष प्राणविदेवं यथोक्तप्रकारेण पश्यन् फलतो अनुभवन् एवं मन्वानः उपपत्तिभिश्चिन्तयन् एवं विजानन् उपपत्तिभिः संयोज्य एवमेवेति निश्चयं कुर्वन्नित्यर्थः । मननविज्ञानाभ्यां हि सम्भूतः शास्त्रार्थो निश्चितो दृष्टो भवेत् । अत एवं पश्यन् अतिवादी भवति नामाद्याशान्तमतीत्य वदनशीलो भवतीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - பிராணனே இந்த எல்லா சராசரங்களாகிய பிதா முதலியவைகள் எல்லாம் ஆகும். அந்த இந்த பிராணனை அறிந்தவன் முற்கூறியவாறு காண்கின்றானோ அவன் பலத்தை அனுபவித்துக்கொண்டு இவ்வாறு மனனம் செய்கின்றானோ அவ்வாறே யுக்தியினால் சிந்தித்து இவ்வாறு அறிந்து யுக்திகளுடன் கூடி “இது இவ்வாறு இருக்கிறது” என்று நிச்சயம் செய்கிறான். ஏன்எனில் மனனம் விக்ஞானங்களின் மூலமாக அடைந்த சாஸ்த்திரார்த்தத்தை நிச்சயம் செய்யப்படுவது காணப்படுகிறது. அதனால் இவ்வாறு கண்டு (அறிந்து) அதிவாதியாக (சிறந்த பேச்சாளனாக) ஆகின்றான். அதாவது நாமம் முதல் ஆசை வரைக் கடந்து சிறந்த பேச்சாற்றல் உடையவனாக ஆகின்றான்.

तं चेद्ब्रूयुः तं ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्तस्य हि जगतः प्राण आत्मा अहमिति ब्रुवाणं यदि ब्रूयुः अतिवाद्यसीति, बाढम् अतिवाद्यस्मीति ब्रूयात् , न अपह्नुवीत । कस्माद्धि असावपह्नुवीत ? यत्प्राणं सर्वेश्वरम् अयमहमस्मि इत्यात्मत्वेनोपगतः ॥

அனுவாதம் - அவனிடம் இவ்வாறு கூறினால் அதாவது இவ்வாறு நன்றாக பேசுபவரை (அதிவாதியை) எப்பொழுது எல்லா சப்தங்களால் நாமம் முதல் ஆசை வரையில் உள்ள தத்துவங்களைத் தாண்டி இப்பொழுது இருக்கும் பிராணனையே கூறுகின்றார் என்பதைக் கண்டு அந்த அதிவாதி நான் பிரஹ்மா முதல் ஸ்தம்பம் வரையில் உள்ள எல்லா ஜகத்தின் பிராணாத்மாவாக இருக்கிறேன் என்று கூறுபவனே நீ அதிவாதி என்று கூறினால் அந்த அதிவாதி நான் அதிவாதி என்று கூறவேண்டும். அதை மறைக்க வேண்டியதில்லை. இந்த சர்வேஷ்வரமயமான பிராணன் நான் என்று ஆத்மபாவத்தை அறிந்த அதிவாதீ ஏன் மறைக்க வேண்டும்.

एष तु वा अतिवदति यः सत्येन परमार्थसत्यविज्ञानवत्तया अतिवदति । सोऽहं त्वां प्रपन्नः भगवः सत्येनातिवदानि ; तथा मां नियुनक्तु भगवान् , यथा अहं सत्येनातिवदानीत्यभिप्रायः । यद्येवं सत्येनातिवदितुमिच्छसि, सत्यमेव तु तावद्विजिज्ञासितव्यमित्युक्त आह नारदः । तथास्तु तर्हि सत्यं भगवो विजिज्ञासे विशेषेण ज्ञातुमिच्छेयं त्वत्तोऽहमिति ॥

அனுவாதம் - (சனத்குமாரர்-) எவன் ஒருவன் அதிவதனம் செய்கிறானோ அது பரமார்த்த சத்ய விக்ஞானத்தின் காரணமாக அதிவதனம் செய்கின்றான். (நாரதர்) ஹே பகவானே! தங்களிடம் சரணாகதி அடைந்த நான் சத்தியத்தின் காரணமாக அதிவதனம் செய்கின்றேன். இதன் தாத்பர்யம் என்னவெனில் பகவானே! நீங்கள் எனக்கு சத்யஞானத்தின் காரணமாக அதிவ தனம் செய்வேனோ அவ்வாறு எனக்கு உபதேசியுங்கள். (சனத்குமாரர்) நீ இவ்வாறு சத்தியத்தின் மூலமாக அதிவதனம் செய்ய விரும்பினால் சத்தியத்தை ஜிக்ஞாசை செய்ய வேண்டும். இவ்வாறு கூறியதற்கு நாரதர் கூறினார்- சரிதான் அவ்வாறே ஆகட்டும். பகவானே! நான் சத்யத்தை அறிய இச்சையுடன் உள்ளேன்.

यदा वै सत्यं परमार्थतः विजानाति — इदं परमार्थतः सत्यमिति, ततः अनृतं विकारजातं वाचारम्भणं हित्वा सर्वविकारावस्थं सदेवैकं सत्यमिति तदेव अथ वदति यद्वदति ।

அனுவாதம் - எப்பொழுது சத்யத்தை பரமார்த்தமாக (உண்மையாக) அறிகிறானோ என்று - அதாவது இதுவே பரமார்த்த சத்யம் என்று அறிகிறானோ என்பதாகும். ஆகையால் நாம ரூபங்களாகிய விகாரங்களால் உண்டான அந்ருதத்தை அதாவது பொய்யை நீக்கி எல்லா விகாரங்களிலும் நிலைபெற்ற எப்பொழுதும் ஒரே சத்யம் தான் என்று அறிந்து எது பேசினாலும் அது சத்யமான பேச்சேயாகும்.

ननु विकारोऽपि सत्यमेव, ‘नामरूपे सत्यं ताभ्यामयं प्राणश्छन्नः’ (बृ. उ. १ । ६ । ३) ‘प्राणा वै सत्यं तेषामेष सत्यम्’ (बृ. उ. २ । १ । २०) इति श्रुत्यन्तरात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் விகாரமும் சத்யமே. ஏன் எனில் “नामरूपे सत्यं ताभ्यामयं प्राणश्छन्नः” (நாமரூபே சத்யம் தாப்யாமயம் பிராணச்சன்ன:) நாமரூபம் சத்யமே. அதனால் பிராணன் மறைக்கப்பட்டுள்ளது), “प्राणा वै सत्यं तेषामेव सत्यम्” (பிராணா வை சத்யம் தேஷாமேவ சத்யம்) பிராணனே (வாக் முதலியவையே) சத்யம் அவைகளைக்காட்டிலும் முக்கியபிராணன் சத்யம் என்று வேறு சுருதியினாலும் அறிகிறோம்.

सत्यमुक्तं सत्यत्वं श्रुत्यन्तरे विकारस्य, न तु परमार्थापेक्षमुक्तम् । किं तर्हि ? इन्द्रियविषयाविषयत्वापेक्षं सच्च त्यच्चेति सत्यमित्युक्तं तद्द्वारेण च परमार्थसत्यस्योपलब्धिर्विवक्षितेति । ‘प्राणा वै सत्यं तेषामेष सत्यम्’ (बृ. उ. २ । ३ । ६) इति च उक्तम् ।

அனுவாதம் - கூறியது சரியே. வேறு சுருதியில் விகாரத்தின் சத்யத்துவம் கூறப்பட்டுள்ளது. அது பரமார்த்தத்தை அபேக்ஷித்துக் கூறப்படவில்லை. ஆனால் அது எவ்வாறு? இந்திரியங்களுக்கு விஷயமாதல், விஷயம் ஆகாமல் இருத்தல் ஆகிய இவைகளை அபேக்ஷித்து சச்ச, தியச்ச (स त्य इति) என்று சத்யம் என்பது கூறப்பட்டது. அதன் மூலமாக பரமார்த்த சத்யத்தின் அடைவு விளக்கப்பட்டது. (வாக் முதலிய) பிராணன்களைக் காட்டிலும் (முக்ய) பிராணனே சத்யம் என்று கூறப்பட்டது.

इहापि तदिष्टमेव । इह तु प्राणविषयात्परमार्थसत्त्यविज्ञानाभिमानाद्व्युत्थाप्य नारदं यत्सदेव सत्यं परमार्थतो भूमाख्यम् , तद्विज्ञापयिष्यामीति एष विशेषतो विवक्षितोऽर्थः । नाविजानन्सत्यं वदति’ यस्त्वविजानन्वदति सोऽग्न्यादिशब्देनाग्न्यादीन्परमार्थसद्रूपान्मन्यमानो वदति’ न तु ते रूपत्रयव्यतिरेकेण परमार्थतः सन्ति । तथा तान्यपि रूपाणि सदपेक्षया नैव सन्तीत्यतो नाविजानन्सत्यं वदति । विजानन्नेव सत्यं वदति ।

அனுவாதம் - இங்கு இதுவும் உகந்ததே. ஆனால் இங்கு பிராண விஷயத்தில் பரமார்த்த சத்ய விக்ஞானத்தில் உள்ள அபிமானத்தை போக்குவதற்காக நாரதரிடம் எது சத்மாத்திரமோ அது பூமா எனப்படும் பரமார்த்த சத்யமாகும். அதை உனக்கு அறியச் செய்கின்றேன் என்று இதை உனக்கு அறியச் செய்கிறேன் என்று விசேஷமாக (சனத்குமாரர் -) விளக்கினார் என்பது பொருள். சத்தியத்தை விசேஷமாக அறியாமல் சத்யத்தைக் கூறமுடியாது. எவன் அறியாமல் கூறுகின்றானோ அவன் அக்னி முதலிய சப்தங்களால் அக்னி முதலியவைகளை பரமார்த்த சத்ரூபம் என்று கருதி கூறுகின்றான். மூன்று ரூபங்களைத் தவிர்த்து (சிகப்பு, வெண்மை, கருமை ரூபங்களைத் தவிர்த்து) உண்மையில் அவைகள் இல்லை. அவ்வாறே அந்த ரூபங்கள் சத்தை அபேக்ஷிக்காமல் இல்லாததால் சத்யத்தை அறியாமல் கூறமுடிகிறது. அறிந்தவன் சத்யத்தையே (உண்மையே) கூறுகின்றான்.

न च तत्सत्यविज्ञानमविजिज्ञासितमप्रार्थितं ज्ञायत इत्याह — विज्ञानं त्वेव विजिज्ञासितव्यमिति । यद्येवम् , विज्ञानं भगवो विजिज्ञासे इति । एवं सत्यादीनां च उत्तरोत्तराणां करोत्यन्तानां पूर्वपूर्वहेतुत्वं व्याख्येयम् ॥

அனுவாதம் -அந்த சத்ய விக்ஞானத்தை அறிய இச்சை இல்லாதவனுக்கும், அதைக் குறித்து பிரார்த்திக்காதவனும் (உபதேசிக்க வேண்டும் என்று கேட்காதவனுக்கும்) அறிய முடியாது என்பதற்காகக் கூறுகிறார் - விக்ஞானத்தை அறியச்செய்யுங்கள் என்று. இவ்வாறு சத்யம் முதல் செய்கிறான் (करोति = கரோதி, செய்கிறான்) வரை உள்ள பதார்த்தங்கள் உத்தரேத்தர பதார்த்தங்களுக்கு பூர்வ பூர்வ பதார்த்தங்கள் காரணமாகின்றன. இவ்வாறு வியாக்கியானம் செய்யப்படவேண்டும்.

यदा वै मनुत इति । मतिः मननं तर्को मन्तव्यविषये आदरः॥

அனுவாதம் - எப்பொழுது மனனம் செய்கின்றானோ என்பது முதலியவை. மதி என்னால் மனனம்-தர்க்கம்- மனன விஷயத்தின் ஆதரவாக ஆகிறது.

आस्तिक्यबुद्धिः श्रद्धा ॥

அனுவாதம் - ஆஸ்திகபுத்தியே சிரத்தை ஆகும்.

निष्ठा गुरुशुश्रूषादितत्परत्वं ब्रह्मविज्ञानाय ॥

அனுவாதம் - நிஷ்டை என்பது பிரஹ்மவிக்ஞானத்திற்காக குருசுச்ரூஷை (சேவை) முதலியவைகளில் அதிலேயே நிலைத்திருத்தல்.

यदा वै करोति । कृतिः इन्द्रियसंयमः चित्तैकाग्रताकरणं च । सत्यां हि तस्यां निष्ठादीनि यथोक्तानि भवन्ति विज्ञानावसानानि ॥

அனுவாதம் - எப்பொழுது மனிதன் செயல்படுகின்றானோ என்பதாகும். “कृति” (க்ருதி-செயல்) செயல் இந்திரியங்களுடன் சேர்த்து சித்த ஏகாக்ரம் செய்வதாகும் என்று கூறப்படுகிறது. இவ்வாறு அடைந்ததும் மேலே கூறியவாறு (விபரீத கிரமமாக) நிஷ்டையில் ஆரம்பித்து விக்ஞானம் வரை எல்லாம் சாதனங்கள் ஆகின்றன.

सापि कृतिः यदा सुखं लभते सुखं निरतिशयं वक्ष्यमाणं लब्धव्यं मयेति मन्यते तदा भवतीत्यर्थः । यथा दृष्टफलसुखा कृतिः तथेहापि नासुखं लब्ध्वा करोति । भविष्यदपि फलं लब्ध्वेत्युच्यते, तदुद्दिश्य प्रवृत्त्युपपत्तेः ।

அனுவாதம் - அந்த கிருதியும் எப்பொழுது சுகம் கிடைக்கிறதோ அதாவது எப்பொழுது இனிக்கூறப்போகும் நிரதிசய சுகத்தை அடையவேண்டும் என்று நினைக்கின்றானோ அப்பொழுது ஏற்படுகிறது- என்பது பொருள். எவ்வாறு திருஷ்ட பலத்தினால் உண்டாகும் சுகத்திற்காக (கிருதி - செயல்) உண்டாகிறதோ அவ்வாறே சுகம் இல்லாததை அடைவதற்கு ஒருவரும் செயல்படுவதில்லை வருங்காலத்தில் இதன் பலம் கிடைக்கும் என்று கூறினால் அதை உத்தேசித்து பிரவிர்த்திக்கின்றனர்.

अथेदानीं कृत्यादिषूत्तरोत्तरेषु सत्सु सत्यं स्वयमेव प्रतिभासत इति न तद्विज्ञानाय पृथग्यत्नः कार्य इति प्राप्तम् ; तत इदमुच्यते — सुखं त्वेव विजिज्ञासितव्यमित्यादि । सुखं भगवो विजिज्ञास इत्यभिमुखीभूताय आह ॥

அனுவாதம் - அதன்பின் இப்பொழுது கிருதி (செயல்) முதலியவைகளில் மேலே மேலே உள்ள சத்துக்களில் சத்யம் தானாகவே (சுயமாகவே) தோன்றுவதால் அதை அறிவதற்கு தனியாக எந்த சாதனத்தையும் செய்ய வேண்டியதில்லை என்று ஏற்படும்பொழுது இவ்வாறு கூறினார் - சுகத்தை விசேஷரூபமாய் அறிய இச்சை (ஜிக்ஞாசை) கொள்ள வேண்டும் என்பது முதலியவைகளாகும். ஹே பகவானே! நான் சுகத்தை விசேஷரூபமாக அறிய விரும்புகின்றேன் என்று இவ்வாறு (சனத்குமாரரிடம்) அடைக்கலம் அடைந்தவரிடம் சனத்குமாரர் கூறினார்.

यो वै भूमा महत् निरतिशयं बह्विति पर्यायाः, तत्सुखम् । ततोऽर्वाक्सातिशयत्वादल्पम् । अतस्तस्मिन्नल्पे सुखं नास्ति, अल्पस्याधिकतृष्णाहेतुत्वात् । तृष्णा च दुःखबीजम् । न हि दुःखबीजं सुखं दृष्टं ज्वरादि लोके । तस्माद्युक्तं नाल्पे सुखमस्तीति । अतो भूमैव सुखम् । तृष्णादिदुःखबीजत्वासम्भवाद्भूम्नः ॥

அனுவாதம் - அது நிச்சயமாக பூமாவேயாகும். பூமா, மஹத், நிரதிசயம், பெரியது என்பது எல்லாம் சுக சப்தத்தின் பரியாயபதங்கள். அதைவிட கீழான பதார்த்தங்கள் சிறிது, பெரிது என்று இருப்பதால் அது அல்பமாகும். ஆகையால் அந்த அல்பத்தில் சுகம் இல்லை. ஏன்எனில் அல்பத்தில் மிகுந்த ஆசை (த்ருஷ்ணா) (तृष्णा) க்கு காரணமாவதால், பேராசையே துக்கத்திற்கான பீஜம், உலகில் துக்கத்திற்குக் காரணமான ஜ்வரம் முதலியவைகளில் சுகம் காணப்படவில்லை. ஆகையால் அல்பத்தில் சுகம் இல்லை. ஏன் எனில் பூமாவிற்கு த்ருஷ்ணா (ஆசை) முதலிய துக்க பீஜமானது சம்பவிக்காது.

किंलक्षणोऽसौ भूमेति, आह —

அனுவாதம் - அ.கை - இந்த பூமா என்ன லக்ஷணங்கள் உடையது என்பது கூறப்படுகிறது.

यत्र यस्मिन्भूम्नि तत्त्वे न अन्यद्द्रष्टव्यमन्येन करणेन द्रष्टा अन्यो विभक्तो दृश्यात्पश्यति । तथा नान्यच्छृणोति । नामरूपयोरेवान्तर्भावाद्विषयभेदस्य तद्ग्राहकयोरेवेह दर्शनश्रवणयोर्ग्रहणम् अन्येषां च उपलक्षणार्थत्वेन । मननं तु अत्रोक्तं द्रष्टव्यं नान्यन्मनुत इति, प्रायशो मननपूर्वकत्वाद्विज्ञानस्य । तथा नान्यद्विजानाति । एवंलक्षणो यः स भूमा ।

அனுவாதம் - எங்கு இந்த பூமாதத்வத்தில் வேறான எந்த ஒரு வேறு திருஷ்டாவையோ, எந்த ஒரு திருஷ்டவ்ய (பார்க்கவேண்டிய) விஷயத்தை வேறான மற்ற இந்திரியங்களால் பார்க்க முடியாது. ஒன்றும் கேட்கவும் முடியாது. விஷயபேதங்களின் அந்தர்பாவம் நாமரூபங்களில் ஏற்படுகிறது. ஆகையால் அவைகளைக் கிரஹிக்கும் தர்சனம் (பார்த்தல்) ஸ்ரவணித்தல் (கேட்டல்) ஆகிய இரண்டு இந்திரியங்களும் மற்ற இந்திரியங்களுக்கு உபலக்ஷணம் என்று அறிந்துகொள்ள வேண்டும். ஆனால் மனனத்தை “नान्यन्मनुते” (நான்யன்மனுதே) வேறு ஒன்றை சிந்திக்காது) என்று கூறி தனியாக எடுத்துக் கூறப்பட்டுள்ளது என்று இவ்வாறு அறிந்துகொள்ள வேண்டும். ஏன்எனில் விக்ஞானம் அநேகமாக மனனத்தின் வாயிலாக ஏற்படுகிறது. அவ்வாறே ஒன்றையும் சிறிதும் அறிவதில்லை ஆகிய லக்ஷணங்களை உடையது அந்த இந்த “பூமா”.

किमत्र प्रसिद्धान्यदर्शनाभावो भूम्न्युच्यते नान्यत्पश्यतीत्यादिना, अथ अन्यन्न पश्यति, आत्मानं पश्यतीत्येतत् ।

அனுவாதம் - குரு - என்ன இங்கு “नान्यत्पश्यति” (நான்யத்பச்யதி - வேறு ஒன்றை பார்க்காது) முதலிய வாக்கியங்களால் லோகப் பிரசித்தமான மற்றதின் தர்சனத்தின் அபாவம் கூறப்பட்டது. அல்லது மற்றதைப் பார்க்கவில்லை. தன்னைக் காண்கிறது என்று கூறப்பட்டதா?

किञ्चातः ?

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - இதனால் (லாபமா, நஷ்ட்டமா) என்ன?

यद्यन्यदर्शनाद्यभावमात्रमित्युच्यते, तदा द्वैतसंव्यवहारविलक्षणो भूमेत्युक्तं भवति । अथ अन्यदर्शनविशेषप्रतिषेधेन आत्मानं पश्यतीत्युच्यते, तदैकस्मिन्नेव क्रियाकारकफलभेदोऽभ्युपगतो भवेत् ।

அனுவாதம் - குரு - அந்ய (மற்ற) தர்சனங்கள் முதலியவைகளின் இல்லை என்பது கூறப்படும்பொழுது துவைதத்தால் உண்டாகும் வியவஹாரத்தைக் காட்டிலும் விலக்ஷணம் “பூமா” என்று ஆகிறது. மேலும் அந்ய (மற்ற) தர்சன விசேஷங்களை நீக்கி ஆத்மாவைக் காண்கின்றான் என்று கூறப்படுகிறது. அப்பொழுது ஒன்றிலேயே கிரியாகாரக பல பேதங்கள் இருப்பதாக ஆகும்.

यद्येवं को दोषः स्यात् ?

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - இவ்வாறு இருப்பதில் என்ன தோஷம் ஏற்படும்?

नन्वयमेव दोषः — संसारानिवृत्तिः । क्रियाकारकफलभेदो हि संसार इति आत्मैकत्वे एव क्रियाकारकफलभेदः संसारविलक्षण इति चेत् , न, आत्मनो निर्विशेषैकत्वाभ्युपगमे दर्शनादिक्रियाकारकफलभेदाभ्युपगमस्य शब्दमात्रत्वात् ।

அனுவாதம் - குரு -ஆனால் இந்த சம்சாரம் நிவிர்த்தி ஆகாததே தோஷமாகும். கிரியாகாரகபலபேதமே சம்சாரம் என்பதாகும். ஆத்மஏகத்வமே கிரியாகாரகபலபேதம் சம்சாரத்தைக் காட்டிலும் வேறானது எனில்? அவ்வாறு அல்ல. ஆத்மாவிற்கு நிர்விசேஷஏகத்துவத்தை ஏற்றுக்கொண்டால் அதில் தர்சன முதலிய கிரியா, காரக, பலரூப பேதத்தை ஏற்றுக் கொள்வது சப்தமாத்ரமே ஆகும்.

अन्यदर्शनाद्यभावोक्तिपक्षेऽपि यत्र इति अन्यन्न पश्यति इति च विशेषणे अनर्थके स्यातामिति चेत् — दृश्यते हि लोके यत्र शून्ये गृहेऽन्यन्न पश्यतीत्युक्ते स्तम्भादीनात्मानं च न न पश्यतीति गम्यते ; एवमिहापीति चेत् ,

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - ஆனால் மற்ற தர்சனம் முதலியவைகள் இல்லை என்று கூறும் பக்ஷத்திலும் “यत्र” (யத்ர- எங்கு) மேலும் “अन्यन्नपश्यति” (அத்யந்னபஷ்யதி = வேறு ஒன்றைப் பார்க்காது) என்ற இந்த இரண்டு விசேஷணங்களும் அர்த்தமற்றதாக ஆகிவிடும். உலகில் எங்கு காணப்படுகிறதோ எங்கு சூன்யமான வீட்டில் ஸ்தம்பம் முதலியவைகளையும், தன்மையும் பார்க்கவில்லையென்பதும் பொருந்தாது. அவ்வாறே இங்கும் என்றால்?

न, तत्त्वमसीत्येकत्वोपदेशादधिकरणाधिकर्तव्यभेदानुपपत्तेः । तथा सदेकमेवाद्वितीयं सत्यमिति षष्ठे निर्धारितत्वात् । ‘अदृश्येऽनात्म्ये’ (तै. उ. २ । ७ । १) ‘न सन्दृशे तिष्ठति रूपमस्य’ (तै. ना. १ । ३) ‘विज्ञातारमरे केन विजानीयात्’ (छा. उ. २ । ४ । १४) इत्यादिश्रुतिभ्यः स्वात्मनि दर्शनाद्यनुपपत्तिः ।

அனுவாதம் - குரு - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் “தத்வமஸி” (तत्त्वमसि) என்று ஏகத்துவத்தை உபதேசிப்ப-தால் ஆதார ஆதேயரூபபேதம் சம்பவிக்காது. அவ்வாறே சத்ஏகமோவாத்விதீயம் சத்யம் (सदेकमेवाद्वितीयं सत्यम्) என்று ஆறாவது அத்தியாயத்தில் நிச்சயம் செய்யப்பட்டது. “अदृश्येऽनात्म्ये” (அத்ருஷ்யேऽநாத்மயே), “न संदृशे तिष्द्भति रूपमस्य” (ந சம்த்ருஷே திஷ்ட்டதி ரூபமஸ்ய). “विज्ञातारमरे केन विजानीयात्” (விக்ஞாதாரமரே கேன விஜாநீயாத்) முதலிய சுருதிகளிலும் ஸ்வ ஆத்மாவிடத்தில் தர்சனம் முதலியவைகள் சம்பவிக்காது என்பது கூறப்பட்டுள்ளது.

यत्र इति विशेषणमनर्थकं प्राप्तमिति चेत् ,

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - ஆனால் இவ்வாறு “यत्र” (யத்ர =எங்கு) என்ற விசேஷணம் வியர்த்தமாகிவிடுமே? (பிரயோஜனம் அற்றதாகிவிடுமே) எனில் -?

न, अविद्याकृतभेदापेक्षत्वात् , यथा सत्यैकत्वाद्वितीयत्वबुद्धिं प्रकृतामपेक्ष्य सदेकमेवाद्वितीयमिति सङ्ख्याद्यनर्हमप्युच्यते, एवं भूम्न्येकस्मिन्नेव यत्र इति विशेषणम् । अविद्यावस्थायामन्यदर्शनानुवादेन च भूम्नस्तदभावत्वलक्षणस्य विवक्षितत्वात् नान्यत्पश्यति इति विशेषणम् । तस्मात्संसारव्यवहारो भूम्नि नास्तीति समुदायार्थः ।

அனுவாதம் - குரு - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் அவித்யையினால் உண்டான பேதத்தை அபேக்ஷிப்பதால். சத்யம் ஏகம் அத்விதீய புத்தியை அபேக்ஷித்து சத்யம் ஒன்றே என்பதால் சாங்கியா முதலியவைகள் யோக்கியமற்றது என்று கூறப்பட்டது. அவ்வாறே ஏகமான அந்த பூமாவில் “यत्र” (யத்ர - எங்கு) என்ற விசேஷணம் கூறப்பட்டது. அவ்வாறே அவித்யா அவஸ்தையில் மற்ற தர்சனங்கள் கூறப்பட்டுள்ளதால் பூமாவிற்கு அவைகளில் அபாவரூப லக்ஷணமுடையது என்று தெரிவிப்பதற்கு விரும்பி “नान्यत्पश्यति” (நான்யத்பச்யதி) என்ற விசேஷணம் அளிக்கப்பட்டது. ஆகையால் பூமாவில் சம்சார வியவஹாரங்கள் இல்லை என்பதே பொதுவான அர்த்தமாகும்.

अथ यत्राविद्याविषये अन्योऽन्येनान्यत्पश्यतीति तदल्पम् अविद्याकालभावीत्यर्थः ; यथा स्वप्नदृश्यं वस्तु प्राक् प्रबोधात्तत्कालभावीति, तद्वत् । तत एव तन्मर्त्यं विनाशि स्वप्नवस्तुवदेव । तद्विपरीतो भूमा यस्तदमृतम् । तच्छब्दः अमृतत्वपरः ;

அனுவாதம் - ஆனால் எங்கு அவித்யா விஷயத்தில் மற்றது மற்றதை மற்றொன்றால் பார்க்கப்படுவது அல்பமாகும். இதன் தாத்பர்யம் என்னவெனில் அவித்யை இருக்கும்பொழுது மட்டுமே இருப்பதாகும். எவ்வாறு ஸ்வப்னத்தில் பார்க்கும் வஸ்து விழிக்கும்முன் ஸ்வப்னகாலத்தில் மட்டும் இருக்கும் பின் நாசமாகும். அவ்வாறு ஸ்வப்பன பதார்த்தத்தைப் போல் (இந்த அவித்யா விஷயமானது) நாசம் அடையக்கூடியது. அதைக்காட்டிலும் விபரீதமான (மாறான) எது பூமாவோ அது அம்ருதம். இங்கு “तत्” (தத் - அது) என்ற சப்தம் அம்ருதத்வ பரமாகும்.

स तर्हि एवंलक्षणो भूमा हे भगवन् कस्मिन्प्रतिष्ठित इति उक्तवन्तं नारदं प्रत्याह सनत्कुमारः — स्वे महिम्नीति स्वे आत्मीये महिम्नि माहात्म्ये विभूतौ प्रतिष्ठितो भूमा । यदि प्रतिष्ठामिच्छसि क्वचित् , यदि वा परमार्थमेव पृच्छसि, न महिम्न्यपि प्रतिष्ठित इति ब्रूमः ; अप्रतिष्ठितः अनाश्रितो भूमा क्वचिदपीत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - ஹே பகவானே! இந்த லக்ஷணங்கள் உடைய பூமா எதில் பிரதிஷ்டித்து இருக்கிறது. (நிலைபெற்றுள்ளது) என்று கேட்ட நாரதருக்கு சனத்குமாரர் இவ்வாறு பதில் அளித்தார் - “स्वेमहिम्नि” (ஸ்வமஹிம்ணி = தன்னுடைய மஹிமையில்) என்று. “स्व” (ஸ்வ) - தன்னுடைய மஹிமையில் அதாவது தன்னுடைய விபூதியில் பூமா பிரதிஷ்டித்திருக்கிறது. நீ ஏதாவது ஒரு பிரதிஷ்டையை விரும்பினாலோ அல்லது பரமாத்மாவையே கேட்கிறாயோ அப்படி ஆனாலும் அது தன் மஹிமையில் பிரதிஷ்டிக்கவில்லை என்று கூறுவேன். ஏன்எனில் பூமா பிரதிஷ்டிக்கவும் இல்லை, வேறு ஒன்றையும் ஆஸ்ரயிப்பதும் இல்லை என்பது பொருள்.

यदि स्वमहिम्नि प्रतिष्ठितः भूमा, कथं तर्ह्यप्रतिष्ठ उच्यते ? शृणु—

அனுவாதம் - அ.கை - பூமா தன் மஹிமையில் பிரதிஷ்டா ஆகி இருக்கும்பொழுது எவ்வாறு பிரதிஷ்டியாகவில்லை என்று கூறப்படுகிறது எனில், கேள் -

गोअश्वादीह महीमेत्याचक्षते । गावश्चाश्वाश्च गोअश्वं द्वन्द्वैकवद्भावः । सर्वत्र गवाश्वादि महिमेति प्रसिद्धम् । तदाश्रितः तत्प्रतिष्ठश्चैत्रो भवति यथा, नाहमेवं स्वतोऽन्यं महिमानमाश्रितो भूमा चैत्रवदिति ब्रवीमि, अत्र हेतुत्वेन अन्यो ह्यन्यस्मिन्प्रतिष्ठित इति व्यवहितेन सम्बन्धः । किन्त्वेवं ब्रवीमीति ह उवाच — स एवेत्यादि ॥

அனுவாதம் - இங்கு பசு குதிரை முதலியவைகளை மஹிமா என்று கூறுகின்றனர். எங்கும் பசு குதிரை முதலியவைகள் மஹிமா என்பது பிரசித்தமாகும். இவ்வாறு சைத்ரன் (என்பவன்) அதை ஆஸ்ரயித்து அதிலேயே பிரதிஷ்டை ஆகிறானோ அவ்வாறு சைத்திரனைப் போல் பூமாவும் தன்னைத்தவிர வேறு மஹிமையை ஆஸ்ரயிக்கின்றது என்று கூறமுடியாது. இங்கு ஹேதுவினால் வேறு ஒன்று வேறு ஒன்றில் பிரதிஷ்டிக்கிறது என்பது வ்யவஹித சம்பந்தமாகும். மேலும் இவ்வாறு கூறுகிறேன் என்று சனத்குமாரர் “स एव” முதலியவை-களைக் கூறினார்.

कस्मात्पुनः क्वचिन्न प्रतिष्ठित इति, उच्यते — यस्मात्स

அனுவாதம் - அ.கை - எதனால் மேலும் ஒன்றும் பிரதிஷ்டமாகவில்லை? என்று கூறப்படுகிறது - எதனால் -

एव भूमा अधस्तात् न तद्व्यतिरेकेणान्यद्विद्यते यस्मिन्प्रतिष्ठितः स्यात् । तथोपरिष्टादित्यादि समानम् । सति भूम्नोऽन्यस्मिन् , भूमा हि प्रतिष्ठितः स्यात् ; न तु तदस्ति । स एव तु सर्वम् । अतस्तस्मादसौ न क्वचित्प्रतिष्ठितः ।

அனுவாதம் - ஏன்எனில் அந்த பூமாவே கீழே உள்ளது. மேலும் அதற்கு வேறான அவ்வாறான வஸ்து இல்லாததால் எதில் பிரதிஷடையாகும். இவ்வாறே “மேலே” முதலியவைகளையும் அர்த்தம் செய்துகொள்ள வேண்டும். பூமாவைவிட வேறு ஏதாவது பதார்த்தம் இருந்தால் பூமா அதில் பிரதிஷ்டையாகும். ஆனால் அவ்வாறு இல்லை. அதுவே எல்லாம். ஆகையால் அதில் வேறு ஒன்றும் பிரதிஷ்டித்திருக்கவில்லை.

‘यत्र नान्यत्पश्यति’ इत्यधिकरणाधिकर्तव्यतानिर्देशात् स एवाधस्तादिति च परोक्षनिर्देशात् द्रष्टुर्जीवादन्यो भूमा स्यादित्याशङ्का कस्यचिन्मा भूदिति अथातः अनन्तरम् अहङ्कारादेशः अहङ्कारेण आदिश्यत इत्यहङ्कारादेशः । द्रष्टुरनन्यत्वदर्शनार्थं भूमैव निर्दिश्यते अहङ्कारेण अहमेवाधस्तादित्यादिना ॥

அனுவாதம் - “यत्र नान्यत्पश्यति” (யத்ர நான்யத்பச்யதி = எங்கு வேறு ஒன்றையும் பார்க்கவில்லையோ) இந்த வாக்கியத்தால் ஆதார ஆதேயத்தின் விளக்கமாக இருப்பதாலும் மேலும் அது கீழே இருக்கிறது. (स अधस्तात्) என்று கூறப்பட்டுள்ளதாலும் திருஷ்டா வேறு ஜீவன் வேறு என்ற சங்கை ஏற்படக்கூடாது என்பதற்காக இப்பொழுது அஹங்கார ஆதேசம் செய்யப்படுகிறது. அஹங்காரரூபமாக உபதேசம் செய்யப்பட்டதால் அஹங்கார ஆதேசம் எனப்படுகிறது. திருஷ்டாவின் அபின்னத்தன்மையை தெரியப்படுத்துவதற்காக பூமாவை “நான் கீழே இருக்கிறேன்” என்பது முதலிய வாக்கியங்களால் அஹங்கார ரூபமாக நிர்தேசம் செய்யப்பட்டது.

अहङ्कारेण देहादिसङ्घातोऽप्यादिश्यतेऽविवेकिभिः इत्यतः तदाशङ्का मा भूदिति

அனுவாதம் - அவிவேகிகளின் அஹங்காரத்தால் தேஹ முதலிய சங்காதத்தையும் உபதேசம் செய்கின்றனர். ஆகையால் இவ்வாறன சங்கை (சந்தேஹம்) ஏற்படாது இருப்பதற்காக -

अथ अनन्तरम् आत्मादेशः आत्मनैव केवलेन सत्स्वरूपेण शुद्धेन आदिश्यते । आत्मैव सर्वतः सर्वम् — इत्येवम् एकमजं सर्वतो व्योमवत्पूर्णम् अन्यशून्यं पश्यन् स वा एष विद्वान् मननविज्ञानाभ्याम् आत्मरतिः आत्मन्येव रतिः रमणं यस्य सोऽयमात्मरतिः । तथा आत्मक्रीडः । देहमात्रसाधनाः रतिः बाह्यसाधना क्रीडा, लोके स्त्रीभिः सखिभिश्च क्रीडतीति दर्शनात् । न तथा विदुषः ; किं तर्हि, आत्मविज्ञाननिमित्तमेवोभयं भवतीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - இப்பொழுது இதன்பின் ஆத்ம ஆதேசமானது கேவல சத்ஸ்வரூப சுத்தமான ஆத்மாவே உபதேசிக்கப்படுகிறது. ஆகாசம்போல் எங்கும் பூரணமாய், ஒன்றாய், பிறப்பற்றதாய், வேறு ஒன்றும் அற்றதாய் ஆத்மாவே எல்லாம் என்று பார்க்கும் அந்த இந்த வித்வான் மனன விக்ஞானத்தினால் ஆத்மரதி - ஆத்மாவில் எவருக்கு ரதியோ அவர் ஆத்மரதி. அவ்வாறே ஆத்மகிரீடா ஆகிறார். ரதியின் சாதனம் தேஹமாத்திரமே. மேலும் கிரீடை பாஹ்ய சாதனமுடையதாகும். ஏன்எனில் உலகில் ஸ்திரீகளுடனும், நண்பர்களுடனும் கிரீடை செய்வதைப் பார்க்கின்றோம். விதூஷன் அவ்வாறு அல்ல. ஆனால் எவ்வாறு ஏற்படுகிறது எனில் இவை (ரதி, கிரீடை) இரண்டும் ஆத்ம விக்ஞானத்தின் காரணமாக உண்டாகிறது.

मिथुनं द्वन्द्वजनितं सुखं तदपि द्वन्द्वनिरपेक्षं यस्य विदुषः । तथा आत्मानन्दः, शब्दादिनिमित्तः आनन्दः अविदुषाम् , न तथा अस्य विदुषः ; किं तर्हि, आत्मनिमित्तमेव सर्वं सर्वदा सर्वप्रकारेण च ; देहजीवितभोगादिनिमित्तबाह्यवस्तुनिरपेक्ष इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - மிதுனம் (சேர்வது) என்பது இரட்டையினால் உண்டாகும் சுகம். வித்வான் இந்த துவந்துவத்தை (இரட்டையை) அபேஷிப்பது இல்லை. ஆத்மானந்தமும் அவித்வான்களுக்கு சப்தம் முதலியவைகளால் உண்டாகும். வித்வானுக்கு அவ்வாறு ஆனந்தம் ஏற்படுவதில்லை. அவ்வாறு ஆனால் வித்வானுக்கு (எவ்வாறு) எந்த காரணத்தால் ஆனந்தம் ஏற்படுகிறது. எப்பொழுதும் எல்லாவிதமாகவும் ஆத்மாவே காரணமாகிறது. தேஹம், ஜீவனம், போகங்கள் முதலியவைகளுக்கு நிமித்தமான பாஹ்யவஸ்துவை அபேக்ஷை அற்றதாகும்.

स एवंलक्षणः विद्वान् जीवन्नेव स्वाराज्येऽभिषिक्तः पतितेऽपि देहे स्वराडेव भवति । यत एवं भवति, तत एव तस्य सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवति । प्राणादिषु पूर्वभूमिषु ‘तत्रास्य’ इति तावन्मात्रपरिच्छिन्नकामचारत्वमुक्तम् । अन्यराजत्वं च अर्थप्राप्तम् , सातिशयत्वात् । यथाप्राप्तस्वाराज्यकामचारत्वानुवादेन तत्तन्निवृत्तिरिहोच्यते — स स्वराडित्यादिना ।

அனுவாதம் - இந்த லக்ஷணங்களுடன் கூடிய அந்த வித்வான் ஜீவித்துக்கொண்டு இருக்கும்பொழுதே ஸ்வராட் ஆகவே இருக்கிறான். அவ்வாறே சரீரம் வீழ்ந்தபின்னரும் ஸ்வராட்டே. ஆகையால் எவன் ஒருவன் இவ்வாறு ஆகின்றானே அவன் எல்லா உலகங்களிலும் காமசாரனாகவே (தான் விரும்பிய கதியை உடையவனாக) ஆகின்றான். பிராணன் முதலிய முந்திய பூமிகளில் அங்கு அவனுடைய ஸ்வேச்சாகதி கூறப்பட்டது. ஆகையால் அதிசயத்துடன் இருப்பதால் இங்கு அவனுக்கு அந்யராஜ்யத்துவம் ஸ்வதஸித்தமாகிறது. இப்பொழுது அவ்வாறு அடையப்பட்ட ஸ்வாராஜ்யம் மேலும் காமசாரம் கூறி இங்கு “स स्वराड् भवति” (ச ஸ்வராட் பவதி) என்பது முதலிய வாக்கியங்களால் அதன் நிவிர்த்தியை நிரூபணம் செய்கிறது.

अथ पुनः ये अन्यथा अतः उक्तदर्शनादन्यथा वैपरीत्येन यथोक्तमेव वा सम्यक् न विदुः, ते अन्यराजानः भवन्ति अन्यः परो राजा स्वामी येषां ते अन्यराजानस्ते किञ्च क्षय्यलोकाः क्षय्यो लोको येषां ते क्षय्यलोकाः, भेददर्शनस्य अल्पविषयत्वात् , अल्पं च तन्मर्त्यमित्यवोचाम । तस्मात् ये द्वैतदर्शिनः ते क्षय्यलोकाः स्वदर्शनानुरूप्येणैव भवन्ति ; अत एव तेषां सर्वेषु लोकेष्वकामचारो भवति ॥

அனுவாதம் - ஆனால் இதைவிட வேறான - மேலே கூறப்பட்ட திருஷ்டியினால் வேறுவிதமாக அதாவது இதற்கு விபரீதமாக அறிந்தவரோ அல்லது இவ்வாறு நன்றாக அறியாதவரோ அவரை அந்யராட் ஆகிறார். அந்யராட் என்றால் அவருக்குமேலே வேறு ஒரு ராஜா அதாவது ஸ்வாமி (எஜமானன்) உள்ளாறே அவர் அந்யராட். இதைத்தவிர அவர்களுடைய லோகம் க்ஷயத்துடன் கூடிய க்ஷயலோகமாகும். ஏன் எனில் பேததிருஷ்டி அல்பமாகும். எது அல்பமோ அது மரண தர்மம் உடையது என்பதை முன்பே கூறினோம். ஆகையால் துவைத திருஷ்டி உடையவர் தன்னுடைய திருஷ்டிக்குத் தகுந்தவாறு க்ஷயலோகத்தை அடைகின்றனர். ஆகையால் அவர்களுக்கு ஸ்வேச்சாகதி (இஷ்டபட்டகதி) உலகங்களில் கிடையாது.

तस्य ह वा एतस्येत्यादि स्वाराज्यप्राप्तस्य प्रकृतस्य विदुष इत्यर्थः । प्राक्सदात्मविज्ञानात् स्वात्मनोऽन्यस्मात्सतः प्राणादेर्नामान्तस्योत्पत्तिप्रलयावभूताम् । सदात्मविज्ञाने तु सति इदानीं स्वात्मत एव संवृत्तौ । तथा सर्वोऽप्यन्यो व्यवहार आत्मत एव विदुषः ॥

அனுவாதம் - “तस्य ह वा एतस्य” (தஸ்ய ஹ வா ஏதஸ்ய) முதலியவை ஸ்வாராஜ்யம் அடைந்த பிரகிருத வித்வான் என்பது தாத்பர்யம். சத் ஆத்ம விக்ஞானத்திற்கு முன் பிராணன் முதலியவைகளில் இருந்து ஆரம்பித்து நாமம் வரையிலும் உள்ளவற்றின் உத்பத்தி, பிரளயம் இவை ஸ்வாத்மாவைக்காட்டிலும் வேறு சத்தினால் உண்டாகிறது. சதாத்ம விக்ஞானம் அடைந்தபின் தன் ஆத்மமாகவே ஆகிவிடுகின்றனர். இவ்வாறு எல்லா வியவஹாரங்களும் வித்வானுக்கு ஆத்மாவினாலேயே உண்டாகிறது.

किञ्च

அனுவாதம் - மேலும்-

तत् एतस्मिन्नर्थे एष श्लोकः मन्त्रोऽपि भवति — न पश्यः पश्यतीति पश्यः यथोक्तदर्शी विद्वानित्यर्थः, मृत्युं मरणं रोगं ज्वरादि दुःखतां दुःखभावं चापि न पश्यति । सर्वं ह सर्वमेव स पश्यः पश्यति आत्मानमेव । सर्वं ततः सर्वमाप्नोति सर्वशः सर्वप्रकारैरिति ।

அனுவாதம் - இந்த விஷயத்தில் இந்த ஸ்லோகம் அதாவது மந்திரம் ஆகிறது - பார்க்கவில்லை, பார்க்கின்றான் என்று. பார்க்கிறவன் “पश्य” (பச்ய:) என்பது மேலே கூறியவாறு காண்கின்ற வித்வான் மரணம், ஜ்வரம் முதலிய நோய்கள், துக்க பாவங்களையோ பார்ப்பது இல்லை. எல்லாவற்றையும் பார்ப்பவன் எல்லாவற்றையும் ஆத்மாவாகவே பார்க்கின்றான். ஆகையால் எங்கும் எல்லா பிரகாரமாகவும் எல்லாவற்றையும் அடைகின்றான்.

किञ्च स विद्वान् प्राक्सृष्टिप्रभेदात् एकधैव भवति ; एकधैव च सन् त्रिधादिभेदैरनन्तभेदप्रकारो भवति सृष्टिकाले ; पुनः संहारकाले मूलमेव स्वं पारमार्थिकम् एकधाभावं प्रतिपद्यते स्वतन्‍त्र एव — इति विद्यां फलेन प्ररोचयन् स्तौति ।

அனுவாதம் - மேலும் அந்த வித்வான் ஸ்ருஷ்டி பேதத்திற்கு முன் ஒன்றாகவே இருந்தது. ஸ்ருஷ்டி காலத்தில் மூன்றாக என்பது முதலிய பேதங்களால் அளவிட முடியாத பேதங்களாக ஆயிற்று. மறுபடியும் சம்ஹார காலத்தில் தன்மூலமாக பாரமார்த்திக ஏக பாவத்தை அடைகிறது. அது ஸ்வந்திரமானது என்று வித்யாபலத்தால் போற்றி (சனத்குமாரர்) ஸ்துதிக்கின்றார்.

अथेदानीं यथोक्ताया विद्यायाः सम्यगवभासकारणं मुखावभासकारणस्येव आदर्शस्य विशुद्धिकारणं साधनमुपदिश्यते — आहारशुद्धौ । आह्रियत इत्याहारः शब्दादिविषयविज्ञानं भोक्तुर्भोगाय आह्रियते । तस्य विषयोपलब्धिलक्षणस्य विज्ञानस्य शुद्धिः आहारशुद्धिः, रागद्वेषमोहदोषैरसंसृष्टं विषयविज्ञानमित्यर्थः ।

அனுவாதம் - அதன்பின் இப்பொழுது முகத்தை பிரதிபலிக்கச் செய்வதற்கு கண்ணாடியின் மிகுந்த சுத்தமானது காரணமாகிறதோ அவ்வாறு மேலே கூறப்பட்ட வித்யை நன்கு பிரதிபலிப்பதற்கு காரணமான சாதனத்தை உபதேசிக்கின்றனர். ஆஹாரசுத்தி என்பது முதலியவைகளால். ஆஹாரசுத்தி என்பது ஆஹரதி (இழுக்கிறது) என்பதால் ஆஹாரம் எனப்படுகிறது. சப்தம் முதலிய விஷய விக்ஞானம் போக்த்ருவின் போகத்திற்காக ஆஹரணம் செய்கிறது (இழுக்கின்றது). அதன் விஷய உபலப்த்தி ரூப விக்ஞானத்தின் சுத்தியே ஆஹாரசுத்தி. அதாவது ராக, துவேஷே, மோஹம் முதலிய தோஷங்களை அண்டாமல் இருப்பதே விஷய விக்ஞானம் என்பது தாத்பர்யம்.

तस्यामाहारशुद्धौ सत्यां तद्वतोऽन्तःकरणस्य सत्त्वस्य शुद्धिः नैर्मल्यं भवति । सत्त्वशुद्धौ च सत्यां यथावगते भूमात्मनि ध्रुवा अविच्छिन्ना स्मृतिः अविस्मरणं भवति । तस्यां च लब्धायां स्मृतिलम्भे सति सर्वेषामविद्याकृतानर्थपाशरूपाणाम् अनेकजन्मान्तरानुभवभावनाकठिनीकृतानां हृदयाश्रयाणां ग्रन्थीनां विप्रमोक्षः विशेषेण प्रमोक्षणं विनाशो भवतीति । यत एतदुत्तरोत्तरं यथोक्तमाहारशुद्धिमूलं तस्मात्सा कार्येत्यर्थः ।

அனுவாதம் - அந்த ஆஹார சுத்தி இருக்கும்பொழுது இதை உடையவனுடைய அந்தக்கரணத்தின் அதாவது சத்துவத்தின் சுத்தி - நிர்மலமாகிறது. சத்துவ சுத்தி ஆகும் பொழுது மேலே கூறப்பட்டவாறு அறியப்பட்ட பூமாத்மாவில் திடமான, நீங்காத ஸ்மிருதி அதாவது அவிஸ்மரணம் (மறத்தல் அற்ற தன்மை) உண்டாகிறது. அவ்வாறே அதை ஸ்மிருதியை அடைந்தபின் அநேக ஜன்மங்களில் அனுபவித்த பாவனைகளால் கடினமான அவித்யையினால் உண்டான அநர்த்தம் என்னும் பாசரூப (கயிறுரூப) ஹிருதயத்தில் இருக்கும் முடிச்சுகளில் இருந்து விடுபடுகிறான். விசேஷரூபமாக விநாசம் அடைகிறது. இவ்வாறு ஒவ்வொன்றும் மேலே மேலே கூறப்பட்ட எல்லாவற்றிகும் முன்பு கூறிய ஆஹார சுத்தி மூலமாகும். ஆகையால் அதை அவசியம் செய்யவேண்டும்.

सर्वं शास्त्रार्थमशेषत उक्त्वा आख्यायिकामुपसंहरति श्रुतिः — तस्मै मृदितकषायाय वार्क्षादिरिव कषायो रागद्वेषादिदोषः सत्त्वस्य रञ्चनारूपत्वात् सः ज्ञानवैराग्याभ्यासरूपक्षारेण क्षालितः मृदितः विनाशितः यस्य नारदस्य, तस्मै योग्याय मृदितकषायाय तमसः अविद्यालक्षणात् पारं परमार्थतत्त्वं दर्शयति दर्शितवानित्यर्थः । कोऽसौ ? भगवान् ‘उत्पत्तिं प्रलयं चैव भूतानामागतिं गतिम् । वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति’ एवंधर्मा सनत्कुमारः । तमेव सनत्कुमारं देवं स्कन्द इति आचक्षते कथयन्ति तद्विदः । द्विर्वचनमध्यायपरिसमाप्त्यर्थम् ॥

அனுவாதம் - சாஸ்த்திரத்தின் மீதம் இல்லாமல் முழு அபிப்பிராயத்தையும் கூறி சுருதி இந்த கதையை முடிக்கிறது - அந்த தள்ளதக்க கஷாயத்தை (பிசினை) அதாவது மரம் முதலியவைகளில் தோன்றும் பிசின்போல் ராகம்துவேஷம் முதலிய தோஷங்கள் சத்துவத்தின் (அந்தகரணத்தின்) ரஞ்ஞனைக்குரியதாய் இருப்பதால் அதை ஞானவைராக்ய அப்பியாசரூபரசத்தால் (ஜலத்தால்) நாசம் செய்த அந்த யோக்கியம் உள்ள நாரதருக்கு அந்த கல்மஷங்களாகி. அவித்யாரூபமான தமஸின் லக்ஷணங்களைக் கடப்பதற்காக பரமார்த்த தத்வத்தை தெரிவித்தார் என்பது தாத்பர்யம். அவர் யார்? “भगवान्” (பகவான்) “उत्पत्तिं प्रलयं चैव भूतानामागतिं गतिम्। वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति” (உத்பத்திம் பிரளயம் சைவ பூதாநாமாகதிம் கதிம். வேத்தி வித்யாமவித்யாம் ச்ச ச வாச்யோ பகவானிதி) இந்த தர்மம் உடையவர் சனத்குமாரர். அந்த சனத்குமார தேவரை (ஸ்கந்த) (உத்தமகுரு) என்று தத்துவத்தை அறிந்தவர்கள் கூறுகின்றனர். இரண்டுமுறை கூறியது அத்யாயம் முடிவு அடைகிறது என்பதற்காக ஆகிறது.

अथ अनन्तरं यदिदं वक्ष्यमाणं दहरम् अल्पं पुण्डरीकं पुण्डरीकसदृशं वेश्मेव वेश्म, द्वारपालादिमत्त्वात् । अस्मिन् ब्रह्मपुरे ब्रह्मणः परस्य पुरम् — राज्ञोऽनेकप्रकृतिमद्यथा पुरम् , तथेदमनेकेन्द्रियमनोबुद्धिभिः स्वाम्यर्थकारिभिर्युक्तमिति ब्रह्मपुरम् । पुरे च वेश्म राज्ञो यथा, तथा तस्मिन्ब्रह्मपुरे शरीरे दहरं वेश्म, ब्रह्मण उपलब्ध्यधिष्ठानमित्यर्थः । यथा विष्णोः सालग्रामः ।

அனுவாதம் - இதன் பின் இனி எது கூறப்படுகிறதோ அந்த “दहरम्” (தஹரம்) அதாவது சிறிய தாமரை போன்ற வீடு இங்கு துவார பாலகர்களுடன் இருப்பதால் வீடு எனப்படுகிறது. அது இந்த பிரஹ்ம புரத்தில் அதாவது பிரஹ்மம் எனப்படும் பரமாத்மாவின் புரத்தில் ராஜா அநேக பிரஜைகளுடன் இருப்பதால் புரம் எனப்படுகிறது. அவ்வாறே இந்த சரீரமும் தன்னுடைய (ஆத்மாரூப) ஸ்வாமியின் விஷயங்களை அடையவிக்கச் செய்யும் அநேக இந்திரியங்களும், மனமும், புத்தியும் கூடியதாகும். ஆகையால் பிரஹ்மபுரம் எனப்படுகிறது. எவ்வாறு நகரத்தில் ராஜாவின் அரண்மனை உள்ளதோ அவ்வாறு இந்த பிரஹ்மபுர சரீரத்தில் ஒரு சூக்ஷ்மமான வீடு அதாவது பிரஹ்மத்தை அறிவதற்கான அதிஷ்டானமாகும் எவ்வாறு சாலக்கிராமத்தில் விஷ்ணுவோ அவ்வாறாகும்.

अस्मिन्हि स्वविकारशुङ्गे देहे नामरूपव्याकरणाय प्रविष्टं सदाख्यं ब्रह्म जीवेन आत्मनेत्युक्तम् । तस्मादस्मिन्हृदयपुण्डरीके वेश्मनि उपसंहृतकरणैर्ब्राह्मविषयविरक्तैः विशेषतो ब्रह्मचर्यसत्यसाधनाभ्यां युक्तैः वक्ष्यमाणगुणवद्ध्यायमानैः ब्रह्मोपलभ्यत इति प्रकरणार्थः ।

அனுவாதம் - இந்த தன்னுடைய விகாரரூப காரியம் அதாவது தேஹத்தில் சத் எனப்படும் பிரஹ்மம் நாம ரூபமாய் வெளிப்படுவதற்காக ஜீவாத்ம பாவமாய் பிரவேசித்தது என்று கூறப்பட்டது. ஆகையால் இந்த ஹிருதய புண்டரீகம் என்னும் வீட்டில் ஒடுக்கப்பட்ட கரணங்களால் பாஹ்ய விஷயங்களில் விரக்தி அடைந்தவர்கள் விசேஷமாக பிரஹ்மச்சரியம் அவ்வாறே சத்திய ரூப சாதனங்கள் உடையவர்களாய் மேலும் இனிக்கூறப்போகும் குணங்களுடன் தியானம் செய்பவர்கள் பிரஹ்மத்தை அறிகிறார்கள் (அடைகிறார்கள்) என்பது இந்த பிரகரணத்தின் தாத்பர்யம் ஆகும்.

दहरः अल्पतरः अस्मिन्दहरे वेश्मनि वेश्मनः अल्पत्वात्तदन्तर्वर्तिनोऽल्पतरत्वं वेश्मनः । अन्तराकाशः आकाशाख्यं ब्रह्म । ‘आकाशो वै नाम’ (छा. उ. ८ । १४ । १) इति हि वक्ष्यति । आकाश इव अशरीरत्वात् सूक्ष्मत्वसर्वगतत्वसामान्याच्च । तस्मिन्नाकाशाख्ये यदन्तः मध्ये तदन्वेष्टव्यम् । तद्वाव तदेव च विशेषेण जिज्ञासितव्यं गुर्वाश्रयश्रवणाद्युपायैरन्विष्य च साक्षात्करणीयमित्यर्थः ॥

அனுவாதம் - இந்த சூக்ஷ்மமான (கிருஹத்தில்) வீட்டில் - அதாவது மிகவும் சிறியதாக வீடு இருக்கும் காரணத்தால் உள்ளே சூக்ஷ்மமாக வியாபித்திருக்கும் ஆகாயம் மிகவும் சூக்ஷ்மமானது என்பது சித்திக்கிறது. ஆகாசமே நாம ரூபங்களை நிர்வகிக்கின்றது என்று சுருதி கூறப்போகிறது. ஆகாசம் போல் சரீரமற்றதாயும், சூக்ஷ்மமாயும், சர்வகதமாயும் இருப்பதால் அந்த ஆகாசம் என்ற தத்துவத்தில் உள்ளே அதாவது மத்தியில் அதைத் தேடவேண்டும். அதையே விசேஷ ஞானத்துடன் அறிய விரும்பவேண்டும் (ஜிக்ஞாசை செய்ய வேண்டும்). அதாவது குருவை ஆஸ்ரயித்தல், சிரவணம் செய்தல் முதலிய உபாயங்களால் விசாரித்து (தேடி) சாக்ஷாத்காரம் அவசியம் செய்ய வேண்டும் என்பது தாத்பர்யம்.

तं चेत् एवमुक्तवन्तमाचार्यं यदि ब्रूयुः अन्तेवासिनश्चोदयेयुः ; कथम् ? यदिदमस्मिन्ब्रह्मपुरे परिच्छिन्ने अन्तः दहरं पुण्डरीकं वेश्म, ततोऽप्यन्तः अल्पतर एव आकाशः । पुण्डरीक एव वेश्मनि तावत्किं स्यात् । किं ततोऽल्पतरे खे यद्भवेदित्याहुः । दहरोऽस्मिन्नन्तराकाशः किं तदत्र विद्यते, न किञ्चन विद्यत इत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறப்பட்ட அந்த ஆச்சாரியரிடம் சிஷ்யர்கள் இவ்வாறு கூறினர் அதாவது சங்கை செய்வர். எவ்வாறு சங்கை செய்வர்? இந்த பரிச்சின்ன பிரஹ்ம புரத்தின் உள்ளே இருக்கும் சூக்ஷ்மமான ஹிருதய புண்டரீக கிரஹத்தில் அதற்கும் உள்ளே மிகச் சூக்ஷ்மமான ஆகாசம் உள்ளது. ஹிருதய புண்டரீக வீட்டில் இதுவரை எந்த வஸ்து இருந்தது? என்ன அதைவிட சூக்ஷ்மமான ஆகாயம் இருந்ததா? என வினவுவர். மிக சூக்ஷ்மமான இந்த அந்தர் (உள்) ஆகாசத்தில் அங்கு என்ன இருந்தது? அங்கு வேறு ஒன்றும் இல்லை என்பது அபிப்பிராயம்.

यदि नाम बदरमात्रं किमपि विद्यते, किं तस्यान्वेषणेन विजिज्ञासनेन वा फलं विजिज्ञासितुः स्यात् ? अतः यत्तत्रान्वेष्टव्यं विजिज्ञासितव्यं वा न तेन प्रयोजनमित्युक्तवतः स आचार्यो ब्रूयादिति श्रुतेर्वचनम् ॥

அனுவாதம் - நாமமாத்திரமாகவே (பெயர் மாத்திரமாகவே) இருக்கும் ஏதோ ஒரு வஸ்து இருந்தால் அதைத் தேடுவதினாலும், அதை அறிய விரும்புவதாலும் அதை அறிய விரும்புபவனுக்கு அதனால் என்ன பிரயோஜனம்? ஆகையால் அதை அங்கு தேடுவதாலோ அறிய விரும்புவதாலோ பிரயோஜனம் இல்லை என்று கூறும் சிஷ்யர்களுக்கு ஆசாரியர் இவ்வாறு கூறவேண்டும் என்பது சுருதி வசனமாகும்.

शृणुत — तत्र यद्ब्रूथ पुण्डरीकान्तःस्थस्य खस्याल्पत्वात् तत्स्थमल्पतरं स्यादिति, तदसत् । न हि खं पुण्डरीकवेश्मगतं पुण्डरीकादल्पतरं मत्वा अवोचं दहरोऽस्मिन्नन्तराकाश इति । किं तर्हि, पुण्डरीकमल्पं तदनुविधायि तत्स्थमन्तःकरणं पुण्डरीकाकाशपरिच्छिन्नं तस्मिन्विशुद्धे संहृतकरणानां योगिनां स्वच्छ इवोदके प्रतिबिम्बरूपमादर्श इव च शुद्धे स्वच्छं विज्ञानज्योतिःस्वरूपावभासं तावन्मात्रं ब्रह्मोपलभ्यत इति दहरोऽस्मिन्नन्तराकाश इत्यवोचाम अन्तःकरणोपाधिनिमित्तम् । स्वतस्तु

அனுவாதம் - கேட்பாயாக - இந்த விஷயத்தைக் குறித்து எதைக் கூறுகிறீர்களோ அது ஹிருதய புண்டரீகத்தின் உள்ள ஆகாயம் சூக்ஷ்மமாய் இருப்பதால் அதில் இருப்பதும் மிகவும் சூக்ஷ்மமாய் இருக்கும் என்பது அசத்தாகும். புண்டரீக வீட்டில் இருக்கும் புண்டரீக ஆகாசம் மிகவும் சூக்ஷ்மமானது என்று கருதி கூறவில்லை. ஆனால் அதில் அந்தர்கதமாய் உள்ள ஆகாயம் மிகவும் சூக்ஷ்மமானது என்பதாகும். அதனால் என்ன? புண்டரீகமானது சூக்ஷ்மமானது. அதில் அனுவர்த்தித்து இருக்கும் அந்தக்கரணம் புண்டரீக ஆகாசம் பரிச்சின்னமாகும். அந்த விசுத்தமான கரணங்களை அடக்கிய யோகிகள் சுத்தமான நீரில் உள்ள பிரதிபிம்பம்போல் அவ்வாறே சுத்தமான கண்ணாடியில் போல் சுத்த விக்ஞான ஜ்யோதி ஸ்வரூபமாக பிரதீதி (தோன்றும்) (அவபாசமாகும்) அவ்வளவு மாத்திரமே பிரஹ்மத்தின் அடைவாகும் என்று அதில் உள்ள அந்தராகாசம் சூக்ஷ்மம் என்று கூறினோம். ஏன் எனில் அது அந்தக்கரண உபாதி நிமித்தத்தால் ஆகும். ஸ்வயமாகவோ -

यावान्वै प्रसिद्धः परिमाणतोऽयमाकाशः भौतिकः, तावानेषोऽन्तर्हृदये आकाशः यस्मिन्नन्वेष्टव्यं विजिज्ञासितव्यं च अवोचाम । नाप्याकाशतुल्यपरिमाणत्वमभिप्रेत्य तावानित्युच्यते । किं तर्हि, ब्रह्मणोऽनुरूपस्य दृष्टान्तान्तरस्याभावात् । कथं पुनर्न आकाशसममेव ब्रह्मेत्यवगम्यते, ‘येनावृतं खं च दिवं महीं च’ (तै. ना. १), ‘तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशः सम्भूतः’ (तै. उ. २ । १ । १), ‘एतस्मिन्नु खल्वक्षरे गार्ग्याकाशः’ (बृ. उ. ३ । ८ । ११) इत्यादिश्रुतिभ्यः ।

அனுவாதம் - அளவைப் பொருத்தவரையில் இந்த பெளதிக ஆகாசம் எவ்வளவு பிரசித்தமோ அந்த அளவை இந்த ஹிருதயத்தின் உள் இருக்கும் ஆகாசமோ அந்த விஷயத்தில் நாம் தேடவேண்டியது அவ்வாறே அறிய வேண்டியதில் இச்சை கொள்ளவேண்டும் என்று கூறினோம். ஆகாசத்திற்கு ஒப்பான அளவு உள்ளது என்று அபிப்பிராயப்பட்டு “அவ்வளவு” என்று கூறவில்லை. அதனால் என்ன? பிரஹ்மத்தைப் போன்ற எந்த ஒரு வேறு திருஷ்டாந்தம் இல்லாததால் இவ்வாறு கூறப்பட்டது. (கேள்வி) ஆனால் பிரஹ்மமாக சத்திற்கு சமானமாக இல்லையெனில் எவ்வாறு அறியமுடியும்? “येनावृतं खं च दिवं महीं च” (யேனாவிருதம் கம்ச்ச திவம் மஹீம் ச்ச) “तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशः सम्भूतः।” (தஸ்மாத்வா ஏதஸ்மாதாத்மன ஆகாச: சம்பூத:) “एतस्मिन्नु खल्वक्षरे गार्ग्याकाशः” (ஏதஸ்மின்னு கல்வக்ஷரே கார்கயாகாஷ:) என்பது முதலிய சுருதிகளால் சித்திக்கிறது.

किं च उभे अस्मिन्द्यावापृथिवी ब्रह्माकाशे बुद्ध्युपाधिविशिष्टे अन्तरेव समाहिते सम्यगाहिते स्थिते । ‘यथा वा अरा नाभौ’ (छा. उ. ७ । १५ । १) इत्युक्तं हि ; तथा उभावग्निश्च वायुश्चेत्यादि समानम् । यच्च अस्य आत्मन आत्मीयत्वेन देहवतोऽस्ति विद्यते इह लोके । तथा यच्च आत्मीयत्वेन न विद्यते । नष्टं भविष्यच्च नास्तीत्युच्यते । न तु अत्यन्तमेवासत् , तस्य हृद्याकाशे समाधानानुपपत्तेः ॥

அனுவாதம் - மேலும் இவ்வாறு புத்தி உபாதியுடன் கூடிய பிரஹ்மா ஆகாசத்தின் உள்ளே த்யுலோகம், பிருதிவீ இவைகள் நன்றாக நிலைபெற்றுள்ளன. எவ்வாறு ஆரக்கால்கள் சக்கரத்தின் நாபியில் பொருத்தப்பட்டுள்ளதோ அவ்வாறு. அவ்வாறே அந்த அக்னி வாயு ஆகிய இரண்டும் அவ்வாறே மற்றவைகளும் நிலை பெற்றிருத்தல் சமானமாகும். இந்த தேஹத்தை உடையவன் ஆத்மாவை ஆத்மீயரூபமாக இந்த உலகில் பார்க்கிறானோ. அவ்வாறே ஆத்மீயரூபமாக பார்க்கவில்லையோ, அவ்வாறே நஷ்டம் அடைவதோ, இனிவருங்காலத்தில் அடைவதோ இல்லை என்று கூறப்படுகிறது. அதற்கு ஹிருதயாகாசத்தில் ஸ்திதி சம்பவிக்கவில்லையானாலும் அது அத்யந்த அபாவமல்ல. (முற்றிலும் இல்லை என்பதல்ல.)

तं चेत् एवमुक्तवन्तं ब्रूयुः पुनरन्तेवासिनः — अस्मिंश्चेत् यथोक्ते चेत् यदि ब्रह्मपुरे ब्रह्मपुरोपलक्षितान्तराकाशे इत्यर्थः । इदं सर्वं समाहितं सर्वाणि च भूतानि सर्वे च कामाः ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறிய ஆச்சாரியரிடம் சீடர்கள் இவ்வாறு கூறினார் - பிரஹ்மபுரத்தில் அதாவது பிரஹ்மபுர உபலக்ஷிதமான அந்தர் ஆகாசத்தில் (ஹிருதயத்தின் உள் ஆகாசத்தில்) இவை எல்லாம் நன்றாக நிலைத்திருக்கின்றன என்பது பொருள். இவை எல்லாம் அதாவது எல்லா பூதங்களும் காமனைகளும் அதிலேயே இருக்கின்றன.

कथमाचार्येणानुक्ताः कामा अन्तेवासिभिरुच्यन्ते ?

அனுவாதம் - சங்-கை- - எவ்வாறு ஆச்சாரியரால் கூறப்படாத காமனைகளை சீடர்கள் கூறுகின்றனர்?

नैष दोषः । यच्च अस्य इहास्ति यच्च नास्तीत्युक्ता एव हि आचार्येण कामाः । अपि च सर्वशब्देन च उक्ता एव कामाः । यदा यस्मिन्काले एतच्छरीरं ब्रह्मपुराख्यं जरा वलीपलितादिलक्षणा वयोहानिर्वा आप्नोति, शस्त्रादिना वा वृक्णं प्रध्वंसते विस्रंसते विनश्यति, किं ततोऽन्यदतिशिष्यते ?

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. இந்த உலகில் எவை எல்லாம் உள்ளதோ மேலும் எது எல்லாம் இல்லையோ இவ்வாறு ஆச்சாரியர் காமனை விஷயங்களைப் பற்றியே கூறினார். எப்பொழுது இந்த பிரஹ்மபுரம் என்று கூறப்படும் சரீரம் சுருங்கியும், முடி நரைத்து உதிர்ந்தும் கிழத்தன்மையை அடைகிறதோ அவ்வாறே ஆயுள் நஷ்டமாகிறதோ அல்லது கத்தி முதலியவைகளால் வெட்டப்பட்டு நாசமாகிறதோ அதன்பின் வேறு என்ன மிஞ்சுகிறது.

घटाश्रितक्षीरदधिस्नेहादिवत् घटनाशे देहनाशेऽपि देहाश्रयमुत्तरोत्तरं पूर्वपूर्वनाशान्नश्यतीत्यभिप्रायः । एवं प्राप्ते नाशे किं ततोऽन्यत् यथोक्तादतिशिष्यते अवतिष्ठते, न किञ्चनावतिष्ठत इत्यभिप्रायः ॥

அனுவாதம் - கடம் நாசமானால் கடத்தில் இருக்கும் பால், தயிர், நெய் இவைகளைப்போல் தேஹம் நாசம் ஆகும்பொழுது தேஹத்தை ஆஸ்ரயித்தவைகள் முன் முன்காரணம் நாசமானபின் அதன்பின்னர் உண்டான காரியங்களும் நாசமாகின்றன. இவ்வாறு நாசமடைந்தபின் முன் கூறிய மற்றவைகள் எவ்வாறு இருக்கும்? அதாவது சிறிதும் இருக்காது என்பது அபிப்பிராயம்.

एवमन्तेवासिभिश्चोदितः

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வறு சிஷ்யர்கள் (சீடர்கள்) வினவிய பின் -

स आचार्यो ब्रूयात् तन्मतिमपनयन् । कथम् ? अस्य देहस्य जरया एतत् यथोक्तमन्तराकाशाख्यं ब्रह्म यस्मिन्सर्वं समाहितं न जीर्यति देहवन्न विक्रियत इत्यर्थः । न च अस्य वधेन शस्त्रादिघातेन एतद्धन्यते, यथा आकाशम् ; किमु ततोऽपि सूक्ष्मतरमशब्दमस्पर्शं ब्रह्म देहेन्द्रियादिदोषैर्न स्पृश्यत इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - அந்த ஆச்சாரியர் அவர்களின். மூட புத்தியை நிவிர்த்தி செய்வதற்காக இவ்வாறு கூறவேண்டும். எவ்வாறு? இந்த தேஹத்தின் மூப்பு முதலியவை எவ்வாறு கூறப்பட்டதோ அந்த அந்தர் ஆகாசம் எனப்படும் பிரஹ்மம். அதிலேயே எல்லாம் நிலைபெற்றுள்ளது. தேஹம் போன்று மூப்பு அடைவதில்லை. அதாவது மாறுதலை அடைவதில்லை என்பது பொருள். அதை கத்தி முதலியவைகளால் வெட்டினாலும் அது ஆகாசம் போன்று நாசம் அடைவதில்லை. அதனாலும் மிகவும் சூக்ஷ்மமானது, அசப்தம், அஸ்பர்சம், பிரஹ்மம், தேஹம் இந்திரியங்கள் முதலியவைகளின் தோஷங்கள் ஒட்டாது (ஸ்பர்சிக்காது) என்பது பொருள். (தாத்பர்யம்).

कथं देहेन्द्रियादिदोषैर्न स्पृश्यत इति एतस्मिन्नवसरे वक्तव्यं प्राप्तम् , तत्प्रकृतव्यासङ्गो मा भूदिति नोच्यते । इन्द्रविरोचनाख्यायिकायामुपरिष्टाद्वक्ष्यामो युक्तितः ।

அனுவாதம் - தேஹ இந்திரியங்கள் முதலியவைகளின் தோஷங்களால் பிரஹ்மம் எவ்வாறு ஒட்டவில்லை என்பதை இப்பொழுது கூறவேண்டியது அவசியமானாலும் இந்த விஷயத்தில் மாறுபாடு ஏற்படாததால் (விச்சேதம் ஏற்படாததால்) இங்கு கூறவில்லை. இனிவரும் இந்திர விரோசன கதை மூலமாக யுக்தியுடன் விளக்கப்படுகிறது.

एतत्सत्यमवितथं ब्रह्मपुरं ब्रह्मैव पुरं ब्रह्मपुरम् ; शरीराख्यं तु ब्रह्मपुरं ब्रह्मोपलक्षणार्थत्वात् । तत्तु अनृतमेव, ‘वाचारम्भणं विकारो नामधेयम्’ (छा. उ. ६ । १ । ४), (छा. उ. ६ । १ । ५), (छा. उ. ६ । १ । ६) इति श्रुतेः । तद्विकारो अनृतेऽपि देहशुङ्गे ब्रह्मोपलभ्यत इति ब्रह्मपुरमित्युक्तं व्यावहारिकम् । सत्यं तु ब्रह्मपुरमेतदेव ब्रह्म, सर्वव्यवहारास्पदत्वात् । अतः अस्मिन्पुण्डरीकोपलक्षिते ब्रह्मपुरे सर्वे कामाः, ये बहिर्भवद्भिः प्रार्थ्यन्ते, ते अस्मिन्नेव स्वात्मनि समाहिताः । अतः तत्प्राप्त्युपायमेवानुतिष्ठत, बाह्यविषयतृष्णां त्यजत इत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - இந்த பிரஹ்மபுரம் அழிவு அற்றது சத்யமானது. பிரஹ்மமேபுரம் பிரஹ்மபுரம். சரீரம் எனப்படும் பிரஹ்மபுரம் பிரஹ்மத்தின் உபலக்ஷணம் ஆகும். மேலும் அது பொய்யானதே “वाचारम्भणं विकारो नामधेयम्” (வாசாரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம்) என்பது சுருதிவாக்கியம், அது விகாரமாயும் அனுருதமாயும் (பொய்யாகவும்) இருந்தாலும் இந்த தேஹரூப முளையில் (காரியத்தில்) பிரஹ்மம் அறியப்படுவதால் (அடையப்படுவதால்) வியாவகாரிக பிரஹ்மபுரம் என்று கூறப்பட்டது. எல்லா வியவஹாரங்களுக்கும் ஆஸ்ரயமாய் இருப்பதால் சத்யமான பிரஹ்மபுரமே பிரஹ்மம். ஆகையால் இந்த புண்டரீக உபலக்ஷித பிரஹ்மபுரத்தில் உள்ள எல்லா காமனைகளையும் நீங்கள் வெளியில் பிரார்த்திக்கின்றீர்கள் (அடைய விரும்புகின்றீர்கள்). அவைகள் இந்த ஸ்வாத்மாவிலேயே நிலைபெற்றிருக்கின்றன. ஆகையால் அந்த பிரஹ்மத்தின் பிராப்திக்காக அனுஷ்டானம் செய்யவேண்டும். இந்த வெளி விஷயங்களில் உள்ள திருஷ்ணாவை (தீவிர ஆசையை) விடவேண்டும் என்பதே இதன் தாத்பர்யம்.

एष आत्मा भवतां स्वरूपम् । शृणुत तस्य लक्षणम् — अपहतपाप्मा, अपहतः पाप्मा धर्माधर्माख्यो यस्य सोऽयमपहतपाप्मा । तथा विजरः विगतजरः विमृत्युश्च ।

அனுவாதம் - அந்த ஆத்மா உங்களுடைய ஸ்வரூபம், அதன் லக்ஷணத்தைக் கேளுங்கள். “अपहतपाप्मा” (அபஹதபாப்மா) என்பது தர்மம் அதர்மம் எனப்படும் பாபம் எவருக்கு நீங்கி உள்ளதோ அவர் அபஹதபாப்மா. அவ்வாறே மூப்பு அற்றவர் மரணமற்றவரும் ஆவர்.

तदुक्तं पूर्वमेव न वधेनास्य हन्यत इति ; किमर्थं पुनरुच्यते ?

அனுவாதம் - சங்கை - இந்த சரீரம் நாசம் அடைந்தாலும் அது நாசமாகாது என்று முன்பே கூறினீர்கள். எதற்காக அதையே மறுபடியும் கூறுகின்றீர்கள்?

यद्यपि देहसम्बन्धिभ्यां जरामृत्युभ्यां न सम्बन्ध्यते, अन्यथापि सम्बन्धस्ताभ्यां स्यादित्याशङ्कानिवृत्त्यर्थम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - தேஹ சம்பந்தமான மூப்பு, மரணம், இவைகளுடன் சம்பந்தம் இல்லாவிடினும் வேறு ஏதாவது சம்பந்தத்தால் ஏற்படாலாமே என்ற சங்கையை (சந்தேகத்தை) நிவிர்த்தி செய்வதற்காக கூறப்பட்டது.

विशोकः विगतशोकः । शोको नाम इष्टादिवियोगनिमित्तो मानसः सन्तापः । विजिघत्सः विगताशनेच्छः । अपिपासः अपानेच्छः ।

அனுவாதம் - அவன் “विशोकः” (விசோக:) சோகம் அற்றவன், சோகம் என்பது இஷ்ட வஸ்து நஷ்டத்தினால் உண்டாகும் மனக்கஷ்டம் “विजिधत्सः” (விஜிகத்ச:) என்பது போஜனத்தில் இஷ்டமில்லாமல் இருப்பது. “अपिपासा” (அபிபாசா) பருகுவதில் இச்சை அற்று இருப்பது ஆகும்.

ननु अपहतपाप्मत्वेन जरादयः शोकान्ताः प्रतिषिद्धा एव भवन्ति, कारणप्रतिषेधात् । धर्माधर्मकार्या हि ते इति । जरादिप्रतिषेधेन वा धर्माधर्मयोः कार्याभावे विद्यमानयोरप्यसत्समत्वमिति पृथक्प्रतिषेधोऽनर्थकः स्यात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் அபஹதபாப்மாவாய் இருப்பதால் மூப்பிலிருந்து சோகம் வரையிலும் தள்ளத்தக்கதாக ஆகின்றன. ஏன்எனில் அதன் காரணம் நிஷேதம் செய்யப்பட்டதால். அவைகள் தர்மாதர்மங்களின் காரியங்கள் ஆவதால். மூப்பு முதலியவைகளின் நீக்கத்தால் தர்மாதர்மங்களுக்கு காரியங்கள் இல்லாததால். அவைகள் இருந்தாலும் அசத்திற்கு சமமாக ஆகின்றன என்பதால் அதை தனியாக நிஷேதம் செய்வது அர்த்தமற்றதாக ஆகுமே.

सत्यमेवम् , तथापि धर्मकार्यानन्दव्यतिरेकेण स्वाभाविकानन्दो यथेश्वरे, ‘विज्ञानमानन्दं ब्रह्म’ (बृ. उ. ३ । ९ । २८) इति श्रुतेः, तथा अधर्मकार्यजरादिव्यतिरेकेणापि जरादिदुःखस्वरूपं स्वाभाविकं स्यादित्याशङ्क्येत । अतः युक्तस्तन्निवृत्तये जरादीनां धर्माधर्माभ्यां पृथक्प्रतिषेधः । जरादिग्रहणं सर्वदुःखोपलक्षणार्थम् । पापनिमित्तानां तु दुःखानामानन्त्यात्प्रत्येकं च तत्प्रतिषेधस्य अशक्यत्वात् सर्वदुःखप्रतिषेधार्थं युक्तमेवापहतपाप्मत्ववचनम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இவ்வாறு உண்மையானாலும் எவ்வாறு ஈஸ்வரனிடத்தில் தர்ம காரியரூபமான ஆனந்தத்தைவிட வேறான ஸ்வபாவமான ஆனந்தமாகும். “विज्ञानमानन्दं ब्रह्म” (விக்ஞானமானந்தம் பிரஹ்ம) என்பது சுருதி வாக்கியமாகும். அவ்வாறே அதர்ம காரியரூப மூப்பு முதலியவைகளை விடவும் மூப்பு முதலிய துக்க ஸ்வரூபமும் ஸ்வாபவம் ஆகலாமே என்று சங்கை ஏற்படலாம். ஆகையால் அந்த சங்கையின் நிவிர்த்திக்காக மூப்பு முதலியவைகளை தர்மாதர்மங்களில் இருந்து தனியாக நிஷேதம் செய்வது பொருத்தமேயாகும். எல்லா துக்கங்களின் உபலக்ஷணமாக மூப்பு முதலியவைகள் கிரஹிக்கப்பட்டது. பாபத்தின் நிமித்தமாக துக்கங்கள் முடிவு அற்று இருப்பதால் ஒவ்வொன்றையும் தனியாக பிரதிஷேதம் (தள்ள) முடியாததால் எல்லா துக்கங்களையும் நீக்குவதற்காக “अपहतपाप्मा” (அபஹதபாப்மா) என்று கூறுவது சரியானதே (பொருத்தமானதே).

सत्याः अवितथाः कामाः यस्य सोऽयं सत्यकामः । वितथा हि संसारिणां कामाः ; ईश्वरस्य तद्विपरीताः । तथा कामहेतवः सङ्कल्पा अपि सत्याः यस्य स सत्यसङ्कल्पः । सङ्कल्पाः कामाश्च शुद्धसत्त्वोपाधिनिमित्ताः ईश्वरस्य, चित्रगुवत् ; न स्वतः ‘नेति नेति’ (बृ. उ. २ । ३ । ६) इत्युक्तत्वात् । यथोक्तलक्षण एष आत्मा विज्ञेयो गुरुभ्यः शास्त्रतश्च आत्मसंवेद्यतया च स्वाराज्यकामैः

அனுவாதம் - எவருக்கு உண்மையான, பொய் அற்ற காமம் உள்ளதோ அவர் சத்யகாமா. சம்சாரிகளுடைய காமனைகள் பொய்யானவை. ஈஸ்வரனுடையது அதற்கு நேர்மாறானது. அவ்வாறே காமங்களுக்கு ஹேதுவான சங்கல்பமும் எவருக்கு சத்யமோ அவர் சத்ய சங்கல்பர். ஈஸ்வரனுடைய சங்கல்பங்களும் காமனைகளும் “चित्रगुवत्” (சித்ரகுபோல்) சுத்த சத்துவ உபாதி நிமித்தமாகும். “नेति नेति” (நேதி, நேதி = இது அல்ல, இது அல்ல) என்று கூறப்பட்டுள்ளதால் தான் (ஆத்மா) காரணமல்ல. ஸ்வராஜ்யத்தை விரும்புபவர்கள் குருக்களாலும், சாஸ்த்திரங்களாலும் ஸ்வசம் வேத்தியத்தாலும் கூறப்பட்ட லக்ஷணங்களுடைய ஆத்மாவை அறியவேண்டும்.

 । न चेद्विज्ञायते को दोषः स्यादिति, शृणुत अत्र दोषं दृष्टान्तेन — यथा ह्येव इह लोके प्रजाः अन्वाविशन्ति अनुवर्तन्ते यथानुशासनम् ; यथेह प्रजाः अन्यं स्वामिनं मन्यमानाः तस्य स्वामिनो यथा यथानुशासनं तथा तथान्वाविशन्ति । किम् ? यं यमन्तं प्रत्यन्तं जनपदं क्षेत्रभागं च अभिकामाः अर्थिन्यः भवन्ति आत्मबुद्ध्यनुरूपम् , तं तमेव च प्रत्यन्तादिम् उपजीवन्तीति । एष दृष्टान्तः अस्वातन्त्र्यदोषं प्रति पुण्यफलोपभोगे ॥

அனுவாதம் - இதை அறியவில்லை எனில் என்ன தோஷம் உண்டாகும்? அதை திருஷ்டாந்த மூலமாக கூறுகிறேன் கேள். எவ்வாறு இவ்வுலகில் பிரஜைகள் அனுசாசனப்படி (கட்டளைப்படி) அதைப் பின்பற்றுகின்றனரோ அதாவது வேறு எஜமானனை தன் எஜமானனாகக் கருதி எவ்வாறு அவருடைய கட்டளைப்படி அனுசரித்து செல்கின்றனறோ அவ்வாறு அனுசரித்து செயல்படுகின்றனர். எதை அனுவர்த்திக்கின்றனர்? புத்தி முதலியவைகளை அனுசரித்து எதை எதை அடைய விரும்புகின்றனறோ அதாவது தேசம் அல்லது இடத்தின் ஒரு பாகம் விரும்பி பிரயத்தனம் செய்கின்றனரோ அதை அதை அடைந்து அதன்படி வாழ்கின்றனர். இந்த திருஷ்டாந்தம் புண்ய பலபோகத்தில் உள்ள சுவதந்தரமற்ற தோஷத்தைக் குறிக்கிறது.

अथ अन्यो दृष्टान्तः तत्क्षयं प्रति तद्यथेहेत्यादिः ।

அனுவாதம் - அ.கை - மேலும் வேறு “तद्यथेत्यादि” (தத்யதேத்யாதி) தத்யதா = அது எவ்வாறு என்பது முதலிய) திருஷ்டாந்தங்கள் (கர்மபலத்தின் (அழிவை) க்ஷயத்தைக் குறித்து உள்ளன.

तत् तत्र यथा इह लोके तासामेव स्वाम्यनुशासनानुवर्तिनीनां प्रजानां सेवादिजितो लोकः पराधीनोपभोगः क्षीयते अन्तवान्भवति । अथ इदानीं दार्ष्टान्तिकमुपसंहरति — एवमेव अमुत्र अग्निहोत्रादिपुण्यजितो लोकः पराधीनोपभोगः क्षीयत एवेति । उक्तः दोषः एषामिति विषयं दर्शयति — तद्य इत्यादिना ।

அனுவாதம் - तत् (தத் - அது) எவ்வாறு இந்த லோகத்தில் தன்னுடைய எஜமானனின் கட்டளையை அனுசரித்து செயல்படுகின்ற பிரஜைகள் சேவை முதலியவைகளால் அந்த இந்த லோகம் மற்றவர்களுடைய அதீனமாயும், அழிவுடையதாயும் ஆகிறது. மேலும் இப்பொழுது த்ராஷ்டாந்தத்தை முடிக்கிறார் - இவ்வாறே பரலோகத்திலும் அக்னிஹோத்திரம் முதலிய புண்யத்தால் அடையப்பட்ட லோகமும் அனுபவித்தல் பரதீனமாய் இருப்பதால் க்ஷீணமாகிறது. (அழிகிறது). கூறப்பட்ட தோஷம் இவர்களுக்கு (அநாத்ம வேத்தாக்களுக்கு) என்ற விஷயத்தை “तद्य” (தத்ய - அது எது) என்பது முதலியவைகளால் தெரிவிக்கப்படுகிறது.

तत् तत्र ये इह अस्मिंल्लोके ज्ञानकर्मणोरधिकृताः योग्याः सन्तः आत्मानं यथोक्तलक्षणं शास्त्राचार्योपदिष्टमननुविद्य यथोपदेशमनु स्वसंवेद्यतामकृत्वा व्रजन्ति देहादस्मात्प्रयन्ति, य एतांश्च यथोक्तान् सत्यान् सत्यसङ्कल्पकार्यांश्च स्वात्मस्थान्कामान् अननुविद्य व्रजन्ति, तेषां सर्वेषु लोकेषु अकामचारः अस्वतन्‍त्रता भवति — यथा राजानुशासनानुवर्तिनीनां प्रजानामित्यर्थः ।

அனுவாதம் - அது இந்த லோகத்தில் ஞான கர்மங்களின் அதிகார யோக்கியர்களாக இருந்துகொண்டு முன்பு கூறப்பட்ட லக்ஷணங்களுடைய ஆத்மாவை சாஸ்திரம் ஆச்சாரியர் உபதேசித்ததை அறியாமல் எவ்வாறு உபதேசிக்கப்பட்டதோ அதை தானாக அறியாமல் இந்த தேஹத்திலிருந்து வெளியேறி, அவ்வாறே இதற்குமுன் கூறிய சத்யமான அதாவது சத்ய சங்கல்ப காரியங்களையும் ஸ்வாத்மாவில் (தன் ஆத்மாவில்) உள்ள காமனைகளையும் (அறியாமல்) மதிக்காமல் வெளியேறுகின்றவர்கள் எல்லா லோகங்களிலும் காமாச்சாரம் அற்றவர்களாயும், ஸ்வதந்திரம் அற்றவர்களாயும் ஆகின்றனர். எவ்வாறு ராஜாவின் ஆணைப்படி செயல்படுகின்ற பிரஜைகள் போல் என்பது தாத்பர்யம்.

अथ ये अन्ये इह लोके आत्मानं शास्त्राचार्योपदेशमनुविद्य स्वात्मसंवेद्यतामापाद्य व्रजन्ति यथोक्तांश्च सत्यान्कामान् , तेषां सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवति — राज्ञ इव सार्वभौमस्य इह लोके ॥

அனுவாதம் - மேலும் அவர்களைக்காட்டிலும் வேறானவர்கள் இந்த லோகத்தில் சாஸ்திரம், ஆச்சாரியர் உபதேசத்தை அறிந்து தன் ஆத்மாவையும் அறிந்து அடைந்து தேஹத்தைவிட்டு நீங்கி முன்பு எவ்வாறு கூறப்பட்டதோ அந்த சத்யமான காமனைகளை எல்லா லோகங்களிலும், இந்த உலகில் எவ்வாறு சார்வபெளமனாய் உள்ள ராஜாவைப் போல் தான் எதை இச்சித்தானோ அந்த கதியை அடைகிறான்.

कथं सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवतीति, उच्यते — य आत्मानं यथोक्तलक्षणं हृदि साक्षात्कृतवान् वक्ष्यमाणब्रह्मचर्यादिसाधनसम्पन्नः सन् तत्स्थांश्च सत्यान्कामान् ;

அனுவாதம் - அ.கை - எவ்வாறு எல்லா லோகங்களிலும் இச்சித்த கதியை அடைகிறான் என்பது கூறப்படுகிறது. இனிக் கூறப்போகும் பிரஹ்மசர்யம் முதலிய சாதனங்களை உடையவன் முன்பு கூறப்பட்ட லக்ஷணங்கள் உடைய ஆத்மாவை ஹிருதயத்தில் சாக்ஷாத்காரம் செய்து அதிலேயே நிலைத்து இருப்பவன் சத்யகாமனைகளை அடைகிறான் -

स त्यक्तदेहः यदि पितृलोककामः पितरो जनयितारः त एव सुखहेतुत्वेन भोग्यत्वात् लोका उच्यन्ते, तेषु कामो यस्य तैः पितृभिः सम्बन्धेच्छा यस्य भवति, तस्य सङ्कल्पमात्रादेव पितरः समुत्तिष्ठन्ति आत्मसम्बन्धितामापद्यन्ते, विशुद्धसत्त्वतया सत्यसङ्कल्पत्वात् ईश्वरस्येव । तेन पितृलोकेन भोगेन सम्पन्नः सम्पत्तिः इष्टप्राप्तिः तया समृद्धः महीयते पूज्यते वर्धते वा महिमानमनुभवति ॥

அனுவாதம் - அந்த தேஹத்தை விட்டபின் பித்ரு லோகத்தில் காமனை உள்ளவனாகின்றான் - பித்ருக்களை உத்பத்தி செய்பவர்களே சுகத்திற்கு ஹேதுவான போகங்கள் உடைய லோகம் என்று கூறுகின்றனர். அதில் காமம் எவர்களுக்கோ அந்த பித்ரு சம்பந்தத்தில் எவருக்கு இச்சை அவருக்கு சத்ய சங்கல்ப மாத்திரத்திலேயே பித்ருக்கள் தோன்றுகின்றனர். அதாவது ஆத்ம சம்பந்தத்தை அடைகின்றனர். விசுத்த சத்துவத்தால் ஈஸ்வரனைபோல் சத்திய சங்கல்பமாவதால் அவன் அந்த போகத்தை உடையவனாகி சம்பத்தி அதாவது இஷ்டப் பிராப்த்தியினால் நிறைவு உடையவனாய் மஹானாய் பூஜைக்குறியவனாய், விருத்தியுடையவனாய் மஹிமையை அனுபவிக்கின்றான்.

समानमन्यत् । मातरो जनयित्र्यः अतीताः सुखहेतुभूताः सामर्थ्यात् । न हि दुःखहेतुभूतासु ग्रामसूकरादिजन्मनिमित्तासु मातृषु विशुद्धसत्त्वस्य योगिनः इच्छा तत्सम्बन्धो वा युक्तः ॥

அனுவாதம் - மற்றவை சமானமாகும் (மாத்ர:) (मातरः) அதாவது அவனுக்கு இதற்குமுன் அநேக ஜன்மங்கள் அளித்த சாமர்த்தியத்தால் சுகத்திற்கு ஹேதுவாகிறது. துக்க ஹேது ரூபங்களான கிராம பன்றி முதலிய ஜன்மங்களின் நிமித்தமாக உள்ள மாத்ருக்களில் விசுத்த சத்வமுள்ள யோகிகளுக்கு இச்சையோ அவர்களுடைய சம்பந்தமோ பொருந்தாது. (கிலுடயாது).

यं यमन्तं प्रदेशमभिकामो भवति, यं च कामं कामयते यथोक्तव्यतिरेकेणापि, सः अस्यान्तः प्राप्तुमिष्टः कामश्च सङ्कल्पादेव समुत्तिष्ठत्यस्य । तेन इच्छाविघाततया अभिप्रेतार्थप्राप्त्या च सम्पन्नो महीयते इत्युक्तार्थम् ॥

அனுவாதம் - எந்த எந்த பிரதேசத்தின் காமனை உண்டாகிறதோ முன்பு கூறப்பட்ட போகங்களைக் காட்டிலும் வேறான எந்த போகத்தை இச்சிக்கின்றானோ அந்த பிரதேசத்தையும், போகங்களையும் சங்கல்ப மாத்திரத்தாலேயே (அடைகின்றான்) அங்கு தோன்றுகின்றன. அதனால் இச்சை நீங்கியும், இஷ்டப்பட்ட வஸ்துவையும் அடைந்தவனாய் மஹிமையை அடைகின்றான்.

यथोक्तात्मध्यानसाधनानुष्ठानं प्रति साधकानामुत्साहजननार्थमनुक्रोशन्त्याह — कष्टमिदं खलु वर्तते, यत्स्वात्मस्थाः शक्यप्राप्या अपि

அனுவாதம் - அ.கை - மேலே கூறப்பட்ட ஆத்மத்யான சாதனம் அனுஷ்டிப்பதில் சாதகர்களுக்கு உற்சாகம் உண்டாக்குவதற்காக கருணையுடன் கோஷித்துக்கொண்டு சுருதி கூறுகிறது- தன் ஆத்ம ஸ்வரூபத்தில் நிலைத்தலும் அதை அடைவதும்- கஷ்டமானதாக அல்லவா இருக்கிறது.-

त इमे सत्याः कामाः अनृतापिधानाः, तेषामात्मस्थानां स्वाश्रयाणामेव सतामनृतं बाह्यविषयेषु स्त्र्यन्नभोजनाच्छादनादिषु तृष्णा तन्निमित्तं च स्वेच्छाप्रचारत्वं मिथ्याज्ञाननिमित्तत्वादनृतमित्युच्यते । तन्निमित्तं सत्यानां कामानामप्राप्तिरिति अपिधानमिवापिधानम् ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த சத்யகாமம் பொய்யால் (அந்ருதத்தால்) மறைக்கப்பட்டுள்ளது. தன்னுடைய ஆஸ்ரயத்தால் இருக்கும் அவை ஆத்மாவில் இருக்கும் காமனைகளின் பொய்யான ஸ்திரீ அன்னம், போஜனம், வஸ்திரம் முதலிய விஷயங்களில் உள்ள திருஷ்ணை (ஆசை) இவைகளால் மறைக்கப்பட்ட காரணத்தால் உண்டாகும் தன் இஷ்டப்படி செயல்படுதல் மித்யா ஞானத்தால் உண்டானதால் அது “अनृतम्” (அந்ருதம்) (பொய்) எனப்படுகிறது. அதனால் சத்ய காமனைகளை அடையமுடியாது. ஆகையால் மறைப்பைப் போன்ற மறைப்பு என்று கூறப்படுகிறது. (உண்மையில் மறைப்பு இல்லை).

कथमनृतापिधाननिमित्तं तेषामलाभ इति, उच्यते — यो यो हि यस्मादस्य जन्तोः पुत्रो भ्राता वा इष्टः इतः अस्माल्लोकात् प्रैति प्रगच्छति म्रियते, तमिष्टं पुत्रं भ्रातरं वा स्वहृदयाकाशे विद्यमानमपि इह पुनर्दर्शनायेच्छन्नपि न लभते ॥

அனுவாதம் - எதனால் அவர்கள் மித்யா மறைப்பின் காரணமாக சத்ய காமத்தை அடைவதில்லை. அது கூறப்படுகிறது - ஏன்எனில் எந்த ஜீவன் தன்னுடைய புத்திரனோ, சகோதரனோ, அல்லது இஷ்டமானவைகளோ இந்த லோகத்திலிருந்து வெளியேறும்பொழுது அதாவது மரணமடைந்தால் அந்த இஷ்ட புத்ரனையோ, சகோதரனையோ தன் ஹ்ருதயாகசத்தில் இருந்தாலும் இங்கு மறுபடியும் காண விரும்பினாலும் முடியாது.

अथ पुनः ये च अस्य विदुषः जन्तोर्जीवाः जीवन्तीह पुत्राः भ्रात्रादयो वा, ये च प्रेताः मृताः इष्टाः सम्बन्धिनः, यच्चान्यदिह लोके वस्त्रान्नपानादि रत्नानि वा वस्त्विच्छन् न लभते, तत्सर्वमत्र हृदयाकाशाख्ये ब्रह्मणि गत्वा यथोक्तेन विधिना विन्दते लभते । अत्र अस्मिन्हार्दाकाशे हि यस्मात् अस्य ते यथोक्ताः सत्याः कामाः वर्तन्ते अनृतापिधानाः ।

அனுவாதம் - அவ்வாறே மறுபடியும் இந்த வித்வான் ஜந்துவின் (பிராணியின்) ஜீவர்கள், புத்ரன், சகோதரன் முதலியோர் இங்கு ஜீவித்துக் கொண்டிருந்தாலும் அல்லது மரணம் அடைந்தாலும், தனக்கு இஷ்டமானதின் சம்பந்தமான இவ்வுலகில் உள்ள அன்னம் பானம் முதலியவைகளும், ரத்தினம் முதலியவைகளும் நாம் விரும்பினாலும் இங்கு கிடைப்பதில்லை. அவை எல்லாம் இந்த ஹ்ருதய ஆகாசம் எனப்படும் பிரஹ்மத்தை அடைந்து கூறப்பட்ட விதியினால் (சாதனத்தால்) அடைகின்றனர். ஏன்எனில் இங்கு அவனுடைய ஹிருதயாகாசத்தில் கூறப்பட்ட சத்யகாமனைகள் மித்யையினால் மறைக்கப்பட்டுள்ளது.

कथमिव तदन्याय्यमिति, उच्यते — तत् तत्र यथा हिरण्यनिधिं हिरण्यमेव पुनर्ग्रहणाय निधातृभिः निधीयत इति निधिः तं हिरण्यनिधिं निहितं भूमेरधस्तान्निक्षिप्तम् अक्षेत्रज्ञाः निधिशास्त्रैर्निधिक्षेत्रमजानन्तः ते निधेः उपर्युपरि सञ्चरन्तोऽपि निधिं न विन्देयुः शक्यवेदनमपि, एवमेव इमाः अविद्यावत्यः सर्वा इमाः प्रजाः यथोक्तं हृदयाकाशाख्यं ब्रह्मलोकं ब्रह्मैव लोकः ब्रह्मलोकः तम् अहरहः प्रत्यहं गच्छन्त्योऽपि सुषुप्तकाले न विन्दन्ति न लभन्ते — एषोऽहं ब्रह्मलोकभावमापन्नोऽस्म्यद्येति । अनृतेन हि यथोक्तेन हि यस्मात् प्रत्यूढाः हृताः, स्वरूपादविद्यादिदोषैर्बहिरपकृष्टा इत्यर्थः । अतः कष्टमिदं वर्तते जन्तूनां यत्स्वायत्तमपि ब्रह्म न लभ्यते इत्यभिप्रायः ॥

அனுவாதம் - இது எவ்வாறு சரியானது ஆகாது என்று ஆகும்? என்பதற்கு திருஷ்டாந்தம் மூலமாகக் கூறப்படுகிறது - எவ்வாறு அந்த ஹிரண்ய புதையலை அதாவது அந்த தங்கத்தைத் திரும்பி கிரஹிப்பதற்காக அதைப் புதைப்பவன் அதைப் புதைப்பதால் அது புதையல் ((निधि - நிதி) எனப்படுகிறது. அந்த ஹிரண்ய புதையல் பூமிக்கு அடியில் புதைக்கப்பட்ட இடத்தை அறியாதவன் நிதி சாஸ்த்திரத்தால் நிதியுள்ள இடத்தை அறியாமல் அவர்கள் நிதியின் (புதையலின்) மேலேயே சஞ்சரித்தாலும் அந்த நிதியை அறிய முடிந்தாலும் அதை அவர்கள் அறிவதில்லை. இவ்வாறு அவித்யையின் வசப்பட்ட இந்த எல்லா பிரஜைகளும் எவ்வாறு கூறப்பட்டதோ அந்த ஹிருதய ஆகாசம் எனப்படும் பிரஹ்மலோகத்தை தினம் தினம் சுசுப்தி காலத்தில் அடைந்தாலும் இன்று நான் பிரஹ்ம பாவம் அடைந்தவனாய் இருக்கின்றேன் என்று அறிவதில்லை. ஏன்எனில் முன்பு கூறப்பட்டவாறு மித்யையினால் கட்டுப்பட்டவர்களாய் இருப்பதால் அதாவது, அவித்யா முதலிய தோஷங்களால் ஸ்வரூபத்திலிருந்து வெளிமுகமாக இழுக்கப்பட்டிருக்கின்றனர் என்பது பொருள். ஆகையால் இது மிகவும் கஷ்டமானதாகும். தானாகவே இருந்தாலும் பிரஹ்மத்தை அடையவில்லை என்பது அபிப்பிராயம்.

स वै यः ‘आत्मापहतपाप्मा’ इति प्रकृतः, वै - शब्देन तं स्मारयति । एषः विवक्षित आत्मा हृदि हृदयपुण्डरीके आकाशशब्देनाभिहितः । तस्य एतस्य हृदयस्य एतदेव निरुक्तं निर्वचनम् , नान्यत् । हृदि अयमात्मा वर्तत इति यस्मात् , तस्माद्धृदयम् , हृदयनामनिर्वचनप्रसिद्ध्यापि स्वहृदये आत्मेत्यवगन्तव्यमित्यभिप्रायः । अहरहर्वै प्रत्यहम् एवंवित् हृदि अयमात्मेति जानन् स्वर्गं लोकं हार्दं ब्रह्म एति प्रतिपद्यते ।

அனுவாதம் - அந்த இந்த ஆத்மா “आत्मापहतपाप्मा” (ஆத்மாஅபஹதபாப்மா) என்று இவ்வாறான பிரகரணத்திற்கு “वै” (வை) என்ற சப்தத்தால் சுருதி ஞாபகப்படுத்துகிறது. இந்த விளக்கப்பட்ட ஆத்மா ஹிருதயத்தில் அதாவது ஹிருதய புண்டரீக ஆத்ம சப்தத்தால் கூறப்பட்டது. அந்த இந்த ஹிருதயத்தின் நிர்வசனம் (வியுக்பத்தி) இதுவே. வேறு அல்ல. எதனால் ஹிருதயத்தில் ஆத்மா இருக்கிறதோ அதனால் ஹ்ருதயம். ஹிருதயம் என்ற நாமத்தின் வசனம் பிரசித்தத்தாலும் ஸ்வஹ்ருதய (தன் ஹிருதயம்) ஆத்மா என்று அறிய வேண்டும் என்பது அபிப்பிராயம். தினமும் தினமும் அதாவது ஒவ்வொரு நாளும் “இந்த ஆத்மா ஹிருதயத்தில் உள்ளது” என்று அறியும் புருஷன் ஸ்வர்க்கலோகம் அதாவது ஹிருதயத்தில் இருக்கும் பிரஹ்மத்தை அடைகிறான்.

ननु अनेवंविदपि सुषुप्तकाले हार्दं ब्रह्म प्रतिपद्यते एव, ‘सता सोम्य तदा सम्पन्नः’ (छा. उ. ६ । ८ । १) इत्युक्तत्वात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - இவ்வாறு அறிந்தவனும் சுஷுப்தி காலத்தில் பிரஹ்மத்தை அடைகின்றான். ஏன்எனில் அப்பொழுது அவன் சத்தை அடைந்தவன் ஆகின்றான் என்று கூறப்பட்டதால்.

बाढमेवम् , तथाप्यस्ति विशेषः — यथा जानन्नजानंश्च सर्वो जन्तुः सद्ब्रह्मैव, तथापि तत्त्वमसीति प्रतिबोधितः विद्वान् — सदेव नान्योऽस्मि — इति जानन् सदेव भवति ; एवमेव विद्वानविद्वांश्च सुषुप्ते यद्यपि सत्सम्पद्यते, तथाप्येवंविदेव स्वर्गं लोकमेतीत्युच्यते । देहपातेऽपि विद्याफलस्यावश्यम्भावित्वादित्येष विशेषः ॥

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - சரிதான். அவ்வாறே ஆகிறது. ஆனாலும் சிறிது விசேஷம் இருக்கிறது. எவ்வாறு அறிந்தவனும், அறியாதவனும் ஆகிய எல்லா ஜீவர்களும் சத் பிரஹ்மமே. அவ்வாறு ஆனாலும் “तत्त्वमसि” (தத்துவமஸி= அது நீயாய் இருக்கிறாய்) என்று உபதேசிக்கப்பட்டு அறிந்த வித்வான் நான் சத்தாகவே இருக்கிறேன், வேறு ஒன்றாக அல்ல என்று அறிந்து சத்தாகவே ஆகின்றான். இவ்வாறு அறிந்தவன், அறியாதவன் (வித்வான், அவித்வான்) ஆகிய இருவரும் சுஷுப்தியில் சத்தை அடைந்தாலும் இவ்வாறு அறிந்தவனே ஸ்வர்கலோகத்தை அடைவான் என்று கூறப்படுகிறது. தேஹம் வீழ்ந்த பின்னும் வித்யாபலம் அவசியம் உண்டாகும் என்பதே இந்த விசே ஷம்.

सुषुप्तकाले स्वेन आत्मना सता सम्पन्नः सन् सम्यक्प्रसीदतीति जाग्रत्स्वप्नयोर्विषयेन्द्रियसंयोगजातं कालुष्यं जहातीति सम्प्रसादशब्दो यद्यपि सर्वजन्तूनां साधारणः, तथापि एवंवित् स्वर्गं लोकमेतीति प्रकृतत्वात् एष सम्प्रसाद इति संनिहितवद्यत्नविशेषात्

அனுவாதம் - சுஷுப்தி காலத்தில் புருஷன் தன் ஆத்ம சத்தை அடைந்து நன்றாக பிரசன்னமானவனாக (சாந்தமானவனாக) ஆகின்றான் என்பதால் ஜாக்ரத் ஸ்வப்னங்களின் விஷய இந்திரிய சம்யோகத்தால் உண்டான கலங்கத்தை நீக்குவதால் “सम्प्रसाद” (சம்பிரசாத = சாந்த) சப்தம் எல்லா ஜீவர்களுக்கும் சாதாரணமாக (சமானமாக) இருந்தாலும் இவ்வாறு அறிந்த வித்வான் ஸ்வர்க்க லோகத்திற்கு செல்கிறான் என்பதால் “एष्” (ஏஷ- இந்த) என்று சம்பிரசாதத்தை நம் அருகில் இருப்பது போல் இங்கு பிரயோகம் செய்யப்பட்டுள்ளது.

सः अथेदं शरीरं हित्वा अस्माच्छरीरात्समुत्थाय शरीरात्मभावनां परित्यज्येत्यर्थः । न तु आसनादिव समुत्थायेति इह युक्तम् , स्वेन रूपेणेति विशेषणात् — न हि अन्यत उत्थाय स्वरूपं सम्पत्तव्यम् । स्वरूपमेव हि तन्न भवति प्रतिपत्तव्यं चेत्स्यात् । परं परमात्मलक्षणं विज्ञप्तिस्वभावं ज्योतिरुपसम्पद्य स्वास्थ्यमुपगम्येत्येतत् । स्वेन आत्मीयेन रूपेण अभिनिष्पद्यते, प्रागेतस्याः स्वरूपसम्पत्तेरविद्यया देहमेव अपरं रूपम् आत्मत्वेनोपगत इति तदपेक्षया इदमुच्यते — स्वेन रूपेणेति ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு விவேகம் ஏற்பட்டபின் அந்த வித்வான் இந்த சரீரத்தைவிட்டு சரீரத்தில் இருந்து வெளியேறி (மேல் கிளம்பி) சரீர ஆத்ம பாவத்தை (புத்தியை) துறக்கிறான். ஆசனம் முதலியவைகளில் இருந்து எழுவது மேல் எழுதல் என்பது இங்கு பொருந்தாது. ஏன் எனில் “स्वेनरूपेण” (ஸ்வேண ரூபேண = தன் ரூபத்தால்) என்ற விசேஷணம் இருப்பதால் ஆகும். வேறு ஒன்றிலிருந்து எழுதல் என்பது ஸ்வரூபத்தை அடைய வேண்டியதில்லை. அது தன் ஸ்வரூபமாக இல்லையெனில் அதை அடைய வேண்டும் என்று ஆகும். பரமாத்ம லக்ஷணம் விக்ஞாப்த்தி ஸ்வரூபம் ஜ்யோதி ரூபத்தை அடைந்து தன்னையே அடைகிறது. தன்னுடைய ரூபத்தை அடைகிறது. அந்த தன்னுடைய ஸ்வரூப பிராப்த்திக்கு முன் அவித்யையினால் வேறு ரூபமான தேஹத்தை ஆத்ம பாவமாக ஆகிறது. அதை அபேக்ஷித்து “स्वेन रूपेण” (ஸ்வேன ரூபேண தன் ரூபத்தால்) என்று கூறப்பட்டது.

अशरीरता हि आत्मनः स्वरूपम् । यत्स्वं परं ज्योतिःस्वरूपमापद्यते सम्प्रसादः, एष आत्मेति ह उवाच — स ब्रूयादिति यः श्रुत्या नियुक्तः अन्तेवासिभ्यः । किं च एतदमृतम् अविनाशि भूमा ‘यो वै भूमा तदमृतम्’ (छा. उ. ७ । २४ । १) इत्युक्तम् । अत एवाभयम् , भूम्नो द्वितीयाभावात् । अत एतद्ब्रह्मेति ।

அனுவாதம் - சரீரம் அற்றதன்மையே ஆத்மாவின் ஸ்வரூபம். எது தன்னுடைய பரம்ஜ்யோதி ஸ்வரூப சம்பிரசாதத்தை (பிரசன்னத்தை) அடைவதே ஆத்மா என்று (ஆச்சாரியர்) கூறினார். சுருதியினால் கூறப்பட்ட லக்ஷணங்களுடன் கூடிய அந்த ஆச்சாரியர் தன்னுடைய சிஷ்யர்களுக்குக் கூறவேண்டும். மேலும் அந்த பூமா அம்ருதம், அவிநாசி (நாசமற்றது) “यो वै भूमा तदमृतम्” (யோ வை பூமா தத்அம்ருதம்) என்று சுருதியில் கூறப்பட்டுள்ளது. ஆகையால் பூமாவிற்கு வேறாக இரண்டாவது வஸ்து இல்லாததால் “अभयम्” (அபயம் = பயமற்றது) அதுவே பிரஹ்மம்.

तस्य ह वा एतस्य ब्रह्मणो नाम अभिधानम् । किं तत् ? सत्यमिति । सत्यं हि अवितथं ब्रह्म । ‘तत्सत्यं स आत्मा’ (छा. उ. ६ । ८ । ७) इति हि उक्तम् । अथ किमर्थमिदं नाम पुनरुच्यते ? तदुपासनविधिस्तुत्यर्थम् ॥

அனுவாதம் - அந்த இந்த பிரஹ்மத்தின் நாமம் - அபிதானம். அது என்ன? சத்யம் ஆகும். சத்யம் என்பது “अवितथम” (அவிததம் = அசத்தைக்காட்டிலும் வேறானது). அந்த சத்யம் அது ஆத்மா என்று கூறப்பட்டது. ஆனால் எதற்காக நாமம் என்று மறுபடியும் கூறப்படுகிறது? அந்த உபாசனா விதியை துதிப்பதற்காக.

तानि ह वा एतानि ब्रह्मणो नामाक्षराणि त्रीण्येतानि सतीयमिति, सकारस्तकारो यमिति च । ईकारस्तकारे उच्चारणार्थोऽनुबन्धः, ह्रस्वेनैवाक्षरेण पुनः प्रतिनिर्देशात् । तेषां तत् तत्र यत् सत् सकारः तदमृतं सद्ब्रह्म — अमृतवाचकत्वादमृत एव सकारस्तकारान्तो निर्दिष्ठः । अथ यत्ति तकारः तन्मर्त्यम् । अथ यत् यम् अक्षरम् , तेनाक्षरेणामृतमर्त्याख्ये पूर्वे उभे अक्षरे यच्छति नियमयति वशीकरोत्यात्मनेत्यर्थः ।

அனுவாதம் - அந்த இவை பிரஹ்மத்தின் நாமத்தின் அக்ஷரங்கள். இந்த மூன்று நாமாக்ஷரங்கள். स्ा (ச), ती (தீ) “यम्” (யம்) என்பதாகும். இந்த தகாரத்தில் அதாவது தீ என்று ஈகாரத்தால் (நெடிலில்) கூறியது உச்சரிப்பதற்காக கூறப்பட்டது. (குறிலில்) ஹ்ரஸ்வத்தில் இந்த அக்ஷரத்தை குறிப்பிடுகிறார். அவைகளில் எந்த “சத்” எனப்படும் சகாரமோ அது அம்ருதமாகும். சத் பிரஹ்மம். அம்ருதத்திற்கு வாசகமாய் இருப்பதால் அம்ருதரூப சகாரத்தையே தகாராந்தமாக நிர்தேசம் செய்யப்பட்டது. அவ்வாறே “ति” (தி) என்ற தகாரம் “मर्त्यम्” அழிவுடையதாகும். மேலும் எந்த “यम्” (யம்) என்ற அக்ஷரமோ அந்த அக்ஷரத்தால் அம்ருதம் மர்த்தியம் எனப்படும் முன்பு இருக்கும் இரண்டு அக்ஷரங்களையும் கட்டுப்படுத்தி செயல்படுத்துகிறது. அதாவது தன் ஸ்வபாவத்தாலேயே அதை வசப்படுத்துகிறது என்பது அபிப்பிராயம்.

यत् यस्मात् अनेन यमित्येतेन उभे यच्छति, तस्मात् यम् । संयते इव हि एतेन यमा लक्ष्येते । ब्रह्मनामाक्षरस्यापि इदममृतत्वादिधर्मवत्त्वं महाभाग्यम् , किमुत नामवतः — इत्युपास्यत्वाय स्तूयते ब्रह्म नामनिर्वचनेन । एवं नामवतो वेत्ता एवंवित् । अहरहर्वा एवंवित्स्वर्गं लोकमेतीत्युक्तार्थम् ॥

அனுவாதம் - எது எதனால் இந்த “यम्” (யம்) என்று இந்த இரண்டையும் வசப்படுத்துகிறதோ அதனால் “यम्” (யம) எனப்படுகிறது எதனால் அந்த ச, தீ இரண்டும் கட்டுப்பட்டதுபோல் இருக்கிறதோ அதனால் “यमा” (யமா) எனப்படுகிறது. பிரஹ்ம நாமத்தின் அக்ஷரத்திற்கே இவ்வளவு அம்ருத முதலிய தர்மங்கள் அடையப்படும் மஹா பாக்கியம் ஏற்படும்பொழுது அந்த பிரஹ்ம நாமத்திற்கு கூறவும் வேண்டுமா என்று பிரஹ்ம நாமத்தைக் கூறி அதன் உபாசனையை ஸ்துதிக்கிறது. இந்த நாமத்தை இவ்வாறு அறிந்தவனே “एवंवित्” (ஏவம்வித்) என்று கூறப்படுகிறது. இவ்வாறு அறிந்தவன் தினம் தினம் ஸ்வர்க்க லோகத்திற்கு செல்கின்றான் என்று முன்பே கூறப்பட்டது.

अथ य आत्मेति । उक्तलक्षणो यः सम्प्रसादः, तस्य स्वरूपं वक्ष्यमाणैरुक्तैरनुक्तैश्च गुणैः पुनः स्तूयते, ब्रह्मचर्यसाधनसम्बन्धार्थम् । य एषः यथोक्तलक्षणः आत्मा, स सेतुरिव सेतुः । विधृतिः विधरणः । अनेन हि सर्वं जगद्वर्णाश्रमादिक्रियाकारकफलादिभेदनियमैः कर्तुरनुरूपं विदधता विधृतम् । अध्रियमाणं हि ईश्वरेणेदं विश्वं विनश्येद्यतः, तस्मात्स सेतुः विधृतिः ।

அனுவாதம் - “अथ य आत्मा” (அதய ஆத்மா = மேலும் அந்த ஆத்மா) என்று மேலே கூறப்பட்ட லக்ஷணங்கள் உடைய அந்த சம்பிரசாதத்தின் ஸ்வரூபம் இனிக்கூறப்போகின்ற, கூறப்படாத குணங்களால் பிரஹ்மச்சரிய சாதனத்தால் சம்பந்தப்படுத்துவதற்காக மறுபடியும் துதிக்கப்படுகிறது. அந்த இந்த மேலே கூறப்பட்ட லக்ஷணம் உடைய ஆத்மாவானது சேதுவைப் (அணையைப்) போன்ற சேதுவாகும். विधृतिः- (வித்ருதி:) விசேஷமாக தாரணம் செய்வது (பாதுகாப்பது) ஆகும். (கரையைப்போன்று பாதுகாப்பது ஆகும்). அதனாலேயே எல்லா ஜகத்தும் வர்ணாச்ரமம் முதலிய கிரியாகாரக பலம் முதலிய பேதங்கள் நியமமாக கர்த்தாவை அனுசரித்து அமைகிறது. ஈஸ்வரனால் இந்த விச்வமானது (ஜகத்தானது) காப்பாற்றப்படவில்லையெனில் அது அழிந்துவிடும். ஆகையால் விச்வத்தைப் பாதுகாப்பது சேது (அணை) எனப்படுகிறது.

किमर्थं स सेतुरिति, आह — एषां भूरादीनां लोकानां कर्तृकर्मफलाश्रयाणाम् असम्भेदाय अविदारणाय अविनाशायेत्येतत् । किंविशिष्टश्चासौ सेतुरिति, आह — नैतम् , सेतुमात्मानमहोरात्रे सर्वस्य जनिमतः परिच्छेदके सती नैतं तरतः । यथा अन्ये संसारिणः कालेन अहोरात्रादिलक्षणेन परिच्छेद्या, न तथा अयं कालपरिच्छेद्य इत्यभिप्रायः, ‘यस्मादर्वाक्संवत्सरोऽहोभिः परिवर्तते’ (बृ. उ. ४ । ४ । १६) इति श्रुत्यन्तरात् ।

அனுவாதம் - எதற்காக அது சேது என்று கூறப்படுகிறது - கர்தாகர்மபலஆஸ்ரயரூபமான இந்த பூ முதலிய லோகங்களை விநாசம் அடையாமல் ரக்ஷிக்கின்றது என்பதால், அந்த சேது எந்த விசேஷணங்கள் உடையது? அதற்கு சுருதி கூறுகிறது - “नैतं” (நைதம்) - இந்த ஆத்மரூப சேதுவை இரவும் பகலும் உத்பத்தி செய்யும் தன்மை உடைய எல்லா பதார்த்தங்களும் பரிச்சேதமானாலும் இதைத் தாண்ட முடியாது. எவ்வாறு மற்ற சம்சாரிகள் இரவு பகல் முதலிய லக்ஷணங்களுடைய காலத்தினால் எவ்வாறு பரிச்சேதமாகின்றதோ அவ்வாறு இது காலத்தால் பரிச்சேதம் ஆவதில்லை என்பது அபிப்பிராயம். “यस्मादर्वाक्संवत्सरोऽहोभिः परिवर्तते” (யஸ்மாதர்வாக்சம்வத் சரோஅஹோபி: பரிவர்த்ததே) என்று வேறு சுருதியிலும் கூறப்பட்டுள்ளது.

अत एव एनं न जरा तरति न प्राप्नोति । तथा न मृत्युः न शोकः न सुकृतं न दुष्कृतम् , सुकृतदुष्कृते धर्माधर्मौ । प्राप्तिरत्र तरणशब्देन अभिप्रेता, नातिक्रमणम् । कारणं हि आत्मा । न शक्यं हि कारणातिक्रमणं कर्तुं कार्येण । अहोरात्रादि च सर्वं सतः कार्यम् । अन्येन हि अन्यस्य प्राप्तिः अतिक्रमणं वा क्रियेत, न तु तेनैव तस्य । न हि घटेन मृत्प्राप्यते अतिक्रम्यते वा ।

அனுவாதம் - இதனால் மூப்பை அடைவது இல்லை. மரணத்தை அடைவதில்லை. சோகத்தை அடைவது இல்லை. தர்மத்தையோ அதர்மத்தையோ (சுகிருதம், துஷ்கிருதமோ) அடைவதில்லை. அங்கு “प्राप्तिः” (அடைதல்) என்பது “तरण” (தரண) சப்தத்தால் “अतिक्रमणम्” (கடத்தலைக்) கூறவில்லை. ஆத்மாவே காரணம். காரியம் காரணத்தை ஒரு நாளும் அதிக்கிரமணம் செய்ய (தாண்ட) முடியாது. பகல் இரவு முதலிய எல்லாம் சத்தின் காரியம். வேறு ஒன்றால் மற்றதை அடைவது அல்லது அதிக்கிரமணம் செய்ய முடியும். தன்னைத்தானே அதிக்கிரமணம் செய்ய முடியாது. கடமானது மண்ணை அடைவதோ அதிக்கிரமணமோ செய்ய முடியாது.

यद्यपि पूर्वम् ‘य आत्मापहतपाप्मा’ (छा. उ. ८ । ७ । १) इत्यादिना पाप्मादिप्रतिषेध उक्त एव, तथापीहायं विशेषः — न तरतीति प्राप्तिविषयत्वं प्रतिषिध्यते । तत्र अविशेषेण जराद्यभावमात्रमुक्तम् । अहोरात्राद्या उक्ता अनुक्ताश्च अन्ये सर्वे पाप्मानः उच्यन्ते ; अतः अस्मादात्मनः सेतोः निवर्तन्ते अप्राप्यैवेत्यर्थः । अपहतपाप्मा हि एष ब्रह्मैव लोकः ब्रह्मलोकः उक्तः ॥

அனுவாதம் - இதற்கு முன் “य आत्मापहतपाप्मा” (ஆத்மாபஹதபாப்மா) என்பது முதலிய வாக்கியங்களால் பாபம் முதலியவைகள் தள்ளப்பட்டது. ஆனாலும் இங்கு இந்த “न तरति” (ந தரதி) என்ற விசேஷணத்தால் அடையக்கூடிய விஷயம் என்பதை நிராகரிக்கிறது. அங்கு விசேஷமற்று சாமான்யரூபமாக மூப்பு முதலியவைகளின் இன்மை மாத்திரம் கூறப்பட்டது. அஹோராத்திரி முதலியவைகளால் கூறப்பட்டதும், கூறப்படாததுமான மற்றவை எல்லாம் பாபம் என்று கூறப்படுகிறது. ஆகையால் இந்த ஆத்மரூப சேதுவினால் இது அடையப்படாமல் நிவிர்த்தி ஆகிறது என்பது பொருள். அபஹதபாப்மா (பாபமற்றது) இந்த பிரஹ்மமே லோகம். இதுவே பிரஹ்மலோகம் என்று கூறப்படுகிறது.

यस्माच्च पाप्मकार्यमान्ध्यादि शरीरवतः स्यात् न त्वशरीरस्य,

அனுவாதம் - அ.கை - எதனால் பாபகாரியத்தால் குருட்டுத்தன்மை முதலியவை சரீரம் உடையவனுக்கு இருக்கலாம். ஆனால் சரீரமற்றதற்கு (ஆத்மாவிற்கு) இல்லை-

तस्माद्वा एतमात्मानं सेतुं तीर्त्वा प्राप्य अनन्धो भवति देहवत्त्वे पूर्वमन्धोऽपि सन् । तथा विद्धः सन् देहवत्त्वे स देहवियोगे सेतुं प्राप्य अविद्धो भवति । तथोपतापी रोगाद्युपतापवान्सन् अनुपतापी भवति । किञ्च यस्मादहोरात्रे न स्तः सेतौ, तस्माद्वा एतं सेतुं तीर्त्वा प्राप्य नक्तमपि तमोरूपं रात्रिरपि सर्वमहरेवाभिनिष्पद्यते ; विज्ञप्त्यात्मज्योतिःस्वरूपमहरिवाहः सदैकरूपं विदुषः सम्पद्यत इत्यर्थः । सकृद्विभातः सदा विभातः सदैकरूपः स्वेन रूपेण एष ब्रह्मलोकः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு சேதுரூப ஆத்மாவை அடைந்து முன்பு தேஹத்துவம் இருந்தபொழுது குருடனாய் இருந்தாலும் இப்பொழுது குருடனாகமாட்டான். அவ்வாறே தேஹம் இருக்கும்பொழுது காயம் ஏற்பட்டிருந்தாலும் தேஹம் வீழ்ந்தபின் சேதுவை அடைந்து காயம் உள்ளவனாக ஆகமாட்டான். அவ்வாறே “उपतापी” (உபதாபீ = தாபம் உடையவன்) - நோய் முதலியவைகளால் துன்பப்படுபவனாக (தாபம் உடையவனாக) இருந்தாலும் சேதுவை அடைந்தபின் தாபத்தை அடையமாட்டான். மேலும் சேதுவில் பகல் இரவு இல்லாததால் அந்த சேதுவை அடைந்து மிகவும் இருளுடைய ராத்திரி (இரவு) ஆனாலும் எல்லாம் பகல் போன்று ஆகின்றன. வித்வான் அந்த பகல் போன்று விக்ஞான ஆத்மஜ்யோதிஸ்வரூப (தினம்) பகல் போன்று எப்பொழுதும் ஏகரூபமாய் ஆகின்றான் என்பது பொருள். ஏன்எனில் எப்பொழுது பிரகாசித்துக்கொண்டு எப்பொழுதும் ஒரே ரூபமாய் தன் ரூபமாகவே இந்த பிரஹ்மரூபம் உள்ளது.

तत् तत्रैवं सति एवं यथोक्तं ब्रह्मलोकं ब्रह्मचर्येण स्त्रीविषयतृष्णात्यागेन शास्त्राचार्योपदेशमनुविन्दन्ति स्वात्मसंवेद्यतामापादयन्ति ये, तेषामेव ब्रह्मचर्यसाधनवतां ब्रह्मविदाम् एष ब्रह्मलोकः, नान्येषां स्त्रीविषयसम्पर्कजाततृष्णानां ब्रह्मविदामपीत्यर्थः । तेषां सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवतीत्युक्तार्थम् । तस्मात्परमम् एतत्साधनं ब्रह्मचर्यं ब्रह्मविदामित्यभिप्रायः ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறப்பட்ட காரணத்தால் அந்த பிரஹ்மலோகம் பிரஹ்மச்சர்யத்தால் அதாவது ஸ்திரீ விஷயத்தில் உள்ள ஆசையைத்தியாகம் செய்து சாஸ்திரம், ஆச்சாரிய உபதேசத்திற்குப்பின் எவர் அறிகின்றனரோ அதாவது ஸ்வாத்ம சம்வேத்தியத்தை (ஸ்வாத்மாவை அறிவது) அடைகின்றனரோ அந்த பிரஹ்மச்சர்ய சாதனமுடைய பிரஹ்மத்தை அறிந்தவர்கள் இந்த லோகத்தை அடைகின்றனர். மற்ற ஸ்திரீ விஷயங்களின் சேர்க்கையால் உண்டாகும் திருஷ்ணை (ஆசை) உடையவர்கள் பிரஹ்மத்தை அறிந்தவர்களாய் இருந்தாலும் அவர்களால் அடையமுடியாது என்பது பொருள். அவர்களுக்கு எல்லா உலகங்களிலும் காமசாரம் (இஷ்டப்பட்ட கதி) ஏற்படும் என்பது பொருள். ஆகையால் பிரஹ்மச்சர்யம் பிரஹ்மத்தை உபாசிப்பவர்களுக்கு சிறந்த சாதனம் என்பது பொருள்.

अथ यद्यज्ञ इत्याचक्षते लोके परमपुरुषार्थसाधनं कथयन्ति शिष्टाः, तद्ब्रह्मचर्यमेव । यज्ञस्यापि यत्फलं तत् ब्रह्मचर्यवाल्लम्भते ; अतः यज्ञोऽपि ब्रह्मचर्यमेवेति प्रतिपत्तव्यम् । कथं ब्रह्मचर्यं यज्ञ इति, आह — ब्रह्मचर्येणैव हि यस्मात् यो ज्ञाता स तं ब्रह्मलोकं यज्ञस्यापि पारम्पर्येण फलभूतं विन्दते लभते, ततो यज्ञोऽपि ब्रह्मचर्यमेवेति । यो ज्ञाता — इत्यक्षरानुवृत्तेः यज्ञो ब्रह्मचर्यमेव ।

அனுவாதம் - இப்பொழுது எது யக்ஞம் என்று கூறப்படுகிறதோ - உலகில் ஸ்ரேஷ்ட்ட புருஷர்கள் பரம புருஷார்த்த சாதனம் என்று கூறுகின்றனரோ அது பிரஹ்மச்சரியமே. யக்ஞத்தின் எந்த பலமோ அதுவே பிரஹ்மச்சரியம் உடையவனும் அடைகிறான். ஆகையால் யக்ஞமும் பிரஹ்மச்சர்யம் என்று அறியவேண்டும். எவ்வாறு யக்ஞமும் பிரஹ்மச்சரியம் என்று அறியவேண்டும்? என்பது கூறப்படுகிறது-எதனால் பிரஹ்மச்சரியத்தால் எதை அறிகின்றனரோ அந்த பிரஹ்மலோகம் அந்த யக்ஞத்தினாலும் பரம்பரையாக ஏற்படும் பலரூபத்தை அடைகின்றனர். ஆகையால் யக்ஞமும் பிரஹ்மச்சர்யமே ஆகும். “यो ज्ञाता” (யோஞாதா) என்பதில் உள்ள அக்ஷரங்கள் அனுவிர்த்திப்பதால் யக்ஞமும் பிரஹ்மச்சர்யம் எனப்படுகிறது.

अथ यदिष्टमित्याचक्षते, ब्रह्मचर्यमेव तत् । कथम् ? ब्रह्मचर्येणैव साधनेन तम् ईश्वरम् इष्ट्वा पूजयित्वा अथवा एषणाम् आत्मविषयां कृत्वा तमात्मानमनुविन्दते । एषणादिष्टमपि ब्रह्मचर्यमेव ॥

அனுவாதம் - அவ்வாறே எது “इष्टम्” (இஷ்டம்) என்று கூறப்படுகிறதோ அது பிரஹ்மச்சரியமே. எவ்வாறு? பிரஹ்மச்சரியம் என்ற சாதனத்தினாலேயே அந்த ஈச்வரனை ஹோமம் செய்து அதாவது பூஜை செய்து அதன்பின் ஆத்ம விஷயத்தில் ஏஷணை (தீவிர ஆசை) செய்து அந்த ஆத்மாவை சாக்ஷாத்காரம் செய்கின்றனர். ஏஷணை முதலிய இஷ்டமும் (ஹோமமும்) பிரஹ்மச்சரியமேயாகும்.

अथ यत्सत्त्रायणमित्याचक्षते, ब्रह्मचर्यमेव तत् । तथा सतः परस्मादात्मनः आत्मनस्त्राणं रक्षणं ब्रह्मचर्यसाधनेन विन्दते । अतः सत्त्रायणशब्दमपि ब्रह्मचर्यमेव तत् । अथ यन्मौनमित्याचक्षते, ब्रह्मचर्यमेव तत् ; ब्रह्मचर्येणैव साधनेन युक्तः सन् आत्मानं शास्त्राचार्याभ्यामनुविद्य पश्चात् मनुते ध्यायति । अतो मौनशब्दमपि ब्रह्मचर्यमेव ॥

அனுவாதம் - அவ்வாறே எதனால் “सत्त्रायण” (சத்திராயணம் - பரமாத்மாவால் தான் ரக்ஷிக்கப்படுவது) என்று கூறப்படுகிறதோ அதுவும் பிரஹ்மச்சரியமே ஆகும். அவ்வாறே சத்தினால் அதாவது பரமாத்மாவினால் ஆத்மா (தான்) காப்பாற்றப்படுதல் என்பது பிரஹ்மச்சரிய சாதனத்தினாலேயே அடைகின்றான். ஆகையால் “சத்திராயண” சப்தமும் பிரஹ்மச்சரியமே ஆகிறது. மேலும் எது மெளணம் என்று கூறப்படுகிறதோ அதுவும் பிரஹ்மச்சரியமே. பிரஹ்மச்சரிய சாதனத்துடன் கூடியவனாய் இருந்துகொண்டு சாதகன் சாஸ்திரம் ஆச்சாரியரிடம் இருந்து ஆத்மாவை அறிந்து மனனம் அதாவது த்யானம் செய்கின்றான். ஆகையால் “மெளனம்” என்ற பெயர் உடையதாகவும். பிரஹ்மச்சரியம் ஆகிறது.

अथ यदनाशकायनमित्याचक्षते, ब्रह्मचर्यमेव तत् । यमात्मानं ब्रह्मचर्येण अनुविन्दते, स एष हि आत्मा ब्रह्मचर्यसाधनवतो न नश्यति ; तस्मादनाशकायनमपि ब्रह्मचर्यमेव ।

அனுவாதம் - அவ்வாறே எதனால் “अनाशकायन” (அநாசகாயன) என்று கூறப்படுகிறதோ அதுவும் பிரஹ்மச்சரியமே ஆகும். எந்த ஆத்மாவை பிரஹ்மச்சரியத்தால் அடைகிறோமோ அந்த பிரஹ்மச்சரிய ரூப சாதனம் உடைய புருஷனின் ஆத்மா அழிவது இல்லை. ஆகையால் அந்த அநாசகாயனமும் பிரஹ்மச்சரியமே.

अथ यदरण्यायनमित्याचक्षते, ब्रह्मचर्यमेव तत् । अरण्यशब्द्ययोरर्णवयोर्ब्रह्मचर्यवतोऽयनादरण्यायनं ब्रह्मचर्यम् । यो ज्ञानाद्यज्ञः एषणादिष्टं सतस्त्राणात्सत्त्रायणं मननान्मौनम् अनशनादनाशकायनम् अरण्ययोर्गमनादरण्यायनम् इत्यादिभिर्महद्भिः पुरुषार्थसाधनैः स्तुतत्वात् ब्रह्मचर्यं परमं ज्ञानस्य सहकारिकारणं साधनम् — इत्यतो ब्रह्मविदा यत्नतो रक्षणीयमित्यर्थः ।

அனுவாதம் - மேலும் எதை “अरण्यायनम्” (அரண்யாயனம்) என்பது கூறப்படுகிறதோ அது பிரஹ்மச்சரியமேயாகும். பிரஹ்மச்சரியம் உடையவன் “अर” (அர) “ण्य” (ண்ய) என்ற பெயருடைய இவ்விரு சமுத்திரங்களுக்கு செல்வர். ஆகையால் பிரஹ்மச்சர்யம் அரண்யாயனம் ஆகும். எந்த பிரஹ்மச்சர்யம் ஞானரூபமாவதால் யக்ஞம். ஏஷணையின் காரணத்தால் இஷ்டம் (इष्टम्). சத்தினால் ரக்ஷிக்கப்படுவதால் சத்திராண (सत्त्रायणम्) மாகும். மனனம் செய்யப்படுவதால் மனனமாகும். உண்ணாவிரதத்தால் நஷ்டமாகாமையால் “अनाशकायन” (அணாசகாயன) ஆகும். மேலும் “அரண்ய” ஆகிய சமுத்திரத்தை நோக்கி செல்வதால் (அடைவதால்) “अरण्यायन” எனப்படுகிறது என்று இவ்வாறு புருஷார்த்தத்-தின் சிறந்த சாதனங்களினால் துதிக்கப்படுவதால் (போற்றப்படுவதால்) பிரஹ்மச்சரியம் ஞானத்தின் உத்தமமான சஹகாரிகாரண சாதனமாகும். ஆகையால் பிரஹ்ம வேத்தாக்கள் முயற்சியுடன் ரக்ஷிக்க வேண்டும் என்பது பொருள்.

तत् तत्र हि ब्रह्मलोके अरश्च ह वै प्रसिद्धो ण्यश्च अर्णवौ समुद्रौ समुद्रोपमे वा सरसी, तृतीयस्यां भुवमन्तरिक्षं च अपेक्ष्य तृतीया द्यौः तस्यां तृतीयस्याम् इतः अस्माल्लोकादारभ्य गण्यमानायां दिवि । तत् तत्रैव च ऐरम् इरा अन्नं तन्मयः ऐरः मण्डः तेन पूर्णम् ऐरं मदीयं तदुपयोगिनां मदकरं हर्षोत्पादकं सरः । तत्रैव च अश्वत्थो वृक्षः सोमसवनो नामतः सोमोऽमृतं तन्निस्रवः अमृतस्रव इति वा । तत्रैव च ब्रह्मलोके ब्रह्मचर्यसाधनरहितैर्ब्रह्मचर्यसाधनवद्भ्यः अन्यैः न जीयत इति अपराजिता नाम पूः पुरी ब्रह्मणो हिरण्यगर्भस्य । ब्रह्मणा च प्रभुणा विशेषेण मितं निर्मितं तच्च हिरण्मयं सौवर्णं प्रभुविमितं मण्डपमिति वाक्यशेषः ॥

அனுவாதம் - அந்த பிரஹ்ம லோகத்தில் மூன்றாவதில் அதாவது இந்த லோகத்தை ஆரம்பித்து பார்க்கும் பொழுது பூலோகம், அந்தரிக்ஷத்தை அபேக்ஷித்து மூன்றாவதான தியுலோகத்தில் பிரசித்தமான “அர” “अर” “ண்ய” “ण्य” என்று எந்த இரண்டு சமுத்திரங்களோ அல்லது சமுத்திரத்திற்கு சமானமான இரண்டு ஏரிகள் உள்ளன. அவ்வாறே அங்கே “ऐर” (ஐர)- “इरा” (இரா) என்று அன்னத்தை கூறுகின்றனர். அந்தமயமான “ஐர” அதாவது அந்த அன்னத்தால் உண்டாகும் மதம் அதாவது சந்தோஷத்தை அளிக்கும் ஏரியாகும். அங்கு சோமசவன என்ற பெயருடைய அச்வத்த (அரச) மரம் உள்ளது. அல்லது சோமம் என்று அம்ருதம் கூறப்படுகிறது. அதை வழியச் செய்வதால் அம்ருதத்தைப் பொழியும் (விருக்ஷம்) மரம் எனப்படுகிறது. அந்த பிரஹ்ம லோகத்தில் பிரஹ்மச்சரிய ரூப சாதனம் இல்லாமல் அதாவது பிரஹ்மச்சரிய சாதனை அற்ற மற்றவர்களால் அதை ஜெயிக்க (அடைய) முடியாத அந்த பிரஹ்மா எனப்படும். ஹிரண்யகர்பனின் அபராஜிதா என்னும் பெயருடைய புரம் ஆகும். பிரஹ்ம ரூப பிரபுவினால் விசேஷமாக நிர்மாணம் செய்யப்பட்ட ஸ்வர்ணமயமான மண்டபம் என்பது வாக்கியத்தால் அறிந்துகொள்ள வேண்டும்.

तत् तत्र ब्रह्मलोके एतावर्णवौ यावरण्याख्यावुक्तौ ब्रह्मचर्येण साधनेन अनुविन्दन्ति ये, तेषामेव एषः यो व्याख्यातः ब्रह्मलोकः । तेषां च ब्रह्मचर्यसाधनवतां ब्रह्मविदां सर्वेषु लोकेषु कामचारो भवति, नान्येषामब्रह्मचर्यपराणां बाह्यविषयासक्तबुद्धीनां कदाचिदपीत्यर्थः ॥

அனுவாதம் - அந்த பிரஹ்மலோகத்தில் எந்த “அர”, “ண்ய” “अर” “ण्य” என்ற பெயருடைய இரண்டு சமுத்திரம் உள்ளது என்பது கூறப்பட்டது. இவைகளை எந்த பிரஹ்மச்சரியரூப சாதனத்தால் அடையப்பட்டதோ அது பிரஹ்மலோக பிராப்தியாகும் என்பதும் முன்பே கூறப்பட்டது. அவ்வாறே இந்த பிரஹ்மச்சரிய சாதனம் உடைய பிரஹ்மவேத்தாக்களுக்கு எல்லா லோகங்களிலும் எவ்வாறு விரும்புகிறோமோ அந்த கதி கிடைக்கிறது. பிரஹ்மச்சரியத்தில் ஈடுபடாதவனக்கு வேறு வெளிவிஷயங்களில் ஆசக்தி உள்ள (பற்று உள்ள) வர்களுக்கு ஸ்வசிச்சாகதி (காமசாரம் - விரும்பிய கதி) ஏற்படாது.

नन्वत्र ‘त्वमिन्द्रस्त्वं यमस्त्वं वरुणः’ इत्यादिभिर्यथा कश्चित्स्तूयते महार्हः, एवमिष्टादिभिः शब्दैः न स्त्र्यादिविषयतृष्णानिवृत्तिमात्रं स्तुत्यर्हम् ; किं तर्हि, ज्ञानस्य मोक्षसाधनत्वात् तदेवेष्टादिभिः स्तूयत इति केचित । न, स्त्र्यादिबाह्यविषयतृष्णापहृतचित्तानां प्रत्यगात्मविवेकविज्ञानानुपपत्तेः, ‘पराञ्चि खानि व्यतृणत्स्वयम्भूस्तस्मात्पराङ्पश्यति नान्तरात्मन्’ (का. २ । १ । १) इत्यादिश्रुतिस्मृतिशतेभ्यः । ज्ञानसहकारिकारणं स्त्र्यादिविषयतृष्णानिवृत्तिसाधनं विधातव्यमेवेति युक्तैव तत्स्तुतिः ।

அனுவாதம் - ஆனால் வேறு சிலர் இங்கு எவ்வாறு நீ இந்திரன், நீ யமன், நீ வருணன் என்பது முதலியவைகளால் பூஜைக்கு உரியவர்கள் துதிக்கப்படுகின்றனரோ அவ்வாறு இஷ்டம் முதலிய வாக்கியங்களால் ஸ்திரீ முதலிய விஷயங்களில் உள்ள திருஷ்ணைகளின் நிவிர்த்தி மாத்திரத்தால் மட்டும் ஸ்துதிக்கு அருகதை உள்ளதாக ஆகாது. ஆனால் என்ன? ஞானம் மோக்ஷ சாதனமாவதால் அதுவே இஷ்டம் முதலியவைகளால் துதிக்கப்படுகிறது என்று சிலர் கருதுகின்றனர். ஆனால் அவ்வாறு அல்ல. ஏன் எனில் ஸ்திரீ முதலிய பாஹ்ய விஷயங்களில் உள்ள திருஷ்ணைகளால் (ஆசைகளால்) ஈர்க்கப்பட்ட சித்தமுடையவர்களுக்கு பிரத்யக் ஆத்ம விவேக விக்ஞானம் சம்பவிக்காது. “पराि खानि व्यतृणत्स्वयम्भूस्तस्मात्पराङ् पश्यति नान्तरात्मन्” (பராஞ்சி கானி வயத்ருணத்ஸ்வயம்பூ தஸ்மாத் பராங்பஷ்யதி) முதலிய ஸ்ருதி ஸ்ம்ருதிகளால் சித்திக்கிறது. ஞானத்திற்கு சஹகாரி காரணம் ஸ்திரீ முதலிய விஷயங்களில் உள்ள திருஷ்ணை (ஆசை)யின் நிவிர்த்தி சாதனத்தை விதானம் செய்வதற்காக ஸ்துதிக்கப்பட்டது பொருத்தமானதே. (உசிதமானதே).

ननु च यज्ञादिभिः स्तुतं ब्रह्मचर्यमिति यज्ञादीनां पुरुषार्थसाधनत्वं गम्यते ।

அனுவாதம் - ஆனால் யக்ஞம் முதலியவைகளால் ஸ்துதிக்கப்பட்டது என்பதால் யக்ஞம் முதலியவைகளும் புருஷார்த்த சாதனம் என்று தோன்றுகிறது.

सत्यं गम्यते, न त्विह ब्रह्मलोकं प्रति यज्ञादीनां साधनत्वमभिप्रेत्य यज्ञादिभिर्ब्रह्मचर्यं स्तूयते ; किं तर्हि, तेषां प्रसिद्धं पुरुषार्थसाधनत्वमपेक्ष्य । यथेन्द्रादिभिः राजा, न तु यत्रेन्द्रादीनां व्यापारः तत्रैव राज्ञ इति — तद्वत् ॥

அனுவாதம் - நீ சொல்லுவது சரியே. அவ்வாறு இருப்பதாகத் தோன்றுகிறது. ஆனால் இங்கு பிரஹ்ம லோகத்திற்கான யக்ஞம் முதலிய சாதனத்தால் பிரஹ்மச்சரியம் துதிக்கப்படவில்லை. ஆனால் அதனால் என்ன? அவைகளுக்கு பிரசித்தமான புருஷார்த்த சாதனத்தை அபேஷித்து ஸ்துதி செய்யப்படுகிறது. எவ்வாறு இந்திரனாக ராஜாவை துதிப்பது போல். ஆனால் இங்கு இந்திரனின் வியாபாரம் (செயல்கள்) போல் ராஜாவின் செயல்கள் இல்லை என்பது புரிந்துகொள்ள வேண்டும்.

य इमेऽर्णवादयो ब्राह्मलौकिकाः सङ्कल्पजाश्च पित्रादयो भोगाः, ते किं प्रार्थिवा आप्याश्च यथेह लोके दृश्यन्ते तद्वदर्णववृक्षपूःस्वर्णमण्डपानि, आहोम्वित् मानसप्रत्ययमात्राणीति ।

அனுவாதம் - குரு - அந்த இந்த பிரஹ்மலோக சம்பந்தமான சமுத்ரம் முதலியவைகள் மேலும் சங்கல்பத்தால் உண்டான பித்ருலோகம் முதலிய போகங்கள் எவ்வாறு இந்த உலகில் சமுத்திரம், மரம், புரம் மேலும் ஸ்வர்ண மயமான மண்டபம் காணப்படுகிறதோ அதைப்போன்ற பிருதிவீ, ஜலத்தின் விகார ரூபமா? அல்லது மானசீக மாத்திரமா?

किञ्चातः ? यदि पार्थिवा आप्याश्च स्थूलाः स्युः,

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - மேலும் ஆகையால் பிருதிவீ, ஜலம் போன்று ஸ்தூலங்கள் ஆகுமே எனில்.

हृद्याकाशे समाधानानुपपत्तिः । पुराणे च मनोमयानि ब्रह्मलोके शरीरादीनीति वाक्यं विरुध्येत ; ‘अशोकमहिमम्’ (बृ. उ. ५ । १० । १) इत्याद्याश्च श्रुतयः ।

அனுவாதம் - குரு - அவை ஹிருதயாகாசத்தில் இருப்பது சம்பவிக்காது. அவ்வாறு ஆனால் புராணத்தில் பிரஹ்ம லோகத்தில் சரீரம் முதலியவைகள் மனமயமே என்று கூறியதற்கு விருத்தமாகும்.“अशोकमहिमम्” (அசோகமஹிமம்) (சோகமற்றது, குளிர்ச்சியை ஸ்பரிக்காது) என்று கூறிய ஸ்ருதிகளுக்கும் விரோதமாகிவிடும்.

ननु समुद्राः सरितः सरांसि वाप्यः कूपा यज्ञा वेदा मन्त्रादयश्च मूर्तिमन्तः ब्रह्माणमुपतिष्ठन्ते इति मानसत्वे विरुध्येत पुराणस्मृतिः ।

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - ஆனால் மானசீகமாக இருந்தாலும் சமுத்திரங்கள், நதிகள், ஏரிகள், குளங்கள், கிணறுகள், யக்ஞங்கள், வேதங்கள், மந்திரங்கள் உருவமுடையதாய் (ரூபமுடையதாய்) பிரஹ்மத்தின் சமீபத்தில் இருக்கின்றன என்று கூறுவது புராணம் ஸ்மிருதிகளுக்கு விரோதமாகும்,

न, मूर्तिमत्त्वे प्रसिद्धरूपाणामेव तत्र गमनानुपपत्तेः । तस्मात्प्रसिद्धमूर्तिव्यतिरेकेण सागरादीनां मूर्त्यन्तरं सागरादिभिरुपात्तं ब्रह्मलोकगन्तृ कल्पनीयम् । तुल्यायां च कल्पनायां यथाप्रसिद्धा एव मानस्यः आकारवत्यः पुंस्त्र्याद्या मूर्तयो युक्ताः कल्पयितुम् , मानसदेहानुरूप्यसम्बन्धोपपत्तेः । दृष्टा हि मानस्य एव आकारवत्यः पुंस्त्र्याद्या मूर्तयः स्वप्ने ।

அனுவாதம் - குரு - அவ்வாறு அல்ல. ஏன்எனில் உருவமுடையதாய் இருந்தாலும் அந்த சமுத்திரம் முதலியவைகள் பிரசித்தமான ரூபத்துடன் அங்கு செல்வது என்பது சம்பவிக்காது. ஆகையால் பிரசித்தமான ரூபத்தைக் காட்டிலும் வேறு ரூபமாக சாகரம் முதலியவைகளை கிரஹித்து வேறு ரூபத்துடன் பிரஹ்மலோகம் செல்பவனை கல்பனை செய்யவேண்டும். கல்பனைக்கு சமானமாக எவ்வாறு பிரசித்தமான ஆகாரமான - புருஷன், ஸ்திரீ முதலிய மானசீக ரூபங்களை உடையதாய் கல்பனை செய்யவேண்டும். ஏன் எனில் மானசீகமான தேஹத்தை அனுசரித்து அதன் சம்பந்தம் ஏற்படுகிறது. ஸ்வப்னத்தில் புருஷன் இவ்வாறு புமான் ஸ்திரீ முதலிய ரூபங்களை மானசீக ஆகாரமாக காண்கின்றான்.

ननु ता अनृता एव ; ‘त इमे सत्याः कामाः’ (छा. उ. ८ । ३ । १) इति श्रुतिः तथा सति विरुध्येत ।

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - ஆனால் அவைகள் மித்யா என்றால் “त इमे सत्याः कामाः” (த இமே சத்யா: காமா:) என்ற ஸ்ருதிக்கு விரோதமாகும் ஆனால் -

न, मानसप्रत्ययस्य सत्त्वोपपत्तेः । मानसा हि प्रत्ययाः स्त्रीपुरुषाद्याकाराः स्वप्ने दृश्यन्ते ।

அனுவாதம் - குரு - அவ்வாறு அல்ல. ஏன் எனில் மானசீக அனுபவம் சத்தியமாவது இல்லை. மானசீக அனுபவங்கள் ஸ்திரீபுருஷன் முதலிய ஆகாரங்களாக ஸ்வப்னத்தில் காணப்படுகின்றன.

ननु जाग्रद्वासनारूपाः स्वप्नदृश्याः, न तु तत्र स्त्र्यादयः स्वप्ने विद्यन्ते ।

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - ஆனால் ஸ்வப்னத்தில் காணப்படும் திருஷ்யங்கள் ஜாக்ரத்தின் வாசனா ரூபங்களாகும். அங்கு ஸ்வப்பனத்தில் ஸ்திரீ முதலியவைகள் இல்லை.

अत्यल्पमिदमुच्यते । जाग्रद्विषया अपि मानसप्रत्ययाभिनिर्वृत्ता एव, सदीक्षाभिनिर्वृत्ततेजोबन्नमयत्वाज्जाग्रद्विषयाणाम् । सङ्कल्पमूला हि लोका इति च उक्तम् ‘समक्लृप्तां द्यावापृथिवी’ (छा. उ. ७ । ४ । २) इत्यत्र । सर्वश्रुतिषु च प्रत्यगात्मन उत्पत्तिः प्रलयश्च तत्रैव स्थितिश्च ‘यथा वा अरा नाभौ’ (छा. उ. ७ । १५ । १) इत्यादिना उच्यते । तस्मान्मानसानां बाह्यानां च विषयाणाम् इतरेतरकार्यकारणत्वमिष्यत एव बीजाङ्कुरवत् । यद्यपि बाह्या एव मानसाः मानसा एव च बाह्याः, नानृतत्वं तेषां कदाचिदपि स्वात्मनि भवति ।

அனுவாதம் - குரு - இது மிகவும் அல்பம் அதாவது சிறியது என்று சொல்லப்படுகிறது. ஜாக்ரத் விஷயங்களும் மானசீக அனுபவங்களே ஆகும். ஏன்எனில் ஜாக்ரத்தில் உள்ள விஷயங்கள் சத்தின் ஈக்ஷணத்தால் உண்டான தேஜஸ், அப்பு (ஜலம்) அன்னமயமானவைகளாகும். “समक्लृपतां द्यावापृथिवी” (சமகல்பத்ருபதாம் த்யாவா-பிருதிவீ) என்பது முதலியவைகளால் இந்த லோகங்கள் சங்கல்பத்தை மூலமாக உடையவைகள் என்று கூறப்பட்டது. எல்லா ஸ்ருதிகளிலும் உத்பத்தி, பிரளயம் அவ்வாறே ஸ்திதி ஆகியவை பிரத்யக் ஆத்மாவிடம் இருந்து என்று “यथा वा अरा नाभौ” (யதா வா அரா நாபெள) என்பது முதலியவைகளால் கூறப்பட்டது. ஆகையால் பீஜாங்குரம் போன்று மானச பாஹ்ய விஷயங்கள் ஒன்றுக்கொன்று காரிய காரணங்களாகின்றன. பாஹ்ய விஷயங்களே மானசம், மானசமே பாஹ்யங்களாக இருந்தாலும். அவைகளின் பாஹ்ய மித்யாத்தன்மை (அனுருதம்) ஸ்வாத்மாவில் ஒருநாளும் உண்டாகாது.

ननु स्वप्ने दृष्टाः प्रतिबुद्धस्यानृता भवन्ति विषयाः ।

அனுவாதம் - சிஷ்யன் - ஆனால் ஸ்வப்னத்தில் பார்த்த விஷயங்கள் விழிப்பு ஏற்பட்டவுடன் பொய்யாக ஆகின்றன.

सत्यमेव । जाग्राद्बोधापेक्षं तु तदनृतत्वं न स्वतः । तथा स्वप्नबोधापेक्षं च जाग्रद्दृष्टविषयानृतत्वं न स्वतः । विशेषाकारमात्रं तु सर्वेषां मिथ्याप्रत्ययनिमित्तमिति वाचारम्भणं विकारो नामधेयमनृतम् , त्रीणि रूपाणीत्येव सत्यम् । तान्यप्याकारविशेषतोऽनृतं स्वतः सन्मात्ररूपतया सत्यम् । प्राक्सदात्मप्रतिबोधात्स्वविषयेऽपि सर्वं सत्यमेव स्वप्नदृश्या इवेति न कश्चिद्विरोधः । तस्मान्मानसा एव ब्राह्मलौकिका अरण्यादयः सङ्कल्पजाश्च पित्रादयः कामाः ।

அனுவாதம் - குரு - நீ கூறுவது உண்மையே. ஏன்எனில் ஜாக்ரத் ஞானத்தை அபேக்ஷித்து அது பொய்யானதே. தானாக அல்ல. அவ்வாறே ஸ்வப்ன ஞானத்தை அபேக்ஷித்து ஜாக்ரத் திருஷ்டி விஷயமும் பொய்யானதே தானாக அல்ல. விசேஷ ஆகார மாத்திரமே எல்லா மித்யா ஞானம் என்பது “वाचारम्भणं विकारो नामधेय अमनृतं” (வாச்சாரம்பணம் விகாரோ நாமதேயம் அந்ருதம்) பொய் என்றும் “त्रीणि रूपाणि एव सत्यम्” (த்ரீணி ரூபாணி யேவ சத்யம்) இந்த மூன்று ரூபங்களே சத்யம் ஆகும். அவை மூன்றும் விசேஷ ரூபத்தால் பொய்யே. ஆனால் ஸ்வயமாக சத்மாத்திர ரூபத்தால் சத்யம், ஆத்மஞானம் ஏற்படுவதற்கு முன் தான் (விஷயத்திலும்) மறைக்கப்பட்டிருத்தலும் ஸ்வப்ன த்ருஷ்யங்கள் போன்று எல்லாம் சத்யமே என்பதில் எந்த விரோதமும் இல்லை. ஆகையால் பாஹ்ய லோக சம்பந்தமுடைய சமுத்திரம் முதலியவைகளும் சங்கல்பத்தால் உண்டான பித்ருக்கள் முதலிய காமங்கள் மானசீகமானவைகளே.

बाह्यविषयभोगवदशुद्धिरहितत्वाच्छुद्धसत्त्वसङ्कल्पजन्या इति निरतिशयसुखाः सत्याश्च ईश्वराणां भवन्तीत्यर्थः । सत्सत्यात्मप्रतिबोधेऽपि रज्ज्वामिव कल्पिताः सर्पादयः सदात्मस्वरूपतामेव प्रतिपद्यन्त इति सदात्मना सत्या एव भवन्ति ॥

அனுவாதம் - பாஹ்ய விஷயங்களில் போகங்களைப் போல சுத்தி அற்றதன்மை இல்லாததால் அது சுத்தாந்தக் கரண சங்கல்பத்தால் உண்டாகும். ஆகையால் ஈஸ்வரனுடைய சங்கல்பம் நிரதிசய சுகமயமாயும், சத்யமாகவும் ஆகிறது என்பது பொருள். சத் ஆனது சத்ய ஆத்மா ஞானம் உண்டானாலும் ரஜ்ஜுவில் கல்பிக்கப்பட்ட சர்ப்பம் முதலியவைகளைப் போல் சதாத்ம ரூபத்தை அடைகின்றன என்பதால் சத்ரூபத்தால் சத்யமாகவே ஆகின்றன.

अथ या एताः वक्ष्यमाणाः हृदयस्य पुण्डरीकाकारस्य ब्रह्मोपासनस्थानस्य सम्बन्धिन्यः नाड्यः हृदयमांसपिण्डात्सर्वतो विनिःसृताः आदित्यमण्डलादिव रश्मयः, ताश्चैताः पिङ्गलस्य वर्णविशेषविशिष्टस्य अणिम्नः सूक्ष्मरसस्य रसेन पूर्णाः तदाकारा एव तिष्टन्ति वर्तन्त इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - இப்பொழுது மேலும் இனி கூறப்படும் பிரஹ்ம உபாசனைக்கு ஆஸ்ரயமான ஹிருதய புண்டரீகத்தின் சம்பந்தப்பட்ட நாடிகள் ஹிருதயமாம்ச பிண்டத்தால் எங்கும் பரவி ஆதித்ய மண்டலத்தின் கிரணங்கள் போன்று இவைகள் (பிங்கல) சிகப்பு நிறம் கலந்த மஞ்சள் வர்ண விசேஷத்துடன் கூடிய சூக்ஷ்மமான ரசத்தின் ரசத்தால் பூர்ணமாகி அந்த ஆகாரமாகவே ஆகின்றனர் என்பது பொருள்.

तथा शुक्लस्य नीलस्य पीतस्य लोहितस्य च रसस्य पूर्णा इति सर्वत्र अध्याहार्यम् । सौरेण तेजसा पित्ताख्येन पाकाभिनिर्वृत्तेन कफेन अल्पेन सम्पर्कात् पिङ्गलं भवति सौरं तेजः पित्ताख्यम् । तदेव च वातभूयस्त्वात् नीलं भवति । तदेव च कफभूयस्त्वात् शुक्लम् । कफेन समतायां पीतम् । शोणितबाहुल्येन लोहितम् । वैद्यकाद्वा वर्णविशेषा अन्वेष्टव्याः कथं भवन्तीति ।

அனுவாதம் - அவ்வாறே வெண்மை, நீலம், மஞ்சள், சிகப்பு ஆகிய ரசங்களால் பூர்ணமாக உள்ளது என்று இவ்வாறு பூர்ண பதத்தை எங்கும் அத்யாகாரம் செய்ய வேண்டும். அதாவது சேர்த்துக்கொள்ள வேண்டும். பித்தம் எனப்படும் சூரிய தேஜஸ், பிங்கலம் (சிகப்பு கலந்த மஞ்சள்) ஆகிறது. அதுவே வாதம் அதிகமாகும் பொழுது நீலநிறமாகிறது. அதுவே கபம் அதிகமாகும்பொழுது வெண்மை நிறமாகிறது. கபம் சேரும்பொழுது மஞ்சள் ஆகிறது. ரத்தத்தின் மிகுதியால் சிகப்பு நிறமாகிறது. இதை வைத்திய சாஸ்திரத்தில் நிறவிசேஷங்கள் (மாறுதல்கள்) எவ்வாறு உண்டாகிறது என்று ஆராய வேண்டும்.

श्रुतिस्त्वाह — आदित्यसम्बन्धादेव तत्तेजसो नाडीष्वनुगतस्यैते वर्णविशेषा इति । कथम् ? असौ वा आदित्यः पिङ्गलो वर्णतः, एष आदित्यः शुक्लोऽप्येष नील एष पीत एष लोहित आदित्य एव ॥

அனுவாதம் - சுருதி கூறுகிறது- ஆதித்யனின் சம்பந்தத்தால் தான் நாடிகளில் அனுஸ்யூதமாய் (ஊடுருவி) உள்ள அந்த தேஜஸ்ஸின் வர்ணங்கள் விசேஷங்கள் (வித விதமான நிறங்கள்) ஆகும். எவ்வாறு? இது ஆதித்யனுடைய சிகப்பு கலந்த மஞ்சள் நிறம். இந்த ஆதித்யனின் வெண்மை அவ்வாறே இது நீலம், இது மஞ்சள், இது சிகப்பு என்பவை ஆதித்யனுடையதே.

तस्याध्यात्मं नाडीभिः कथं सम्बन्ध इति, अत्र दृष्टान्तमाह —

அனுவாதம் - அ.கை -அந்த அத்யாத்மம் எவ்வாறு சம்பந்தப்படுகிறது என்பதற்கு திருஷ்டாந்தம் கூறப்படுகிறது.

तत् तत्र यथा लोके महान् विस्तीर्णः पन्था महापथः आततः व्याप्तः उभौ ग्रामौ गच्छति इमं च संनिहितम् अमुं च विप्रकृष्टं दूरस्थम् , एवं यथा दृष्टान्तः महापथः उभौ ग्रामौ प्रविष्टः, एवमेवैताः आदित्यस्य रश्मयः उभौ लोकौ अमुं च आदित्यमण्डलम् इमं च पुरुषं गच्छन्ति उभयत्र प्रविष्टाः । यथा महापथः ।

அனுவாதம் - இந்த விஷயத்தில் எவ்வாறு உலகில் மிக நீண்ட நெடுஞ்சாலை வியாபித்து சமீபத்திலிருப்பதும், தூரத்தில் இருப்பதுமான இரண்டு கிராமங்களுக்கும் செல்கிறதோ இந்த திருஷ்டாந்தத்தில் நெடுஞ்சாலை இரண்டு கிராமங்களுக்கும் செல்கிறதோ அவ்வாறு இந்த ஆதித்யனுடைய கிரணங்கள் அந்த லோகமாகிய ஆதித்ய மண்டலத்தையும் இந்த லோகத்திலுள்ள புருஷனையும் எவ்வாறு நெடுஞ்சாலை இரண்டிற்கும் செல்கிறதோ அவ்வாறு வியாபிக்கிறது.

कथम् ? अमुष्मादादित्यमण्डलात् प्रतायन्ते सन्तता भवन्ति । ता अध्यात्ममासु पिङ्गलादिवर्णासु यथोक्तासु नाडीषु सृप्ताः गताः प्रविष्टा इत्यर्थः । आभ्यो नाडीभ्यः प्रतायन्ते प्रवृत्ताः सन्तानभूताः सत्यः ते अमुष्मिन् । रश्मीनामुभयलिङ्गत्वात् ते इत्युच्यन्ते ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு? அந்த (கிரணங்கள்) ஆதித்ய மண்டலத்திலிருந்து, வெளிப்பட்டு பரவுகின்றன. அவைகள் அத்யாத்மாவில் அதாவது சரீரத்தில் மேலே கூறிய பிங்களம் முதலிய வர்ணங்களுடன் அதாவது நிறங்களுடன் கூடிய நாடிகளில் பிரவேசித்து வியாபிக்கின்றன என்பது பொருள். அந்த நாடிகளில் பரவி அந்த ஆதித்ய மண்டலத்தில் வியாபிக்கிறது. இங்கு “रश्मि” (கிரணம்) ஆண்பால் பெண்பால் ஆகிய இரண்டு லிங்கம் உள்ளதால் ते (தே) என்று கூறப்பட்டது.

तत् तत्र एवं सति यत्र यस्मिन्काले एतत् स्वपनम् अयं जीवः सुप्तो भवति । स्वापस्य द्विप्रकारत्वाद्विशेषणं समस्त इति । उपसंहृतसर्वकरणवृत्तिरित्येतत् । अतः बाह्यविषयसम्पर्कजनितकालुष्याभावात् सम्यक् प्रसन्नः सम्प्रसन्नो भवति । अत एव स्वप्नं विषयाकाराभासं मानसं स्वप्नप्रत्ययं न विजानाति नानुभवतीत्यर्थः । यदैवं सुप्तो भवति, आसु सौरतेजःपूर्णासु यथोक्तासु नाडीषु तदा सृप्तः प्रविष्टः, नाडीभिर्द्वारभूताभिः हृदयाकाशं गतो भवतीत्यर्थः । न हि अन्यत्र सत्सम्पत्तेः स्वप्नादर्शनमस्तीति सामर्थ्यात् नाडीष्विति सप्तमी तृतीयया परिणम्यते ।

அனுவாதம் - “तत्” (தத்-அது) இவ்வாறு இருப்பதால் அங்கு - அதாவது எப்பொழுது இந்த ஸ்வப்ன மயமான ஜீவன் தூங்குகிறதோ அப்பொழுது தூங்குவது இரண்டு விதமாக இருப்பதால் “समस्त” (சமஸ்த - எல்லாம்) என்ற விசேஷணம் இருப்பதால் எல்லா கரண விருத்திகளும் அடங்கிவிடுகின்றன என்பது ஆகும். ஆகையால் பாஹ்ய விஷயங்களின் சம்பந்தத்தால் உண்டான மலினம் இல்லாததால் நன்றாக பிரசன்னமாகிறது (அமைதி அதாவது சாந்தியாகிறது). ஆகையால் தான் ஸ்வப்ன விஷய ஆபாசம் மானச ஸ்வப்னத்தை அறிவதில்லை. அதாவது அனுபவிப்பது இல்லை என்பது பொருள். எப்பொழுது இவ்வாறு தூங்குகின்றானோ அப்பொழுது சூரிய தேஜஸ் பூர்ணமாக முன் கூறப்பட்ட நாடிகளில் பிரவேசிக்கிறது. வழிகள் உடைய நாடிகள் மூலமாக ஹிருதயாகாசத்தை அடைகின்றன என்பது பொருள். சத் சம்பத்தியைத் (சத் பிராப்தியை) தவிர வேறு மார்க்கத்தால் ஸ்வப்னம் காணாமல் இருக்க முடியாது. இந்த சாமர்த்தியத்தால் “नाडीषु” (நாடீஷு = நாடிகளில்) என்ற பதம் ஏழாவது வேற்றுமையாகும். அதை மூன்றாவது வேற்றுமையாக மாற்றப்பட்டுள்ளது.

तं सता सम्पन्नं न कश्चन न कश्चिदपि धर्माधर्मरूपः पाप्मा स्पृशतीति, स्वरूपावस्थितत्वात् तदा आत्मनः । देहेन्द्रियविशिष्टं हि सुखदुःखकार्यप्रदानेन पाप्मा स्पृशतीति, न तु सत्सम्पन्नं स्वरूपावस्थं कश्चिदपि पाप्मा स्प्रष्टुमुत्सहते, अविषयत्वात् । अन्यो हि अन्यस्य विषयो भवति, न त्वन्यत्वं केनचित्कुतश्चिदपि सत्सम्पन्नस्य । स्वरूपप्रच्यवनं तु आत्मनो जाग्रत्स्वप्नावस्थां प्रति गमनं बाह्यविषयप्रतिबोधः अविद्याकामकर्मबीजस्य ब्रह्मविद्याहुताशादाहनिमित्तमित्यवोचाम षष्ठे एव ; तदिहापि प्रत्येतव्यम् ।

அனுவாதம் - அந்த சத்தை அடைந்த ஜீவனை அப்பொழுது தன்னுடைய ஸ்வரூபத்தில் நிலைபெற்றுள்ளதால் தர்மாதர்மங்களாகிய பாபங்கள் ஒன்றும் அண்டாது. (ஸ்பரிசிக்காது). தேஹ இந்திரியங்களுடன் கூடியவனை சுகம் துக்கம் ஆகிய காரியங்களைத் தரும் பாபம் ஸ்பரிசிக்கும் (அண்டும்). ஆனால் சத்தை அடைந்த ஸ்வரூபத்தில் இருப்பவனை எந்த ஒரு பாபமும் விசேஷமற்று இருப்பதால் அதை ஸ்பரிசிக்கமுடியாது. மற்றொன்று அல்லவா மற்றொன்றிற்கு விஷயமாகிறது. சத்தை அடைந்தவனுக்கு எதனாலும், எவ்விதத்தாலும் அன்யத்துவம் அதாவது (வேறாக இருப்பது) கிடையாது. ஆத்ம ஸ்வரூபத்தில் இருந்து நழுவுதல் என்பது ஜாக்ரத் ஸ்வப்ன அவஸ்தைகளைக் குறித்து செல்வதும் பாஹ்ய விஷயங்களை அறிவதுவும் ஆகும். ஏன் எனில் அவித்யா காம கர்ம பீஜம் பிரஹ்ம வித்யாரூப அக்னியினால் தஹிக்கப்படாததால் (எரிக்கப்படாததால்) உண்டாகிறது என்று முன்பே ஆறாவது அத்தியாயத்தில் கூறினோம். அதையே இப்பொழுது திடமாக்கிக்கொள்ள வேண்டும்.

यदैवं सुप्तः सौरेण तेजसा हि नाड्यन्तर्गतेन सर्वतः सम्पन्नः व्याप्तः भवति । अतः विशेषेण चक्षुरादिनाडीद्वारैर्बाह्यविषयभोगाय अप्रसृतानि करणानि अस्य तदा भवन्ति । तस्मादयं करणानां निरोधात् स्वात्मन्येवावस्थितः स्वप्नं न विजानातीति युक्तम् ॥

அனுவாதம் - எப்பொழுது இவ்வாறு உறங்குகின்றவன் சூரியதேஜஸ்சால் நாடியில் அந்தர்கதமாய் எங்கும் வியாபித்தவனாய் ஆகிறான். ஆகையால் கண் முதலிய நாடி துவாரங்களால் பாஹ்ய (வெளி) விஷய போகங்களின் பொருட்டு விசேஷரூபமாய் வெளிபடாமல் கரணங்கள் (இந்திரிரயங்கள்) அடங்கி உள்ளன. ஆகையால் இந்த கரணங்கள் நிரோதமானதால் (அடங்கி இருப்பதால்) தன் ஸ்வரூபத்தில் நிலைபெற்று இருப்பவன் ஸ்வப்னத்தை அறிவது இல்லை என்று கூறியது சரியானதே ஆகும்.

तत्र एवं सति,

அனுவாதம்- அ.கை- இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது -

अथ यत्र यस्मिन्काले अबलिमानम् अबलभावं देहस्य रोगादिनिमित्तं जरादिनिमित्तं वा कृशीभावम् एतत् नयनं नीतः प्रापितः देवदत्तो भवति मुमूर्षुर्यदा भवतीत्यर्थः । तमभितः सर्वतो वेष्टयित्वा आसीना ज्ञातयः आहुः — जानासि मां तव पुत्रं जानासि मां पितरं च इत्यादि । स मुमूर्षुः यावदस्माच्छरीरादनुत्क्रान्तः अनिर्गतः भवति तावत्पुत्रादीञ्जानाति ॥

அனுவாதம் - மேலும் எப்பொழுது தேஹம் நோய் முதலியவைகளின் காரணமாகவும் வயது முதிர்வினாலும் தேவதத்தன் மெலிந்து காணப்படுகிறானோ அதாவது மூர்ச்சை அடைகின்றானோ அப்பொழுது அவனை எல்லா பக்கமும் சூழ்ந்து அமர்ந்து இருக்கும் சுற்றத்தார் என்னைத் தெரிகிறதா? உன்னுடைய புத்திரனை தெரிகிறதா? உன் தந்தையைத் தெரிகிறதா? என்று கேட்பர். அதற்கு மூர்ச்சை அடைந்தவன் எதுவரை இந்த சரீரத்திலிருந்து வெளியேறவில்லையோ அதுவரை புத்திரன் முதலியவர்களை அறிவான்.

अथ यत्र यदा, एतत्क्रियाविशेषणमिति, अस्माच्छरीरादुत्क्रामति, अथ तदा एतैरेव यथोक्ताभिः रश्मिभिः ऊर्ध्वमाक्रमते यथाकर्मजितं लोकं प्रैति अविद्वान् । इतरस्तु विद्वान् यथोक्तसाधनसम्पन्नः स ओमिति ओङ्कारेण आत्मानं ध्यायन् यथापूर्वं वा ह एव, उद्वा ऊर्ध्वं वा विद्वांश्चेत् इतरस्तिर्यङ्वेत्यभिप्रायः । मीयते प्रमीयते गच्छतीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - மேலும் எப்பொழுது “एतत्” (ஏதத், இந்த) என்பது கிரியா விசேஷணத்தால் இந்த சரீரத்திலிருந்து வெளிக்கிளம்புகிறது என்பதாகும். ஆகையால் அப்பொழுது இந்த முன்பு கூறப்பட்ட கிரணங்களால் எவ்வாறு கர்மத்தால் சம்பாதித்த லோகத்தைக் குறித்து அவித்வான் மேலே செல்கிறான். மற்றவனோ முன்பு கூறப்பட்ட சாதனங்களுடன் கூடிய வித்வானாகிய அதாவது ஞானியாக அவன் ஓம்காரத்தால் ஆத்மாவை தியானம் செய்துகொண்டே மேல் லோகத்தை அடைகிறான். அதாவது வித்வான் மேல் லோகத்தையும், அவித்வான் கீழ்லோகத்தையும் அடைவர் என்பதாகும். “मीयते” “प्रमीयते” (மீயதே ப்ரமீயதே) என்பது செல்கின்றான் என்ற அர்த்தமாகும்.

स विद्वान् उत्क्रमिष्यन्यावत्क्षिप्येन्मनः यावता कालेन मनसः क्षेपः स्यात् , तावता कालेन आदित्यं गच्छति प्राप्नोति क्षिप्रं गच्छतीत्यर्थः, न तु तावतैव कालेनेति विवक्षितम् ।

அனுவாதம் - அந்த வித்வான் உத்கிரமணமானது எதுவரை மனம் செல்கிறதோ அதாவது எவ்வளவு நேரம் மனம் செல்கிறதோ அவ்வளவு நேரத்தில் ஆதித்யனை அடைகிறது. இங்கு வெகு சீக்கிரம் செல்கின்றது என்பது பொருள். ஆனால் அந்த அளவு நேரம் என்று குறிப்பிடுவதற்காக அல்ல.

किमर्थमादित्यं गच्छतीति, उच्यते — एतद्वै खलु प्रसिद्धं ब्रह्मलोकस्य द्वारं य आदित्यः ; तेन द्वारभूतेन ब्रह्मलोकं गच्छति विद्वान् । अतः विदुषां प्रपदनम् , प्रपद्यते ब्रह्मलोकमनेन द्वारेणेति प्रपदनम् । निरोधनं निरोधः अस्मादादित्यादविदुषां भवतीति निरोधः, सौरेण तेजसा देहे एव निरुद्धाः सन्तः मूर्धन्यया नाड्या नोत्क्रमन्त एवेत्यर्थः, ‘विष्वङ्ङन्या’ (छा. उ. ८ । ६ । ६) इति श्लोकात् ॥

அனுவாதம் - அது எதற்காக ஆதித்யலோகம் செல்கிறது? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - அந்த எந்த ஆதித்யனே அது நிச்சயமாக பிரஹ்மலோகத்திற்கான பிரசித்தமான வாயிலாகும் (துவாரம் ஆகும்). அந்த வாயிலின் மூலமாக வித்வான் பிரஹ்மலோகம் செல்கின்றான். ஆகையால் பிரஹ்மலோகத்திற்கு இதன் மூலமாக அடைவதால் “प्रपदनम्” (பிரபதனம்) எனப்படுகிறது. அவித்வான்களுக்கு அந்த ஆதித்யனால் தடுக்கப்பட்டுள்ளதால் அவர்களுக்குத் தடை (நிரோதம் - निरोधं) யாகும். சூரிய தேஜசால் தேஹத்திலேயே மறைக்கப்ட்டு சிரஸில் உள்ள நாடியால் உத்கிரமணம் ஆவதில்லை என்பது பொருள். “विष्वङ्डन्या” இனிவரும் மந்திரத்தால் சித்திக்கிறது.

तत् तस्मिन् यथोक्तेऽर्थे एष श्लोको मन्त्रो भवति — शतं च एका एकोत्तरशतं नाड्यः हृदयस्य मांसपिण्डभूतस्य सम्बन्धिन्यः प्रधानतो भवन्ति, आनन्त्याद्देहनाडीनाम् । तासामेका मूर्धानमभिनिःसृता विनिर्गता । तयोर्ध्वमायन् गच्छन् अमृतत्वम् अमृतभावमेति । विष्वक् नानागतयः तिर्यग्विसर्पिण्य ऊर्ध्वगाश्च अन्या नाड्यः भवन्ति संसारगमनद्वारभूताः ; न त्वमृतत्वाय ; किं तर्हि, उत्क्रमणे एव उत्क्रान्त्यर्थमेव भवन्तीत्यर्थः । द्विरभ्यासः प्रकरणसमाप्त्यर्थः ॥

அனுவாதம் - (மேலே) முன்பு கூறப்பட்ட அர்த்தத்தில் இந்த மந்திரம் உள்ளது. மாம்ச பிண்டரூப ஹிருதயத்துடன் சம்பந்தம் உள்ள நூ ற்றி ஒன்று பிரதானமான (முக்யமான) நாடிகள் ஆகும். ஏன் எனில் தேஹத்தில் எண்ணற்ற நாடிகள் இருப்பதால். அவற்றில் ஒன்று சிரஸில் உள்ள நாடி வழியாக வெளியேறி அதன் மூலமாக மேலே சென்று ஜீவன் அம்ருதத்தை அதாவது அம்ருதத்வ பாவத்தை அடைகிறது. அவ்வாறே மற்ற பல நாடிகள் அநேக கதியுடையவை அதாவது குறுக்கும் நெடுக்குமாக (இங்கும், அங்கும்) செல்பவைகளாயும் மேலே செல்வது ஆகவும் உள்ளன அவைகள் சம்சாரப் பிராப்திக்கு துவாரம் ஆகும். அது அம்ருதத்திற்குக் காரணமாகாது, அவ்வாறானால் எவ்வாறு ஆகும்? அவைகளின் உத்கிரமணம் என்றது பிராணனின் வெளியேறுதலையே தாத்பர்யமாக உடையது. “उत्क्रमणे भवन्ति” (உத்க்ரமணே பவந்தி) என்று கூறியது இந்த பிரகரணத்தின் சமாப்த்திக்காகக் கூறப்பட்டது.

य आत्मा अपहतपाप्मा विजरो विमृत्युर्विशोको विजिघत्सोऽपिपासः सत्यकामः सत्यसङ्कल्पः, यस्योपासनाय उपलब्ध्यर्थं हृदयपुण्डरीकमभिहितम् , यस्मिन्कामाः समाहिताः सत्याः अनृतापिधानाः, यदुपासनसहभावि ब्रह्मचर्यं साधनमुक्तम् , उपासनफलभूतकामप्रतिपत्तये च मूर्धन्यया नाड्या गतिरभिहिता, सोऽन्वेष्टव्यः शास्त्राचार्योपदेशैर्ज्ञातव्यः स विशेषेण ज्ञातुमेष्टव्यः विजिज्ञासितव्यः स्वसंवेद्यतामापादयितव्यः ।

அனுவாதம் - எந்த ஆத்மா (தர்மா தர்மங்களாகிய) பாபங்கள் அற்றது, மூப்பு அற்றது, மரணதர்மம் அற்றது, சோகமற்றது, பசி, தாகம் அற்றது, சத்யகாமம், சத்திய சங்கல்பம் ஆகிய லக்ஷணங்களுடையதாய் உள்ளதோ அதனை உபாசனையினால் அடைவதற்காக ஹிருதய புண்டரீக ஸ்தானம் கூறப்பட்டது. மித்யையால் மறைக்கப்பட்டு எதில் இந்த சத்ய காமனைகள் நல்ல விதமாக இருக்கின்றனவோ, எந்த உபாசனையின் அனுசரனையான பிரஹ்மச்சரிய சாதனம் கூறப்பட்டது, உபாசனையின் பலரூபமான காமத்தின் பிராப்த்திக்காக சிரசின் உச்சியில் உள்ள நாடியின் கதி கூறப்பட்டது. அதை தேடவேண்டும். சாஸ்திரம், ஆச்சாரிய உபதேசத்தால் அதை விசேஷமாக (நன்றாக) அறிவதற்கு இஷ்டப்பட வேண்டும். அதை அறிய இஷ்டப்பட்டு அதாவது ஸ்வசம் வேத்தியத்தை அடைவதற்கான யோக்கியமுடையதாகும்.

किं तस्यान्वेषणाद्विजिज्ञासनाच्च स्यादिति, उच्यते — स सर्वांश्च लोकानाप्नोति सर्वांश्च कामान् ; यः तमात्मानं यथोक्तेन प्रकारेण शास्त्राचार्योपदेशेन अन्विष्य विजानाति स्वसंवेद्यतामापादयति, तस्य एतत्सर्वलोककामावाप्तिः सर्वात्मता फलं भवतीति ह किल प्रजापतिरुवाच ।

அனுவாதம் - அதை விசாரித்து அறிவதில் இச்சை கொள்வதால் என்ன ஆகும்? என்பது கூறப்படுகிறது - எல்லா லோகங்களையும் காமனைகளையும் அடைவான். எவன் அந்த ஆத்மாவை முன்பு கூறியவாறு சாஸ்திர ஆச்சாரிய உபதேசத்தால் விசாரித்து அறிந்து ஸ்வசம்வேத்தியத்தை அடைகிறான். அவனுக்கு அந்த சர்வலோகம் பிராப்தியும், எல்லா காமனைகளின் (போகங்களின்) அடைவும் மேலும் சர்வாத்ம பாவமாகிய பலனும் உண்டாகும் என்று அல்லவா பிரஜாபதி கூறினார்.

अन्वेष्टव्यः विजिज्ञासितव्य इति च एष नियमविधिरेव, न अपूर्वविधिः । एवमन्वेष्टव्यो विजिज्ञासितव्य इत्यर्थः, दृष्टार्थत्वादन्वेषणविजिज्ञासनयोः । दृष्टार्थत्वं च दर्शयिष्यति ‘नाहमत्र भोग्यं पश्यामि’ (छा. उ. ८ । ९ । १), (छा. उ. ८ । १० । २), (छा. उ. ८ । ११ । २) इत्यनेन असकृत् । पररूपेण च देहादिधर्मैरवगम्यमानस्य आत्मनः स्वरूपाधिगमे विपरीताधिगमनिवृत्तिर्दृष्टं फलमिति नियमार्थतैव अस्य विधेर्युक्ता, न त्वग्निहोत्रादीनामिव अपूर्वविधित्वमिह सम्भवति ॥

அனுவாதம் - அவசியம் தேட வேண்டும், அவசியம் அறிய இச்சைகொள்ள வேண்டும் என்பது நியமவிதியாகும். அபூர்வ விதி அல்ல, இவ்வாறு தேட வேண்டும், இவ்வாறு அறிய இச்சைகொள்ள வேண்டும் என்பது பொருள். ஏன் எனில் தேடுதல், அறிய இச்சை கொள்ளுதல் என்பவை திருஷ்டார்த்தமாகும். இங்கு நான் போக்யத்தைக் காணவில்லை என்று இதை அடிக்கடி சுருதியானது தெரிவிக்கப்போகிறது. தேஹம் முதலிய தர்ம ரூபங்களைக் காட்டிலும் வேறான ரூபத்தால் அறியவேண்டிய ஆத்மாவின் ஸ்வரூபத்தின் ஞானம் ஏற்படுவதில் விபரீத ஞானத்தை நீக்குவதற்கான இது திருஷ்ட பலம் ஆகும். ஆகையால் இந்த விதி நியமார்த்தம் என்பதே பொருந்தும். அக்னி ஹோத்திரம் முதலியவைகளைப் போல் இதற்கு அபூர்வ விதி ஏற்படுவது சம்பவிக்காது.

तद्धोभये इत्याद्याख्यायिकाप्रयोजनमुक्तम् । तद्ध किल प्रजापतेर्वचनम् उभये देवासुराः देवाश्चासुराश्च देवासुराः अनु परम्परागतं स्वकर्णगोचरापन्नम् अनुबुबुधिरे अनुबुद्धवन्तः ।

அனுவாதம் - “तद्धोभय” (தத்தோபய) முதலிய கதைகளின் பிரயோஜனம் முன்பே கூறப்பட்டது. பரம்பரையாக வந்த தங்களுடைய கரணங்களை அடைந்த (ஸ்ரோத்திரங்களை) பிரஜாபதியின் வசனங்களை தேவர்கள் அசுரர்கள் ஆகிய இருவர்களும் அறிந்து கொண்டார்கள்.

ते च एतत्प्रजापतिवचो बुद्ध्वा किमकुर्वन्निति, उच्यते ते ह ऊचुः उक्तवन्तः अन्योन्यं देवाः स्वपरिषदि असुराश्च — हन्त यदि अनुमतिर्भवताम् , प्रजापतिनोक्तं तमात्मानमन्विच्छामः अन्वेषणं कुर्मः, यमात्मानमन्विष्य सर्वांश्च लोकानाप्नोति सर्वांश्च कामान् इत्युक्त्वा इन्द्रः हैव राजैव स्वयं देवानाम् इतरान्देवांश्च भोगपरिच्छदं च सर्वं स्थापयित्वा शरीरमात्रेणैव प्रजापतिं प्रति अभिप्रवव्राज प्रगतवान् , तथा विरोचनः असुराणाम् ।

அனுவாதம் - இந்த பிரஜாபதியின் வார்த்தைகளைக் கேட்டு அவர்கள் என்ன செய்தார்கள் என்பது கூறப்படுகிறது அவர்கள் கூறினார்கள் அதாவது தேவர்களும் அசுரர்களும் தங்கள் தங்களுடைய சபையில் கூறினார்கள். நீங்கள் அனுமதியுடன் பிரஜாபதியினால் உபதேசிக்கப்பட்ட அந்த ஆத்மாவை (தேடுவதற்காக) விசாரிக்க வேண்டும். ஏன் எனில் அதை விசாரிப்பதால் மனிதன் எல்லா உலகங்களையும் எல்லா போகங்களையும் அடைவான் என்று கூறி தேவர்களின் ராஜா இந்திரன் தானாகவே தன்னுடைய எல்லா போகங்களையும் எல்லா தேவர்களுக்கும் சமர்ப்பணம் செய்துவிட்டு தன் சரீரமாத்திரமாகவே பிரஜாபதியிடம் சென்றான். அவ்வாறே விரோச்சனனும் சென்றான்.

विनयेन गुरवः अभिगन्तव्या इत्येतद्दर्शयति, त्रैलोक्य राज्याच्च गुरुतरा विद्येति, यतः देवासुरराजौ महार्हभोगार्हौ सन्तौ तथा गुरुमभ्युपगतवन्तौ । तौ ह किल असंविदानावेव अन्योन्यं संविदमकुर्वाणौ विद्याफलं प्रति अन्योन्यमीर्ष्यां दर्शयन्तौ समित्पाणी समिद्भारहस्तौ प्रजापतिसकाशमाजग्मतुः आगतवन्तौ ॥

அனுவாதம் - குருக்களிடம் விநயமாக செல்ல வேண்டியதை தெரிவிக்கிறது - மூவுலகத்தின் ராஜாவைக் காட்டிலும் மிகவும் மேலானது வித்யை என்று. எதனால் தேவர்கள் அசுரர்கள் இவர்களின் ராஜாவாக இருந்துகொண்டு மிகவும் மேலான போகங்களுக்கு பாத்திரர்களாய் இருந்தபோதிலும் இவ்வாறு குருவிடம் சென்றார்கள். அவர்கள் இருவருக்குள்ளும் சத்பாவம் இல்லாவிடினும் வித்யா பலத்திற்காக இருவரும் தங்களுக்குள் இருக்கும் விருப்பத்தைத் தெரிவித்துக்கொண்டு சமித்தைக் கைகளில் ஏந்தியவர்களாக பிரஜாபதியிடம் சென்றனர்.

तौ ह गत्वा द्वात्रिंशतं वर्षाणि शुश्रूषापरौ भूत्वा ब्रह्मचर्यम् ऊषतुः उषितवन्तौ । अभिप्रायज्ञः प्रजापतिः तावुवाच — किमिच्छन्तौ किं प्रयोजनमभिप्रेत्य इच्छन्तौ अवास्तम् उषितवन्तौ युवामिति । इत्युक्तौ तौ ह ऊचतुः — य आत्मेत्यादि भगवतो वचो वेदयन्ते शिष्टाः, अतः तमात्मानं ज्ञातुमिच्छन्तौ अवास्तमिति । यद्यपि प्राक्प्रजापतेः समीपागमनात् अन्योन्यमीर्ष्यायुक्तावभूताम् , तथापि विद्याप्राप्तिप्रयोजनगौरवात् त्यक्तरागद्वेषमोहेर्ष्यादिदोषावेव भूत्वा ऊषतुः ब्रह्मचर्यं प्रजापतौ । तेनेदं प्रख्यापितमात्मविद्यागौरवम् ॥

அனுவாதம் - அவர்கள் இருவரும் அவரிடம் சென்று முப்பத்திஇரண்டு வருடங்கள் குரு சேவை செய்வதிலேயே லயித்து பிரஹ்மசரியவாசம் செய்தார்கள். அவர்களின் அபிப்பிராயத்தை அறிந்த பிரஜாபதி கூறினார்- எதை விரும்பி எந்த பிரயோஜனத்தின் அபிப்பிரயோஜனத்தை அடையும் அபிப்பிராயத்தால் நீங்கள் இங்கு தங்கி இருக்கின்றீர்கள் என்று கேட்கப்பட்ட அவர் கூறினார் - “य आत्मा” (ய ஆத்மா - எந்த ஆத்மா) என்பது முதலிய உங்களுடைய வசனங்களை சிஷ்டர்கள் (சிரேஷ்டர்கள்) அறிந்து இருக்கின்றனர். ஆகையால் அந்த ஆத்மாவை அறிந்துகொள்ள விரும்பி இங்கு வாசம் செய்கின்றோம். பிரஜாபதியிடம் வருவதற்கு முன் அவர்கள் ஒருவருக்கொருவர் சத்பாவம் உடையவர்களாய் இல்லாவிடினும் வித்யா பிராப்திக்காகவும் பிரயோஜனத்தின் கெளரவத்தினாலும் அங்கு ராக துவேஷம், மோகம், பொறாமை ஆகிய துவேஷங்களை களைந்து பிரஹ்மச்சரிய வாசம் செய்தார்கள். இதனால் இந்த ஆத்ம வித்யையின் சிரேஷ்டத்தன்மை புகழப்பட்டதாக ஆகிறது.

तौ एवं तपस्विनौ शुद्धकल्मषौ योग्यौ उपलक्ष्य प्रजापतिरुवाच ह — य एषोऽक्षिणि पुरुषः निवृत्तचक्षुर्भिर्मृदितकषायैः दृश्यते योगिभिर्द्रष्टा, एष आत्मापहतपाप्मादिगुणः, यमवोचं पुरा अहं यद्विज्ञानात्सर्वलोककामावाप्तिः एतदमृतं भूमाख्यम् अत एवाभयम् , अत एव ब्रह्म वृद्धतममिति ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு அவ்விரு கல்மஷம் (தோஷம்) அற்றவர்களாய் இருக்கும் தபஸ்விகளின் யோக்கியத்தை அறிந்த பிரஜாபதி கூறினார் - எவர்களுடைய இந்திரியங்கள் விஷயங்களில் நிவிர்த்தியாகியும் ராக துவேஷங்கள் நாசமாகியும் உள்ளதோ அந்த யோகிகளுக்கு இந்த நேத்திரத்தில் உள்ள புருஷன் காணப்படும். இந்த அபஹதபாப்மா முதலிய குணங்களுடைய ஆத்மா என்றும். இந்த விஷயத்தில் முன்பு நான் எதைக் கூறினேனோ அதை அறிவதால் எல்லா லோகங்களும், எல்லா காமனைகளும் அடைவதால் அதுவே அம்ருதம் என்றும் பூமா என்றும் அழைக்கப்படுகிறது. ஆகையால் அதுவே அபயம், அதுவே பிரஹ்மம். அது மிகப்பழமையானது ஆகும்.

अथैतत्प्रजापतिनोक्तम् अक्षिणि पुरुषो दृश्यते इति वचः श्रुत्वा छायारूपं पुरुषं जगृहतुः । गृहीत्वा च दृढीकरणाय प्रजापतिं पृष्टवन्तौ — अथ योऽयं हे भगवः अप्सु परिख्यायते परि समन्तात् ज्ञायते, यश्चायमादर्शे आत्मनः प्रतिबिम्बाकारः परिख्यायते खङ्गादौ च, कतम एष एषां भगवद्भिरुक्तः, किं वा एक एव सर्वेष्विति ।

அனுவாதம் - அதன்பின் பிரஜாபதியினால் கூறப்பட்ட நேத்திரத்தின் உள் புருஷன் காணப்படுகின்றான் என்ற வசனத்தைக் கேட்டு நிழல்ரூப புருஷன் என்று கிரஹித்துக் கொண்டார்கள். அவ்வாறு கிரஹித்துக்கொண்டு அதைத் திடப்படுத்துவதற்காக பிரஜாபதியைக் கேட்டார்கள் - ஹே பகவானே! மேலும் எந்த புருஷன் ஜலத்தில் எங்கும் தோன்றுகின்றானோ, அவ்வாறே கண்ணாடியில் தன்னுடைய பிரதிபிம்பம் தோன்றுகிறதோ அல்லது பளபளப்பான கத்தி முதலியவைகளில் தோன்றுவது போலவா. அதாவது நீங்கள் கூறியவைகளில் எது ஆத்மா? அல்லது இவை எல்லாவற்றிலும் ஒரே ஆத்மாவா என்றனர்.

एवं पृष्टः प्रजापतिरुवाच — एष उ एव यश्चक्षुषि द्रष्टा मयोक्त इति । एतन्मनसि कृत्वा एषु सर्वेष्वन्तेषु मध्येषु परिख्यायत इति ह उवाच ॥

அனுவாதம் - இவ்வாறு கேட்கப்பட்ட பிரஜாபதி கூறினார் - இந்த நேத்திரத்தின் உள் (மத்தியில்) இருக்கும் திருஷ்டாவைக் கூறினேன். அதுவே ஆத்மா என்பதை மனதில் வைத்துக்கொண்டு இதுவே எல்லாவற்றிற்குள்ளும் காணப்படுகிறது என்று கூறினார்.

ननु कथं युक्तं शिष्ययोर्विपरीतग्रहणमनुज्ञातुं प्रजापतेः विगतदोषस्य आचार्यस्य सतः ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் தோஷங்கள் அற்ற ஆச்சாரியராகி பிரஜாபதி தன்னுடைய இரண்டு சிஷ்யர்களும் விபரீதமாக கிரஹிக்கப்பட்டதை ஒப்புக்கொள்வது எவ்வாறு பொருந்தும்?

सत्यमेवम् , नानुज्ञातम् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - உண்மையே. ஆனால் அவர் ஒப்புக்கொள்ளவில்லை.

कथम् ?

அனுவாதம் - சங்கை - எவ்வாறு?

आत्मन्यध्यारोपितपाण्डित्यमहत्त्वबोद्धृत्वौ हि इन्द्रविरोचनौ, तथैव च प्रथितौ लोके ; तौ यदि प्रजापतिना ‘मूढौ युवां विपरीतग्राहिणौ’ इत्युक्तौ स्याताम् ; ततः तयोश्चित्ते दुःखं स्यात् ; तज्जनिताच्च चित्तावसादात् पुनःप्रश्नश्रवणग्रहणावधारणं प्रति उत्साहविघातः स्यात् ; अतो रक्षणीयौ शिष्याविति मन्यते प्रजापतिः । गृह्णीतां तावत् , तदुदशरावदृष्टान्तेन अपनेष्यामीति च ।

அனுவாதம் - ஸமா-தா-ன-ம் - இந்திரன் விரோசனன் இருவரும் தங்களிடத்தில் பாண்டித்யம், மஹத்துவம், புத்திமான் என்று ஆரோபித்துக்கொண்டும், அவ்வாறே அந்த லோகத்தில் காணப்படுகின்றனர். பிரஜாபதி அவர்களிடம் நீங்கள் விபரீதமாக கிரஹித்துக்கொண்டு மூடர்களாய் இருக்கின்றீர்கள் என்று கூறினால் அதனால் அவர்களுடைய மனதில் துக்கம் உண்டாகும். அந்த துக்கம் உண்டானதால் சித்தத்தில் சோர்வு உண்டாகி கேள்வி கேட்பதற்கோ, சிரவணம் செய்வதற்கோ கிரஹித்து அதைப் புரிந்துகொள்வதற்கோ உத்சாகம் இல்லாதவர்களாக ஆகிவிடுவர். ஆகையால் சிஷ்யர்களை ரக்ஷிக்க வேண்டும் என்று பிரஜாபதி நினைத்தார். இப்பொழுது விபரீதமாக கிரஹித்ததை நல்ல முறையில் (உண்மையை) கிரஹிப்பதற்காக ஜலசராவ திருஷ்டாந்தம் மூலமாக அதை (விபரீதமாக கிரஹித்ததை) நிவிர்த்தி செய்கிறார்.

ननु न युक्तम् एष उ एव इत्यनृतं वक्तुम् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் இந்த இதுவே ஆத்மா என்று கூறிக்கொண்டு மித்யா என்று கூறுவது உசிதமாகாது.

न च अनृतमुक्तम् ।

அனுவாதம் - ஸமா-தா-ன-ம் - அவர் மித்யையாக கூறவில்லை.

कथम् ?

அனுவாதம் - சங்கை - எவ்வாறு?

आत्मनोक्तः अक्षिपुरुषः मनसि संनिहिततरः शिष्यगृहीताच्छायात्मनः ; सर्वेषां चाभ्यन्तरः ‘सर्वान्तरः’ (बृ. उ. ३ । ५ । १) इति श्रुतेः ; तमेवावोचत् एष उ एव इति ; अतो नानृतमुक्तं प्रजापतिना ॥ तथा च तयोर्विपरीतग्रहणनिवृत्त्यर्थं हि आह —

அனுவாதம் - ஸமா-தா-ன-ம் - சிஷ்யனால் கிரஹிக்கப்பட்ட நிழல் (ச்சாயா) ஆத்மாவைக்காட்டிலும் பிரஜாபதியினால் ஸ்வயமாகக் கூறிய நேத்திரத்தின் உள் இருக்கும் புருஷன் அவர்களின் மனதில் நிலைபெற்றதாகும். “सर्वेषां चाभ्यन्तरः” (சர்வேஷாம் சாப்யந்தர:) என்பது சுருதி வாக்கியம் ஆகும். “एष उ एव” (ஏஷ உ ஏவ) (அதுவே எல்லாவற்றிற்கும் ஆத்மா) என்று பிரஜாபதி அதையே கூறினார். ஆகையால் அவர் மித்யாவாகக் கூறவில்லை. அவ்வாறே அவர்களின் விபரீதமாக கிரஹிக்கப்பட்டதை நிவர்த்திப்பதற்காக கூறினார்.

उदशरावे उदकपूर्णे शरावादौ आत्मानमवेक्ष्य अनन्तरं यत् तत्र आत्मानं पश्यन्तौ न विजानीथः तन्मे मम प्रब्रूतम् आचक्षीयाथाम् — इत्युक्तौ तौ ह तथैव उदशरावे अवेक्षाञ्चक्राते अवेक्षणं चक्रतुः । तथा कृतवन्तौ तौ ह प्रजापतिरुवाच — किं पश्यथः इति ।

அனுவாதம் - ஜலம் நிறைந்த பாத்திரம் முதலியவைகளில் உங்களைப் பார்த்து பின் தங்கள் ஆத்மாவை பார்த்தபின் ஏதாவது புரியவில்லையெனில் நீங்கள் என்னிடம் கூறுங்கள் என்றார். இவ்வாறு அவர் கூறியபின் அவர்கள் அவர் கூறியவாறு ஜலப்பாத்திரத்தில் பார்த்தார்கள். அவர் சொன்னபடி செய்தார்கள். அப்பொழுது அவர்களிடம் பிரஜாபதி நீங்கள் என்ன பார்த்தீர்கள் என்று கேட்டார்.

ननु तन्मे प्रब्रूतम् इत्युक्ताभ्याम् उदशरावे अवेक्षणं कृत्वा प्रजापतये न निवेदितम् — इदमावाभ्यां न विदितमिति, अनिवेदिते च अज्ञानहेतौ ह प्रजापतिरुवाच — किं पश्यथ इति, तत्र कोऽभिप्राय इति ;

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் அதை என்னிடம் கூறவேண்டும் என்று கூறப்பட்டதற்கு அவ்விருவரும் ஜலம் நிறப்பப்பட்ட பாத்திரத்தில் பார்த்துவிட்டு பிரஜாபதியிடம் அக்ஞானத்தால் அவர்கள் அறியாததால் ஒன்றும் தெரிவிக்கவில்லை என்றாலும் பிரஜாபதி கேட்டார் நீங்கள் எதைப் பார்த்தீர்கள்? என்று கேட்டார். அதன் அபிப்பிராயம் என்ன?

उच्यते — नैव तयोः इदमावयोरविदितमित्याशङ्का अभूत् , छायात्मन्यात्मप्रत्ययो निश्चित एव आसीत् । येन वक्ष्यति ‘तौ ह शान्तहृदयौ प्रवव्रजतुः’ (छा. उ. ८ । ८ । ३) इति । न हि अनिश्चिते अभिप्रेतार्थे प्रशान्तहृदयत्वमुपपद्यते । तेन नोचतुः इदमावाभ्यामविदितमिति । विपरीतग्राहिणौ च शिष्यौ अनुपेक्षणीयौ इति स्वयमेव पप्रच्छ — किं पश्यथः इति ; विपरीतनिश्चयापनयाय च वक्ष्यति ‘साध्वलङ्कृतौ’ (छा. उ. ८ । ८ । २) इत्येवमादि ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவர்கள் தங்களுக்கு தாங்கள் அறியவில்லை என்ற சங்கை அவர்களுக்கு ஏற்படவில்லை. ஆகையால் சாயா (நிழல்) மாத்திரத்திலேயே ஆத்மா என்ற நிச்சயமே அவர்களுக்கு இருந்தது. ஆகையால் சுருதி இனிகூறப்போகிறது. “तौ ह शान्तह्य्दयौ प्रवव्रजतुः” (தெள ஹ சாந்த ஹ்ருதயெள ப்ரவவ்ரஜது:) என்று. தான் விரும்பிய வஸ்துவில் நிச்சமில்லாவிடில் அதை அறியமுடியாது. ஆகையால் அவர்கள் நாங்கள் அதை அறியவில்லை என்று கூறவில்லை. ஆகையால் இவ்வாறு விபரீதமாக கிரஹித்த சிஷ்யர்களை உபேக்ஷை செய்யகூடாது என்பதற்காக தானே நீங்கள் எதைப் பார்த்தீர்கள்? என்று கேட்டார். விபரீத நிச்சயத்தை போக்குவதற்காகவும் “साध्वलकृतौ” (சாத்வலங்க்ருதெள) என்பது முதலிய வாக்கியங்களால் இனிக் கூறப்படுகிறது.

तौ ह ऊचतुः — सर्वमेवेदम् आवां भगवः आत्मानं पश्यावः आ लोमभ्य आ नखेभ्यः प्रतिरूपमिति, यथैव आवां हे भगवः लोमनखादिमन्तौ स्वः, एवमेवेदं लोमनखादिसहितमावयोः प्रतिरूपमुदशरावे पश्याव इति ॥

அனுவாதம் - அவர்கள் கூறினர் - பகவானே! நாங்கள் இருவரும் எங்களுடைய ஆத்மாவை முடியிலிருந்து நகம் வரை உள்ளவை எல்லாம் என்று பார்க்கிறோம், ஹே பகவானே! எங்கள் ஸ்வரூபம் இவ்வாறு நாங்கள் பாத்திரத்தில் உள்ள ஜலத்தில் எங்கள் பிரதிபிம்பத்தை முடி முதல் நகம் வரை உள்ளதாகப் பார்க்கிறோம்.

तौ ह पुनः प्रजापतिरुवाच च्छायात्मनिश्चयापनयाय — साध्वलङ्कृतौ यथा स्वगृहे सुवसनौ महार्हवस्त्रपरिधानौ परिष्कृतौ च्छिन्नलोमनखौ च भूत्वा उदशरावे पुनरीक्षेथामिति । इह च न आदिदेश — यदज्ञातं तन्मे प्रब्रूतम् इति । कथं पुनरनेन साध्वलङ्कारादि कृत्वा उदशरावे अवेक्षणेन तयोश्छायात्मग्रहोऽपनीतः स्यात् ?

அனுவாதம் - (மேலும்) மறுபடியும் பிரஜாபதி சாயா ஆத்மாவில் உள்ள அவர்களது நிச்சயத்தைப் போக்குவதற்காக அவர்களிடம் இவ்வாறு கூறினார்- எவ்வாறு தான் வசிக்கும் வீட்டில் எவ்வாறு நன்றாக அலங்கரித்துக்கொண்டு விலை மதிப்பற்ற ஆடைகளை அணிந்து கொண்டு முடி, நகம் இவைகளை வெட்டிக்கொண்டு ஜலம் நிறப்பப்பட்ட பாத்திரத்தில் மறுபடியும் பார்த்தார்கள். அங்கு பிரஜாபதி நீங்கள் அறியாததை எனக்குக் கூறுங்கள் என்று கூறவில்லை. அழகாக நன்றாக அலங்கரித்தல் முதலியவைகளை செய்துகொண்டு ஜலம் நிறைந்த பாத்திரத்தில் பார்ப்பதினால் அது எவ்வாறு அவர்களுடைய சாயா ஆத்மா என்ற நிச்சயம் (கிரஹித்தது) எவ்வாறு நீங்கும்?

साध्वलङ्कारसुवसनादीनामागन्तुकानां छायाकरत्वमुदशरावे यथा शरीरसम्बद्धानाम् , एवं शरीरस्यापि च्छायाकरत्वं पूर्वं बभूवेति गम्यते ; शरीरैकदेशानां च लोमनखादीनां नित्यत्वेन अभिप्रेतानामखण्डितानां छायाकरत्वं पूर्वमासीत् ; छिन्नेषु च नैव लोमनखादिच्छाया दृश्यते ; अतः लोमनखादिवच्छरीरस्याप्यागमापायित्वं सिद्धमिति उदशरावादौ दृश्यमानस्य तन्निमित्तस्य च देहस्य अनात्मत्वं सिद्धम् ; उदशरावादौ छायाकरत्वात् , देहसम्बद्धालङ्कारादिवत् ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு தேஹத்துடன் சேர்க்கப்பட்டு நன்றாக அலங்கரித்துக்கொண்டும், விலை மதிப்பற்ற ஆடைகளை அணிந்து கொண்டும், இந்த நடுவில் வந்தவைகளுடன் ஜலம் நிறைந்த பாத்திரத்தில் எந்த சாயாரூபம் உள்ளதோ அவ்வாறே முன்பும் சரீரத்தின் சாயாரூபத்துவம் இருந்தது என்று அறியப்படுகிறது. சரீரத்தின் ஏகதேச ரூபமாயும் அவ்வாறே நித்ய ரூபமாய் கருதப்பட்ட வெட்டப்படாத முடியும், நகமும் கூட சாயாரூபமாகவே இருந்தது. ஆனால் இப்பொழுது முடியும், நகமும் வெட்டப்பட்ட பின் முடியினதும், நகத்தினதும் சாயா ரூபத்துவம் காணப்படவில்லை ஆகையால் முடியும் நகமும் போல் சரீரமும் ஆகாமாபாயீத்துவம் (நடுவில் வந்து போகக்கூடியது) என்பது சித்திக்கின்றது. காணப்படுகின்ற அதன் நிமித்தரூபமான தேஹத்திற்கும் அநாத்மத்தன்மை சித்திக்கிறது. ஏன் எனில் தேஹ சம்பந்தப்பட்ட அலங்காரம் முதலியவைகளைப்போல் அதற்கும் ஜலம் நிறைந்த பாத்திரங்களில் தோன்றும் சாயாத்துவம் போன்றதாகும்.

न केवलमेतावत् , एतेन यावत्किञ्चिदात्मीयत्वाभिमतं सुखदुःखरागद्वेषमोहादि च कादाचित्कत्वात् नखलोमादिवदनात्मेति प्रत्येतव्यम् । एवमशेषमिथ्याग्रहापनयनिमित्ते साध्वलङ्कारादिदृष्टान्ते प्रजापतिनोक्ते, श्रुत्वा तथा कृतवतोरपि च्छायात्मविपरीतग्रहो नापजगाम यस्मात् , तस्मात् स्वदोषेणैव केनचित्प्रतिबद्धविवेकविज्ञानौ इन्द्रविरोचनौ अभूतामिति गम्यते । तौ पूर्ववदेव दृढनिश्चयौ पप्रच्छ — किं पश्यथः इति ॥

அனுவாதம் - இவ்வளவு மட்டுமல்ல. மேலும் இதனால் சுகம், துக்கம், ராகம், துவேஷம் மேலும் மோஹம் ஆகியவைகளை எவ்வளவு ஆத்மரூபமாக பாவிக்கின்றார்களோ அதுவரை இருக்கிறது. அதுவும் முடி முதல் நகம் முதலியவைகளுக்கு சமானமாக அப்பொழுது, அப்பொழுது தோன்றுவதால் அநாத்மாவாகும். இவ்வாறு எல்லாம் மித்யையால் கிரஹிக்கப்பட்டவைகளை நிவிர்த்தி செய்வதற்காக பிரஜாபதி கூறிய நன்றாக அலங்கரித்தல் முதலிய திருஷ்டாந்தங்களைக் கேட்டும் அவர்களுக்கு சாயா சம்பந்தமான விபரீதஞானம் நிவிர்த்தி ஆகவில்லை. எதனால் இவ்வாறு அறியப்படுகிறதோ அதனால் இந்திரன், விரோச்சனன் இருவரும் ஏதோ ஒரு பிரதிபந்தத்தால் விவேக விக்ஞானம் அற்றவர்களாய் இருக்கின்றனர் என்பது தெரிகிறது. (பிரஜாபதி) அவர்கள் இருவரிடமும் இவ்வாறு வினவினார் -நீங்கள் எதைக் காண்கின்றீர்கள் என்று.

तौ तथैव प्रतिपन्नौ, यथैवेदमिति पूर्ववत् , यथा साध्वलङ्कारादिविशिष्टौ आवां स्वः, एवमेवेमौ छायात्मानौ — इति सुतरां विपरीतनिश्चयौ बभूवतुः । यस्य आत्मनो लक्षणम् ‘य आत्मापहतपाप्मा’ (छा. उ. ८ । ७ । १) इत्युक्त्वा पुनस्तद्विशेषमन्विष्यमाणयोः ‘य एषोऽक्षिणि पुरुषो दृश्यते’ (छा. उ. ८ । ७ । ४) इति साक्षादात्मनि निर्दिष्टे, तद्विपरीतग्रहापनयाय उदशरावमसाध्वलङ्कारदृष्टान्तेऽप्यभिहिते, आत्मस्वरूपबोधाद्विपरीतग्रहो नापगतः । अतः स्वदोषेण केनचित्प्रतिबद्धविवेकविज्ञानसामर्थ्याविति मत्वा यथाभिप्रेतमेव आत्मानं मनसि निधाय एष आत्मेति ह उवाच एतदमृतमभयमेतद्ब्रह्मेति प्रजापतिः पूर्ववत् । न तु तदभिप्रेतमात्मानम् ।

அனுவாதம் - அவர்கள் இருவரும் அவ்வாறே புரிந்து கொண்டார்கள். “यथैवेदम्” (யதைவேதம்) அதாவது முன்புபோல் எவ்வாறு நன்கு அலங்கரித்தல் முதலிய கைகளுடன் கூடி நாங்கள் சுயமாகவே இந்த சாயா ஆத்மாக்கள் என்று விபரீத நிச்சமுடையவர்களாய் ஆனார்கள். எந்த ஆத்மாவின் லக்ஷணம் “य आत्मापहतपाप्मा” (ய ஆத்மாபஹதபாப்மா) என்று இவ்வாறு கூறி மறுபடியும் அதன் விசேஷத்தை தேடி அறிய விரும்புவர்களான அவர்களைக் குறித்து “அந்த கண்ணின் உள்ளே இருக்கும் புருஷன் காணப்படுகிறான்” என்று இவ்வாறு ஆத்மாவை சாக்ஷாத்தாக நிர்தேசம் செய்யப்பட்ட பொழுது அதை விபரீதமாக கிரஹிக்கப்பட்டதால் அதைப் போக்குவதற்காக ஜலம் நிறைந்த பாத்திரம் மேலும் நன்கு அலங்கரித்தல் முதலிய திருஷ்டாந்தங்கள் அளித்தாலும் அவர்கள் இருவரும் ஆத்மாஞான ஸ்வரூபத்தை விபரீதமாக கிரஹித்தது நிவிர்த்தி ஆகவில்லை, என்று சுருதி அதனால் அவர்கள் இருவருக்கும் உள்ள விவேக விக்ஞான சாமர்த்தியம் தன்னுடைய ஏதோ ஒரு தோஷத்தால் பிரதிபந்தம் செய்யப்பட்டுள்ளது என்று பிரஜாபதி நினைத்து எவ்வாறு தான் அபிப்பிராயப்பட்டாரோ அவ்வாறு ஆத்மாவை மனதில் வைத்துக்கொண்டு “இது ஆத்மா” என்று கூறினார். இது அம்ருதம், அபயம், இதுவே பிரஹ்மம் என்று பிரஜாபதி முன்புபோல் கூறினார். அந்த ஆத்மாவை குறித்து அபிப்பிராயப்பட்டு அல்ல.

‘य आत्मा’ (छा. उ. ८ । ७ । १) इत्याद्यात्मलक्षणश्रवणेन अक्षिपुरुषश्रुत्या च उदशरावाद्युपपत्त्या च संस्कृतौ तावत् । मद्वचनं सर्वं पुनः पुनः स्मरतोः प्रतिबन्धक्षयाच्च स्वयमेव आत्मविषये विवेको भविष्यतीति मन्वानः पुनर्ब्रह्मचर्यादेशे च तयोश्चित्तदुःखोत्पत्तिं परिजिहीर्षन् कृतार्थबुद्धितया गच्छन्तावप्युपेक्षितवान्प्रजापतिः । तौ ह इन्द्रविरोचनौ शान्तहृदयौ तुष्टहृदयौ कृतार्थबुद्धी इत्यर्थः ; न तु शम एव ; शमश्चेत् तयोर्जातः विपरीतग्रहो विगतोऽभविष्यत् ; प्रवव्रजतुः गतवन्तौ ॥

அனுவாதம் - “य आत्मा” (ய ஆத்மா = எந்த ஆத்மா) (य आत्मापहतपाप्मा) = ய ஆத்மாபஹதபாப்மா) முதலிய ஆத்மாவின் லக்ஷணங்களைக் கேட்டதினாலும் கண்ணில் உள்ள புருஷ சம்பந்தமான சுருதியினாலும் மேலும் ஜலபாத்திர முதலிய திருஷ்டாந்தங்களாலும் அவர்களுக்கு சம்ஸ்காரம் ஏற்பட்டு நான் கூறியவற்றை மறுபடியும், மறுபடியும் சிந்தித்து பிரதிபந்தம் க்ஷயமாகி சுயமாகவே ஆத்ம விஷயத்தில் விவேகம் என்று கருதி மறுபடியும் அவர்களுக்கு பிரஹ்மச்சரிய உபதேசம் செய்தால் அவர்களுக்கு துக்கம் உண்டாகும் என்று அதை தவிர்ப்பதற்காக பிரஜாபதி கிருதார்த்த புத்தியை அடைந்திருக்கும் அவர்களைத் தவிர்த்தார். அந்த இந்திரன் விரோச்சனன் இருவரும் சாந்த ஹிருதயம் உடையவர்களாய் அதாவது சந்தோஷமடைந்தவர்களாய் கிருதார்த்த புத்தியுடன் சென்றனர் என்பது பொருள். ஆனால் அவர்கள் சாந்தி அடையவில்லை. ஏன் எனில் அவர்கள் உண்மையான சாந்தியை அடைந்திருந்தால் அவர்கள் விபரீதமாக கிரஹித்தது நிவிர்த்தி ஆகி இருக்கும்.

एवं तयोः गतयोः इन्द्रविरोचनयोः राज्ञोः भोगासक्तयोः यथोक्तविस्मरणं स्यात् इत्याशङ्क्य अप्रत्यक्षं प्रत्यक्षवचनेन च चित्तदुःखं परिजिहीर्षुः

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறு செல்கின்ற அந்த ராஜாக்களான இந்திரன் விரோசனர்களுக்கு போகத்தில் பற்று உள்ளதால் முன்பு கூறப்பட்ட மறதி இருக்கலாம் என்று சங்கை செய்து பிரத்யக்ஷம் அல்லாததை பிரத்யக்ஷ வசனத்தால் சித்தத்தில் உள்ள துக்கத்தை நிவிர்த்தி செய்ய இச்சித்தவராய் -

तौ दूरं गच्छन्तौ अन्वीक्ष्य य आत्मापहतपाप्मा इत्यादिवचनवत् एतदप्यनयोः श्रवणगोचरत्वमेष्यतीति मत्वा उवाच प्रजापतिः — अनुपलभ्य यथोक्तलक्षणमात्मानम् अननुविद्य स्वात्मप्रत्यक्षं च अकृत्वा विपरीतनिश्चयौ च भूत्वा इन्द्रविरोचनावेतौ व्रजतः गच्छेयाताम् । अतः यतरे देवा वा असुरा वा किं विशेषितेन, एतदुपनिषदः आभ्यां या गृहीता आत्मविद्या सेयमुपनिषत् येषां देवानामसुराणां वा, त एतदुपनिषदः एवंविज्ञानाः एतन्निश्चयाः भविष्यन्तीत्यर्थः । ते किम् ? पराभविष्यन्ति श्रेयोमार्गात्पराभूता बहिर्भूता विनष्टा भविष्यन्तीत्यर्थः ।

அனுவாதம் - (பிரஜாபதி அவ்விருவரும் செல்வதைப் பார்த்து எந்த அபஹதபாப்மா முதலிய வசனங்கள் போல் அதுவும் அவர்களுக்கு ஸ்ரோத்திரத்தால் கிரஹிக்க முடியும் என்று கருதி கூறினார். கூறப்பட்ட லக்ஷணமுடைய ஆத்மாவை அறிய முடியாமலும், தனக்கு பிரத்யக்ஷம் செய்யாமலும் விபரீதமாக நிச்சயம் செய்து இந்திரன் விரோச்சனன் இருவரும் சென்றுவிட்டார்கள். ஆகையால் தேவர்களும் அசுரர்களும் விசேஷ ரூபமாக இந்த உபநிஷத் வாயிலாக அவர்கள் எதை ஆத்மவித்யையாக கிரஹித்தார்களோ அந்த இந்த உபநிஷத் இந்த தேவர்களுக்கும், அசுரர்களுக்கும் இந்த உபநிஷத் இவ்வாறு அறிந்து நிச்சயம் செய்வார்கள் என்பதுபொருள். அவர்கள் ஜெயம் அடையமாட்டார்கள். அதாவது ஸ்ரேயோ மார்க்கத்தை அடையாமல் பகிர்முகத்திலேயே நிஷ்டை உடையவர்கள் ஆவார்கள் என்பது பொருள்.

स्वगृहं गच्छतोः सुरासुरराजयोः योऽसुरराजः, स ह शान्तहृदय एव सन् विरोचनः असुराञ्जगाम । गत्वा च तेभ्योऽसुरेभ्यः शरीरात्मबुद्धिः योपनिषत् तामेतामुपनिषदं प्रोवाच उक्तवान् — देहमात्रमेव आत्मा पित्रोक्त इति । तस्मादात्मैव देहः इह लोके महय्यः पूजनीयः, तथा परिचर्यः परिचर्यणीयः, तथा आत्मानमेव इह लोके देहं महयन् परिचरंश्च उभौ लोकौ अवाप्नोति इमं च अमुं च । इहलोकपरलोकयोरेव सर्वे लोकाः कामाश्च अन्तर्भवन्तीति राज्ञोऽभिप्रायः ॥

அனுவாதம் - (தங்கள் இருப்பிடத்திற்குச் செல்லும் சுர அசுர ராஜாக்களில் அந்த அசுர ராஜா விரோசனன் சாந்த மனமுடையவனாகி அசுரர்களிடம் சென்றான். அங்கு சென்று அசுரர்களிடம் எந்த தேஹாத்ம ரூப உபநிஷத் உள்ளதோ அந்த உபநிஷத்தை அவர்களைக் கேட்கச்செய்தான். அதாவது தேஹமாத்திரமே ஆத்மா என்று பிரஜாபதி கூறினார் என்று கூறினான். ஆகையால் இவ்வுலகில் தேஹமே ஆத்மா. அதை பூஜை செய்யவேண்டும். சேவை செய்யவேண்டும். அதனால் இந்த லோகம், மேல் லோகம் ஆகியவைகளில் உள்ள எல்லா லோகங்களும், காமனைகளும் அதில் அந்தர் பாவமாகிறது என்பது ராஜாவின் அபிப்ராயமாகும்.

तस्मात् तत्सम्प्रदायः अद्याप्यनुवर्तत इति इह लोके अददानं दानमकुर्वाणम् अविभागशीलम् अश्रद्दधानं सत्कार्येषु श्रद्धारहितं यथाशक्त्ययजमानम् अयजनस्वभावम् आहुः आसुरः खल्वयं यत एवंस्वभावः बत इति खिद्यमाना आहुः शिष्टाः । असुराणां हि यस्मात् अश्रद्दधानतादिलक्षणैषोपनिषत् ।

அனுவாதம் - ஆகையால் இந்த (அசுரர்களின்) சம்பிரதாயம் இன்றளவும் உள்ளது. ஆகையால் இந்த உலகில் தானம் செய்யாதவர்களாயும் சத்காரியங்களில் ஈடுபட சிரத்தை அற்றவர்களாயும், தன் சக்திக்குத் தகுந்தவாறு யக்ஞம் செய்யாதவர்களாயும் இருப்பவர்களை அசுர புத்தியுள்ளவர்கள் எனப்படுகின்றனர். ஆகையால் இந்த ஸ்வபாவம் இருப்பவர்களை மேலோர் நிச்சயமாக அசுர ஸ்வபாவம் உடையவர்கள் என்கின்றனர். எதனால் அசிரத்தை முதலிய லக்ஷணமுடைய இந்த உபநிஷத் அசுரர்களுடையதாகும்.

तयोपनिषदा संस्कृताः सन्तः प्रेतस्य शरीरं कुणपं भिक्षया गन्धमाल्यान्नादिलक्षणया वसनेन वस्त्रादिनाच्छादनादिप्रकारेणालङ्कारेण ध्वजपताकादिकरणेनेत्येवं संस्कुर्वन्ति । एतेन कुणपसंस्कारेण अमुं प्रेत्य प्रतिपत्तव्यं लोकं जेष्यन्तो मन्यन्ते ॥

அனுவாதம் - அந்த (அசுர) உபநிஷத்தால் சம்ஸ்காரம் அடைந்தவர்களாய் இறந்த சரீரத்தை அதாவது சவத்தை பிக்ஷயைினால் அதாவது சந்தனம், மாலைகள், அன்னம் முதலியவைகளாலும் வஸ்திரம் முதலியவைகளால் போர்த்தி அலங்காரம் செய்து கொடி, பதாகம் முதலியவைகளைக் கொண்டு நன்றாக ஆடம்பரமாக பெருமைப்படுத்தி சவசம்ஸ்காரத்தால் இறந்தபின் தான் அடையவேண்டிய மேல் லோகத்திற்கான தகுதி பெற்று அதை அடையலாம் என்று கருதுகின்றனர்.

अथ ह किल इन्द्रः अप्राप्यैव देवान् दैव्या अक्रौर्यादिसम्पदा युक्तत्वात् गुरोर्वचनं पुनः पुनः स्मरन्नेव गच्छन् एतद्वक्ष्यमाणं भयं स्वात्मग्रहणनिमित्तं ददर्श दृष्टवान् । उदशरावदृष्टान्तेन प्रजापतिना यदर्थो न्याय उक्तः, तदेकदेशो मघवतः प्रत्यभात् बुद्धौ, येन च्छायत्मग्रहणे दोषं ददर्श ।

அனுவாதம் - ஆனால் இந்திரனோ தேவர்களிடம் செல்லாமல் அவனுடைய தெய்வீகத் தன்மை க்ரோதமற்ற தன்மை முதலிய சம்பத்துக்களை உடையவனாய் இருப்பதால் குருவின் வாக்கியத்தை மறுபடியும் மறுபடியும் நினைத்துக்கொண்டு இருக்கும்பொழுது இந்த இனி கூறப்போகின்ற ஸ்வாத்ம ரூபத்தை கிரஹிப்பதற்காக இந்த பயத்தைக் கண்டான். ஜலசராவ திருஷ்டாந்தத்தால் பிரஜாபிதியினால் அவ்வாறே பகட்டாக இருந்தால் பகட்டாக ஆகிறதோ எதன் பொருட்டு இந்த நியாயம் கூறப்பட்டதோ அதன் ஏகதேசம் இந்திரனுடைய புத்தியில் தோன்றிற்று. அதனால் ச்சாயாத்ம கிரஹணத்தால் ஏற்படும் தோஷத்தைக் கண்டான்.

अथ कथम् ? यथैव खलु अयमस्मिञ्छरीरे साध्वलङ्कृते छायात्मापि साध्वलङ्कृतो भवति, सुवसने च सुवसनः परिष्कृते परिष्कृतः यथा नखलोमादिदेहावयवापगमे छायात्मापि परिष्कृतो भवति नखलोमादिरहितो भवति, एवमेवायं छायात्मापि अस्मिञ्छरीरे नखलोमादिभिर्देहावयवत्वस्य तुल्यत्वात् अन्धे चक्षुषोऽपगमे अन्धो भवति, स्रामे स्रामः । स्रामः किल एकनेत्रः तस्यान्धत्वेन गतत्वात् । चक्षुर्नासिका वा यस्य सदा स्रवति स स्रामः । परिवृक्णः छिन्नहस्तः छिन्नपादो वा । स्रामे परिवृक्णे वा देहे छायात्मापि तथा भवति । तथा अस्य देहस्य नाशमनु एष नश्यति ।

அனுவாதம் - எவ்வாறு? தோஷம் காணப்படுகிறது? எவ்வாறு இந்த சரீரம் நன்கு அலங்கரிக்கப்ட்ட இந்த சாயா ஆத்மாவும் அலங்காரம் உடையதாகின்றதோ, சிறந்த ஆடை அணிந்தால் அதுவும் சிறந்த ஆடையுடன் கூடியதாகின்றதோ, அவ்வாறே பகட்டாக இருந்தால் பகட்டாக (ஆடம்பரமாக) ஆகிறதோ மேலும் எவ்வாறு நகம் முடி ஆகிய அவயவங்களால் நீக்கப்பட்டபொழுது ச்சாயா ஆத்மாவிலும் நகம் ரோமம் முதலியவைகள் (நீக்கப்பட்டதாகிறது) இன்றி இருக்கின்றது. அவ்வாறே இந்த ச்சாயா ஆத்மாவும் இந்த சரீரத்தில் நகம், முடி இவைகள் போன்று இருப்பதால் குருடனாய் அதாவது கண்களின் குருட்டுத்தன்மையால் குருடனாகிறது. மேலும் “स्रामः” (ஸ்ராம:) ஆகிறது. ஸ்ராம: என்றால் ஒரு கண் குருடனாய் இருத்தல் ஆகும். கண் மூக்கு இவைகள் ஒழுகிக் கொண்டிருப்பதால் அது “स्रामः” (ஸ்ராம:) எனப்படுகிறது. வெட்டப்பட்ட கை கால் வெட்டப்பட்டதும் ஆகும். சரீரத்தில் ச்ராமமோ, வெட்டுதலோ ஏற்பட்டால் ச்சாயாத்மாவும் அவ்வாறே ஆகிறது. அவ்வாறே இந்த தேஹம் நாசமடைந்தால் (அந்த ஆத்மாவும்) நாசமடையும்.

अथ अतः

அனுவாதம் - அ.கை - ஆகையால் -

नाहमत्र अस्मिंश्छायात्मदर्शने देहात्मदर्शने वा भोग्यं फलं पश्यामीति ॥ एवं दोषं देहच्छायात्मदर्शने अध्यवस्य स समित्पाणिः ब्रह्मचर्यं वस्तुं पुनरेयाय । तं ह प्रजापतिरुवाच — मघवन् यत् शान्तहृदयः प्राव्राजीः प्रगतवानसि विरोचनेन सार्धं किमिच्छन्पुनरागम इति । विजानन्नपि पुनः पप्रच्छ इन्द्राभिप्रायाभिव्यक्तये — ‘यद्वेत्थ तेन मोपसीद’ (छा. उ. ७ । १ । १) इति यद्वत् । तथा च स्वाभिप्रायं प्रकटमकरोत् — यथैव खल्वयमित्यादि ; एवमेवेति च अन्वमोदत प्रजापतिः ॥

அனுவாதம் - இங்கு நான் இந்த சாயா ஆத்ம தர்சனத்திலோ தேஹாத்ம தர்சனத்திலோ எந்த ஒரு பலனையும் காணவில்லை. (பார்க்கவில்லை) என்று. இவ்வாறு தேஹசாயா ஆத்ம தர்சனத்தில் தோஷம் இருப்பதை நிச்சயம்செய்து அவன் சமித்தை கைகளில் ஏந்தி பிரஹ்மச்சர்ய வாசம் செய்வதற்காக மறுபடியும் வந்தான். பிரஜாபதி அவனைப் பார்த்து இவ்வாறு கூறினார் - ஹே இந்திரனே! விரோச்சனனுடன் எந்த சாந்தமடைந்த ஹிருதயத்துடன் சென்றாய். எதை விரும்பி மறுபடியும் வந்திருக்கின்றாய்? என்று. அவர் அறிந்து இருந்தாலும் இந்திரனுடைய அபிப்பிராயத்தை வெளிப்படுத்துவதற்காக மறுபடியும் கேட்டார். அவர் என்ன அபிப்பிராயப்பட்டாரோ அதையே வெளிப்படுத்தினான். நீ எதை அறிந்திருக்கிராயோ அதைக் கூறுவதற்காக என் முன் உட்கார் என்று கூறியபின் எவ்வாறு நாரதர் தன்னுடைய அபிப்பிராயத்தை கூறினாரோ அவ்வாறே இந்திரனும் “यथैव खल्वयम्” (யதைவ கல்வயம் = அவ்வாறே இதுவும்) என்பது முதலிய வாக்கியங்களால் அவருடைய அபிப்பிராயத்தை வெளிப்படுத்தினார். மேலும் பிரஜாபதியும் அவ்வாறே என்று ஆமோதித்தார்.

ननु तुल्येऽक्षिपुरुषश्रवणे, देहच्छायाम् इन्द्रोऽग्रहीदात्मेति देहमेव तु विरोचनः, तत्किंनिमित्तम् ?

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் அக்ஷி (கண்களிலுள்ள) புருஷனை சமான ரூபமாக கேட்டு இருந்தாலும் இந்திரன் தேஹ ச்சாயையை ஆத்மா என்றும், விரோச்சனன் தேஹமே ஆத்மா என்றும் எந்த நிமித்தால் கிரஹித்தார்கள்?

तत्र मन्यते । यथा इन्द्रस्य उदशरावादिप्रजापतिवचनं स्मरतो देवानप्राप्तस्यैव आचार्योक्तबुद्ध्या छायात्मग्रहणं तत्र दोषदर्शनं च अभूत् , न तथा विरोचनस्य ; किं तर्हि, देहे एव आत्मदर्शनम् ; नापि तत्र दोषदर्शनं बभूव । तद्वदेव विद्याग्रहणसामर्थ्यप्रतिबन्धदोषाल्पत्वबहुत्वापेक्षम् इन्द्रविरोचनयोश्छायात्मदेहयोर्ग्रहणम् । इन्द्रोऽल्पदोषत्वात् ‘दृश्यते’ इति श्रुत्यर्थमेव श्रद्दधानतया जग्राह ; इतरः छायानिमित्तं देहं हित्वा श्रुत्यर्थं लक्षणया जग्राह — प्रजापतिनोक्तोऽयमिति, दोषभूयस्त्वात् । यथा किल नीलानीलयोरादर्शे दृश्यमानयोर्वाससोर्यन्नीलं तन्महार्हमिति च्छायानिमित्तं वास एवोच्यते न च्छया — तद्वदिति विरोचनाभिप्रायः । स्वचित्तगुणदोषवशादेव हि शब्दार्थावधारणं तुल्येऽपि श्रवणे ख्यापितं ‘दाम्यत दत्त दयध्वम्’ इति दकारमात्रश्रवणाच्छ्रुत्यन्तरे । निमित्तान्यपि तदनुगुणान्येव सहकारीणि भवन्ति ॥

அனுவாதம் - சமாதானம் - இந்த விஷயத்தில் சிருஷ்டர்கள் இவ்வாறு கருதுகிறார்கள். எவ்வாறு இந்திரன் பிரஜாபதியின் ஜலபாத்திரம் முதலிய திருஷ்டாந்தத்துடன் கூடிய பிரஜாபதியின் வசனத்தை நினைவுபடுத்திக்கொண்டு தேவர்களிடம் செல்லாமல் ஆச்சாரியர் கூறிய புத்தியின் திருஷ்டியால் ச்சாயா ஆத்ம கிரஹிப்பதில் உள்ள தோஷத்தை தோஷ தர்சனம் ஏற்பட்டது. ஆனால் எதற்காக விரோசனனுக்கு ஏற்படவில்லை? அவனுக்கு தேஹமே ஆத்மா. அதில் தோஷ தர்சனம் ஏற்படவில்லை. அவ்வாறே வித்யையை கிரஹிக்கும் சாமர்த்தியத்தின் தடையான தோஷத்தின் சிறிது, அதிகம் ஆகியவற்றை அபேக்ஷித்து இந்திரன், விரோச்சனன் இவர்களுக்கு ச்சாயாத்மா, தேஹம் ஆகியவற்றின் கிரஹித்தல் ஆகும். இந்திரனின் அல்ப தோஷத்தின் காரணமாக சிரத்தைசெய்து “दृश्यते” (த்ருஷ்யதே= காணப்படுகிறது) என்ற சுருதியின் அர்த்தத்தை கிரஹித்தான், மற்றவனோ (விரோசனன்) தோஷம் அதிகமாக இருப்பதன் காரணத்தால் சுருதி அர்த்தத்தைவிடுத்து லக்ஷணையினால் பிரஜாபதி தேஹத்தைக் குறித்தே கூறினார் என்று கிரஹித்தான். எவ்வாறு கண்ணாடியில் காணப்படும் நீலம், நீலமற்ற வஸ்த்திரங்களில் எந்த நீலம் உள்ளதோ அது விலை மதிப்பற்றது என்று கூறுவதால் ச்சாயையின் நிமித்த ரூபமான வஸ்திரமே ச்சாயை அல்ல என்று கூறப்பட்டதாகிறது. அவ்வாறே (பிரஜாபதியின்) வாக்கால் தேஹமே கூறப்பட்டது என்று விரோச்சனனின் அபிப்பிராயம் ஆகும். வேறு ஒரு சுதியில் தகாரத்தை மட்டும் கேட்டாலும் அந்த சப்தார்த்தத்தை அறிவது ஒன்றாக இருந்தாலும் தன் சித்தத்தின் குண தோஷ காரணத்தினால் புலனடக்கம், தானம், தயை என்று வேறு அர்த்தங்களைக் குறிப்பிடுகிறது. தன், தன் குணங்களை அனுசரித்து யுக்தி ரூப நிமித்தத்தால் அது சஹ காரியமாகிறது.

एवमेवैष मघवन् , सम्यक्त्वया अवगतम् , न च्छाया आत्मा — इत्युवाच प्रजापतिः । यो मयोक्त आत्मा प्रकृतः, एतमेवात्मानं तु ते भूयः पूर्वं व्याख्यातमपि अनुव्याख्यास्यामि । यस्मात्सकृद्व्याख्यातं दोषरहितानामवधारणविषयं प्राप्तमपि नाग्रहीः, अतः केनचिद्दोषेण प्रतिबद्धग्रहणसामर्थ्यस्त्वम् । अतस्तत्क्षपणाय वस अपराणि द्वात्रिंशतं वर्षाणि — इत्युक्त्वा तथोषितवते क्षपितदोषाय तस्मै ह उवाच ॥

அனுவாதம் - ஹே இந்திரனே! நீ அந்த விஷயம் கூறியவாறே. நன்றாக புரிந்துகொண்டாய். என்று இவ்வாறு கூறினார் நான் உன்னிடம் பிரகிருத ஆத்மாவை விளக்கினேன். முன்பே வியாக்கியானம் செய்த ஆத்மாவைப் பற்றியே மறுபடியும் உனக்காக வியாக்கியானம் செய்யப்போகிறேன். ஏன் எனில் தோஷமற்றவர்கள் ஒருமுறை கூறினாலும் ஞானம் ஏற்பட்டுவிடும். ஆனாலும் உன்னால் இந்த விஷயத்தை கிரஹிக்க முடியவில்லை. ஆகையால் ஏதோ ஒரு தோஷம் கிரஹிப்பதற்கு தடையாக உள்ளது. அதன் நிவிர்த்திக்காக நீ மறுபடியும் முப்பத்தி இரண்டு வருடங்கள் இங்கு பிரஹ்மச்சரிய வாசம் செய், இவ்வாறு கூறியபடி அவன் பிரஹ்மச்சரிய வாசம் செய்யும் இந்திரனிடம் பிரஜாபதி இவ்வாறு கூறினார்.

य आत्मापहतपाप्मादिलक्षणः ‘य एषोऽक्षिणि’ (छा. उ. ८ । ७ । ४) इत्यादिना व्याख्यात एष सः । कोऽसौ ?

அனுவாதம் - அ.கை - எந்த ஆத்மா அபஹதபாப்மா முதலிய லக்ஷணமுடையதும், எந்த இந்த அக்ஷிணி (கண்ணின்) என்பது முதலியவைகளால் வியாக்யானம் செய்யப்பட்டதோ இதுவே அது ஆகும். அது எது?

यः स्वप्ने महीयमानः स्त्र्यादिभिः पूज्यमानश्चरति अनेकविधान्स्वप्नभोगाननुभवतीत्यर्थः । एष आत्मेति ह उवाच इत्यादि समानम् । स ह एवमुक्तः इन्द्रः शान्तहृदयः प्रवव्राज । स ह अप्राप्यैव देवान् पूर्ववदस्मिन्नप्यात्मनि भयं ददर्श । कथम् ? तदिदं शरीरं यद्यप्यन्धं भवति, स्वप्नात्मा यः अनन्धः स भवति । यदि स्राममिदं शरीरम् , अस्रामश्च स भवति । नैवैष स्वप्नात्मा अस्य देहस्य दोषेण दुष्यति ॥

அனுவாதம் - எது ஸ்வப்னத்தில் ஸ்திரீ முதலியவைகளால் மேன்மைபெற்று பூஜைக்குரிதாய் உலாவுகிறதோ அதாவது அநேகவிதமான ஸ்வப்ன போகங்களை அனுபவிக்கிறது என்பது பொருள். “அதுவே ஆத்மா என்று கூறினார்” என்பது எல்லாம் முன் கூறியது போலவே ஆகும். இவ்வாறு கூறப்பட்ட இந்திரன் சாந்தமனது உடையவனாய் சென்றுவிட்டான். அவன் தேவர்களை அடையாமல் முன்புபோல் இந்த ஆத்மாவில் பயத்தைக் கண்டான். எவ்வாறு? அந்த இந்த சரீரம் குருடானாலும் ஸ்வப்பன ஆத்மா குருடாவதில்லை. அவ்வாறே இது ஸ்ராமத்தை (स्राम = ஒற்றைக்கண்) இந்த சரீரம் அடைந்தால் அந்த ஸ்வப்ன ஆத்மாச்ராமம் அடைவதில்லை. (கண்கள், மூக்கு இவைகளில் நீர் வடிதல்) இந்த தேஹத்தின் தோஷமானது ஸ்வப்ன ஆத்மாவில் தோஷத்தை அடைவதில்லை.

नापि अस्य वधेन स हन्यते छायात्मवत् । न च अस्य स्राम्येण स्रामः स्वप्नात्मा भवति । यदध्यायादौ आगममात्रेणोपन्यस्तम् — ‘नास्य जरयैतज्जीर्यति’ (छा. उ. ८ । १ । ५) इत्यादि, तदिह न्यायेनोपपादयितुमुपन्यस्तम् ।

அனுவாதம் - ஸ்வப்ன ஆத்மா சாயா மாத்திரமாய் இருப்பதால் அதை வெட்டினாலும் வெட்டுபடுவதில்லை. அவ்வாறே அதன் கண்களிலோ மூக்கிலோ நீர் வடிந்தாலும் அதற்கு வடிவதில்லை. இந்த அத்யாயத்தின் ஆரம்பத்தில் ஆகமத்தால் இதற்கு மூப்பு அவஸ்தையிலும் மூப்பு இல்லை என்பது முதலியவை கூறப்பட்டது. அதுவே இங்கு நியாய பூர்வகமாக நிச்சயம் செய்வதற்காக மேலே விளக்குகிறது.

न तावदयं छायात्मवद्देहदोषयुक्तः, किं तु घ्नन्ति त्वेव एनम् । एव - शब्दः इवार्थे । घ्नन्तीवैनं केचनेति द्रष्टव्यम् , न तु घ्नन्त्येवेति, उत्तरेषु सर्वेष्विवशब्ददर्शनात् ।

அனுவாதம் - அவ்வாறு இது சாயா ஆத்மா போல் தேஹ தோஷத்துடன் கூடியது அல்ல. ஆனால் இதனால் இது கொல்லப்பட்டதாக கருதுகிறான். இங்கு “एव” (ஏவ) சப்தமானது. “इव” (இவ = போன்று) என்ற அர்த்தத்தில் எடுத்துக்கொள்ள வேண்டும். இங்கு கொன்றது போல் என்று அறியவேண்டும். ஆனால் கொல்லப்பட்ட அர்த்தத்தில் அல்ல. ஏன் எனில் இனிவரும் எல்லாவற்றிலும் “इव” (இவ) சப்தம் காணப்படுகிறது.

नास्य वधेन हन्यत इति विशेषणात् घ्नन्ति त्वेवेति चेत् , नैवम् । प्रजापतिं प्रमाणीकुर्वतः अनृतवादित्वापादनानुपपत्तेः । ‘एतदमृतम्’ इत्येतत्प्रजापतिवचनं कथं मृषा कुर्यादिन्द्रः तं प्रमाणीकुर्वन् ।

அனுவாதம் - அதைக் கொல்லுவதால் நஷ்டமாவதில்லை என்ற விசேஷணத்தால் கொல்லப்படுகிறது என்றால்? அவ்வாறு அல்ல. பிரஜாபதியை பிரமாணமாகக் கொண்டவனுக்கு அந்ருதமான அதாவது பொய்யானவாதம் சம்பவிக்காது. “एतदमृतम्” (ஏததம்ருதம் - இது அம்ருதம்) என்ற பிரஜாபதியின் வசனத்தை பிரமாணமாக ஏற்றுக்கொண்டபின் அது எவ்வாறு பொய்யாகும்.

ननु च्छायापुरुषे प्रजापतिनोक्ते ‘अस्य शरीरस्य नाशमन्वेष नश्यति’ (छा. उ. ८ । ९ । २) इति दोषमभ्यदधात् , तथेहापि स्यात् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் பிரஜாபதி கூறிய சாயா புருஷனிடத்தில் “अस्य शरीरस्य नाशमन्वेष नश्यति” (அஸ்ய சரீரஸ்ய நாசமன்வேஷ னச்யதி = சரீரம் நாசம் அடைந்தபின் இதுவும் நாசமாகிறது) என்று தோஷத்தை தெரிவித்தார். அவ்வாறே இங்கும் ஆகலாமே.

नैवम् । कस्मात् ? ‘य एषोऽक्षिणि पुरुषो दृश्यते’ (छा. उ. ८ । ७ । ४) इति न च्छायात्मा प्रजापतिनोक्त इति मन्यते मघवान् । कथम् ? अपहतपाप्मादिलक्षणे पृष्टे यदि च्छायात्मा प्रजापतिनोक्त इति मन्यते, तदा कथं प्रजापतिं प्रमाणीकृत्य पुनः श्रवणाय समित्पाणिर्गच्छेत् ? जगाम च । तस्मात् न च्छायात्मा प्रजापतिनोक्त इति मन्यते । तथा च व्याख्यातम् — द्रष्टा अक्षिणि दृश्यत इति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. எதனால்? “य एषोऽक्षिणि पुरुषो दृश्यते” (ய யேஷோஅக்ஷிணி புருஷோ த்ருச்யதே) (இந்த கண்ணில் எந்த புருஷன் காணப்படுகிறானோ) என்று பிரஜாபதியால் ச்சாயாத்மா கூறப்படவில்லை என்று இந்திரன் கருதினான். எவ்வாறு? “अपहतपाप्मा” (அபஹதபாப்மா) முதலிய லக்ஷணங்களுடன் கூடிய ஆத்மாவை கேட்டு தெரிந்து கொண்டபின்னர் பிரஜாபதியினால் கூறப்பட்டது சாயாத்மா என்று கருதினால் பின் எவ்வாறு பிரஜாபதியைப் பிரமாணமாக செய்து மறுபடியும் சிரவணம் செய்வதற்கு அவரிடம் வருவான்? மேலும் எவ்வாறு செல்வான்? ஆகையால் பிரஜாபதியினால் கூறப்பட்டது. ச்சாயா ஆத்மா அல்ல என்று கருதினான். அவ்வாறே “द्रष्टाक्षिणि दृश्यत” (த்ருஷ்டாக்ஷிணி த்ருஷ்யத) (த்ருஷ்டா கண்ணில் காணப்படுகிறான்) என்று வியாக்யாணம் செய்யப்பட்டது.

तथा विच्छादयन्तीव विद्रावयन्तीव, तथा च पुत्रादिमरणनिमित्तमप्रियवेत्तेव भवति । अपि च स्वयमपि रोदितीव ।

அனுவாதம் - அவ்வாறே அடிபட்டது போலும், புத்திரன் முதலியவர்களின் மரணத்தின் காரணமாக பிரியமற்றதை அனுபவிப்பது போல் ஆகிறது, மேலும் தானும் அழுவது போல் நினைக்கிறான்.

ननु अप्रियं वेत्त्येव, कथं वेत्तेवेति, उच्यते —

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் எவ்வாறு பிரியமற்றதை அறிகிறான்? மேலும் நான் பிரியமற்றதை அறிகிறேன் என்று எவ்வாறு கூறுகின்றான்?

न, अमृताभयत्ववचनानुपपत्तेः, ‘ध्यायतीव’ (बृ. उ. ४ । ३ । ७) इति च श्रुत्यन्तरात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு கூறுவது சரியல்ல. ஏன் எனில் அம்ருதத்துவம் அபயத்துவம் முதலிய வசனங்கள் சரியில்லை என்று (பொருந்தாது என்று) ஆகிவிடும். வேறு சுருதியிலும் “ध्यायतीव” (த்யாயதீவ) என்று கூறப்பட்டுள்ளது.

ननु प्रत्यक्षविरोध इति चेत् ,

அனுவாதம் - சங்கை - பிரத்யக்ஷத்திற்கு விரோதமாகுமே எனில்?

न, शरीरात्मत्वप्रत्यक्षवद्भ्रान्तिसम्भवात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல, சரீர ஆத்மா பிரத்யக்ஷ அனுபவம் போல் பிராந்தி சம்பவித்தலால் ஆகும். (பிராந்தியினால் உண்டானதாகும்)

तिष्ठतु तावदप्रियवेत्तेव न वेति । नाहमत्र भोग्यं पश्यामि । स्वप्नात्मज्ञानेऽपि इष्टं फलं नोपलभे इत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - பிரியமற்றதை அறிந்தாலும் அறியாவிட்டாலும் அவ்வாறு இருக்கட்டும். ஆனால் அங்கு ஒரு போக்யத்தையும் (பலனையும்) காணவில்லை. ஸ்வப்ன ஆத்ம ஞானத்தாலும் இஷ்டமான (பிரியமான) பலத்தை அடையவில்லையென்பது அபிப்பிராயம் ஆகும்.

एवमेवैषः तवाभिप्रायेणेति वाक्यशेषः, आत्मनोऽमृताभयगुणवत्त्वस्याभिप्रेतत्वात् ।

அனுவாதம் - (பிரஜாபதி கூறினார்) ஆத்மா அம்ருதம், அபய குணம் உடையது என்ற உங்களுடைய அபிப்பிராயத்தை அனுசரித்து இந்த விஷயம் இவ்வாறு இருக்கிறது. (அதாவது ஸ்வப்ன சரீரத்தை ஆத்மா என்று கருதினால் உண்மையில் லாபம் ஒன்றும் இல்லை). இங்கு “एवमेवैष” (ஏவமேவைஷ) என்பதற்கு பின் “तवाभिप्रायेण” (தவஅபிப்பிராயேண) என்பது வாக்கியசேஷமாகும்.

द्विरुक्तमपि न्यायतो मया यथावन्नावधारयति ; तस्मात्पूर्ववत् अस्य अद्यापि प्रतिबन्धकारणमस्तीति मन्वानः तत्क्षपणाय वस अपराणि द्वात्रिंशतं वर्षाणि ब्रह्मचर्यम् इत्यादिदेश प्रजापतिः । तथा उषितवते क्षपितकल्मषाय आह ॥

அனுவாதம் - என்னால் நியாயமாக (யுக்தி பூர்வகமாக) இருமுறை கூறியும் சரியாக அவன் (இந்திரன்) அறிந்து கொள்ளாததால் முன்புபோல் இன்றும் அவனுக்கு பிரதிபந்த காரணம் உள்ளது என்று அறிந்து அதைபோக்குவதற்காக மறுபடியும் முப்பத்தி இரண்டு வருடங்கள் பிரஹ்மச்சரிய வாசம் செய்ய பிரஜாபதி ஆணையிட்டார். அவ்வாறே அங்கு பிரஹ்மச்சரிய. வாசம் செய்து அதனால் கல்மஷம் (தோஷம்) நீங்கின இந்திரனிடம் இவ்வாறு கூறினார்.

पूर्ववदेतं त्वेव त इत्याद्युक्त्वा

அனுவாதம் - அ.கை - முன்புபோல் நான் உனக்கு இதன் வியாக்கியானத்தை மறுபடியும் செய்கிறேன் என்று கூறி -

तद्यत्रैतत्सुप्त इत्यादि व्याख्यातं वाक्यम् । अक्षिणि यो द्रष्टा स्वप्ने च महीयमानश्चरति स एषः सुप्तः समस्तः सम्प्रसन्नः स्वप्नं न विजानाति, एष आत्मेति ह उवाच एतदमृतमभयमेतद्ब्रह्मेति स्वाभिप्रेतमेव ।

அனுவாதம் - “तद्यत्रैतत्सुप्त” (தத்யத்ரேதத்சுப்த:) என்பது முதலிய வாக்கியங்கள் வியாக்யானம் செய்யப்பட்டது. கண்ணில் எந்த திருஷ்டாவோ அது ஸ்வப்னத்திலும் பூஜிக்கப்பட்டு சஞ்சரிக்கின்றது. அது எப்பொழுது நன்றாக உறங்குகிறதோ அப்பொழுது ஸ்வப்னம் காண்பதில்லை. முற்றிலும் ஆனந்தம் அடைந்து ஸ்வப்னத்தையும் காண்பதில்லையோ அதுவே ஆத்மா, அது அம்ருதம், அது அபயம், அதுவே பிரஹ்மம் என்று தன்னுடைய அபிப்பிராயத்தைக் கூறினார்.

मघवान् तत्रापि दोषं ददर्श । कथम् ? नाह नैव सुषुप्तस्थोऽप्यात्मा खल्वयं सम्प्रति सम्यगिदानीं च आत्मानं जानाति नैवं जानाति । कथम् ? अयमहमस्मीति नो एवेमानि भूतानि चेति । यथाजाग्रति स्वप्ने वा । अतो विनाशमेव विनाशमिवेति पूर्ववद्द्रष्टव्यम् । अपीतः अपिगतो भवति, विनष्ट इव भवतीत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - ஆனால் இந்திரன் அதிலும் தோஷத்தைப் பார்த்தான். எவ்வாறு? இந்த உறங்குகின்ற ஆத்மா இந்த அவஸ்தையில் நிச்சயமாக இவ்வாறு அறிவதில்லை. எவ்வாறு அறிவதில்லை? எவ்வாறு ஸ்வப்ன அவஸ்தையிலும் ஜாக்கிரத் அவஸ்தையிலும் நான் இருக்கிறேன் என்றும் மற்ற பூதங்களையும் அறிவது போல் அறிவதில்லை. ஆகையால் விநாசத்தையே அடைகிறது. அதாவது விநாசம் அடைந்ததுபோல் என்று முன்போல் அறிந்துகொள்ள வேண்டும். விநாசம் அடைந்தது என்பதை விநாசம் அடைந்தது போல் என்று அர்த்தம் செய்யவேண்டும் என்பது தாத்பர்யம்.

ज्ञाने हि सति ज्ञातुः सद्भावोऽवगम्यते, न असति ज्ञाने । न च सुषुप्तस्य ज्ञानं दृश्यते ; अतो विनष्ट इवेत्यभिप्रायः । न तु विनाशमेव आत्मनो मन्यते अमृताभयवचनस्य प्रामाण्यमिच्छन् ॥

அனுவாதம் - ஞானம் இருந்தால் ஞாதாவினால் சத்பாவம் அறியப்படும். அசத்தாய் இருந்தால் அறியமுடியாது. ஆகையால் நஷ்டமானது போல் என்பது அபிப்பிராயம், அம்ருதம் அபய வசனத்தைப் பிராமாண்யத்தை விரும்பிக்கொண்டு இருப்பவன் ஆத்மாவின் விநாசத்தை நிச்சயமாக ஏற்றுக்கொள்ளமாட்டான்.

पूर्ववत्

அனுவாதம் - முன்போல் -

एवमेवेत्युक्त्वा आह — यो मया उक्तः त्रिभिः पर्यायैः तमेवैतं नो एवान्यत्रैतस्मादात्मनः अन्यं कञ्चन, किं तर्हि, एतमेव व्याख्यास्यामि । स्वल्पस्तु दोषस्तवावशिष्टः, तत्क्षपणाय वस अपराणि अन्यानि पञ्च वर्षाणि — इत्युक्तः सः तथा चकार । तस्मै मृदितकषायादिदोषाय स्थानत्रयदोषसम्बन्धरहितमात्मनः स्वरूपम् अपहतपाप्मत्वादिलक्षणं मघवते तस्मै ह उवाच ।

அனுவாதம் - நீ கூறியது போலவேதான் என்று கூறிவிட்டு நான் மூன்று பரியாயங்களின் வியாக்கியானம் செய்த அந்த ஆத்மாவைத் தவிர வேறு தனியாக ஆத்மா இல்லை? பின் எதற்கு? என்பதை மேலும் தெளிவுபடுத்துகிறேன். (விளக்குகிறேன்). உனக்கு சிறிது தோஷம் மீதி இருப்பதால் மேலும் ஐந்து வருடங்கள் பிரஹ்மச்சரிய வாசம் இங்கு செய் என்று கூறியபின் அவ்வாறே செய்தான். அந்த கஷாய முதலிய தோஷங்கள் நீங்கிய இந்திரனுக்கு மூன்று அவஸ்தைகளின் தோஷத்தின் சம்பந்தமற்றதும் அபஹதபாப்மா முதலிய லக்ஷணங்களுடைய ஆத்மாவின் ஸ்வரூபத்தை இந்திரனுக்கு நிரூபித்துக் காட்டினார்.

तान्येकशतं वर्षाणि सम्पेदुः सम्पन्नानि बभूवुः । यदाहुर्लोके शिष्टाः — एकशतं ह वै वर्षाणि मघवान्प्रजापतौ ब्रह्मचर्यमुवास इति । तदेतद्द्वात्रिंशतमित्यादिना दर्शितमित्याख्यायिकातः अपसृत्य श्रुत्या उच्यते । एवं किल तदिन्द्रत्वादपि गुरुतरम् इन्द्रेणापि महता यत्नेन एकोत्तरवर्षशतकृतायासेन प्राप्तमात्मज्ञानम् । अतो नातः परं पुरुषार्थान्तरमस्तीत्यात्मज्ञानं स्तौति ॥

அனுவாதம் - அந்த நூ ற்றி ஒரு வருடங்கள் சென்றுவிட்டன. இதனால் உலகில் உள்ள மேலோர் இந்திரன் பிரஜாபதியிடம் நூ ற்றி ஓரு வருடங்கள் பிரஹ்மச்சரிய வாசம் செய்தான் என்று கூறுகின்றனர். இவ்வாறு இந்த “द्वात्रिंशतम्” (துவாத்ரிம்ஷதம் - 32) என்பது முதலிய- வைகளால் கூறப்பட்ட இந்த ஆக்யாயிகாவில் இருந்து (கதையிலிருந்து) சிறிது விலகி சுருதியே கூறுகிறது. இவ்வாறு இது இந்திரத்துவத்தைக் (தேவ ராஜாத் தன்மையைக்) காட்டிலும் மிகவும் மேன்மையானது. இந்திரன் கூட மிகவும் பிரயாசைப்பட்டு (முயற்சி செய்து) நூ ற்றியொரு வருடங்கள் பரிசிரமப்பட்டு ஆத்மஞானத்தை அடையமுடிந்தது. ஆகையால் அதைக்காட்டிலும் மேலான வேறு புருஷார்த்தம் கிடையாது என்று ஆத்ம ஞானத்தை ஸ்துதிக்கின்றது.

मघवन् मर्त्यं वै मरणधर्मीदं शरीरम् । यन्मन्यसेऽक्ष्याधारादिलक्षणः सम्प्रसादलक्षण आत्मा मयोक्तो विनाशमेवापीतो भवतीति, शृणु तत्र कारणम् — यदिदं शरीरं वै यत्पश्यसि तदेतत् मर्त्यं विनाशि । तच्च आत्तं मृत्युना ग्रस्तं सततमेव । कदाचिदेव म्रियत इति मर्त्यमित्युक्ते न तथा सन्त्रासो भवति, यथा ग्रस्तमेव सदा व्याप्तमेव मृत्युनेत्युक्ते — इति वैराग्यार्थं विशेष इत्युच्यते — आत्तं मृत्युनेति । कथं नाम देहाभिमानतो विरक्तः सन् निवर्तत इति । शरीरमित्यत्र सहेन्द्रियमनोभिरुच्यते ।

அனுவாதம் - ஹே இந்திரனே! இந்த சரீரம் நிச்சயமாக மரண அடைவது அதாவது மரண தர்மமுடையது. எதை நீ என்னால் கூறப்பட்ட நேத்திரம் முதலியவைகளின் ஆதாரபூதமான சம்பிரசாத ரூப ஆத்மா விநாசம் அடையும் என்று நினைத்தால் (கருதினால்) அதற்கான காரணத்தைக் கேள் - எந்த இந்த சரீரம் காணப்படுகிறதோ அது மரணமடையக் கூடியது அதாவது விநாசம் அடைவதாகும். அது எப்பொழுதும் மிருத்யுவினால் பீடிக்கப்பட்டுள்ளது. அது எப்பொழுதாவது மரணம் அடையும் என்றால் அதில் பயம் உண்டாகாது. அது மரணத்தால் எப்பொழுதும் பீடிக்கப்பட்டுள்ளது என்றால் தான் வைராக்யம் ஏற்படும் என்பதற்காக விசேஷமாக மிருத்யுவினால் வியாபிக்கப்பட்டுள்ளது என்று கூறப்பட்டது. எவ்வாறு தேஹ அபிமானத்திலிருந்து விரக்தி அடைந்து இருக்கிறான் என்பது இங்கு சரீரம் என்றது இந்திரியங்கள் மனம் ஆகியவைகளுடன் சேர்த்தே கூறப்பட்டதாகும்.

तच्छरीरमस्य सम्प्रसादस्य त्रिस्थानतया गम्यमानस्य अमृतस्य मरणादिदेहेन्द्रियमनोधर्मवर्जितस्येत्येतत् ; अमृतस्येत्यनेनैव अशरीरत्वे सिद्धे पुनरशरीरस्येति वचनं वाय्वादिवत् सावयवत्वमूर्तिमत्त्वे मा भूतामिति ; आत्मनो भोगाधिष्ठानम् ; आत्मनो वा सत ईक्षितुः तेजोबन्नादिक्रमेण उत्पन्नमधिष्ठानम् ; जीव रूपेण प्रविश्य सदेवाधितिष्ठत्यस्मिन्निति वा अधिष्ठानम् ।

அனுவாதம் - அந்த சரீரத்தின் மூன்று அவஸ்தைகளிலும் செல்கின்ற அமிருதமாகிய மரண முதலிய தேஹ இந்திரிய தர்மங்கள் அற்றது சம்பிரசாதமாகும். அம்ருதம் என்ற பதத்தால் சரீரம் அற்றது என்று சித்திக்கும்பொழுது எதற்காக மறுபடியும் “சரீரமற்றதற்கு” (अशरीरस्य) என்ற வசனம் அவயவ முதலியவை வாயு முதலியவைகளைப் போல் ஆத்மாவிற்கும் அவயவத்துடன் இருப்பதும், உருவத்துடன் இருப்பதும் உண்டாகக்கூடாது என்பதாகும். ஆத்மாவிற்கு இது போகத்திற்கான அதிஷ்டானமாகும். ஆத்மாவிலிருந்து அதாவது ஈக்ஷணம் செய்யும் சத்திலிருந்து தேஜஸ், ஜலம், அன்னம் முதலியவை கிரமமாக உண்டாகி அதிஷ்டானமாகிறது. ஜீவரூபமாக பிரவேசித்து இதில் எப்பொழுதும் நிலைபெற்றுள்ளதால் அதிஷ்டானம் ஆகிறது.

यस्येदमीदृशं नित्यमेव मृत्युग्रस्तं धर्माधर्मजनितत्वात्प्रियवदधिष्ठानम् , तदधिष्ठितः तद्वान् सशरीरो भवति । अशरीरस्वभावस्य आत्मनः तदेवाहं शरीरं शरीरमेव च अहम् — इत्यविवेकादात्मभावः सशरीरत्वम् ; अत एव सशरीरः सन् आत्तः ग्रस्तः प्रियाप्रियाभ्याम् ।प प्रसिद्धमेतत् ।

அனுவாதம் - எதற்கு இவ்வாறான அதிஷ்டானம் எப்பொழுதும் மிருத்யுவினால் பீடிக்கப்பட்டு தர்மாதர்மங்களால் உண்டான பிரியமான, பிரியமற்றதாய் அதில் அதிஷ்டித்தமாகி (அதில் நிலைபெற்று) அதனுடன் சேர்ந்து அந்த ஆத்மா சரீரமுடையதாகிறது. சரீரமற்ற ஸ்வபாவமுடைய ஆத்மாவிற்கு நான் சரீரம் என்றும் சரீரமே நான் என்றும் உள்ள அவிவேக ஆத்ம பாவம் சரீரத்துவமாகும். அதாவது அதனால் சரீரத்துடன் இருந்துகொண்டு பிரியம், பிரியமற்றவைகளால் பீடிக்கப்பட்டுள்ளது என்பது பிரசித்தமாகும்.

तस्य च न वै सशरीरस्य सतः प्रियाप्रिययोः बाह्यविषयसंयोगवियोगनिमित्तयोः बाह्यविषयसंयोगवियोगौ ममेति मन्यमानस्य अपहतिः विनाशः उच्छेदः सन्ततिरूपयोर्नास्तीति । तं पुनर्देहाभिमानादशरीरस्वरूपविज्ञानेन निवर्तिताविवेकज्ञानमशरीरं सन्तं प्रियाप्रिये न स्पृशतः । स्पृशिः प्रत्येकं सम्बध्यत इति प्रियं न स्पृशति अप्रियं न स्पृशतीति वाक्यद्वयं भवति । ‘न म्लेच्छाशुच्यधार्मिकैः सह सम्भाषेत’ (गौ. ध. १ । ९ । १७) इति यद्वत् । धर्माधर्मकार्ये हि ते ; अशरीरता तु स्वरूपमिति तत्र धर्माधर्मयोरसम्भवात् तत्कार्यभावो दूरत एवेत्यतो न प्रियाप्रिये स्पृशतः ॥

அனுவாதம் - பாஹ்ய விஷயங்களின் சம்யோகமும் வியோகமும் என்னுடையது என்று நினைப்பவன் அந்த சரீரத்துடன் கூடிய புருஷனுக்கு பாஹ்ய விஷயங்களின் அடைவு, நஷ்டமாவது ஆகியவைகளின் பிரவாஹ ரூபங்களான பிரியமான, பிரியமற்றவைகள் நீங்குவதில்லை. அதாவது அவைகளின் நாசம் ஏற்படுவதில்லை. தேஹ அபிமானத்தை விட்டு சரீரமற்ற ஸ்வரூப விக்ஞானத்தால் எவனுடைய அவிவேக ஞானம் நீங்கி சரீரமற்றவனாய் இருப்பதால் பிரியம், பிரியமற்றவை அவனை ஸ்பரிசிக்காது. ஸ்பரிசத்தால் என்றது பிரியம், அபிரியம் இரண்டிற்கும் ஆகும் என்பதால் பிரியத்தை ஸ்பரிசிப்பதில்லை. அபிரியத்தையும் ஸ்பரிசிப்பது இல்லை என்று இரண்டு வாக்கியங்களாக ஆகின்றான். எவ்வாறு மிலேச்சன், சுத்தமற்றவன், அதர்மத்துடன் இருப்பவனிடம் சம்பாஷணை செய்யாதே என்பது போல் ஆகும். அது தர்மாதர்ம காரியங்களாகும். சரீரமற்ற ஸ்வரூபமாய் இருப்பதால் அங்கு தர்மாதர்மங்கள் சம்பவிக்காததால் அதன் காரியபாவமும் நெருங்காமல் தூரமாய் இருப்பதால் இந்த பிரியா பிரியங்கள் ஸ்பரிஸிக்காது.

ननु यदि प्रियमप्यशरीरं न स्पृशतीति, यन्मघवतोक्तं सुषुप्तस्थो विनाशमेवापीतो भवतीति, तदेवेहाप्यापन्नम् ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் சரீரமற்ற ஆத்மாவை பிரியமும் ஸ்பரிசிக்காது என்று எதை இந்திரன் கூறினானோ அந்த தூங்கும் அவஸ்தையில் புருஷன் விநாசத்தை அடைகிறான் என்பது இங்கும் பிராப்தமாகும்.

नैष दोषः, धर्माधर्मकार्ययोः शरीरसम्बन्धिनोः प्रियाप्रिययोः प्रतिषेधस्य विवक्षितत्वात् — अशरीरं न प्रियाप्रिये स्पृशत इति । आगमापायिनोर्हि स्पर्शशब्दो दृष्टः — यथा शीतस्पर्श उष्णस्पर्श इति, न त्वग्नेरुष्णप्रकाशयोः स्वभावभूतयोरग्निना स्पर्श इति भवति ; तथा अग्नेः सवितुर्वा उष्णप्रकाशवत् स्वरूपभूतस्य आनन्दस्य प्रियस्यापि नेह प्रतिषेधः, ‘विज्ञानमानन्दं ब्रह्म’ (बृ. उ. ३ । ९ । २८) ‘आनन्दो ब्रह्म’ (तै. उ. ३ । ६ । १) इत्यादिश्रुतिभ्यः । इहापि भूमैव सुखमित्युक्तत्वात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷமில்லை தர்மாதர்ம காரியங்களின் சரீர சம்பந்தமான பிரியம், பிரியமற்றவைகளை நிஷேதிப்பது குறித்து விளக்கப்பட்டது. சரீரமற்றது பிரியம், பிரியமற்றது ஆகியவைகளை ஸ்பரிசிக்காது. எவ்வாறு சீதஸ்பரிசம், உஷ்ண ஸ்பர்ஸ்யங்களாகிய ஆகமாபாயி விஷயங்களில் காணப்படுகிறது. அக்னியின் உஷ்ணம் பிரகாசங்களுக்கு ஸ்வபாவ ரூபமான அக்னி ஸ்பரிசிக்கும் என்பது இல்லை. எவ்வாறு அக்னி, சூரியன் இவைகளின் உஷ்ணமோ அவ்வாறே பிரகாசம் போல் ஸ்வரூபம் பூதமான ஆனந்தம் அவ்வாறே பிரியத்தையும் இங்கு நிஷேதம் செய்யவில்லை. “आनन्दो ब्रह्म” (ஆனந்தோபிரஹ்ம), “विज्ञानमानन्दं ब्रह्म” (விக்ஞானமானந்தம் பிரஹ்ம) என்பது முதலிய சுருதிகளிலும் சித்திக்கிறது. இங்கும் பூமாவே சுகம் என்று கூறப்பட்டுள்ளது.

ननु भूम्नः प्रियस्य एकत्वे असंवेद्यत्वात् स्वरूपेणैव वा नित्यसंवेद्यत्वात् निर्विशेषतेति न इन्द्रस्य तदिष्टम् , ‘नाह खल्वयं संप्रत्यात्मानं जानात्ययमहमस्मीति नो एवेमानि भूतानि विनाशमेवापीतो भवति नाहमत्र भोग्यं पश्यामि’ (छा. उ. ७ । ११ । २) इत्युक्तत्वात् । तद्धि इन्द्रस्येष्टम् — यद्भूतानि च आत्मानं च जानाति, न च अप्रियं किञ्चिद्वेत्ति, स सर्वांश्च लोकानाप्नोति सर्वांश्च कामान् येन ज्ञानेन ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் பூமாவினுடைய பிரியத்தின் ஏகத்துவம் அறியமுடியாததாலும் ஸ்வரூபத்தால் நித்யம் அறியப்படுவதாலும், விசேஷம் அற்றதாய் இருப்பதாலும் அதில் இந்திரனுக்கு இஷ்டமில்லை. “ஏன் எனில் அவன் இவ்வாறு கூறியதால் அதாவது” இந்த அவஸ்தையில் அது நான் என்று இவ்வாறு தன்னை அறிவதில்லை மேலும் மற்ற பூதங்களையும் அறிவதில்லை. அந்த சமயத்தில் விநாசத்தை அடைகிறான். எது பூதங்களையும் தன்னையும் அறிவதில்லை. மேலும் பிரியமற்றதையும் சிறிதும் அறிவதில்லை. ஆகையால் அவன் எந்த ஞானத்தால் எல்லா லோகங்களையும், எல்லா காமனைகளையும் அடைய முடியுமோ அதுவே இந்திரனின் இஷ்டம்.

सत्यमेतदिष्टमिन्द्रस्य — इमानि भूतानि मत्तोऽन्यानि, लोकाः कामाश्च सर्वे मत्तो अन्ये, अहमेषां स्वामीति । न त्वेतदिन्द्रस्य हितम् । हितं च इन्द्रस्य प्रजापतिना वक्तव्यम् । व्योमवदशरीरात्मतया सर्वभूतलोककामात्मत्वोपगमेन या प्राप्तिः, तद्धितमिन्द्राय वक्तव्यमिति प्रजापतिना अभिप्रेतम् । न तु राज्ञो राज्याप्तिवदन्यत्वेन । तत्रैवं सति कं केन विजानीयादात्मैकत्वे इमानि भूतान्ययमहमस्मीति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இதுவே இந்திரனுடைய இஷ்டம் என்பது சரியே. இந்த பூதங்கள் என்னைவிட வேறானவை. எல்லா லோகங்களும் காமனைகளும் என்னைவிட வேறு. நான் அவைகளின் தலைவன் (ஸ்வாமி) என்னும் இது இந்திரனுக்கு ஹிதமானது அல்ல. பிரஜாபதியினால் இந்திரனுக்கு ஹிதமானது கூறப்படவேண்டும். ஆகாயம் போல் சரீரமற்றதாய் எல்லா பூதங்கள், லோகங்களின் காமனைகளை ஆத்ம பாவமாய் அடைவது எதுவோ அதுவே இந்திரனுக்கு ஹிதமானது என்று இந்திரனுக்கு கூறவேண்டும் என்று பிரஜாபதியின் அபிப்பிராயமாகும். ராஜாவால் ராஜ்யத்தை அடைவது போன்று இது வேறாக (தனியாக) இல்லை. இவ்வாறு இருக்கும்பொழுது எதை எதனால் ஆத்மாவின் ஏகத்துவத்தை அறியலாம் என்றால் “इमानि भूतान्ययमहमस्मि” (இமானி பூதான்யயமஹமஸ்மி) இவ்வாறு அறியலாம்.

नन्वस्मिन्पक्षे ‘स्त्रीभिर्वा यानैर्वा’ (छा. उ. ८ । १२ । ३) ‘स यदि पितृलोककामः’ (छा. उ. ८ । २ । १) ‘स एकधा भवति’ (छा. उ. ७ । २६ । २) इत्याद्यैश्वर्यश्रुतयोऽनुपपन्नाः ;

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் இந்த பக்ஷத்தில் “स्रीभिर्वा यानैर्वा” (ஸ்த்ரீபிர்வா யானைர்வா), “स यदि पितृलोककामः” (ச யதி பித்ருலோககாம:) “स एकधा भवति” (ச ஏகதா பவதி) இவை முதலிய ஐஸ்வர்ய ஸ்ருதிகளுக்கு விரோதமாகும், (பொருந்தாது)

न, सर्वात्मनः सर्वफलसम्बन्धोपपत्तेरविरोधात् — मृद इव सर्वघटकरककुण्डाद्याप्तिः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. ஏன் எனில் சர்வாத்மாவாகிய வித்வானுக்கு எந்த ஒரு விரோதமும் இல்லாததால் எல்லா பலன்களுடனும் சம்பந்தம் உண்டாகிறது. எவ்வாறு மண்ணில் இருந்து குடம், கமண்டலம், அண்டா முதலிய எல்லா விகாரங்களும் ஏற்படுகிறதோ அவ்வாறு ஆகும்.

ननु सर्वात्मत्वे दुःखसम्बन्धोऽपि स्यादिति चेत् ,

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் சர்வாத்மாவாய் இருப்பதால் துக்கத்தின் சம்பந்தம் ஏற்படலாமே எனில்?

न, दुःखस्याप्यात्मत्वोपगमादविरोधः । आत्मन्यविद्याकल्पनानिमित्तानि दुःखानि — रज्ज्वामिव सर्पादिकल्पनानिमित्तानि । सा च अविद्या अशरीरात्मैकत्वस्वरूपदर्शनेन दुःखनिमित्ता उच्छिन्नेति दुःखसम्बन्धाशङ्का न सम्भवति ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - அவ்வாறு அல்ல. துக்கமும் ஆத்மாவாய் அறியப்படுவதால் விரோதமில்லை. பாம்பு முதலியவைகளின் கல்பனை நிமித்தங்கள் கயிற்றில் தோன்றுவது போல் ஆத்மாவில் அவித்யா கல்பனை நிமித்தங்களால் துக்கங்கள் ஏற்படுகின்றன. சரீரமற்ற ஆத்மாவின் ஏகத்துவ ஸ்வரூப தர்சனத்தால் அந்த துக்கங்களின் நிமித்தமான அவித்யா நீங்கிவிடுவதால் துக்க சம்பந்தமான சங்கை சம்பவிக்காது.

शुद्धसत्त्वसङ्कल्पनिमित्तानां तु कामानाम् ईश्वरदेहसम्बन्धः सर्वभूतेषु मानसानाम् । पर एव सर्वसत्त्वोपाधिद्वारेण भोक्तेति सर्वाविद्याकृतसंव्यवहाराणां पर एव आत्मा आस्पदं नान्योऽस्तीति वेदान्तसिद्धान्तः ॥

அனுவாதம் - சுத்த அந்தகரண சங்கல்ப நிமித்தங்களான மானசீக காமனைகள், எல்லா பூதங்களிலும் ஈஸ்வர தேஹ சம்பந்தத்தால் சித்திக்கின்றன. எல்லாம் சத்வமயமான உபாதியின் வாயிலாக அந்த பரமாத்மாவே அந்த ஐஸ்வர்யங்களின் போக்தா. ஆகையால் அவித்யையினால் உண்டான எல்லா வியவகாரங்களுக்கும் பரமாத்மாவே அதிஷ்டானமாகும். வேறு எதனாலும் அன்று, என்பது வேதாந்த சித்தாந்தமாகும்.

‘य एषोऽक्षिणि पुरुषो दृश्यते’ इति च्छायापुरुष एव प्रजापतिना उक्तः, स्वप्नसुषुप्तयोश्च अन्य एव, न परोऽपहतपाप्मत्वादिलक्षणः, विरोधात् इति केचिन्मन्यन्ते । छायाद्यात्मनां च उपदेशे प्रयोजनमाचक्षते । आदावेव उच्यमाने किल दुर्विज्ञेयत्वात्परस्य आत्मनः अत्यन्तबाह्यविषयासक्तचेतसः अत्यन्तसूक्ष्मवस्तुश्रवणे व्यामोहो मा भूदिति ।

அனுவாதம் - “य एषोऽक्षिणि पुरुषो दृश्यते” (ய ஏஷோ அக்ஷிணி புருஷோ த்ருஷ்யதே - எந்த புருஷன் கண்களில் காணப்படுகிறதோ) என்று ச்சாயா புருஷனையே பிரஜாபதியினால் கூறப்பட்டது. ஸ்வப்ன சுழுப்தி அவஸ்தைகளிலும் வேறு புருஷனையே குறிக்கிறது. பரமான அபஹதபாப்மா முதலிய லக்ஷணங்களை உடைய பரமாத்மாவை அல்ல. ஏன் எனில் இவ்விரு லக்ஷணங்களிலும் பரஸ்பர விரோதம் இருப்பதால் என்று சிலர் கருதுகின்றனர். சாயாத்மாவின் உபதேசத்தின் பிரயோஜனத்தை இனி கூறுகின்றனர் - பரமாத்மாவை அறிவது மிகக்கடினமானதாகும். ஆகையால் எவருடைய சித்தம் வெளி விஷயங்களில் முற்றிலும் பற்றற்று இருப்பவர்களுக்கு ஆரம்பத்திலேயே அதன் உபதேசம் அளித்தபின் மிகவும் சூக்ஷ்மமான வஸ்துவை சிரவணம் செய்வதில் எந்த வியாமோகமும் ஏற்படக்கூடாது.

यथा किल द्वितीयायां सूक्ष्मं चन्द्रं दिदर्शयिषुः वृक्षं कञ्चित्प्रत्यक्षमादौ दर्शयति — पश्य अमुमेष चन्द्र इति, ततोऽन्यं ततोऽप्यन्यं गिरिमूर्धानं च चन्द्रसमीपस्थम् — एष चन्द्र इति, ततोऽसौ चन्द्रं पश्यति, एवमेतत् ‘य एषोऽक्षिणि’ इत्याद्युक्तं प्रजापतिना त्रिभिः पर्यायैः, न पर इति । चतुर्थे तु पर्याये देहान्मर्त्यात्समुत्थाय अशरीरतामापन्नो ज्योतिःस्वरूपम् । यस्मिन्नुत्तमपुरुषे स्त्रयादिभिर्जक्षत्क्रीडन् रममाणो भवति, स उत्तमः पुरुषः पर उक्त इति च आहुः ।

அனுவாதம் - சங்கை- - எவ்வாறு இரண்டாவது நாள் சூக்ஷ்மமான சந்திரனை காண்பிப்பதற்கு விரும்பிய ஒருவன் தன் முன்னால் இருக்கும் மரத்தைக் காண்பித்து இந்த சந்திரனைப் பார் என்று காண்பிப்பான். அவ்வாறே வேறு மரத்தையோ அல்லது அதன்பின் சந்திரனின் சமீபத்தில் இருக்கும் மலை சிகரத்தைக் காண்பித்து இது சந்திரன் என்று காண்பிப்பான். அதனால் அவன் சந்திரனைப் பார்ப்பான். அவ்வாறே இந்த “यएषोऽक्षिणि” (யஏஷோஅக்ஷிணி) என்பது முதலியவைகள் பிரஜாபதியினால் மூன்று பரியாங்களால் வியாக்யாணம் செய்தது பர ஆத்மாவை அல்ல. நான்காவது பரியாயத்தில் மரணதர்மம் உடைய தேஹத்திலிருந்து விழித்து எழுந்து எந்த உத்தமமான புருஷனிடத்தில் அந்த ஜ்யோதி ஸ்வரூப சரீரமற்றதாக அடைந்து ஸ்த்ரீ முதலியவைகளுடன் இப்பொழுது பக்ஷணம் செய்தும், விளையாடிக்கொண்டும், ரமிக்கின்றவனாக ஆகின்றான். அந்த உத்தம புருஷனே பரமாத்மா என்று கூறினார் என்றும் கூறுவர்.

सत्यम् , रमणीया तावदियं व्याख्या श्रोतुम् । न तु अर्थोऽस्य ग्रन्थस्य एवं सम्भवति । कथम् ? ‘अक्षिणि पुरुषो दृश्यते’ इत्युपन्यस्य शिष्याभ्यां छायात्मनि गृहीते तयोस्तद्विपरीतग्रहणं मत्वा तदपनयाय उदशरावोपन्यासः ‘किं पश्यथः’ (छा. उ. ८ । ८ । १) इति च प्रश्नः साध्वलङ्कारोपदेशश्च अनर्थकः स्यात् , यदि छायात्मैव प्रजापतिना ‘अक्षिणि दृश्यते’ इत्युपदिष्टः । किञ्च यदि स्वयमुपदिष्ट इति ग्रहणस्याप्यपनयनकारणं वक्तव्यं स्यात् । स्वप्नसुषुप्तात्मग्रहणयोरपि तदपनयकारणं च स्वयं ब्रूयात् । न च उक्तम् । तेन मन्यामहे न अक्षिणि च्छायात्मा प्रजापतिना उपदिष्टः ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - நீ கூறுவது சரியே. இவ்வாறு இதைக் கேட்பது இனிமையாகவே இருக்கிறது. ஆனால் இந்த கிரந்தத்தின் அர்த்தம் அவ்வாறு சம்பவிக்கவில்லை. எவ்வாறு? “अक्षिणि पुरुषो दृश्यते” (கண்ணில் புருஷன் காணப்படுகிறான்) என்று உபதேசித்தது சிஷ்யர்கள் இருவரும் ச்சாயாத்மாவை கிரஹித்துக்கொண்டார்கள். அவர்கள் விபரீதமாக புரிந்து கொண்டதை அறிந்து அதைப்போக்குவதற்காக ஜல பாத்திரத்தின் மூலமாக உபதேசம் செய்வதற்காக அதில் என்ன பார்க்கிறாய் என்று கேட்டும் நல்ல அலங்காரத்தின் வாயிலாக உபதேசித்தும் சாயா ஆத்மாவே கண்ணில் காணப்படுகிறது என்று கூறுவது பிரஜாபதியினால் உபதேசிக்கப்பட்டது அர்த்தமற்றதாக ஆகிவிடும். மேலும் தானே உபதேசித்தார் என்று எடுத்துக்கொண்டாலும் அதை நிவிர்த்தி செய்வதற்காகவும் அவசியம் கூறவேண்டியதாகின்றது. ஸ்வப்ன சுழுப்தி ஆத்மாவை கிரஹித்துக்கொண்டாலும் அதை விலக்குவதற்கான காரணத்தைக் கூறவேண்டும். ஆகையால் நான் கருதுகிறேன் கண்ணில் உள்ள சாயா ஆத்மாவை பிரஜாபதி உபதேசிக்கவில்லை.

किं चान्यत् , अक्षिणि द्रष्टा चेत् ‘दृश्यते’ इत्युपदिष्टः स्यात् , तत इदं युक्तम् । ‘एतं त्वेव ते’ इत्युक्त्वा स्वप्नेऽपि द्रष्टुरेवोपदेशः । स्वप्ने न द्रष्टोपदिष्ट इति चेत् , न, ‘अपि रोदितीव’ ‘अप्रियवेत्तेव’ इत्युपदेशात् । न च द्रष्टुरन्यः कश्चित्स्वप्ने महीयमानश्चरति । ‘अत्रायं पुरुषः स्वयञ्ज्योतिः’ (बृ. उ. ४ । ३ । ९) इति न्यायतः श्रुत्यन्तरे सिद्धत्वात् ।

அனுவாதம் - இதைத்தவிர வேறு விஷயம் இதுவாகும் - கண்ணில் திருஷ்டா காணப்படுகிறான் என்று உபதேசித்தால் அப்பொழுது இது சரியானதாகும் “एतं त्वेव ते” (ஏதம் த்வேவதே = அந்த அது நீயே) என்று கூறி ஸ்வப்னத்திலும் திருஷ்டாவையே உபதேசம் செய்தார். இவ்வாறு ஸ்வப்னத்தில் திருஷ்டாவின் உபதேசம் செய்யவில்லை என்று கூறுவது சரியல்ல. ஏன் எனில் அது அழுவது போல் அழுகிறது, அது அப்பிரியத்தையும் அறிகிறது என்று உபதேசம் செய்யப்பட்டது. திருஷ்டாவைத் தவிர வேறு ஒன்றும் ஸ்வப்னத்தில் பூஜிக்கப்பட்டு செயல்படுவது இல்லை (வியவஹாரம் செய்வதில்லை). “अत्रायं पुरुषः स्वयंज्योतिः” (அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயம்ஜ்யோதி:) என்று யுக்தி பூர்வகமாக வேறு சுருதியிலும் சித்திக்கிறது.

यद्यपि स्वप्ने सधीर्भवति, तथापि न धीः स्वप्नभोगोपलब्धिं प्रति करणत्वं भजते । किं तर्हि, पटचित्रवज्जाग्रद्वासनाश्रया दृश्यैव धीर्भवतीति न द्रष्टुः स्वयञ्ज्योतिष्ट्वबाधः स्यात् ।

அனுவாதம் - ஸ்வப்னத்தில் (ஆத்மா) புத்தியுடன் இருந்தாலும் புத்தியானது ஸ்வப்ன போகத்தை (அடைவதற்கு) அறிந்து கொள்வதற்கான காரணமாகாது. ஆனால் எவ்வாறு இருக்கிறது? பட சித்திரம் (துணியில் உள்ள சித்திரம்) போல் ஜாக்கிரத் வாசனைகளை ஆஸ்ரயித்து திருஷ்யமே புத்தியாகிறது. ஆகையால் அந்த அவஸ்தையில் திருஷ்டாவின் ஸ்வயம் ஜோதிக்கு பாதகம் உண்டாகாது.

किञ्चान्यत् , जाग्रत्स्वप्नयोर्भूतानि च आत्मानं च जानाति — इमानि भूतान्ययमहमस्मीति । प्राप्तौ सत्यां प्रतिषेधो युक्तः स्यात् — नाह खल्वयमित्यादि । तथा चेतनस्यैव अविद्यानिमित्तयोः सशरीरत्वे सति प्रियाप्रिययोरपहतिर्नास्तीत्युक्त्वा तस्यैवाशरीरस्य सतो विद्यायां सत्यां सशरीरत्वे प्राप्तयोः प्रतिषेधो युक्तः ‘अशरीरं वाव सन्तं न प्रियाप्रिये स्पृशतः’ (छा. उ. ८ । १२ । १) इति । एकश्चात्मा स्वप्नबुद्वान्तयोर्महामत्स्यवदसङ्गः सञ्चरतीति श्रुत्यन्तरे सिद्धम् ।

அனுவாதம் - இதைத்தவிர வேறு ஹேது என்னவெனில் ஜாக்ரத் ஸ்வப்னங்களில் பூதங்களையும், ஆத்மாவையும் (தன்னையும்) நானாக இருக்கின்றேன் என்று அறியும்பொழுது நான் அல்ல இதுவல்ல என்பது முதலியவைகளால் இல்லை என்று நிஷேதிக்க முடியும். அவ்வறே சேதனத்திற்கு சரீரம் உடையதாய் ஆகும்பொழுது அவித்யையின் நிமித்தமான பிரியம், பிரியமற்றது என்பது நாசமாகாது என்று இவ்வாறு கூறி வித்யையை அடைந்த உடன் சரீரமற்ற தன்மையை அடைந்து அதற்கு சரீரம் இருக்கும் அவஸ்தையில் ஏற்படும் பிரியாபிரியங்கள் சரீரமற்றதை ஸ்பரிசிக்காது என்று இவ்வாறு நிஷேதம் செய்வது சரியானதே. ஸ்வப்னத்திலும் ஒரே ஆத்மா பெரிய மீன்கள் போல் சங்கமற்ற ரூபத்துடன் இங்கும் அங்கும் செல்கிறது என்று மற்றொரு சுருதியிலும் சித்திக்கின்றது.

यच्चोक्तं सम्प्रसादः शरीरात्समुत्थाय यस्मिन्‌स्त्र्यादिभिः रममाणो भवति सोऽन्यः सम्प्रसादादधिकरणनिर्दिष्ट उत्तमः पुरुष इति, तदप्यसत् । चतुर्थेऽपि पर्याये ‘एतं त्वेव ते’ इति वचनात् । यदि ततोऽन्योऽभिप्रेतः स्यात् , पूर्ववत् ‘एतं त्वेव ते’ इति न ब्रूयान्मृषा प्रजापतिः ।

அனுவாதம் - இவ்வாறு கூறப்பட்ட சம்பிரசாதம் சரீரத்திலிருந்து கிளம்பி எதில் ஸ்திரீ முதலியவைகளுடன் ரமிக்கின்றதாய் ஆகிறது. அது வேறு சம்பிரதாயத்தினால் அதிகரண ரூபமாய் நிர்தேசம் செய்யப்பட்ட உத்தம புருஷன் இதைவிட வேறானது என்பதும் சரியல்ல. ஏன் எனில் நான்காவது பர்யாயத்தில் “एतं त्वेव ते” (ஏதம் த்வேவ தே) என்ற வசனத்தால் (நிர்தேசம்) நிச்சயம் செய்யப்பட்டுள்ளது. அதைவிட வேறான அபிப்பிராயம் இருக்கலாம். முன்போல் “एतं त्वेव ते” (ஏதம் த்வேவ தே) என்று பொய்யானதை பிரஜாபதி கூறமாட்டார்.

किञ्चान्यत् , तेजोबन्नादीनां स्रष्टुः सतः स्वविकारदेहशुङ्गे प्रवेशं दर्शयित्वा प्रविष्टाय पुनः तत्त्वमसीत्युपदेशः मृषा प्रसज्येत । तस्मिंस्त्वं स्त्र्यादिभिः रन्ता भविष्यसीति युक्त उपदेशोऽभविष्यत् यदि सम्प्रसादादन्य उत्तमः पुरुषो भवेत् । तथा भूम्नि ‘अहमेव’ (छा. उ. ७ । २५ । २) इत्यादिश्य ‘आत्मैवेदं सर्वम्’ इति नोपसमहरिष्यत् , यदि भूमा जीवादन्योऽभविष्यत् , ‘नान्योऽतोऽस्ति द्रष्टा’ (बृ. उ. ३ । ७ । २३) इत्यादिश्रुत्यन्तराच्च । सर्वश्रुतिषु च परस्मिन्नात्मशब्दप्रयोगो नाभविष्यत् प्रत्यगात्मा चेत्सर्वजन्तूनां पर आत्मा न भवेत् । तस्मादेक एव आत्मा प्रकरणी सिद्धः ॥

அனுவாதம் - இதைத்தவிர வேறு காரணமும் இருக்கிறது. அதாவது தேஜஸ் ஜலம் அன்னம் இவைகளை சிருஷ்டிக்கும் சத் தன்னுடைய விகார ரூபமான சரீரத்தில் பிரவேசத்தைக் காண்பித்து இவ்வாறு பிரவேசித்திருப்பதனை அதுவே நீ என்று உபதேசிப்பது மித்யாவாகும். உத்தமமான புருஷன் சம்பிரசாதத்தால் வேறாக ஆனால் அவன் அதில் ஸ்திரீ முதலியவைகளுடன் ரமிக்கின்றவனாக ஆவான் என்று உபதேசம் சரியானதாக ஆகும். பூமா ஜீவனைக் காட்டிலும் வேறு என்றால் பூமாவில் “இது நான் என்று ஆதேசம் செய்து (கூறி)” “இவை எல்லாம் ஆத்மா” என்று உபசம்ஹாரம் (முடிவு) செய்யமுடியாது. “नान्योऽतोऽस्ति द्रष्टा” (நான்யதோऽஸ்தி த்ருஷ்டா) என்று வேறு சுருதியினாலும் சித்திக்கிறது. எல்லா ஜீவன்களின் பிரத்யக் ஆத்மா பர ஆத்மா ஆகாது என்றால் எல்லா சுருதிகளிலும் பரமாத்மாவிற்கு ஆத்ம சப்த பிரயோகம் செய்யமுடியாது. ஆகையால் ஆத்மா ஒன்றே இந்த பிரகரணத்தின் விஷயம் என்பது சித்திக்கின்றது.

न च आत्मनः संसारित्वम् , अविद्याध्यस्तत्वादात्मनि संसारस्य । न हि रज्जुशुक्तिकागगनादिषु सर्परजतमलादीनि मिथ्याज्ञानाध्यस्तानि तेषां भवन्तीति । एतेन सशरीरस्य प्रियाप्रिययोरपहतिर्नास्तीति व्याख्यातम् । यच्च स्थितमप्रियवेत्तेवेति नाप्रियवेत्तैवेति सिद्धम् । एवं च सति सर्वपर्यायेषु ‘एतदमृतमभयमेतद्ब्रह्म’ इति प्रजापतेर्वचनम् , यदि वा प्रजापतिच्छद्मरूपायाः श्रुतेर्वचनम् , सत्यमेव भवेत् । न च तत्कुतर्कबुद्ध्या मृषा कर्तुं युक्तम् , ततो गुरुतरस्य प्रमाणान्तरस्यानुपपत्तेः ।

அனுவாதம் - ஆத்மாவிற்கு சம்சாரித்துவம் இல்லை. ஏன் எனில் சம்சாரம் அவித்யையினால் அத்யஸ்தமாக உள்ளது. ரஜ்ஜு, சுக்தி, ஆகாசம் முதலியவைகளில் சர்பம், வெள்ளை, தல மலாதி முதலியவைகள் மித்யா ஞானத்தால் அவைகள் அத்யாசத்தை அடைகின்றன என்பது உண்மையில் அல்ல. இதனால் சரீரம் உடையவைகளுக்கு பிரியம் அப்பிரியம் நாசம் ஆவதில்லை என்று வியாக்கியானம் செய்யப்பட்டது. மேலும் அப்பிரியம் அறிந்தது போல் என்று கூறியதால் அப்பிரியம் அறிகிறது என்று சித்திக்கின்றது. எல்லா பர்யாயங்களிலும் “இது அம்ருதம், இது அபயம், இதுவே பிரஹ்மம் என்பது பிரஜாபதியின் வசனமாகும். பிரஜாபதியின் வசனமும் அதைப்போன்று சுருதியின் வசனமும் உண்மையே ஆகும். அதை குதர்க்கத்தால் மித்யாவாக ஆகும் என்பது பொருந்தாது. ஆகையால் சுருதி வாக்கியங்களைத் தவிர வேறு உத்கிருஷ்டமான பிரமாணம் கிடைப்பது என்பது சம்பவிக்காது.

ननु प्रत्यक्षं दुःखाद्यप्रियवेत्तृत्वमव्यभिचार्यनुभूयत इति चेत् , न, जरादिरहितो जीर्णोऽहं जातोऽहमायुष्मान्गौरः कृष्णो मृतः — इत्यादिप्रत्यक्षानुभववत्तदुपपत्तेः । सर्वमप्येतत्सत्यमिति चेत् , अस्त्येवैतदेवं दुरवगमम् , येन देवराजोऽप्युदशरावादिदर्शिताविनाशयुक्तिरपि मुमोहैवात्र ‘विनाशमेवापीतो भवति’ इति ।

அனுவாதம் - ஆனால் துக்கம் முதலிய அப்பிரியத்தை அறிவது நிச்சயமான பிரத்யக்ஷ அனுபவமாகிறது என்று கூறுவது சரியல்ல. ஏன் எனில் நான் மூப்பு முதலியவை அற்றவன், மூப்பினால் பீடிக்கப்பட்டு உள்ளேன், நான் பிறந்திருக்கின்றேன், நான் ஆயுள் உடையவன், நான் வெள்ளை நிறம் உடையவன், நான் கருப்பு நிறமுடையவன், நான் மரணம் அடைவேன் என்பது முதலிய பிரத்யக்ஷ அனுபவத்திற்கு சமமாகவும் (அப்பிரியத்தை அறிவது) சம்பவிக்கும். இவை எல்லாம் சத்தியம் (உண்மை) என்று கூறினால் அது உண்மையில் அவ்வாறு அறிவது முடியாதது ஆகும். ஆகையால் ஆத்மாவின் நாசமற்றதின் சம்பந்தத்தில் ஜலபாத்திரம் முதலிய யுக்திகளைக் காட்டிய பின்னரும் அதைக் காண்பதற்கு இந்த மோக அவஸ்தையில் அது விநாசத்தையே அடையும்,

तथा विरोचनो महाप्राज्ञः प्राजापत्योऽपि देहमात्रात्मदर्शनो बभूव । तथा इन्द्रस्य आत्मविनाशभयसागरे एव वैनाशिका न्यमज्जन् । तथा साङ्ख्या द्रष्टारं देहादिव्यतिरिक्तमवगम्यापि त्यक्तागमप्रमाणत्वात् मृत्युविषये एव अन्यत्वदर्शने तस्थुः । तथा अन्ये काणादादिदर्शनाः कषायरक्तमिव क्षारादिभिर्वस्त्रं नवभिरात्मगुणैर्युक्तमात्मद्रव्यं विशोधयितुं प्रवृत्ताः । तथा अन्ये कर्मिणो बाह्यविषयापहृतचेतसः वेदप्रमाणा अपि परमार्थसत्यमात्मैकत्वं सविनाशमिव इन्द्रवन्मन्यमाना घटीयन्‍त्रवत् आरोहावरोहप्रकारैरनिशं बम्भ्रमन्ति ; किमन्ये क्षुद्रजन्तवो विवेकहीनाः स्वभावत एव बहिर्विषयापहृतचेतसः ।

அனுவாதம் - மஹா புத்திமானாகிய பிரஜாபதியின் புத்திரனாக விரோசனன் இருந்தபோதிலும் தேஹத்தில் மாத்திரமே ஆத்ம புத்தியை வைத்தான். அவ்வாறே வைநாசிகர்களும் இந்திரனின் ஆத்மரூப விநாச பயத்தை சமுத்திரத்தில் மூழ்கியதுபோல் பார்த்தார்கள். அவ்வாறே சாங்கியர்கள் திருஷ்டாவை (ஆத்மாவை) தேஹத்தைக் காட்டிலும் வேறாக அறிந்து ஆகம பிரமாணத்தை ஏற்றுக்கொள்ளாததால் மிருத்யுவின் விஷயரூபமான பேத தர்சனத்தில் ஈடுபடுகின்றனர். அவ்வாறே மற்ற காணாதி தர்சிகள் (மதவாதிகள்) காவி நிறத்தை அடைந்த வஸ்திரத்தை ரசாயணம் முதலியவைகளால் சுத்தம் செய்வது போல் ஒன்பது குணங்களுடன் கூடிய ஆத்ம வஸ்துவை சுத்தம் செய்ய முற்படுகின்றனர். அவ்வாறே மற்ற கர்மிஷ்டர்கள் பாஹ்ய (வெளி) விஷயங்களில் பற்று உடையவர்களாய் வேதத்தைப் பிரமாணமாக ஏற்றுக்கொண்டாலும் இந்திரனைப் போன்று பரமார்த்த சத்ய ஆத்ம ஏகத்துவத்தை தன்னுடைய விநாசம் என்று கருதி நீர் இறைக்கும் எந்திரம் போல் இரவும் பகலும் மேலும் கீழும் சென்று கொண்டும், வந்து கொண்டும் இருக்கின்றனர். மற்ற ஸ்வபாவமாகவே வெளி விஷயங்களினால் ஈர்க்கப்பட்ட மனதுடைய அவிவேகிகளாகிய கீழான ஜீவர்களைப் பற்றி என்ன கூறுவது.?

तस्मादिदं त्यक्तसर्वबाह्यैषणैः अनन्यशरणैः परमहंसपरिव्राजकैः अत्याश्रमिभिर्वेदान्तविज्ञानपरैरेव वेदनीयं पूज्यतमैः प्राजापत्यं च इमं सम्प्रदायमनुसरद्भिः उपनिबद्धं प्रकरणचतुष्टयेन । तथा अनुशासति अद्यापि ‘त एव नान्ये’ इति ॥

அனுவாதம் - ஆகையால் எவர் எல்லா பாஹ்ய ஏஷணைகளை (ஆசைகளை) தியாகம் செய்து வேறு எந்த ஒரு கதியில்லை என்று இருக்கும்பொழுது எவர் பிரஜாபதியின் இந்த சம்பிரதாயத்தை அனுசரிக்கும் அந்த வேதாந்த விக்ஞானத்தின் பரமாய் இருக்கும் அதி ஆஸ்ரமியான பூஜைக்குரிய பிரஜாபதியினால் பிரதிபாதனம் செய்யப்பட்ட நான்கு பிரகரணத்தால் அறியவேண்டும். அவ்வாறே இன்றும் அதனை உபதேசிக்கின்றனர். வேறு ஒன்றை அல்ல.

तत्र अशरीरस्य सम्प्रसादस्य अविद्यया शरीरेणाविशेषतां सशरीरतामेव सम्प्राप्तस्य शरीरात्समुत्थाय स्वेन रूपेण यथा अभिनिष्पत्तिः, तथा वक्तव्येति दृष्टान्त उच्यते —

அனுவாதம் - அ.கை - இவ்வாறான அவஸ்தையில் அவித்யாவசத்தால் சரீரத்துடன் விசேஷமற்று அதாவது சரீரத்தை அடைந்து சரீரமற்ற சம்பிரசாதத்தின் சரீரத்திலிருந்து மேல் எழுந்து தன்னுடைய ஸ்வரூபத்தை அடைகிறது என்று கூறவேண்டும் என்பதற்காக இந்த திருஷ்டாந்தம் கூறப்படுகிறது.

अशरीरो वायुः अविद्यमानं शिरःपाण्यादिमच्छरीरमस्येत्यशरीरः । किं च अभ्रं विद्युत्स्तनयित्नुरित्येतानि च अशरीराणि । तत् तत्रैवं सति वर्षादिप्रयोजनावसाने यथा, अमुष्मादिति भूमिष्ठा श्रुतिः द्युलोकसम्बन्धिनमाकाशदेशं व्यपदिशति, एतानि यथोक्तान्याकाशसमानरूपतामापन्नानि स्वेन वाय्वादिरूपेणागृह्यमाणानि आकाशाख्यतां गतानि —

அனுவாதம் - வாயு சரீரமற்றது. அதற்கு தலை கை முதலியவைகளை உடைய சரீரம் இல்லாததால் சரீரமற்றது அதாவது அசரீரம். மேலும் மேகம், மின்னல், இடி ஆகிய இவைகளும் சரீரமற்றவை. இவ்வாறு இருந்தாலும் மழை முதலியைவைகளின் பிரயோஜனம் பூர்த்தியானபின் அது (ஆகாசத்திலிருந்து எழுந்து) இவ்வாறு பூமியில் இருக்கும் சுருதி த்யுலோக சம்பந்தமுடைய ஆகாசத்தைப் பரோக்ஷ ரூபமாக விளக்கி இருக்கிறது. இவ்வாறு கூறப்பட்ட இவைகள் ஆகாசத்திற்கு சமானமான ரூபங்களை அடைந்து தன்னுடைய வாயு முதலிய ரூபங்களை கிரஹித்துக்கொள்ளாமல் ஆகாசம் எனப்படுவதை அடைகிறது.

यथा सम्प्रसादः अविद्यावस्थायां शरीरात्मभावमेव आपन्नः, तानि च तथाभूतान्यमुष्मात् द्युलोकसम्बन्धिन आकाशदेशात्समुत्तिष्टन्ति वर्षणादिप्रयोजनाभिनिर्वृत्तये । कथम् ? शिशिरापाये सावित्रं परं ज्योतिः प्रकृष्टं ग्रैष्मकमुपसम्पद्य सावित्रमभितापं प्राप्येत्यथः । आदित्याभितापेन पृथग्भावमापादिताः सन्तः स्वेन स्वेन रूपेण पुरोवातादिवायुरूपेण स्तिमितभावं हित्वा अभ्रमपि भूमिपर्वतहस्त्यादिरूपेण विद्युदपि स्वेन ज्योतिर्लतादिचपलरूपेण स्तनयित्नुरपि स्वेन गर्जिताशनिरूपेणेत्येवं प्रावृडागमे स्वेन स्वेन रूपेणाभिनिष्पद्यन्ते ॥

அனுவாதம் - எவ்வாறு சம்பிரசாதம் அவித்யா அவஸ்தையில் சரீர ஆத்ம பாவத்தை அடைகிறது. அவ்வாறு அந்த ரூபத்தை அடையும் அவை எல்லா மழை முதலியவைகளின் பிரயோஜனத்திற்காக இந்த த்யுலோக சம்பந்தியான ஆகாச தேசத்திலிருந்து எழுகிறது. எவ்வாறு எழுகிறது? பனி (குளிர்) காலம் முடிந்தவுடன் சூரியனின் பரம தேஜஸ்ஸினால் வெயில் (கோடை) காலம் உச்சகட்டமாகி சூரியனின் தேஜஸ்ஸால் தாபத்தை அடைந்து அதாவது சூரியனின் உஷ்ணத்தை அடைந்து அந்த சூரியனின் மிகுந்த தாபத்தால் வெவ்வேறு பாவத்தை அடைந்து தன் தன் ஸ்வரூபத்தை அடைகின்றன. அவைகளில் வாயு கிழக்கு முதலிய வாயு ரூபமாகவும் மேலும் மேகமும், பூமி, மலை, யானை முதலிய ரூபங்களையும் மின்னலும் தன்னுடைய அசையும் தன்மை ரூபமான பிரகாசமான கொடி போன்ற ரூபத்தையும், அவ்வாறே இடியும் தன் ரூபமான சப்தம் செய்யும் இடியாகவும் ஆகின்றன.

यथा अयं दृष्टान्तो

அனுவாதம் - அ.கை - எவ்வாறு இந்த திருஷ்டாந்தமோ -

वाय्वादीनामाकाशादिसाम्यगमनवदविद्यया संसारावस्थायां शरीरसाम्यमापन्नः अहममुष्य पुत्रो जातो जीर्णो मरिष्ये — इत्येवंप्रकारं प्रजापतिनेव मघवान् यथोक्तेन क्रमेण नासि त्वं देहेन्द्रियादिधर्मा तत्त्वमसीति प्रतिबोधितः सन् स एष सम्प्रसादो जीवोऽस्माच्छरीरादाकाशादिव वाय्वादयः समुत्थाय देहादिविलक्षणमात्मनो रूपमवगम्य देहात्मभावनां हित्वेत्येतत् , स्वेन रूपेण सदात्मनैवाभिनिष्पद्यत इति व्याख्यातं पुरस्तात् ।

அனுவாதம் - வாயு முதலியவைகள் ஆகாசத்திற்கு சமானமாக ஆகியதைப்போல் அவித்யா வசமான சம்சார அவஸ்தையில் சரீரத்தைப்போன்று அடைந்து நான் இவருடைய புத்திரன், நான் பிறந்தேன், நான் முதுமையை அடைவேன், நான் இறப்பேன் என்று இவ்வாறு என்னமுடைய இந்திரனுக்கு பிரஜாபதியினால் கூறப்பட்ட கிரமமாக தேஹ இந்திரியங்களாகிய தர்மங்கள் உடையவன் அல்ல நீ. நீ அதுவாகவே இருக்கிறாய் என்று அவனுக்கு அறிவுருத்தி (போதித்து) இந்த சம்பிரஸாத ஜீவன் இந்த சரீரத்திலிருந்து ஆகாச வாயு முதலியவைகளைவிட வேறான ஆத்மாவின் ரூபத்தை அறிந்து அதாவது தேஹாத்ம பாவத்தை விடுவதாகும். தன் ரூபமான ஆத்மாவில் எப்பொழுதும் நிலைபெற்றுள்ளது என்பது முன்பே வியாக்கியானம் செய்யப்பட்டது.

स येन स्वेन रूपेण सम्प्रसादोऽभिनिष्पद्यते — प्राक्प्रतिबोधात् तद्भ्रान्तिनिमित्तात्सर्पो भवति यथा रज्जुः, पश्चात्कृतप्रकाशा रज्ज्वात्मना स्वेन रूपेणाभिनिष्पद्यते, एवं च स उत्तमपुरुषः उत्तमश्चासौ पुरुषश्चेत्युत्तमपुरुषः स एव उत्तमपुरुषः । अक्षिस्वप्नपुरुषौ व्यक्तौ अव्यक्तश्च सुषुप्तः समस्तः सम्प्रसन्नः अशरीरश्च स्वेन रूपेणेति । एषामेव स्वेन रूपेणावस्थितः क्षराक्षरौ व्याकृताव्याकृतावपेक्ष्य उत्तमपुरुषः ; कृतनिर्वचनो हि अयं गीतासु ।

அனுவாதம் - அது எந்த தன்னுடைய ரூபமான சம்பிரஸாதத்தில் நிலைக்கின்றதோ - எவ்வாறு விவேகம் உண்டாவதற்கு முன் பிராந்தியின் காரணமாக எவ்வாறு கயிறு சர்ப்பமாக ஆகிறதோ மேலும் வெளிச்சம் ஏற்பட்டவுடன் தன் ஸ்வரூபமாகிய கயிறாக அறியப்படுகிறது. அவ்வாறே அந்த உத்தம புருஷன் அதாவது உத்தமனாய் இருப்பதால் உத்தம புருஷன் எனப்படுகிறான். அந்த உத்தம புருஷனே கண்ணிலும் ஸ்வப்னத்திலும் வியக்தமாக (வெளிப்படையாக)க் காணப்படுகின்றான். விளங்குகின்ற புருஷன் தன்னுடைய ஸ்வாபாவிக ரூபத்தில் நிலைபெற்று நல்லவிதமாக லீனமாகியும், சம்பிரசன்னமாயும், அவ்யக்த்தமாயும் எந்த க்ஷர, அக்ஷர புருஷனோ அதை ஆஸ்ரயித்து அது தன்னுடைய ஸ்வபாவமான ரூபத்தில் நிலைத்து உத்தம புருஷனாகிறது. இதன் நிரூபணம் கீதையில் உள்ளது.

सः सम्प्रसादः स्वेन रूपेण तत्र स्वात्मनि स्वस्थतया सर्वात्मभूतः पर्येति क्वचिदिन्द्राद्यात्मना जक्षत् हसन् भक्षयन् वा भक्ष्यान् उच्चावचान् ईप्सितान् क्वचिन्मनोमात्रैः सङ्कल्पादेव समुत्थितैर्ब्राह्मलौकिकैर्वा क्रीडन् स्त्र्यादिभिः रममाणश्च मनसैव, नोपजनम् , स्त्रीपुंसयोरन्योन्योपगमेन जायत इत्युपजनम् आत्मभावेन वा आत्मसामीप्येन जायत इत्युपजनमिदं शरीरम् , तन्न स्मरन् । तत्स्मरणे हि दुःखमेव स्यात् , दुःखात्मकत्वात् तस्य ।

அனுவாதம் - அந்த சம்பிரதாஸம் தன்னுடைய ஸ்வரூபத்தால் அங்கு ஸ்வாத்மாவில் தானாகவே இருந்துகொண்டு சர்வாத்மரூபமாக ஆகி எங்கும் சஞ்சரிக்கின்றது. சில சமயம் இந்திரன் முதலிய ரூபமாய் “जक्षत्” (ஜக்ஷத்) அதாவது சிரித்துக்கொண்டும் அல்லது நல்லதோ, கெட்டதோ தான் விரும்பியதை சாப்பிட்டுக்கொண்டும், சில சமயம் மனதின் சங்கல்பத்தின் மாத்திரத்தாலேயே உண்டான அல்லது பிரஹ்மலோக சம்பந்தமான போகங்களுடன் விளையாடிக்கொண்டும், ஸ்திரீ முதலியவைகளுடன் மனதால் ரமித்துக்கொண்டும் உபஜனத்தை அதாவது ஸ்திரீ புருஷர்களின் ஒருவருக்கொருவரின் சேர்ந்து இருப்பதால் இந்த சரீரம் உண்டாகின்றது. அல்லது தன் ரூபமாகவே தன் சமீபமாக இருப்பதினால் உண்டாகிறது என்பதை மறந்து இந்த சரீரம் சஞ்சாரம் செய்கிறது. அதை நினைத்தால் (சரீரம்) துக்காத்மகமாய் இருப்பதால் துக்கமே ஏற்படும்.

नन्वनुभूतं चेत् न स्मरेत् असर्वज्ञत्वं मुक्तस्य ;

அனுவாதம் - சங்கை - இந்த அனுபவித்த சரீரத்தை நினைக்கவில்லையென்றால் அப்பொழுது முக்தனுக்கு சர்வக்ஞத்தன்மை சித்திக்காது.

नैष दोषः । येन मिथ्याज्ञानादिना जनितम् तच्च मिथ्याज्ञानादि विद्यया उच्छेदितम् , अतस्तन्नानुभूतमेवेति न तदस्मरणे सर्वज्ञत्वहानिः । न हि उन्मत्तेन ग्रहगृहीतेन वा यदनुभूतं तदुन्मादाद्यपगमेऽपि स्मर्तव्यं स्यात् ; तथेहापि संसारिभिरविद्यादोषवद्भिः यदनुभूयते तत्सर्वात्मानमशरीरं न स्पृशति, अविद्यानिमित्ताभावात् ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - இந்த தோஷம் இல்லை. ஏன் எனில் எந்த மித்யாஞானம் முதலியவைகளால் உண்டான சரீரத்தின் உத்பத்தி அந்த மித்யாஞானம் முதலியவை வித்யையினால் நாசமானபின் அதை அனுபவிப்பது இல்லை. ஆகையால் அதை நினைக்காததால் சர்வக்ஞத்தின் நாசம் உண்டாகாது. உன்மத்தத்தால் பீடிக்கப்பட்ட புருஷனுக்கு அனுபவம் ஏற்பட்டு அந்த உன்மத்தம் நீங்கிய பின்னரும் அதை நினைக்க வேண்டும் என்பது இல்லை. அவ்வாறே இங்கும் சரீரத்திற்கு அவித்யா தோஷமுடைய சம்சாரிகளால் அனுபவம் ஏற்படுகிறது. அவ்வாறு சரீரமற்ற சர்வாத்மாவை அவித்யையின் நிமித்தம் இல்லாததால் அதை ஸ்பரிசிக்காது.

ये तु उच्छिन्नदोषैर्मृदितकषायैः मानसाः सत्याः कामा अनृतापिधाना अनुभूयन्ते विद्याभिव्यङ्ग्यत्वात् , त एव मुक्तेन सर्वात्मभूतेन सम्बध्यन्त इति आत्मज्ञानस्तुतये निर्दिश्यन्ते ; अतः साध्वेतद्विशिनष्टि — ‘य एते ब्रह्मलोके’ (छा. उ. ८ । १२ । ५) इति । यत्र क्वचन भवन्तोऽपि ब्रह्मण्येव हि ते लोके भवन्तीति सर्वात्मत्वाद्ब्रह्मण उच्यन्ते ॥

அனுவாதம் - ஆனால் எவர்களுடைய தோஷம் நீங்கிவிட்டதோ. அவ்வாறே ராகம், துவேஷம் முதலிய விஷயங்கள் நஷ்டமாகி விட்டதோ அவர்களுடைய மானச சத்ய காமனைகள் பொய்யாக இருந்தாலும் வித்யையினால் வெளிப்படுவதால் (அபிவியங்க்யமாவதால்) அனுபவிக்கப்படுகின்றன. அந்த முக்த புருஷர்களாகிய சர்வாத்ம ரூபத்தால் சம்பந்தப்படுகிறது. என்று ஆத்ம ஞானம் துதிக்கப்படுகிறது என்று நிர்தேசம் செய்யப்படுகிறது. இது சரிதான் என்பது “य एते ब्रह्मलोके” (ய ஏதே பிரஹ்மலோகே) இதனால் கூறப்படுகிறது. எவை எல்லாம் இருக்கிறதோ அவைகள் பிரஹ்ம லோகத்திலேயே இருக்கின்றன என்பதாலும் சர்வாத்மாவாய் இருப்பதாலும் பிரஹ்மம் என்று கூறுகின்றனர்.

ननु कथमेकः सन् नान्यत्पश्यति नान्यच्छृणोति नान्यद्विजानाति स भूमा कामांश्च ब्राह्मलौकिकान्पश्यन्रमते इति च विरुद्धम् , यथा एको यस्मिन्नेव क्षणे पश्यति स तस्मिन्नेव क्षणे न पश्यति च इति ।

அனுவாதம் - சங்கை - ஆனால் எவ்வாறு ஒன்றாகவே இருந்துகொண்டு நான் வேறு ஒன்றைப் பார்க்கவில்லை, மற்றதைக் கேட்கவில்லை, வேறு ஒன்றையும் அறியவில்லை என்னும் அந்த பூமா, பிரஹ்மலோக சம்பந்தமான போகங்களை கண்டு ரமிக்கிறது என்பது விருத்தமாகும். எவ்வாறு ஒரு புருஷன் அதே சமயத்தில் பார்க்கிறான், பார்க்கவில்லை என்பது போல் ஆகுமே -

नैष दोषः, श्रुत्यन्तरे परिहृतत्वात् । द्रष्टुर्दृष्टेरविपरिलोपात्पश्यन्नेव भवति ; द्रष्टुरन्यत्वेन कामानामभावान्न पश्यति च इति । यद्यपि सुषुप्ते तदुक्तम् , मुक्तस्यापि सर्वैकत्वात्समानो द्वितीयाभावः । ‘केन कं पश्येत्’ (बृ. उ. २ । ४ । १४) इति च उक्तमेव ।

அனுவாதம் - ஸமாதானம் - வேறு சுருதியில் இதை நிராகரித்திருப்பதால் இந்த தோஷம் இல்லை. திருஷ்டா திருஷ்டியைக் காட்டிலும் மாறுபாடு அற்றதால் பார்ப்பது போல் இருக்கிறது. திருஷ்டாவைக்காட்டிலும் வேறாக போகங்கள் (காமனைகள்) இல்லாததால் பார்ப்பது இல்லை. ஆனாலும் சுழுப்தியில் எது கூறப்பட்டதோ அதுவே முக்தனுக்கும் எல்லாம் ஏகத்துவமாய் த்விதீயம் அற்றதாய் இருப்பது சமானமாகும். “केन कं पश्येत्” (கேன கம் பச்யேத்) என்று கூறப்பட்டதே.

अशरीरस्वरूपोऽपहतपाप्मादिलक्षणः सन् कथमेष पुरुषोऽक्षिणि दृश्यत इत्युक्तः प्रजापतिना ? तत्र यथा असावक्षिणि साक्षाद्दृश्यते तद्वक्तव्यमितीदमारभ्यते । तत्र को हेतुरक्षिणि दर्शने इति, आह —

அனுவாதம் - சரீரமற்ற அபஹதபாப்மா முதலிய லக்ஷணமுடையதாய் இருந்துகொண்டு இந்த புருஷன் கண்ணில் காணப்படுகிறது என்று எவ்வாறு பிரஜாபதி கூறினார்? அங்கு எவ்வாறு அந்த கண்ணில் சாக்ஷாத்தாகக் காணப்படுகிறது கூறவேண்டும் என்பதற்காக இது ஆரம்பிக்கப்படுகிறது கண்ணின் உள்ளே அதை காண்பிப்பதற்கு என்ன காரணம் என்று சுருதி கூறுகிறது.

स दृष्टान्तः यथा प्रयोग्यः, प्रयोग्यपरो वा स-शब्दः, प्रयुज्यत इति प्रयोगः, अश्वो बलीवर्दो वा यथा लोके आचरत्यनेनेत्याचरणः रथः अनो वा तस्मिन्नाचरणे युक्तः तदाकर्षणाय, एवमस्मिञ्छरीरे रथस्थानीये प्राणः पञ्चवृत्तिरिन्द्रियमनोबुद्धिसंयुक्तः प्रज्ञात्मा विज्ञानक्रियाशक्तिद्वयसंमूर्छितात्मा युक्तः स्वकर्मफलोपभोगनिमित्तं नियुक्तः, ‘कस्मिन्न्वहमुत्क्रान्ते उत्क्रान्तो भविष्यामि कस्मिन्वा प्रतिष्ठिते प्रतिष्ठास्यामीति’ (प्र. उ. ६ । ३) ईश्वरेण राज्ञेव सर्वाधिकारी दर्शनश्रवणचेष्टाव्यापारेऽधिकृतः । तस्यैव तु मात्रा एकदेशश्चक्षुरिन्द्रियं रूपोपलब्धिद्वारभूतम् ॥

அனுவாதம் - அந்த திருஷ்டாந்தம் எவ்வாறோ அவ்வாறு கட்டப்பட்டுள்ளது. இதில் உள்ள “सः” (ச: அந்த) என்ற சப்தம் கட்டுப்பட்டுள்ளது என்பதாகும். எவ்வாறு குதிரையோ, காளையோ கட்டப்படுவது போல் ஆகும். எவ்வாறு உலகில் எல்லாம் திரிகின்றனவோ அவ்வாறு திரந்துகொண்டு இருப்பது எவ்வாறு ரதத்திலோ, வண்டியிலோ கட்டப்பட்டு அவைகள் (குதிரை, மாடு) இழுக்கப்படுகிறது. அவ்வாறே ரதஸ்தாணீயமான சரீரத்தில் ஐந்து விருத்திகளுடைய பிராணன், இந்திரியம், மனம், புத்திகளுடன் சேர்க்கப்பட்டு பிரக்ஞாத்மா, விக்ஞான சக்தி, கிரியா சக்தி ஆகிய இரு சக்திகளுடனும் சேர்ந்து அதாவது தன்னுடைய கர்மபலத்தை அனுபவிப்பதற்காக கட்டப்படுகிறது. (சேர்க்கப்படுகிறது). “कस्मिन्न्वहमुत्क्रान्त उत्क्रामन्तो भविष्यामि कस्मिन्वा प्रतिष्द्भिते प्रतिष्द्भास्यामि” (கஸ்மின்வஹமுத்க்ராந்த உத்க்ராமந்தோ பவிஷ்யாமி கஸ்மின்வா ப்ரதிஷ்டிதே ப்ரதிஷ்டாஸ்யாமி) என்று ராஜா எவ்வாறு சர்வ அதிகாரத்தன்மை உடையவராய் எல்லோரையும் காரியங்களில் ஈடுபடச் செய்கிறாரோ அவ்வாறு ஈஸ்வரனால் தர்சன, சிரவண மேலும் செயல்கள் முதலிய வியவகாரங்களில் பிராணனை அதிகாரியாகச் செய்தார். ரூபத்தை அறிவதற்கான வழியாக உள்ள கண் இந்திரியம் மாத்திரம் என்றது ஏகதேசமாகும்.

अथ यत्र कृष्णतारोपलक्षितम् आकाशं देहच्छिद्रम् अनुविषण्णम् अनुषक्तम् अनुगतम् , तत्र स प्रकृतः अशरीर आत्मा चाक्षुषः चक्षुषि भव इति चाक्षुषः तस्य दर्शनाय रूपोपलब्धये चक्षुः करणम् ; यस्य तत् देहादिभिः संहतत्वात् परस्य द्रष्टुरर्थे, सोऽत्र चक्षुषि दर्शनेन लिङ्गेन दृश्यते परः अशरीरोऽसंहतः । ‘अक्षिणि दृश्यते’ इति प्रजापतिनोक्तं सर्वेन्द्रियद्वारोपलक्षणार्थम् ; सर्वविषयोपलब्धा हि स एवेति । स्फुटोपलब्धिहेतुत्वात्तु ‘अक्षिणि’ इति विशेषवचनं सर्वश्रुतिषु । ‘अहमदर्शमिति तत्सत्यं भवति’ इति च श्रुतेः ।

அனுவாதம் - மேலும் இங்கு (ஜாக்ரதா அவஸ்தையில்) இந்த கருவிழியின் உபலக்ஷித்தமான (வெளிப்படுத்தப்பட்ட) ஆகாசம் தேஹத்தில் உள்ளே உள்ள வெளியில் (துளையில்) அனுகதமாய் இருக்கும். அவஸ்தையில் இந்த சரீர ஆத்மா சாக்ஷீஷம் - அதாவது கண்களில் இருப்பதால் சாக்ஷீசம் எனப்படுகிறது. அதைப்பார்ப்பதற்காக ரூபத்தை அறிவதற்கு கண் (சக்ஷீ) காரணமாகிறது. தேஹம் முதலியவைகளுடன் கலந்து இருப்பதால் அந்த பரதிருஷ்டாவிற்கு சக்ஷீ இந்த கரணமாகும். அந்த பர சரீரமற்ற ஆத்மா இந்த நேத்திரத்தின் அந்தர்கத தர்சன ரூப லிங்கத்தால் அந்த ஒன்றுடனும் ஒட்டாமல் இருப்பது காணப்படுகிறது. “अक्षिणि दृश्यते” (அக்ஷிணி த்ருஷ்யதே) என்று பிரஜாபதியினால் கூறப்பட்டது. எல்லா இந்திரியங்களின் துவாரத்தின் உபலக்ஷணத்தின் பொருட்டாகும். அதாவது அது எல்லா விஷயங்களையும் அறியச்செய்வதாகும். ஸ்பஷ்டமாக அறியப்படுவதற்குக் காரணம் ஆவதால் “अक्षिणि” (அக்ஷிணி) என்று சுருதிகளிலும் இது விசேஷ வசனமாகும். “अहमदर्शमिति तत्सत्यं भवति” (அஹமதர்ஷமிதி தத்சத்யம் பவதி) என்ற சுருதியினால் சித்திக்கிறது.

अथापि योऽस्मिन्देहे वेद ; कथम् ? इदं सुगन्धि दुर्गन्धि वा जिघ्राणीति अस्य गन्धं विजानीयामिति, स आत्मा, तस्य गन्धाय गन्धविज्ञानाय घ्राणम् । अथ यो वेद इदं वचनम् अभिव्याहराणीति वदिष्यामीति, स आत्मा, अभिव्याहरणक्रियासिद्धये करणं वागिन्द्रियम् । अथ यो वेद — इदं शृणवानीति, स आत्मा, श्रवणाय श्रोत्रम् ॥

அனுவாதம் -இவ்வாறு இந்த சரீரத்தில் இதை எவ்வாறு அறிகிறான்? நான் நல்ல வாசனையையோ, கெட்ட வாசனையையோ முகர்கின்றேன் என்று அறிகிறதோ அது ஆத்மா. அதனுடைய வாசனை என்பது அந்த வாசனையின் ஞானத்திற்கு கிராணன் (இந்திரியம்) ஆகும். மேலும் எவன் ஒருவன் உச்சாரணம் செய்கின்றேன் என்று அறிகின்றானோ அதாவது அவ்வாறு பேசுவது ஆத்மா. அதன் சப்த உச்சாரண கிரியைக்கு வாக் இந்திரியம் கரணமாகும். அவ்வாறே நான் சிரவணிக்கின்றேன் (கேட்கின்றேன்) என்று அறிகின்றானோ அது ஆத்மா. அந்த சப்த சிரவணத்திற்கு ஸ்ரோத்திர இந்திரியம் கரணமாகும்.

अथ यो वेद — इदं मन्वानीति मननव्यापारमिन्द्रियासंस्पृष्टं केवलं मन्वानीति वेद, स आत्मा, मननाय मनः । यो वेद स आत्मेत्येवं सर्वत्र प्रयोगात् वेदनमस्य स्वरूपमित्यवगम्यते — यथा यः पुरस्तात्प्रकाशयति स आदित्यः, यो दक्षिणतः यः पश्चात् उत्तरतो य ऊर्ध्वं प्रकाशयति स आदित्यः — इत्युक्ते प्रकाशस्वरूपः स इति गम्यते ।

அனுவாதம் - மேலும் எது இதை மனனம் செய்கிறேன் என்று அறிகிறதோ அதாவது பாஹ்ய இந்திரியங்கள் அற்று கேவலம் மனனம் செய்கிறேன் என்று அறிவது ஆத்மா ஆகும். மனனம் செய்வதற்கு மனம் காரணமாகிறது. “यो वेद स आत्मा” (யோ வேத ச ஆத்மா) என்று எங்கும் பிரயோகம் செய்யப்பட்டுள்ளதால் அறிவது “वेदनम्”வேதனம்) என்பது அதன் ஸ்வரூபம் என்று அறியப்படுகிறது. எவ்வாறு “य पुरस्तात्प्रकाशयति स आदित्यो यो दक्षिणतो यः पश्चात् उत्तरतो य ऊर्ध्वं प्रकाशयति स आदित्यः” (ய புரஸ்தாத் பிரகாசயதி ச ஆதித்யோ யோ தக்ஷிணதோ ய: பஸ்சாய உத்ரதோ ய ஊர்த்வம் பிரகாசயதி ச ஆதித்ய:) என்று கூறுவதால் (சூரியன்) பிரகாச ஸ்வரூபம் என்று அறியப்படுகிறது.

दर्शनादिक्रियानिर्वृत्त्यर्थानि तु चक्षुरादिकरणानि । इदं च अस्य आत्मनः सामर्थ्यादवगम्यते — आत्मनः सत्तामात्र एव ज्ञानकर्तृत्वम् , न तु व्यापृततया — यथा सवितुः सत्तामात्र एव प्रकाशनकर्तृत्वम् , न तु व्यापृततयेति — तद्वत् ।

அனுவாதம் - நேத்திரம் முதலிய கரணங்கள் தர்சனம் முதலிய கிரியைகளை செயல்படுத்துகின்றன. இது அந்த ஆத்மாவின் சாமர்த்தியத்தால் என்று அறியப்படுகிறது. ஆத்மாவின் சத்தாமாத்திரமே ஞான கர்த்திருவம் ஆகும். அதன் வியாப்தியினால் அல்ல. எவ்வாறு சூரியன் சத்தாமாத்திரமாகவே இருந்துகொண்டு பிரகாசப்படுத்தும் கர்த்திருத்துவமோ அதன் வியாப்த்தியும் அல்லவா அவ்வாறு ஆகும்.

मनोऽस्य आत्मनो दैवमप्राकृतम् इतरेन्द्रियैरसाधारणं चक्षुः चष्टे पश्यत्यनेनेति चक्षुः । वर्तमानकालविषयाणि च इन्द्रियाणि अतो अदैवानि तानि । मनस्तु त्रिकालविषयोपलब्धिकरणं मृदितदोषं च सूक्ष्मव्यवहितादिसर्वोपलब्धिकरणं च इति दैवं चक्षुरुच्यते । स वै मुक्तः स्वरूपापन्नः अविद्याकृतदेहेन्द्रियमनोवियुक्तः सर्वात्मभावमापन्नः सन् एष व्योमवद्विशुद्धः सर्वेश्वरो मनउपाधिः सन् एतेनैवेश्वरेण मनसा एतान्कामान् सवितृप्रकाशवत् नित्यप्रततेन दर्शनेन पश्यन् रमते ।

அனுவாதம் - மனம் இந்த ஆத்மாவின் தெய்வசக்ஷு அப்ராக்ருதம் அதாவது மற்ற இந்திரியங்ளைக் காட்டிலும் அசாதரணமாக சக்ஷு ஆகும். சக்ஷு என்பது அதை வைத்துப்பார்க்கிறான் என்பதால் சக்ஷு. நிகழ்கால விஷயங்களை விஷயம் செய்யும் இந்திரியங்கள் அதெய்வகமாகும். மனதோவெனில் மூன்று கால விஷயங்களை அறியும் கரணமாகும். தோஷமற்றதும் சூக்ஷ்மமானதும் அவ்வாறே வியவஹித எல்லா பதார்த்தங்களையும் அறியும் சாதனமாகும். ஆகையால் அது தெய்வ சக்ஷு எனப்படுகிறது. அவ்வாறே அந்த ஆத்மஸ்வரூபத்தில் நிலைத்திருக்கும் முக்தன் அவித்யையினால் ஏற்பட்ட தேஹ இந்திரிய மனம் நீங்கி சர்வாத்மபாவத்தை அடைந்து அவன் ஆகாயம் போல் விசுத்தமாய் சர்வேஸ்வரன் மனஉபாதி உடையவனாய் அதனாலேயே ஈஸ்வரனால் மனதால் அந்த போகங்களை (காமனைகளை) சூரிய பிரகாசம்போல் நித்யம் வெளிப்படும் திருஷ்டியினால் பார்த்து ரமிக்கின்றான்.

कान्कामानिति विशिनष्टि —

அனுவாதம் - அ.கை - எந்த போகங்களுக்கும் தேவதை? இதைக்குறித்து சுருதி விசேஷமாக விளக்குகிறது.

य एते ब्रह्मणि लोके हिरण्यनिधिवत् बाह्यविषयासङ्गानृतेनापिहिताः सङ्कल्पमात्रलभ्याः तानित्यर्थः । यस्मादेष इन्द्राय प्रजापतिनोक्त आत्मा, तस्मात् ततः श्रुत्वा तमात्मानमद्यत्वेऽपि देवा उपासते । तदुपासनाच्च तेषां सर्वे च लोका आत्ताः प्राप्ताः सर्वे च कामाः । यदर्थं हि इन्द्रः एकशतं वर्षाणि प्रजापतौ ब्रह्मचर्यमुवास, तत्फलं प्राप्तं देवैरित्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - எந்த இந்த போகம் தங்கத்தின் நிதிபோல் பிரஹ்ம லோகத்தில் பாஹ்ய விஷயங்களில் ஆசக்தி ரூப (பற்று) மித்யையினால் (பொய்யால்) மறைக்கப்பட்டு சங்கல்ப மாத்திரத்தினாலேயே அவை அடைய யோக்கியம் உடையதாகிறது என்பது பொருள். எதனால் இதை இந்திரனுக்கு பிரஜாபதியினால் இந்த ஆத்மா கூறப்பட்டதோ அதனால் அதைக்கேட்டு இன்றும் அந்த ஆத்மாவை தேவகணங்கள் உபாசிக்கின்றனர். அந்த உபாசனையினால் அவர்கள் எல்லா லோகங்களையும், எல்லா காமனைகளையும் அடைகின்றனர். எதற்காக இந்திரன் பிரஜாபதியிடம் நூ ற்றி ஒரு வருடங்கள் பிரஹ்மச்சரிய வாசத்தால் எந்த பலனை அடைந்தானோ அது தேவகணங்களாலும் அடையப்படுகிறது என்பது அபிப்பிராயம்.

तद्युक्तं देवानां महाभाग्यत्वात् , न त्विदानीं मनुष्याणामल्पजीवितत्वान्मन्दतरप्रज्ञत्वाच्च सम्भवतीति प्राप्ते, इदमुच्यते — स सर्वांश्च लोकानाप्नोति सर्वांश्च कामान् इदानीन्तनोऽपि । कोऽसौ ? इन्द्रादिवत् यः तमात्मानमनुविद्य विजानातीति ह सामान्येन किल प्रजापतिरुवाच । अतः सर्वेषामात्मज्ञानं तत्फलप्राप्तिश्च तुल्यैव भवतीत्यर्थः । द्विर्वचनं प्रकरणसमाप्त्यर्थम् ॥

அனுவாதம் - தேவகணங்கள் மஹா பாக்கியசாலிகள் என்று கூறப்பட்டதோ அது இப்பொழுது உள்ள மனிதர்கள் அல்ப ஆயுள் உடையவராயும் மிகவும் மந்தமான பிரக்ஞை உள்ளவர்களாய் இருப்பதால் அதை அடைதல் சம்பவிக்காது என்றால் இவ்வாறு கூறப்படுகிறது. இப்பொழுது உள்ளவர்களும் எல்லா லோகங்களையும். காமனைகளையும் அடைவர் என்று. அவர் யார்? இந்திரனைப் போல் ஆத்மாவை அறிந்து சாக்ஷாத்தாக அனுபவிக்கின்றனர் என்று எல்லோருக்கும் சமமாகும் என்று பிரஜாபதி கூறினார். ஆகையால் ஆத்மஞானமும், அதன் பலத்தின் அடைவும் (பிராப்தியும்) எல்லோருக்கும் சமானமாகும் என்பது இதன் தாத்பர்யம். இருமுறை “பிரஜாபதி கூறினார்” என்று கூறியது இந்த பிரகரணத்தின் முடிவிற்காக.

श्यामात् शबलं प्रपद्ये इत्यादिमन्त्राम्नायः पावनः जपार्थश्च ध्यानार्थो वा । श्यामः गम्भीरो वर्णः श्याम इव श्यामः हार्दं ब्रह्म अत्यन्तदुरवगाह्यत्वात् तत् हार्दं ब्रह्म ज्ञात्वा ध्यानेन तस्माच्छ्यामात् शबलं शबल इव शबलः अरण्याद्यनेककाममिश्रत्वाद्ब्रह्मलोकस्य शाबल्यं तं ब्रह्मलोकं शबलं प्रपद्ये मनसा शरीरपाताद्वा ऊर्ध्वं गच्छेयम् । यस्मादहं शबलाद्ब्रह्मलोकात् नामरूपव्याकरणाय श्यामं प्रपद्ये हार्दभावं प्रपन्नोऽस्मीत्यभिप्रायः । अतः तमेव प्रकृतिस्वरूपमात्मानं शबलं प्रपद्य इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - (श्यामाच्छबलं प्रपद्य) கருமையிலிருந்து பல்வேறாக அடைவேன் என்பது முதலிய மந்திரங்கள் தூய்மைக்கு தியானத்திற்கு அல்லது ஜபத்திற்காக ஆகிறது. “श्याम” (கருமை) என்பது கம்பீரமான நிறமாகும். ஹிருதயத்தில் இருக்கும் பிரஹ்மம் அறிவதற்கு மிகவும் கடினமானது. ஆகையால் கருமை (இருளைப்) போன்று கருமையானது. அந்த ஹிருதயத்தில் இருக்கும் பிரஹ்மத்தை அறிந்து தியானத்தின் மூலமாக இந்த கருமை (சியாம) சபல (शबल) பிரஹ்மத்தை அதாவது பல்வேறாக இருப்பதற்கு சமமாக பல்வேறாகிறது. ஏன் எனில் பிரஹ்ம லோகம் அரண்யம் முதலிய அநேக காமனைகளுடன் கூடியது, ஆகையால் அதற்கு சபலத்துவம், அந்த சபல பிரஹ்மலோகத்தை தேஹம் வீழ்ந்தபின் மனதால் அடைவேன். ஏன் எனில் நான் சபல பிரஹ்ம லோகத்திலிருந்து நாம ரூபங்களை வெளிப்படுத்துவதற்காக ஹிருதய பாவமாகிய ச்யாமத்தை அடைவேன் என்பது அபிப்பிராயமாகும். ஆகையால் அந்த பிரகிருதி ஸ்வரூப சபல ஆத்மாவை அடைவேன் என்பதாகும் என்பது பொருள்.

कथं शबलं ब्रह्मलोकं प्रपद्ये इति, उच्यते — अश्व इव स्वानि लोमानि विधूय कम्पनेन श्रमं पांस्वादि च रोमतः अपनीय यथा निर्मलो भवति, एवं हार्दब्रह्मज्ञानेन विधूय पापं धर्माधर्माख्यं चन्द्र इव च राहुग्रस्तः तस्माद्राहोर्मुखात्प्रमुच्य भास्वरो भवति यथा — एवं धूत्वा प्रहाय शरीरं सर्वानर्थाश्रयम् इहैव ध्यानेन कृतात्मा कृतकृत्यः सन् अकृतं नित्यं ब्रह्मलोकम् अभिसम्भवामीति । द्विर्वचनं मन्‍त्रसमाप्त्यर्थम् ॥

அனுவாதம் - எவ்வறு சபலம் (शबलं) பிரஹ்ம லோகத்தை அடைய முடிகிறது? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - குதிரைபோன்று தன்னுடைய ரோமங்களில் இருந்து சிரமத்தையும், தூசி முதலியவைகளையும் தன்னை சிலிர்த்துக்கொண்டு நீக்குகிறதோ, அவ்வாறு ஹ்ருதய பிரஹ்ம ஞானத்தால் தர்மாதர்மங்கள் எனப்படும் பாபத்தை நீக்கியும், ராஹுவினால் பீடிக்கப்பட்ட சந்திரன் அதன் வாயிலிருந்து விடுபட்டு பிராகாசமுடையதாகிறதோ அவ்வாறு எல்லா அநர்த்தங்களுக்கும் ஆஸ்ரயமான சரீரத்தை விட்டு இங்கேயே தியானத்தினால் கிருதாத்மாவாகி, அதாவது கிருதகிருத்தனாய் “अकृतं” (அக்ருதம்) அதாவது நித்யம் பிரஹ்ம லோகத்தை அடைவேன் என்பதாகும். “ब्रह्मलोकमभिसम्भवामि” என்று இருமுறை கூறியது இந்த மந்திரத்தின் முடிவிற்காக.

आकाशो वा इत्यादि ब्रह्मणो लक्षणनिर्देशार्थम् आध्यानाय ।

அனுவாதம் - அ.கை -“आकाशो वै” (ஆகாசோ வை) முதலிய பிரஹ்மத்தின் லக்ஷணத்தை நிர்தேசம் செய்வதற்காக -

आकाशो वै नाम श्रुतिषु प्रसिद्ध आत्मा । आकाश इव अशरीरत्वात्सूक्ष्मत्वाच्च । स च आकाशः नामरूपयोः स्वात्मस्थयोर्जगद्बीजभूतयोः सलिलस्येव फेनस्थानीययोः निर्वहिता निर्वोढा व्याकर्ता । ते नामरूपे यदन्तरा यस्य ब्रह्मणो अन्तरा मध्ये वर्तेते, तयोर्वा नामरूपयोरन्तरा मध्ये यन्नामरूपाभ्यामस्पृष्टं यदित्येतत् , तद्ब्रह्म नामरूपविलक्षणं नामरूपाभ्यामस्पृष्टं तथापि तयोर्निर्वोढृ एवंलक्षणं ब्रह्मेत्यर्थः । इदमेव मैत्रेयीब्राह्मणेनोक्तम् ; चिन्मात्रानुगमात्सर्वत्र चित्स्वरूपतैवेति गम्यते एकवाक्यता ।

அனுவாதம் - “आकाशो वै नाम” (ஆகாசோ வை நாம) என்று சுருதியில் ஆகாசம் என்ற பெயரால் பிரசித்தமாகும். ஏன் எனில் ஆகாசம் போல் சரீரமற்றும், சூக்ஷ்மமாய் இருப்பதால் ஆகும். அந்த ஆகாசம் தன்னில் இருக்கும் ஜகத்திற்கு பீஜரூபமான நாமரூபங்கள் ஜலம் நுரை திவிலை இவைகளை நிர்வஹிப்பது போல் நிர்வஹிக்கிறது. அதாவது வியக்தமாக்குகிறது (வெளிப்படுத்துகிறது). அந்த நாமரூபங்கள் எதில் அந்தர்கதமாய் உள்ளதோ அதாவது எந்த பிரஹ்மத்தில் மத்தியில் இருக்கிறதோ அல்லது எந்த நாமரூபத்தின் மத்தியில் இருந்துகொண்டு நாமரூபத்தால் தொடப்படாமல் இருக்கிறதோ (ஸ்பரிசிக்காமல் இருக்கிறதோ) அவ்வாறு இருந்தாலும் நாமரூபத்தை நிர்வஹிக்கின்றது இந்த லக்ஷணங்களுடைய பிரஹ்மம் என்பது பொருள். இதையே மைத்ரேய பிராஹ்மணத்தில் இவ்வாறு கூறப்பட்டது. எங்கும் சின்மாத்திரமே அனுகதமாய் இருப்பதால் எல்லாவற்றின் சித்ரூபமாகும் என்றது ஒரே வாக்கியமே என்று அறியப்படுகிறது.

कथं तदवगम्यत इति, आह — स आत्मा । आत्मा हि नाम सर्वजन्तूनां प्रत्यक्चेतनः स्वसंवेद्यः प्रसिद्धः तेनैव स्वरूपेणोन्नीय अशरीरो व्योमवत्सर्वगत आत्मा ब्रह्मेत्यवगन्तव्यम् । तच्च आत्मा ब्रह्म अमृतम् अमरणधर्मा ।

அனுவாதம் - அது எவ்வாறு அறியப்படுகிறது? அதற்குக் கூறப்படுகிறது - அது ஆத்மா ஆத்மா என்ற நாமம் எல்லா ஜீவர்களின் பிரத்யக் சேதனம் என்றும் ஸ்வசம் வேத்தியம் என்றும் பிரசித்தமானதே. அதன் ரூபத்தை ஊகித்து அது சரீரமற்றது என்றும் ஆகாசத்தைப்போன்று சர்வகத ஆத்மா பிரஹ்மம் என்று அறியவேண்டும். அந்த ஆத்மா பிரஹ்மம், அம்ருதம், மரணதர்மம் அற்றது.

अत ऊर्ध्वं मन्‍त्रः । प्रजापतिः चतुर्मुखः तस्य सभां वेश्म प्रभुविमितं वेश्म प्रपद्ये गच्छेयम् । किञ्च यशोऽहं यशो नाम आत्मा अहं भवामि ब्राह्मणानाम् । ब्राह्मणा एव हि विशेषतस्तमुपासते ततस्तेषां यशो भवामि । तथा राज्ञां विशां च । तेऽप्यधिकृता एवेति तेषामप्यात्मा भवामि । तद्यशोऽहमनुप्रापत्सि अनुप्राप्तुमिच्छामि । स ह अहं यशसामात्मनां देहेन्द्रियमनोबुद्धिलक्षणानामात्मा ।

அனுவாதம் - பிரஜாபதியாகிய சதுர்முக பிரஹ்மாவின் சபையில் பிரவேசித்தார். அதாவது பிரபுவிமிதம் என்ற பெயருடைய சபையை அடைவேன். மேலும் நான் யசஸ் (பெருமை) உடையவன். பிராஹ்மணர்களுக்குள் நான் பெருமை உடையவன். பிராஹ்மணர்களுக்குள் நான் பெருமை உடையவனாவேன். பிராஹ்மணர்கள் தான் அதை விசேஷமாக உபாசிக்கின்றனர். ஆகையால் அவர்களுடைய பெருமையை அடைவேன். அவ்வாறே க்ஷத்திரியர்களுடையதும், வைசியர்களுடைய பெருமைகளையும் அடைவேன். அவர்களும் அதற்கு அதிகாரிகளாவதால் அவர்களுடைய ஆத்மாவாகவும் ஆவேன். நான் அவர்களுடைய பெருமையை அடைய விரும்புகின்றேன். அந்த நான் யசஸ் ஸ்வரூப (பெருமை ஸ்வரூப) ஆத்மாக்களுக்கு அதாவது தேஹ, இந்திரிய, மனம் மேலும் புத்திரூப ஆத்மாக்களுக்கு ஆத்மாவாக இருக்கின்றேன்.

किमर्थमहमेवं प्रपद्य इति, उच्यते — श्येतं वर्णतः पक्वबदरसमं रोहितम् । तथा अदत्कं दन्तरहितमप्यदत्कं भक्षयितृ स्त्रीव्यञ्जनं तत्सेविनां तेजोबलवीर्यविज्ञानधर्माणाम् अपहन्तृ विनाशयित्रित्येतत् । यदेवंलक्षणं श्येतं लिन्दु पिच्छलं तन्मा अभिगां मा अभिगच्छेयम् । द्विर्वचनमत्यन्तानर्थहेतुत्वप्रदर्शनार्थम् ॥

அனுவாதம் - எதற்காக நான் இவ்வாறு அடையவில்லை? அது கூறப்படுகிறது. வெள்ளைநிறமுடைய பதரிபழம் பழுத்தவுடன் சிகப்பு நிறமாவது போன்ற சிகப்பு. அவ்வாறே “अदत्क” (அதத்க) - பல் இல்லாவிடினும் ஸ்திரீ சின்னத்தை பக்ஷணம் செய்பவனும் ஏன் எனில் தனக்கு சேவை செய்பவனுடைய தேஜஸ், பலம், வீரியம், விக்ஞானம் மேலும் தர்மத்தை விநாசம் செய்பவன் ஆகிய இந்த லக்ஷணங்களுடைய வெண்மை, சிகப்பு நிறஜலமுடைய ஸ்திரீ சின்னத்தை அடையமாட்டேன். அதற்கு செல்லமாட்டேன். “माभिगाम् माभिगाम्” (மாஅபிகாம் மாஅபிகாம்) என்று இருமுறை கூறியது அதன் முற்றிலும் அநர்த்தத்திற்கு ஹேது ஆவதை தெரிவிப்பதற்காக ஆகும்.

तद्धैतत् आत्मज्ञानं सोपकरणम् ‘ओमित्येतदक्षरम्’ इत्याद्यैः सहोपासनैः तद्वाचकेन ग्रन्थेन अष्टाध्यायीलक्षणेन सह ब्रह्मा हिरण्यगर्भः परमेश्वरो वा तद्द्वारेण प्रजापतये कश्यपाय उवाच ; असावपि मनवे स्वपुत्राय ; मनुः प्रजाभ्यः इत्येवं श्रुत्यर्थसम्प्रदायपरम्परयागतम् उपनिषद्विज्ञानम् अद्यापि विद्वत्सु अवगम्यते ।

அனுவாதம் - शमादि (சமம், தமம் முதலிய) உபகரணங்களுடன் கூடிய ஆத்மஞானம் “ओमित्येतदक्षरम्” (ஓமித்யேததக்ஷரம்) முதலிய உபாசனைகளுடன் கூடிய வசனங்களால் கிரந்தத்தில் உள்ள எட்டாவது அத்தியாயத்தில் கூறிய லக்ஷணங்களுடைய பிரஹ்மா அதாவது ஹிரண்யகர்பன் அல்லது பரமேஸ்வரனாலோ பிரஜாபதியான கஷ்யபருக்குக் கூறினார். அவர்தன் புத்திரனாகிய மனுவிற்குக் கூறினார். மனு பிரஜைகளுக்குக் கூறினார். இவ்வாறு சுருதியின் அர்த்த சம்பிரதாய பரம்பரையாக வந்த உபநிஷத் விக்ஞானம் இன்றளவும் வித்வான்களிடம் காணப்படுகிறது.

यथेह षष्ठाद्यध्यायत्रये प्रकाशिता आत्मविद्या सफला अवगम्यते, तथा कर्मणां न कश्चनार्थ इति प्राप्ते, तदानर्थक्यप्राप्तिपरिजिहीर्षया इदं कर्मणो विद्वद्भिरनुष्ठीयमानस्य विशिष्टफलवत्त्वेन अर्थवत्त्वमुच्यते —

அனுவாதம் - எவ்வாறு இங்கு ஆறாவது முதலிய மூன்று அத்யாயங்களில் வர்ணிக்கப்பட்ட ஆத்ம வித்யா பலத்துடன் கூடியதாய் அறியப்படுகிறது. அவ்வாறு கர்மங்களுக்கு எந்த ஒரு பிரயோஜனமும் காணப்படவில்லையென்று ஏற்படும் பொழுது அதை நிவிர்த்தி செய்வதற்கு விரும்பி இந்த கர்மங்களை வித்வான்கள் அனுஷ்டிப்பதால் உண்டாகும் கர்மங்களின் சிறந்த பலன்கள் அடைவதால் அவைகளுக்கு பிரயோஜனம் உள்ள தன்மை நிரூபிக்கப்படுகிறது.

आचार्यकुलाद्वेदमधीत्य सहार्थतः अध्ययनं कृत्वा यथाविधानं यथास्मृत्युक्तैर्नियमैर्युक्तः सन् इत्यर्थः । सर्वस्यापि विधेः स्मृत्युक्तस्य उपकुर्वाणकं प्रति कर्तव्यत्वे गुरुशुश्रूषायाः प्राधान्यप्रदर्शनार्थमाह — गुरोः कर्म यत्कर्तव्यं तत्कृत्वा कर्मशून्यो योऽतिशिष्टः कालः तेन कालेन वेदमधीत्येत्यर्थः । एवं हि नियमवता अधीतो वेदः कर्मज्ञानफलप्राप्तये भवति, नान्यथेत्यभिप्रायः ।

அனுவாதம் - ஆச்சாரியர் குலத்தில் தங்கி வேதத்தை அத்யயனம் செய்வது எப்படி விதிக்கப்பட்டதோ எவ்வாறு ஸ்மிருதியிலும் கூறப்பட்ட நியமத்துடன் வேதத்தை அர்தத்துடன் ஸ்வ அத்யயனம் செய்யவேண்டும் என்பது பொருள். ஏன் எனில் சேவை செய்துகொண்டு ஆச்சாரியர் இடத்தில் அத்யயனம் செய்யும் பிரஹ்மச்சாரி ஸ்மிருதியில் கூறப்பட்ட எல்லா விதிகளையும் அவசியம் செய்யவேண்டும். ஆகையால் குருவிற்கு செய்வதைப் பிரதானமாக இருப்பதை தெரிவிப்பதற்காக கூறுகிறார் - குருவிற்கு என்ன சேவை செய்யவேண்டுமோ அதை செய்தபின் வேலை இல்லாதபொழுது மீதம் உள்ள நேரத்தில் வேதத்தை அத்யயனம் செய்யவேண்டும் என்பது பொருள். இவ்வாறு நியமமாக அத்யயனம் செய்த வேதம் கர்ம ஞான பலத்தின் பிராப்திக்காக ஆகின்றது. மற்றவைகளால் அல்ல என்பது அபிப்பிராயம்.

अभिसमावृत्य धर्मजिज्ञासां समापयित्वा गुरुकुलान्निवृत्य न्यायतो दारानाहृत्य कुटुम्बे स्थित्वा गार्हस्थ्ये विहिते कर्मणि तिष्ठन् इत्यर्थः । तत्रापि गार्हस्थ्यविहितानां कर्मणां स्वाध्यायस्य प्राधान्यप्रदर्शनार्थमुच्यते — शुचौ विविक्ते अमेध्यादिरहिते देशे यथावदासीनः स्वाध्यायमधीयानः नैत्यकमधिकं च यथाशक्ति ऋगाद्यभ्यासं च कुर्वन् धार्मिकान्पुत्राञ्शिष्यांश्च धर्मयुक्तान्विदधत् धार्मिकत्वेन तान्नियमयन् आत्मनि स्वहृदये हार्दे ब्रह्मणि सर्वेन्द्रियाणि सम्प्रतिष्ठाप्य उपसंहृत्य इन्द्रियग्रहणात्कर्माणि च संन्यस्य अहिंसन् हिंसां परपीडामकुर्वन् सर्वभूतानि स्थावरजङ्गमानि भूतान्यपीडयन् इत्यर्थः ।

அனுவாதம் - “अभिसमावृत्य” (அபிசமாவ்ருத்ய) என்பது தர்ம ஜிஞ்ஞாசயை பூர்த்தி செய்து குருகுலத்திலிருந்து திரும்பி நியாயப்படி இல்லத்தரசியை ஏற்றுக்கொண்டு குடும்பத்தில் இருந்துகொண்டு கிரஹஸ்தனுக்கு விதிக்கப்பட்ட விஹித கர்மங்களில் ஈடுபடவேண்டும் என்பது பொருள். அங்கும் கிரஹஸ்தர்களுக்கு விதிக்கப்பட்ட கர்மங்களில் ஸ்வாத்தியாயத்தின் பிரதானத்தன்மையை (முக்கியத்தன்மையை) தெரிவிப்பதற்காக இவ்வாறு கூறப்படுகிறது-சுத்தமான அதாவது பவித்திரமற்ற இடத்தைத் தவிர்த்து சுத்தமான இடத்தில் அமர்ந்து ஸ்வஅத்யயனத்தை செய்துகொண்டு தினமும் நியமிக்கப்பட்ட பாடத்தை முடிந்த அளவு அல்லது அதைவிட அதிகமாக ரிக் முதலியவைகளை அப்பியாசம் செய்துகொண்டு புத்திரனுக்கும் சிஷ்யர்களுக்கும் தர்மத்தில் ஈடுபடசெய்து தர்மவான்களாகி அதாவது தார்மீகத்தில் அவர்களை ஈடுபடுத்திகொண்டு தன்னுடைய ஹிருதயத்தில் அதாவது ஹிருதயத்தில் இருக்கும் பிரஹ்மத்தில் எல்லா இந்திரியங்களையும் நிலைநிறுத்தி அதாவது அடக்கி இந்திரியங்களை அடக்குவதின் வாயிலாய் கர்மங்களை தியாகம் செய்து (சந்யாசம் செய்து) அஹிம்சை உடையவனாய் எல்லா ஜீவன்களையும் அதாவது ஸ்தாவர ஜங்கம முதலிய எல்லா ஜீவன்களையும் ஹிம்சை செய்யாமல் இருப்பது என்பதுபொருள்.

भिक्षानिमित्तमटनादिनापि परपीडा स्यादित्यत आह — अन्यत्र तीर्थेभ्यः । तीर्थं नाम शास्त्रानुज्ञाविषयः, ततोऽन्यत्रेत्यर्थः । सर्वाश्रमिणां च एतत्समानम् । तीर्थेभ्योऽन्यत्र अहिंसैवेत्यन्ये वर्णयन्ति । कुटुम्बे एवैतत्सर्वं कुर्वन् , स खल्वधिकृतः, यावदायुषं यावज्जीवम् एवं यथोक्तेन प्रकारेणैव वर्तयन् ब्रह्मलोकमभिसम्पद्यते देहान्ते । न च पुनरावर्तते शरीरग्रहणाय, पुनरावृत्तेः प्राप्तायाः प्रतिषेधात् । अर्चिरादिना मार्गेण कार्यब्रह्मलोकमभिसम्पद्य यावद्ब्रह्मलोकस्थितिः तावत्तत्रैव तिष्ठति प्राक्ततो नावर्तत इत्यर्थः । द्विरभ्यासः उपनिषद्विद्यापरिसमाप्त्यर्थः ॥

அனுவாதம் - பிக்ஷகை்காக திரிவதும் பரபீடை (ஹிம்சை) ஆகலாமே என்பதற்குக் கூறப்படுகிறது - தீர்த்தத்தைக்காட்டிலும் வேறு இடத்தில் அதாவது தீர்த்தம் என்பது சாஸ்திரத்தின் ஆணைப்படியான விஷயம். அதைக்காட்டிலும் வேறானதில் என்பது பொருள். எல்லா ஆஸ்ரமிகளுக்கும் பொதுவானது ஆகும். தீர்த்தத்தைக்காட்டிலும் வேறானவைகளும் அஹிம்சை என்று வேறு சிலர் வர்ணிக்கின்றனர். தான் குடும்பத்தில் இருந்துகொண்டு எல்லா (கர்மங்களையும்) காரியங்களையும் செய்யும் அந்த அதிகாரி புருஷன் ஆயுள் உள்ள வரை அதாவது ஜீவன் உள்ளவரை இவ்வாறு கூறிய பிரகாரமாக செயல்பட்டுக் கொண்டிருப்பவன் தேஹத்தின் முடிவில் பிரஹ்மலோகத்தை அடைகின்றான். வேறு சரீரம் எடுப்பதற்கு திரும்பி வருவதில்லை. ஏன் எனில் புனராவிர்த்தி அடைவது நிஷேதம் செய்யப்பட்டுள்ளது. அர்ச்சிராதி மார்க்கத்தால காரிய பிரஹ்மலோகத்தை அடைந்து எதுவரை பிரஹ்மலோகத்தில் இருக்கவேண்டும் என்று உள்ளதோ அதுவரை அங்கேயே இருப்பர். அதுவரை திரும்பமாட்டார்கள் என்பது பொருள். “न च पुनरावर्तत न च पुनरावर्तत” (ந ச புனராவர்த்தத ந ச புனராவர்த்தத) என்று இருமுறைக் கூறியது இந்த உபநிஷத் வித்யையின் பூர்த்திக்காக என்பது பொருள்.